Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 7 czerwca 2018 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 czerwca 2018 roku

sprawy z wniosku J. P. (1)

z udziałem (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w L.

o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po C. B.

na skutek apelacji wnioskodawczyni

od postanowienia Sądu Rejonowego w Tomaszowie Mazowieckim

z dnia 14 września 2017 roku, sygn. akt I Ns 469/16

postanawia:

1.  zmienić zaskarżone postanowienie w punkcie pierwszym w ten sposób, że zatwierdzić uchylenie się przez wnioskodawczynię J. P. (1) od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po C. B. zmarłym w dniu (...)roku i przyjąć oświadczenie J. P. (1) o odrzuceniu spadku po C. B.;

2.  ustalić, iż każdy z uczestników ponosi koszty postępowania odwoławczego związane ze swoim udziałem w sprawie.

SSO Jarosław Gołębiowski

SSA w SO Stanisław Łęgosz SSR Zofia Michałowska

Sygn. akt II Ca 221/18

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 14 czerwca 2017r. w sprawie INs 469/17 Sąd Rejonowy w Tomaszowie Maz. oddalił wniosek J. P. (1) o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po C. B..

Podstawą tego rozstrzygnięcia były następujące ustalenia i rozważania Sądu Rejonowego.

C. B. - syn J. i A. zmarł w dniu 12 stycznia 2011 roku w Ujeździć, gdzie ostatnio stale zamieszkiwał. W chwili śmierci był wdowcem. Miał dwoje dzieci : córkę J. P. (2) i syna A. B.. Sprawa spadkowa po zmarłym C. B. dotychczas nie była przeprowadzana.

W dniu 29 lutego 2016 roku wnioskodawczyni J. P. (1) otrzymała z (...) S.A. w L. wezwanie do zapłaty zobowiązania jej zmarłego ojca.

C. B. przed śmiercią mieszkał wraz ze swoją wnuczką M. M.. W tym samym budynku zamieszkiwał także jego syn z rodziną. C. B. utrzymywał się z emerytury. Nie partycypował w kosztach utrzymania wspólnego domu. Wszelkie opłaty uiszczała wnuczka M. M.. Zaciągał pożyczki w banku, w którym posiadał konto. Wszystkie spłacał w terminie. Wnioskodawczyni odwiedzała swojego ojca raz na dwa miesiące. Miała z nim dobre relacje. Ojciec nie skarżył się na kłopoty finansowe. Po śmierci C. B. jego córka i wnuczka wspólnie porządkowały pozostawione przez zmarłego rzeczy.

Wyrokiem Sądu Rejonowego w Tomaszowie Mazowieckim z dnia 12 października 2010 roku wydanym w sprawie o sygn. akt II K 290/10 C. B. został uznany za winnego tego, że od nieustalonego okresu czasu do dnia 8 lutego 2010 roku w miejscowości U. (...) dokonał kradzieży energii elektrycznej o wartości 6.366,38 zł na szkodę (...) S.A. Rejon (...) T. tj. czynu z art. 278 § 5 k.k. Wymierzono mu karę trzech miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby dwóch lat. Nadto sąd na podstawie art. 72 § 2 k.k. zobowiązał C. B. do naprawienia szkody w całości poprzez zapłatę na rzecz pokrzywdzonego kwoty 6.366,38 zł w terminie 1 roku od uprawomocnienia się wyroku. Wyrok uprawomocnił się w dniu 20 października 2010 roku. Postanowieniem z dnia 6 czerwca 2011 roku umorzono postępowanie wykonawcze wobec C. B. ze względu na jego śmierć. Przy ujawnieniu przestępstwa za które skazany został C. B. obecna była mieszkająca z nim wnuczka M. M., która próbując utrudnić wejście do domu funkcjonariuszy policji- usunęła kilka przewodów z licznika.

M. M. wiedziała, iż przeciwko dziadkowi został wydany wyrok karny i że został w nim orzeczony obowiązek naprawienia szkody. Dziadek zapewniał ją, iż spłacił zadłużenie wobec (...) S.A. w L..

Stosownie do treści art. 1015 § 1 k.c. oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożono w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Natomiast stosownie do art. 1019 § 2 k.c. spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu w trybie określonym w art. 1019 § 1 k.c., tj. przy zastosowaniu przepisów o wadach oświadczenia woli, z następującymi zmianami: uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem, zaś spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.

Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd (art. 1019 § 3 k.c. w zw. z art. 690 k.p.c.), bowiem dopiero wtedy staje się skuteczne.

W rozpoznawanej sprawie wnioskodawczyni J. P. (2) wniosła o zatwierdzenie przez Sąd jej oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku powołując się na działanie pod wpływem błędu co do rzeczywistego stanu majątku spadkowego.

Zgodnie z utrwalonym poglądem judykatury podstawą uchylenia się przez spadkobiercę od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być błąd prawnie doniosły. Takim błędem nie jest nieznajomość przedmiotu spadku pozostająca w związku przyczynowym z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustalaniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego

W rezultacie należy przyjąć, że błędem istotnym spadkobiercy (art. 1019 § 2 w związku z art. 84 § 2 k.c.) jest niewiedza o stanie spadku, mimo powziętych przez tego spadkobiercę odpowiednich i możliwych działań zmierzających do ustalenia rzeczywistego stanu spadku. Podkreślić jednocześnie należy, iż chodzi o realną możliwość uzyskania informacji o zadłużeniu spadkodawcy, zindywidualizowaną w odniesieniu do konkretnych osób. Wobec tego za błąd istotny spadkobiercy uznać należy brak wiedzy o stanie spadku, mimo podjęcia właściwych i możliwych działań, zmierzających do ustalenia rzeczywistego stanu spadku.

