Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 4 października 2018 r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VIII Wydział Gospodarczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Elżbieta Kala (spr.)

Sędziowie: SO Wiesław Łukaszewski

SO Artur Fornal

po rozpoznaniu w dniu 4 października 2018 r. w Bydgoszczy

na posiedzeniu niejawnym

w sprawie z wniosku dłużnika R. I.

o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej

na skutek zażalenia dłużnika na postanowienie Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia

19 lipca 2018 r. (sygn. akt XV GU 123/18)

p o s t a n a w i a:

uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu w Bydgoszczy do ponownego rozpoznania.

Elżbieta Kala Wiesław Łukaszewski Artur Fornal

UZASADNIENIE

Dłużnik R. I., jako osoba nieprowadząca działalności gospodarczej wniósł o ogłoszenie upadłości.

Postanowieniem z dnia 19 lipca 2018 r., sygn. akt XV GU 123/18 Sąd Rejonowy
w Bydgoszczy Wydział XV Gospodarczy oddalił wniosek dłużnika.

Sąd ustalił, że R. I. ma 28 lat, z zawodu jest kucharzem. Wnioskodawca posiada orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności w związku
z nadpobudliwością psychoruchową. Obecnie pracuje w sklepie (...) w S. w pełnym wymiarze czasu pracy za wynagrodzeniem 1.600-1.700 zł miesięcznie netto. Wynagrodzenie dłużnika nie jest zajęte przez komornika sądowego.

Od maja 2016 r. dłużnik pozostawał w związku konkubenckim z J. C.,
z którą dwa miesiące później zdecydowali się zamieszkać w wynajmowanym lokalu. Wówczas R. I. był zatrudniony w firmie (...) w B., gdzie pracował od 23 grudnia 2013 r., a jego miesięczne wynagrodzenie wynosiło około 1.750 zł miesięcznie. Przed lipcem 2016 r. dłużnik posiadał zadłużenie z tytułu pożyczki zaciągniętej na kwotę około 10.000 zł, jednak zobowiązanie to spłacał regularnie z osiąganych dochodów z wynagrodzenia za pracę. Natomiast kolejne pożyczki, kredyty i inne zobowiązania, które doprowadziły do niewypłacalności, wnioskodawca zaciągał od lipca 2016 r. przede wszystkim chcąc spełnić zachcianki konkubiny J. C., a następnie również w celu spłaty rosnących kosztów mieszkania. Ze względu na stopień zadłużenia wnioskodawca zaciągnął kredyt konsolidacyjny w (...) na kwotę 41.899,44 zł, z czego otrzymał na cele konsumpcyjne kwotę 11.000 zł. Za uzyskane środki kupił telewizor, akwarium, konsolę Xbox 360 oraz laptopa. Następnie dłużnik zaciągnął jeszcze w (...) między innymi pożyczki w dniach 11 sierpnia 2016 r. i 29 września 2016 r. Ponadto wnioskodawca zaciągnął zobowiązanie kredytowe w (...) między innymi na podstawie szeregu umów kredytowych zawartych w listopadzie 2016 r. Po rozstaniu z konkubiną, co nastąpiło zimą 2016 r., po trwającym pół roku związku, wnioskodawca nie zaciągał już nowych pożyczek ani kredytów.

Sąd Rejonowy wskazał, że zgodnie z art. 10 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 2344 ze zm., dalej określanej jako p.u.) upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny. Definicja niewypłacalności została zawarta w art. 11 p.u., który stanowi, iż dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych (art. 11 ust. 1 p.u.).

Podstawowa negatywna przesłanka ogłoszenia upadłości konsumenta została zawarta w art. 491 ⁴ ust. 1 p.u., zgodnie z którą Sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.

