Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 lipca 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Wiesława Stachowiak (spr.)

Sędziowie: SSA Małgorzata Woźniak-Zendran

del. SSO Roman Walewski

Protokolant: st. sekr. sądowy Karolina Majchrzak

po rozpoznaniu w dniu 25 lipca 2018 r. w Poznaniu

sprawy E. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w N.

o rentę socjalną i rentę rodzinną

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w N.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 6 kwietnia 2017 r. sygn. akt VIII U 2322/16

oddala apelację.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 20 lipca 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w N. odmówił E. M. prawa do renty z socjalnej i rodzinnej, mając na uwadze treść orzeczenia Komisji Lekarskiej ZUS z dnia 18 lipca 2016 r., która nie stwierdziła u osoby odwołującej całkowitej niezdolności do pracy.

E. M. złożyła odwołanie od powyższej decyzji, wskazując, iż od wielu lat jest rencistką i leczy się. W ocenie odwołującej orzeczenie Komisji Lekarskiej ZUS sprzeczne jest z dokumentacją medyczną, z której jednoznacznie wynika, że stan odwołującej nie uległ polepszeniu.

Wyrokiem z dnia 6 kwietnia 2017r., sygn. akt VIII U 2322/16, Sąd Okręgowy w Poznaniu:

1. Zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał odwołującej E. M. prawo do renty rodzinnej z tytułu całkowitej niezdolności do pracy na okres od dnia 1.07.2016r. do dnia 31.12.2018r.

2. Zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał odwołującej E. M. prawo do renty socjalnej z tytułu całkowitej niezdolności do pracy na okres od dnia 1.08.2016r. do dnia 31.12.2018r.

Powyższe rozstrzygnięcie zostało wydane w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i prawne:

E. M. urodziła się w dniu (...), ma wykształcenie podstawowe, nie ma zawodu. Ukończyła 8 klas szkoły specjalnej.

W dniu 16 lutego 2001r. zmarł ojciec odwołującej W. K..

Decyzją z dnia 21 listopada 2006r., znak (...) (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał odwołującej rentę rodzinną na stałe od dnia 1 lutego 2006.

Następnie decyzją z dnia 20 sierpnia 2007r., znak (...), organ rentowy ustalił E. M. wysokość renty socjalnej w zbiegu z rentą rodzinną od dnia 1 września 2007r. do dnia 30 czerwca 2009r.

Kolejną decyzją z dnia 29 września 2009r., znak (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał odwołującej rentę socjalną od 1 lipca 2009r. do dnia 30 czerwca 2010r.

Decyzją z dnia 29 września 2009r., (...), organ rentowy wznowił wypłatę renty rodzinnej dla odwołującej od 1 lipca 2009r. do 30 czerwca 2010r.

Następnie decyzją z dnia 2 września 2010r., znak (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał odwołującej rentę socjalną od 1 lipca 2010r. prawo do renty rodzinnej od dnia 1 czerwca 2010r. do dnia 31 lipca 2012r.

Decyzją z dnia 2 września 2010r., (...), organ rentowy wznowił wypłatę renty rodzinnej dla odwołującej od 1 lipca 2010r. do 31 lipca 2012r.

Odwołująca decyzją (...) Oddział w N. z 15 lipca 2014 roku miała przyznane prawo do renty z tyłu renty socjalnej od dnia 1 sierpnia 2014 r. do 31 lipca 2016 roku oraz do renty rodzinnej - od dnia 1 sierpnia 2014 r. do 30 czerwca 2016 roku. Wówczas u odwołującej stwierdzono: naruszenie ogólnego stanu zdrowia w stopniu istotnym, potwierdzonym w dokumentacji medycznej i w badaniu przedmiotowym. Dysfunkcja to miała charakter przewlekły, od badania przez biegłych sądowych bez poprawy.

W dniu 29 kwietnia 2016 r. odwołująca złożyła wniosek o ponowne ustalenie prawa do renty socjalnej i rodzinnej.