Ustawodawca nie zdefiniował pojęcia rażącego niedbalstwa, jednakże Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 marca 2004 r. sygn. akt IV CK 151/03, LEX 151642 wskazał, iż: „Przypisanie określonej osobie niedbalstwa uznaje się za uzasadnione wtedy, gdy osoba ta zachowała się w określonym miejscu i czasie w sposób odbiegający od właściwego dla niej miernika należytej staranności. Przez rażące niedbalstwo rozumie się niezachowanie minimalnych zasad prawidłowego zachowania się w danej sytuacji. O przypisaniu pewnej osobie winy w tej postaci decyduje więc zachowanie się przez nią w określonej sytuacji w sposób odbiegający od miernika staranności minimalnej”. Rażące niedbalstwo jest kwalifikowaną postacią winy nieumyślnej. Jest to takie zachowanie, które graniczy z umyślnością. Do przykładów rażącego niedbalstwa należy zaliczyć wszelkie działania związane z dokonaniem przestępstw i wykroczeń umyślnych, których konsekwencją jest niewypłacalność lub istotny wzrost stopnia niewypłacalności, z dokonaniem przestępstw i wykroczeń, które zawierają w sobie element umyślny i które często wiążą się ze skutkami nieobjętymi zamiarem, lecz będącymi nieumyślnymi konsekwencjami takich zachowań. Do przykładów niedbalstwa należy co do zasady zaliczyć brak zachowania podstawowych zasad ostrożności w strzeżeniu własnego lub powierzonego mienia.

Przekładając powyższe na grunt niniejszej sprawy Sąd stwierdził należy, że dłużnik zawarł w krótkich odstępach czasu kilkanaście umów pożyczek i kredytu, przez co doprowadził do swojej niewypłacalności. Motywem zaciągania powyższych pożyczek było zaspokajanie potrzeb konsumpcyjnych. Istotnym czynnikiem skłaniającym dłużnika do zaciągania kolejnych zobowiązań była chęć zadośćuczynienia zachciankom konkubiny. Sąd uznał, że przedstawione przez dłużnika, w szczególności w trakcie dowodu z wysłuchania uzasadnienie tego zachowania, także w kontekście stanu zdrowia, w szczególności umiarkowanego stopnia niepełnosprawności orzeczonego w związku z nadpobudliwością psychoruchową, nie mogą usprawiedliwiać rażącego wręcz niedbalstwa w doprowadzeniu do niewypłacalności na skutek niekontrolowanego zaciągania nowych pożyczek i przeznaczania uzyskiwanych środków na coraz to nowe dobra konsumpcyjne, które co istotne, nie były nawet przez dłużnika szczególnie szanowane. W okolicznościach niniejszej sprawy można było bowiem od dłużnika wymagać zachowania elementarnych, podstawowych po prostu zasad staranności. Zaciągając od lipca do listopada 2016 r. pożyczki i kredyty dłużnik miał 26 lat i posiadał już niezbędne doświadczenie zawodowe, co potwierdzają przedłożone świadectwa pracy, i co szczególnie istotne na bieżąco obsługiwał zaciągniętą wcześniej pożyczkę na kwotę około 10.000 zł i nie posiadał żadnych zaległości w bieżących płatnościach. Oznacza to, że do lipca 2016 r. potrafił należycie gospodarować swoimi interesami majątkowymi. Natomiast dopiero co poznana konkubina nie była jego pierwszą partnerką życiową. Względy uczuciowe nie zwalniają człowieka z powinności trzeźwego osądu własnej sytuacji majątkowej. Decyzja wnioskodawcy o zaciąganiu następnych pożyczek i kredytów, których koszt był przecież znaczny, a w świetle osiąganych dochodów możliwości spłaty żadne, była zatem rażącym niedbalstwem, ponieważ chęć posiadania dóbr konsumpcyjnych i usamodzielnienia się z nowopoznaną osobą bliską nie może, w ocenie Sądu, uzasadniać zaciągania długów, których spłata jest całkowicie nierealna w świetle zdolności zarobkowych dłużnika. Dłużnik, w celu pokrycia kosztów związanych z wynajmem mieszkania i zakupu przedmiotów na zaspokojenie potrzeb konsumpcyjnych swoich i konkubiny powinien był przede wszystkim postarać się o to aby także i jego partnerka przyczyniła się do ich poniesienia, a przede wszystkim zaoszczędzić w tym celu niezbędne środki bądź ograniczyć w ogóle konsumpcję, a nie, w pierwszej kolejności zadłużać się w stopniu wielokrotnie przewyższającym własne zdolności zarobkowe.

W konsekwencji Sąd uznał, że dłużnik znajduje się w stanie niewypłacalności, jednakże jest to wynik rażącego niedbalstwa i oddalił wniosek na podstawie art. 491 ⁴ ust. 1 Prawa upadłościowego.