Lekarz orzecznik ZUS orzeczeniem z dnia 22 czerwca 2016 r. nie uznał odwołującej za osobę całkowicie niezdolną do pracy, rozpoznając: raka szyjki macicy (...) po chemioradioterapii, popromiennym zapaleniem jelita grubego, stan po resekcji esicy z powodu popromiennego zwężenia esicy w 201 roku; zwężenie popromienne odbytnicy z zaburzeniami defekacji i okresowymi krwawieniami. Stan po operacji żylaków odbytu 2014 roku, upośledzenie umysłowe lekkie z zaburzeniami nastroju. U odwołującej nie stwierdzono wznowienia procesu nowotworowego, a jedynie nasilone zapalenie popromienne odbytnicy.

Od tego orzeczenia odwołująca wniosła sprzeciw do Komisji Lekarskiej ZUS. W orzeczeniu z dnia 18 lipca 2016 r. Komisja Lekarska ZUS nie uznała osoby odwołującego za niezdolną do pracy, rozpoznając: raka szyjki macicy (...) po chemioradioterapii, popromiennym zapaleniem jelita grubego, stan po resekcji esicy z powodu popromiennego zwężenia esicy; zwężenie popromienne odbytnicy z zaburzeniami defekacji i okresowymi krwawieniami. Stan po operacji żylaków odbytu 2014 roku, upośledzenie umysłowe lekkie z zaburzeniami nastroju. U odwołującej nie stwierdzono wznowienia procesu nowotworowego, a jedynie nasilone zapalenie popromienne odbytnicy.

Powyższe orzeczenie Komisji Lekarskiej ZUS było podstawą wydania zaskarżonej decyzji z dnia 29 lipca 2016 r.

Mając na uwadze rozpoznania poczynione przez Lekarzy orzeczników ZUS, Sąd Okręgowy postanowił przeprowadzić dowód z opinii biegłych lekarzy sądowych: onkologa, chirurga - proktologa, psychiatry oraz psychologa.

U osoby odwołującej biegli – w opinii z dnia 5 i 13 października 2016 r. - rozpoznali:

1. Sprawność umysłową w granicach upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim z psychologicznymi wykładnikami dysfunkcji OUN o charakterze pierwotnym

2. Zaburzenia sfery emocjonalnej.

3. Osobowość nieprawidłową.

4. Zaburzenia nerwicowe z komponentem nerwicowym.

5. Słabe mechanizmy adaptacyjne.

6. Guzki krwawnicze odbytnicy nawrotowe, zapalenie odbytnicy popromienne z elementami nietrzymania stolca, stan resekcji esicy z powody zapalenia popromiennego.

7. Stan po radykalnej radiochemioterapii zaawansowanego miejscowo w raka płaskonabłonkowego szyjki macicy z długotrwałym przebiegiem bez nawrotu choroby nowotworowej, z obecnością odległych objawów ubocznych przebytego leczenia onkologicznego.

Biegły psychiatra i psycholog stwierdzili, że stan zdrowia odwołującej w świetle ich specjalności odwołującego nie naruszają sprawności ustroju odwołującej w stopniu powodującym niezdolności do pracy.

Biegły chirurg-proktolog na podstawie obrazu klinicznego stwierdził całkowitą niezdolność odwołującej do pracy z powodu powikłań popromiennych takich, jak zapalenie odbytnicy z niekontrolowanym wyciekiem z odbytu. Popromienne zapalenie jelit jest choroba nieuleczalna z zaostrzeniami. U osób z wyższym poziomem wykształcenia, niż u odwołującej stan taki powodowałby częściową niezdolność do pracy. U odwołującej, która legitymuje się wykształceniem podstawowym uzyskanym w szkole specjalnej, możliwość pracy lekkiej ze stałym dostępem do toalety może być trudna. W związki z powyższym w zakresie chirurgii odwołująca jest całkowicie niezdolna do pracy do końca 2018 roku.

Biegły onkolog wskazał, że obserwacja onkologiczna odwołującej wskazuje na pełne wyleczenie powódki w zakresie raka płaskonabłonkowego szyjki macicy. Jednak oczekiwany, odległy wynik leczenia przeciwnowotworowego uzyskano kosztem poważnych, niepożądanych, odległych objawów ubocznych, które w istotny sposób obniżają komfort życia oraz zdolność do wysiłku fizycznego. U odwołującej nie doszło do poprawy stanu zdrowia w porównaniu ze stanem z 18 czerwca 2014 roku. W związku z powyższym z przyczyn onkologicznych odwołująca jest całkowicie niezdolna do pracy do końca 2018 roku.