Dłużnik zaskarżył powyższe rozstrzygnięcie w całości, zarzucając naruszenie:

1.  art. 117 § 2 i 5 k.p.c. w zw. z art. 5 k.p.c. przez zaniechanie pouczenia wnioskodawcy o możliwości założenia wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu, mimo ze stan zdrowia psychicznego oraz brak znajomości przepisów prawa przez wnioskodawcę przemawiał za ustanowieniem pełnomocnika, a brak pouczenia miał bezpośredni wpływ na wynik sprawy i skutkował oddaleniem wniosku,

2.  art. 212 k.p.c. i art. 5 k.p.c. w zw. z art. 48 ustawy z dnia 19.08.1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego, poprzez nieustanowienie profesjonalnego pełnomocnika procesowego z urzędu i zaniechanie w stosunku do wnioskodawcy działającego bez profesjonalnego pełnomocnika pouczeń, co do czynności procesowych oraz potrzeby ustanowienia pełnomocnika procesowego pomimo, że stan zdrowia psychicznego, poziom intelektu, trudna sytuacja materialna i życiowa wnioskodawcy oraz brak znajomości przepisów prawa przemawiał za ustanowieniem pełnomocnika z urzędu, które to uchybienie miało bezpośredni istotny wpływ na wynik sprawy i skutkowało oddaleniem wniosku, a mogło nawet stanowić podstawę do nieważności postępowania wskazaną w art. 379 pkt 5 k.p.c. z uwagi na pozbawienie wnioskodawcy możności obrony swych praw,

3.  art. 224 § 1 i art. 232 zd. 2 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c., poprzez niedopuszczenie z urzędu dowodu z opinii biegłego z dziedziny psychiatrii, mimo że w świetle przedstawionych okoliczności faktycznych istniała uzasadniona potrzeba jego przeprowadzenia na okoliczność ustalenia: czy i w jakim stopniu zaburzenia psychiczne mogły mieć wpływ na zachowanie dłużnika w stopniu pozwalającym na zniesienie jego winy w działaniach prowadzących do powstania stanu niewypłacalności i pogłębiania istniejącego zadłużenia, czy w czasie zawierania umów pożyczek dłużnik miał zniesioną czy też ograniczoną świadomości, czy był w stanie pokiero­wać swoim postępowaniem, czy orzeczona niepełnosprawność miała wpływ na jego świa­domość co do skutków podejmowanych działań. Przeprowadzenie wskazanego dowodu uza­sadnione było potrzebą wyjaśnienia wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla sprawy w tym okoliczności stanu zdrowia psychicznego, a wnioskodawca działający bez profesjonal­nego pełnomocnika, przy uwzględnieniu jego stanu zdrowia, przy braku pouczeń ze strony sądu oraz swoją nieporadność nie zgłosił ww, dowodu co miało bezpośredni wpływ na wynik sprawy i skutkowało oddaleniem wniosku;

4.  art. 7 k.p.c. w zw. art. 59 k.p.c. przez brak uznania przez Sąd udziału prokuratora w sprawie za potrzebny i zaniechanie zawiadomienia go o toczącej się sprawie, w sytuacji gdy przedsta­wione dowody w sprawie wskazywały na konieczność ustalenia, czy wnioskodawca znajdował się w stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji, które to uchybienie miało bezpośredni istotny wpływ na wynik sprawy i skutkowało oddaleniem wniosku, a mogło na­wet stanowić podstawę do nieważności postępowania wskazaną w art. 379 pkt. 5 k.p.c. z uwagi na pozbawienie wnioskodawcy możności obrony swych praw;

5.  art. 233 § 1 k.p.c.:

- dokonanie oceny materiału dowodowego z pominięciem jego istotnej części, a mianowicie okoliczności wynikającej z zaświadczenia lekarskiego o stanie zdrowia wydanego dla potrzeb zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności z dnia 03.01.2018r. z którego wyraźnie wynika, iż wnioskodawca poza nadpobudliwością psychoruchową, cierpi również na zaburzenia emocjonalne i zachowania, regres intelektualny, jak również pominięcie zawartego w nim wskazania, że wnioskodawca „wymaga wsparcia, opieki osoby drugiej ze względu na niemożność samodzielnej egzystencji”, co mogło mieć istotny wpływ na ustalenie przesłanki winy w doprowadzeniu niewypłacalności, a tym samym istotny wpływ na wynik sprawy;