Zespół biegłych sądowych: chirurg-proktolog, onkolog, psychiatra i psycholog po przeprowadzeniu badań specjalistycznych, przeanalizowaniu dokumentacji medycznej i wydaniu opinii cząstkowych zgodnie stwierdził, że odwołująca jest nadal od dnia wstrzymania świadczeń do 31 grudnia 2018 roku całkowicie niezdolna do pracy z przyczyn onkologicznych i chirurgicznych.

W oparciu o wyżej ustalony stan faktyczny Sąd Okręgowy wskazał, że przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było ustalenie czy odwołującej nadal przysługuje prawo do renty i czy decyzja ZUS odmawiająca prawa do renty jest prawidłowa.

Sąd Okręgowy powoływał następnie przepisy art. 12, 13, 61, 65 ust. 1 i 68 ust. 1 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003r. o rencie socjalnej (Dz. U. Nr 135 poz. 1268 z późn. zm.) wskazując, że okolicznością sporną było, czy odwołująca E. M. jest niezdolna do pracy.

W zakresie oceny zdolności odwołującej E. M. do pracy, Sąd Okręgowy oparł swe rozstrzygnięcie w głównej mierze na opinii biegłych. Sąd I instancji podzielił stanowisko biegłych wyrażone w opinii, że nie nastąpiła jakakolwiek poprawa stanu zdrowia odwołującej oraz, że odwołująca jest całkowicie niezdolna do pracy w okresie od 1 lipca 2016r. do 31 grudnia 2018r., w zakresie wskazanym przez lekarza biegłego chirurga-proktologa i onkologa.

W konsekwencji Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję na podstawie 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. i przyznał odwołującej E. M. prawo do renty rodzinnej po zmarłym ojcu W. K. od 1 lipca 2016r. do 31 grudnia 2018r. oraz przyznał prawo do renty socjalnej od 1 sierpnia 2016r. do 31 grudnia 2018r.

Apelację od powyższego wyroku – w całości – złożył organ rentowy, zarzucając:

1.  Naruszenie przepisów prawa materialnego:

- art. 68 ust. 1 w zw. z art. 12 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS,

- art. 4 ust. 1 i 2 ustawy o rencie socjalnej w zw. z art. 12 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i renach z FUS i art. 5 ustawy o rencie socjalnej, przez przyjęcie, że niezdolność do wykonywania ciężkiej pracy fizycznej przez osobę posiadającą wykształcenie podstawowe jest równoznaczne z całkowitą niezdolnością do pracy, w sytuacji, gdy nie ma podstaw od przyznania renty socjalnej i renty rodzinnej osobie, która z medycznego punktu widzenia nie jest całkowicie niezdolna do pracy, choćby nie miała możliwości jej podjęcia z innych przyczyn,

2.  Naruszenie przepisów prawa procesowego art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 286 k.p.c. poprzez naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów polegające na bezkrytycznym zaakceptowaniu przez Sąd Okręgowy wszystkich ustaleń dokonanych przez biegłych sadowych lekarzy specjalistów, gdy opinia proktologa i onkologa jest wewnętrznie niespójna.

Wskazując na powyższe pozwany wniósł o zmianę wyroku i oddalenie odwołania, ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

W odpowiedzi na apelację odwołująca wniosła o jej oddalenie i zasądzenie zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

Wbrew zarzutom apelującego Sąd Okręgowy wydał trafne rozstrzygnięcie, które znajduje uzasadnienie w całokształcie okoliczności faktycznych sprawy oraz w treści obowiązujących przepisów prawnych. W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd I instancji prawidłowo przeprowadził postępowanie dowodowe, zgodnie z art. 233 § 1 k.p.c, w żaden sposób nie uchybiając przepisom prawa procesowego oraz dokonał wszechstronnej oceny całokształtu zebranego w sprawie materiału dowodowego, w konsekwencji prawidłowo ustalając stan faktyczny sprawy. W pisemnych motywach zaskarżonego wyroku Sąd Okręgowy wskazał, jaki stan faktyczny stał się jego podstawą oraz podał na jakich dowodach oparł się przy jego ustalaniu. Sąd Apelacyjny ustalenia Sądu I instancji w całości uznał i przyjął jako własne, rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., I PKN 339/98, OSNAP 1999/24/776 oraz z dnia 22 lutego 2010 r., I UK 233/09, LEX nr 585720 i z dnia 24 września 2009 r., II PK 58/09, LEX nr 558303). Również rozważania prawne, które skłoniły Sąd pierwszej instancji do uwzględnienia odwołania od zaskarżonej decyzji są trafne i Sąd odwoławczy podziela je także w całości.

Kwestią sporną w niniejszej sprawie było ustalenie czy odwołująca nadal jest osobą całkowicie niezdolną do pracy - jako przesłanki koniecznej przywrócenia prawa do renty socjalnej wskazanej w art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej oraz renty rodzinnej zgodnie z art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Zgodnie z art. 12 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. z art. 15 ustawy o rencie socjalnej - całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy.

Na powyższą okoliczność Sąd Okręgowy powołał biegłych specjalistów: w zakresie adekwatnym do rodzaju schorzeń rozpoznanych u ubezpieczonej. Biegli: chirurg proktolog i onkolog po wnikliwej analizie dokumentacji medycznej oraz badaniu ubezpieczonej jednoznacznie orzekli, że schorzenia onkologiczne i proktologiczne ubezpieczonej czynią ją nadal całkowicie niezdolną do pracy do końca 2018 roku.

W zakresie schorzeń proktologicznych wskazać tutaj należy, że z opinii biegłego tej specjalności medycznej wynika, że odwołująca jest nadal całkowicie niezdolna do pracy z powodu powikłań popromiennych takich, jak zapalenie odbytnicy z niekontrolowanym wyciekiem z odbytu, która jest chorobą nieuleczalną z zaostrzeniami.

Z opinii onkologicznej wynika natomiast, że co prawda obserwacja onkologiczna odwołującej wskazuje na pełne wyleczenie powódki w zakresie raka płaskonabłonkowego szyjki macicy, jednak oczekiwany, odległy wynik leczenia przeciwnowotworowego uzyskano kosztem poważnych, niepożądanych, odległych objawów ubocznych, które w istotny sposób obniżają komfort życia oraz zdolność do wysiłku fizycznego. Z tego względu u odwołującej nie doszło do poprawy stanu zdrowia w porównaniu ze stanem z 18 czerwca 2014 roku. W związku z powyższym z przyczyn onkologicznych odwołująca jest całkowicie niezdolna do pracy do końca 2018 roku.

Odnosząc się do zarzutów pozwanego, który kwestionował opinię proktologa i onkologa, to nie ma racji organ rentowy, iż opinia ta jest wewnętrznie niespójna. Pozwany bowiem dokonywał wyrywkowej analizy fragmentów opinii, bez odniesienia się do całości wniosków i badań biegłych, poczynionych także w opinii uzupełniającej.

W opinii uzupełniającej z dnia 2 marca 2017 r. biegli chirurg i onkolog podtrzymali swoją dotychczasową opinię o dalszej całkowitej niezdolności do pracy ubezpieczonej. Biegły chirurg wskazał, że stan odwołującej nie uległ poprawie w porównaniu ze stanem z 18 czerwca 2014 roku. Z kolei biegły onkolog wskazał, iż powodem uznania odwołujące za całkowicie niezdolną do pracy z przyczyn onkologicznych jest obecność nasilonych, niepożądanych objawów ubocznych przebytej radykalnej radiochemioterapii. Objawy te utrzymują się na tym samym poziomie co 18 czerwca 2014 roku. Na obecność tych objawów biegły onkolog wskazywał także w opinii pierwotnej, co jest zbieżne z opinią biegłego specjalisty z tej dziedziny – chirurga proktologa, który również w swojej pierwotnej opinii wskazywał na popromienne zapalenie odbytnicy z niekontrolowanym wyciekiem z odbytu (powikłania popromienne po przebytym leczeniu onkologicznym).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego zarzuty wywiedzione w apelacji, dotyczące zakwestionowania opinii biegłych sądowych, nie podważają zatem trafności oceny przedmiotowych opinii dokonanej przez Sąd Okręgowy. Nadto Sąd Apelacyjny zaznacza, że specyfika oceny dowodu z opinii biegłych wyraża się w tym, że sfera merytoryczna opinii kontrolowana jest przez sąd, który nie posiada wiadomości specjalnych, tylko w zakresie zgodności z zasadami logicznego myślenia, doświadczenia życiowego i wiedzy powszechnej. Kryteria oceny tego dowodu stanowią również: poziom wiedzy biegłego, podstawy teoretyczne opinii, sposób motywowania sformułowanego w niej stanowiska oraz stopień stanowczości wyrażonych w niej ocen. Nie można zgodzić się z zarzutami skarżącego jakoby opinie wydane w sprawie pozostawiały miejsce na jakiekolwiek wątpliwości. Opinie biegłych były spójne, jednoznaczne, kategoryczne, logiczne i kompleksowo ujęły stan zdrowia ubezpieczonej. Sąd Apelacyjny podziela zdanie Sądu I instancji w przedmiocie nadania powyższym opiniom waloru dowodowego o decydującej wadze.