- przekroczenie zasad swobodnej oceny materiału poprzez uchybienie zasadom logicznego rozumowania, doświadczenia życiowego i przyjęcie, że do niewypłacalności dłużnika doszło z jego winy, a przynajmniej z jego rażącego niedbalstwa, podczas gdy z dokumentacji lekarskiej dołączonej do wniosku wynika, że z uwagi na zaburzenia psychiczne wnioskodawca jest podatny na wpływ otoczenia zatem brak było podstaw do przypisania mu rażącego niedbalstwa, a tym samym brak podstaw wskazywania przez Sąd, że chęć zadośćuczynienia potrzebom partnerki wnioskodawcy nie zasługuje na usprawiedliwienie przyjętego przez Sąd rażącego niedbalstwa;

- uchybienie zasadom logiki i przyjęcie przez Sąd I instancji za szczególnie ważną okoliczność stanowiącą o rażącym niedbalstwie – faktu bieżącego, tj. do lip[ca 2016 r. obsługiwania przez wnioskodawcę zaciągniętej pożyczki na kwotę ok. 10.000 zł i nie posiadanie w jej zakresie żadnych zaległości w spłatach, podczas gdy z zebranego w sprawie materiału dowodowego, w tym z zeznań samego wnioskodawcy wynika, ze do lica 2016 r. zamieszkiwał z matką, która to sprawowała pieczę nad jego zobowiązaniami pieniężnymi, a wszelkie problemy z zaciągniętymi pożyczkami dotyczą okresu od lipca 2016r., tj. od czasu wyprowadzenia się wnioskodawcy z domu rodzinnego i zamieszkania z konkubiną J. C.;

- dokonanie oceny materiału dowodowego z pominięciem jego istotnej części, tj. zeznań wnioskodawcy, które powinny wzbudzić wątpliwość Sądu co do jego stanu zdrowia, który uniemożliwiał mu podejmowanie racjonalnych decyzji w przedmiocie zaciąganych zobowiązań. Pominięcie dowodu z zeznań wnioskodawcy przyczyniło się do uznania przez Sąd, iż brak jest związku przyczynowego pomiędzy zaburzeniami psychicznymi, a doprowadzeniu do stanu niewypłacalności z powodu rażącego niedbalstwa, co w konsekwencji doprowadziło do dokonania przez Sąd pierwszej instancji wadliwych ustaleń faktycznych w tym zakresie;

6. art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niewskazanie w uzasadnieniu ustalenia czy Sąd uznał, że zabu­rzenia psychiczne- zaburzenia emocjonalne i zaburzenia zachowania, jak również regres in­telektualny, mogły mieć wpływ na możliwość podejmowania świadomych decyzji co do za­ciąganych zobowiązań, a ustalenie to było niezbędne dla zbadania okoliczności sprawy i miało bezpośredni wpływ na wynik sprawy;

7. art. 491 ⁴ ust. 1 p.u. poprzez jego błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu, iż dłużnik do­prowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, a tym samym uznanie, iż posiadał pełną zdolność do czynności praw­nych i był w stanie kierować swoim postępowaniem, podczas gdy wnioskodawca cierpi na chorobę psychiczną - zaburzenia zachowania, zaburzenia emocji, nadpobudliwość psychoru­chowa, regres intelektualny, które skutkowały wyłączeniem świadomości działania, wobec czego nie można mu przypisać winy w postaci rażącego niedbalstwa.

W oparciu o powyższe, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania i przeprowadzenia zgłoszonych wniosków dowodowych, w tym dowodu z opinii biegłego psychiatry oraz dowodu z dokumentów: zaświadczenia lekarskiego z 1.08.2018 r. z (...) w B., historii choroby dłużnika, z protokołu badań sądowo-lekarskich z dnia 22.06.2010 r., oraz orzeczenia lekarskiego dot. niezdolności do pracy wydanego w sprawie sygn. akt VI U 1187/10.

Ponadto wniósł o zasadzenie kosztów postępowania drugoinstancyjnego według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Celem postępowania upadłościowego prowadzonego w stosunku do osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej jest przede wszystkim umożliwienie osobie fizycznej normalnego funkcjonowania przez uzyskanie oddłużenia i tzw. „nową szansę" (a nie tylko doprowadzenie do zaspokojenia roszczeń wierzycieli). Zasada oddłużania osób nieprowadzących działalności gospodarczej ma bowiem prowadzić do ograniczania wykluczenia społecznego i mechanizmu dziedziczenia bezradności przez następne pokolenia oraz umożliwienie reintegracji dłużników w legalnym obrocie gospodarczym i ograniczenie tzw. szarej strefy. Zasada „prymatu" funkcji oddłużeniowej nie jest jednak absolutna.

W postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości dochodzi bowiem do badania tzw. „moralności płatniczej dłużnika”, co można sprowadzić do pytania, czy przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnik podejmował racjonalne decyzje wpływające na jego sytuację majątkową. W postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości sąd każdorazowo bada zarówno działania i zaniechania dłużnika, które doprowadziły do niewypłacalności, jak
i te, które istotnie zwiększyły jej stopień. Następnie sąd bada nastawienie dłużnika do tych działań lub zaniechań, weryfikując, czy są one następstwem umyślnego i zawinionego, czy też rażąco niedbałego zachowania dłużnika (por. Aleksandra Machowska (red.), Maciej Geromin, Anna Gnys, Bartosz Groele, Anna Ludwiczyńska, Anetta Malmuk-Cieplak [w:] Prawo restrukturyzacyjne i upadłościowe. Zagadnienia praktyczne).

Przesłanka umyślności lub rażącego niedbalstwa każdorazowo powinna być badana na dwóch płaszczyznach – obiektywnej i subiektywnej. Elementem obiektywnym jest bezprawność. Bezprawne zachowanie to działanie lub zaniechanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami. W konsekwencji zachowanie dłużnika zgodne z prawem i z zasadami współżycia społecznego nie powinno stanowić przesłanki negatywnej do ogłoszenia upadłości, chyba że dłużnik w sposób zawiniony lub rażąco niedbały dokonuje danej czynności, wiedząc że może to spowodować jego niewypłacalność albo istotnie pogłębić jej stan.

Elementem subiektywnym jest nastawienie dłużnika do swojego zachowania na etapie ich dokonywania. Rażące niedbalstwo jest pojęciem niezdefiniowanym i nieostrym, dlatego każdorazowo musi podlegać indywidualizacji w odniesieniu do konkretnego przypadku. Jak słusznie wskazał Sąd Rejonowy rażące niedbalstwo, to kwalifikowana postać tzw. winy nieumyślnej, polegającej na niedołożeniu należytej staranności wymaganej w danych okolicznościach. W doktrynie wskazuje się, że konieczne jest przy tym ustalenie, że w konkretnych okolicznościach danego przypadku dłużnik mógł zachować się z należytą starannością.

Zdaniem Sądu Okręgowego zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie był wystarczający do poczynienia istotnych ustaleń faktycznych. Nawet jednak ten materiał, który został w prawidłowy sposób zgromadzony został oceniony z przekroczeniem granic swobodnej oceny dowodów zakreślonych dyspozycją art. 233 § 1 k.p.c. W konsekwencji Sąd Rejonowy nie dokonał wyczerpujących ustaleń faktycznych, które miały istotne znaczenie dla zastosowanych konsekwencji prawnych wynikających z zastosowanego przepisu art. 491 ⁴ ust. 1 Prawa upadłościowego.

Orzekając o rażącym niedbalstwie dłużnika w niniejszej sprawie, co wyłączało możliwość uwzględnienia wniosku o upadłość konsumencką, Sąd Rejonowy uwzględnił bowiem jedynie część obiektywnie zaistniałych w sprawie okoliczności, które wynikały ze zgromadzonego materiału dowodowego sprawy.

Sąd Rejonowy wziął pod uwagę jedynie fakt zaciągania kolejnych zobowiązań w sytuacji braku realnej możliwości spłaty tych zobowiązań przez dłużnika. Nie wziął natomiast pod uwagę okoliczności dotyczących sytuacji osobistej i zdrowotnej dłużnika. Fakt wieloletniego leczenia psychiatrycznego dłużnika, rodzaj zaburzeń, które u niego stwierdzono nie zostały w sposób wyczerpujący ustalone i zinterpretowane z uwzględnieniem indywidualnych okoliczności niniejszej sprawy. W każdym razie niezupełne, a przez to nie odpowiadające rzeczywistości było stwierdzenie Sądu, że wyłącznym powodem stwierdzenia stopnia niepełnosprawności wnioskodawcy były zaburzenia psychoruchowe.