W odpowiedzi zaś na zarzut naruszenia przepisów art. 68 ust. 1 w zw. z art. 12 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, art. 4 ust. 1 i 2 ustawy o rencie socjalnej w zw. z art. 12 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i renach z FUS i art. 5 ustawy o rencie socjalnej, przez przyjęcie, że niezdolność do wykonywania ciężkiej pracy fizycznej przez osobę posiadającą wykształcenie podstawowe jest równoznaczne z całkowitą niezdolnością do pracy, to Sąd Apelacyjny uznał w realiach niniejszej sprawy przedmiotowy zarzut za chybiony.

Jak już wyżej wskazano całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy (art. 12 ust. 2 ustawy emerytalnej), przy czym zgodnie z art. 13 ust. 4 ww. ustawy zachowanie zdolności do pracy w warunkach określonych w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych nie stanowi przeszkody do orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy. Oznacza to, że możliwość uznania całkowitej niezdolności do pracy jest wykluczona przy zachowaniu choćby ograniczonej zdolności do pracy w tzw. normalnych warunkach. Konieczność odniesienia się do normalnych (typowych) warunków pracy można uznać za pogląd utrwalony w piśmiennictwie (por. T. Bińczycka-Majewska, Wokół projektu..., s. 3; W. Koczur, Orzekanie..., s. 385; H. Pławucka, Niezdolność..., s. 4).

Przesłanka niezdolności do jakiejkolwiek pracy odnosi się do każdego zatrudnienia w innych warunkach niż specjalnie stworzone na stanowiskach pracy odpowiednio przystosowanych do stopnia i charakteru naruszenia sprawności organizmu (por. wyroki SN: z dnia 13 października 2009 r., II UK 106/09, LEX nr 558589; z dnia 8 grudnia 2000 r., II UKN 134/00, OSNAPiUS 2002, nr 15, poz. 369 i z dnia 7 września 1979 r., II URN 111/79, PiZS 1981, nr 1).

Pozwany argumentował, że dokonując analizy pojęcia "całkowita niezdolność do pracy" należy brać pod uwagę zarówno kryterium biologiczne (stan organizmu dotkniętego schorzeniami naruszającymi jego sprawność w stopniu powodującym całkowitą niezdolność do jakiejkolwiek pracy), jak i ekonomiczne (całkowita utrata zdolności do zarobkowania wykonywaniem jakiejkolwiek pracy) – pogląd ten jest ugruntowany w judykaturze i Sąd Apelacyjny nie ma w tej kwestii wątpliwości. Zdaniem Sądu Apelacyjnego wyniki postępowania przeprowadzonego przed Sądem I instancji wskazują właśnie na wystąpienie obu tych kryteriów w odniesieniu do odwołującej, tj. zarówno biologicznego jak i ekonomicznego. Aspekt biologiczny (biologiczny stan naruszenia sprawności organizmu) wskazuje bowiem na naruszenie sprawności organizmu w stopniu powodującym utratę zdolności do faktycznego wykonywania jakiejkolwiek pracy, w tym – co oczywiste - pracy dotychczas wykonywanej lub innej mieszczącej się w ramach posiadanych kwalifikacji. Z opinii biegłych zaś jednoznacznie wynika (na co wskazywano wyżej), że stan naruszenia sprawności organizmu odwołującej czyni ją w dalszym ciągu niezdolną do rzeczywistego wykonywania jakiejkolwiek pracy, stan jej zdrowia nie uległ poprawie w żadnym stopniu, a tym samym jest ona osobą nadal całkowicie niezdolną do pracy.

Konkludując, Sąd Apelacyjny na mocy art. 385 k.p.c. uznając zarzuty pozwanego za nieuzasadnione, apelacje oddalił.