Rację należy przyznać skarżącemu, iż Sąd Rejonowy całkowicie pominął okoliczności wynikające z zaświadczenia lekarskiego o stanie zdrowia wydanego dla potrzeb zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności z dnia 3.01.2018 r., którym dysponował przy ocenie materiału dowodowego, a z którego wynikało, że wnioskodawca poza nadpobudliwością ruchową cierpi również na zaburzenia emocjonalne i zachowania, regres intelektualny (k-44), a także że wymaga wsparcia osoby drugiej ze względu na niemożność samodzielnej egzystencji (kk-44 v). Z kolei z zaświadczenia lekarskiego z dnia 28.02.2018 r. wynika, że wnioskodawca wykazuje podatność na wpływy środowiskowe (k-43). Okoliczności te, które Sąd Rejonowy zupełnie zignorował przy określeniu stanu zdrowia wnioskodawcy, mogły mieć tymczasem istotny wpływ na ustalenie przesłanki winy w doprowadzeniu do niewypłacalności, a tym samym mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

Ponadto wynikający z zaświadczenia z dnia 3.01.2018 r. wniosek, że wnioskodawca „wymaga wsparcia, opieki osoby drugiej ze względu na niemożność samodzielnej egzystencji” wymagał również oceny w kontekście konkretnych zdarzeń, które doprowadziły R. I. do zaciągnięcia zobowiązań przekraczających możliwości spłaty.

Również do zażalenia wnioskodawca dołączył dokumentację medyczną, z której wynika, że jest podatny na wpływy otoczenia (k-155), że w badaniu funkcji intelektualnych w styczniu 2010 r. uzyskał w skali pełnej II=73 – na poziomie pogranicza upośledzenia umysłowego (k-156)

Sąd Rejonowy dokonał ustaleń, iż przed lipcem 2016 r. wnioskodawca był w stanie obsługiwać swoje zadłużenie, zaś po wyprowadzeniu się partnerki ze wspólnie wynajętego mieszkania, co miało miejsce zimą 2016 r., wnioskodawca nie zaciągał już nowych zobowiązań. W ocenie Sądu Okręgowego te okoliczności, dodatkowo podniesione przez matkę wnioskodawcy, będącą jego pełnomocnikiem na rozprawie w dniu 5 lipca 2018 r., przy uwzględnieniu stanu zdrowia wnioskodawcy, również wymagały wnikliwej oceny i rozważenia. W ocenie Sądu przemawiały raczej za uznaniem, że faktycznie wnioskodawca, będący osobą łatwo ulegającą wpływom, w okresie od lipca do grudnia 2016 r., ulegał bezkrytycznie swojej ówczesnej partnerce. Pozostało ustalenie, czy był to rodzaj zaburzeń, który wpływał na podejmowane przez niego obiektywnie nierealistyczne decyzje finansowe.

Sąd Rejonowy nie uwzględnił też, że wnioskodawca decydując się po raz pierwszy w życiu na prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego z dziewczyną, miał prawo przypuszczać, że ciężar spłaty zadłużenia, będzie ponosił wspólnie z nią. Nie można było wymagać, by z góry zakładał niepowodzenie związku i konieczność samodzielnej spłaty rat pożyczek zaciąganych dla wspólnych wydatków. Ponadto zaburzenia emocjonalne wnioskodawcy, które zostały całkowicie pomięte przy ocenie jego kondycji psychicznej, mogły mieć znaczący wpływ na nadmierne zaufanie do partnerki, a także przesadną wiarę we własne możliwości w okresie po wyprowadzeniu się z rodzinnego domu.

W ocenie Sądu Okręgowego ocena, czy zaburzenia emocjonalne wnioskodawcy mogły mieć wpływ na nieadekwatną ocenę jego możliwości spłaty zobowiązań, wymagała w konkretnym wypadku oceny specjalisty z dziedziny psychiatrii. Zaświadczenia lekarskie i historia choroby stanowią dowód występowania określonych zaburzeń, jednak ich wpływ na podejmowane decyzje, w tym ocena stopnia zawinienia wnioskodawcy nie może w konkretnym wypadku zostać dokonana z pominięciem wiadomości specjalnych, którymi dysponuje biegły sądowy.

Stwierdzenie Sądu Rejonowego, że umiarkowany stopień niepełnosprawności wnioskodawcy orzeczono w związku z nadpobudliwością psychoruchową i nie miał wpływu na ocenę zachowania wnioskodawcy, jako rażąco niedbałego, było w tym wypadku pochopne i nie dotykało istoty sprawy. W ocenie Sądu Okręgowego nie można bez opinii lekarza psychiatry ustalić, czy uczestnik w pełni świadomie zaciągał zobowiązania pieniężne w okresie od lipca do grudnia 2016 r. i doprowadził do zadłużenia w sposób zawiniony w stopniu rażącego niedbalstwa, czy też wynikało to z choroby psychicznej, którą u niego zdiagnozowano.

Okoliczności te, istotne z punktu widzenia oceny stopnia winy dłużnika, wymagały dokładnego zbadania i odniesienia się przez Sąd Rejonowy w uzasadnieniu postanowienia, zostały jednak całkowicie pominięte. Sąd Rejonowy koncentrując się na zaniedbaniach uczestnika i przyjmując wystąpienie rażącego niedbalstwa w doprowadzeniu do niewypłacalności, zupełnie pominął możliwe przyczyny takiego stanu rzeczy, wynikające z rodzaju występujących u dłużnika zaburzeń psychicznych.

Jak wyżej wskazano, podstawową przesłanką negatywną, wyłączającą możliwość ogłoszenia upadłości dłużnika w ramach tzw. upadłości konsumenckiej jest doprowadzenie przez dłużnika do niewypłacalności lub istotne zwiększenie stopnia już istniejącej niewypłacalności, umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Ta okoliczność musi być badana wnikliwie, a w przypadku przedłożenia materiału dowodowego wskazującego na istotne wątpliwości co winy dłużnika w doprowadzeniu do jego niewypłacalności, sąd nawet bez wniosku dłużnika winien rozważyć dopuszczenie z urzędu dowodu z opinii stosownego biegłego aby tę kwestię wyjaśnić.

W ocenie Sądu Okręgowego przy ocenie przesłanki negatywnej ogłoszenia upadłości konsumenckiej o której mowa w art. art. 491 ⁴ ust. 1 p.u., należało zbadać wymienione wyżej okoliczności, zastosowanie bowiem tego przepisu bez ich należytego zgłębienia sprzeciwiałoby się zasadom słuszności i humanitaryzmu. W nauce prawa słusznie podkreśla się również, że powyższa regulacja pozwala skorzystać dłużnikowi z dobrodziejstwa ogłoszenia upadłości konsumenckiej przede wszystkim w sytuacjach gdy niewypłacalność była skutkiem okoliczności o charakterze obiektywnym (np. choroby, niezawinionej utraty źródeł zarobkowania i obiektywnej niemożność powrotu do poprzedniego stanu).

W zażaleniu słusznie podniesiono nie tylko obowiązek dopuszczenia z urzędu dowodu w sytuacji uzasadnionej okolicznościami konkretnej sprawy, w tym nieporadnością, czy chorobą uczestnika, ale także konieczność uwzględnienia w konkretnych okolicznościach sprawy obowiązku dodatkowego pouczenia uczestnika o przysługujących mu możliwościach procesowych na podstawie art. 5 k.p.c. Poza wymienionymi wyżej wskazaniami co do zakresu niezbędnego postępowania dowodowego w sprawie, Sąd Rejonowy winien ocenić również pozostałe zarzuty podniesione w żaleniu związane z ewentualną potrzebą zawiadomienia prokuratora.

W myśl art. 54 ust. 2 p.u., sąd II instancji nie może ogłosić upadłości. W przypadku stwierdzenia istnienia przesłanek do ogłoszenia upadłości sąd drugiej instancji powinien uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania wraz z ewentualnymi wytycznymi dla sądu pierwszej instancji. Skutkiem zaś ustalenia, iż dłużnik nie doprowadził do zadłużenia z powodu winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa, byłoby właśnie ogłoszenie jego upadłości, skoro inne przesłanki upadłości nie budzą wątpliwości.

Mając na uwadze przytoczone okoliczności Sąd Okręgowy na podstawie zastosowanego odpowiednio przepisu art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. i w zw. z art. 35 p.u. w zw. z art. 491 ² ust. 1 p.u., orzekł jak w sentencji.

Elżbieta Kala Wiesław Łukaszewski Artur Fornal