W rozpoznawanej sprawie wnioskodawczyni J. P. (1) utrzymywała, iż nie posiadała wiedzy na temat długu swojego ojca. Od wielu lat zamieszkiwała oddzielnie, zaś odwiedzała ojca jedynie raz na dwa miesiące. Ojciec nigdy nie skarżył się na problemy finansowe. Po jego śmierci porządkowała rzeczy ojca wraz ze swoją córką, jednak nie znalazła żadnych dokumentów świadczących o istnieniu zadłużenia zmarłego C. B.. Zwraca jednak uwagę fakt, iż niniejsze zobowiązanie nie jest konsekwencją zaciągnięcia zobowiązania przez zmarłego, lecz efektem wydanego rozstrzygnięcia w toku postępowania karnego. Zmarły C. B. został bowiem zobowiązany do naprawienia szkody na rzecz pokrzywdzonego (...) S.A. Rejon (...) w T. w kwocie 6.366,38 zł z tytułu nielegalnego poboru energii elektrycznej. Wnioskodawczyni utrzymuje, iż nie wiedziała o sprawie karnej z udziałem jej zmarłego ojca. Sąd twierdzenia wnioskodawczyni poczytał jednak w tym zakresie za niewiarygodne. C. B. mógł faktycznie nic chwalić się przed córką faktem, iż został przeciwko niemu wydany wyrok karny. Zwraca jednak uwagę fakt, iż wraz z C. B. mieszka córka wnioskodawczyni, która doskonale zdawała sobie sprawę z postępowania karnego, jakie prowadzone było przeciwko jej dziadkowi. Analiza akt postępowania karnego dowodzi, iż M. M. ( poprzednio P. ) wiedziała o procederze nielegalnego poboru energii elektrycznej przez jej dziadka. Podczas wizyty funkcjonariuszy policji usunęła kilka przewodów z licznika, aby uniemożliwić ujawnienie nielegalnego przyłącza. Wnioskodawczyni odwiedzała swojego ojca raz na dwa miesiące, pozostawała w dobrych relacjach ze swoją córką. W ocenie Sądu mało prawdopodobne jest, aby mieszkająca z dziadkiem wnuczka nie poinformowała wnioskodawczyni o procederze nielegalnego poboru energii elektrycznej i wydanym przeciwko zmarłemu wyrokowi karnemu. Świadek M. M. podczas przesłuchania na rozprawie w dniu 22 listopada 2016 roku przyznała, iż wiedziała o długu dziadka jednak była przekonana, iż dziadek uregulował należność wobec uczestnika postępowania albowiem takie zapewnienia składał. Zwraca uwagę okoliczność, iż C. B. zmarł niespełna trzy miesiące od daty uprawomocnienia się wyroku karnego. Sąd odmówił wiary zeznaniom wnioskodawczyni, iż nie wiedziała ona o incydencie związanym z nielegalnym poborem energii elektrycznej przez jej ojca. Jest to w ocenie Sądu mało prawdopodobne w świetle zasad doświadczenia życiowego i logicznego rozumowania. W ocenie Sądu mało prawdopodobne jest, aby córka nie podzieliła się ze swoją mamą wiedzą na temat procesu karnego. Zwłaszcza, że J. P. (1) odwiedzała swojego ojca i także miała możliwość zauważenia przewodów przy pomocy których w nielegalny sposób była pobierana energia elektryczna.

Niewątpliwie inaczej należałoby ocenić sytuację, gdyby wnioskodawczyni nie zamieszkując ze spadkodawcą od długiego czasu, nic miała z nim żadnego kontaktu, a tym samym i wiedzy na temat jego sytuacji majątkowej i jego życia, a o jego śmierci dowiedziała się z opóźnieniem. Dla porównania w odmiennym stanie faktycznym Sąd Najwyższy stwierdził, że wieloletni brak bliższych kontaktów syna z ojcem, konflikt z krewnymi spadkodawcy (ojca) o czym świadczy nie poinformowanie przez nich syna o śmierci ojca sprawia, że nie można postawić uczestnikowi (synowi) zarzutu braku wiedzy o stanie spadku będącego wynikiem braku z jego strony należytej staranności. Jest to jednak daleko odmienna sytuacja faktyczna od tej, jaka wystąpiła w niniejszej sprawie.

W ocenie Sądu okoliczności faktyczne tej konkretnej sprawy nie dawały podstaw do zatwierdzenia uchylenia się przez wnioskodawczynię od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku.

Orzeczenie o kosztach ma swoje uzasadnienie w art. 520 § 1 k.p.c., zgodnie z którym każda ze stron ponosi koszty związane ze swoim udziałem w sprawie, gdyż w okolicznościach niniejszej sprawy brak było przesłanek do innego rozstrzygnięcia i obciążenia kosztami któregokolwiek z uczestników postępowania.

Od powyższego postanowienia apelację złożyła wnioskodawczyni. Zaskarżyła go w całości zarzucając:

1. naruszenie art. 83 § 2 kc w zw. z art. 1019 § 1 kc, poprzez ich niezastosowanie w sytuacji, gdy zebrany w sprawie materiał dowodowy jednoznacznie wskazuje, iż nie posiadała wiedzy na temat rzeczywistego stanu spadku,

2. naruszenie art. 233 § 1 kc, poprzez bezzasadne odmówienie wiarygodności jej zeznań w zakresie w jakim twierdziła, iż nie posiadała wiedzy na temat sprawy karnej i zadłużenia ojca z tytułu nielegalnego poboru prądu, w sytuacji gdy o zdarzeniu posiadała wiedzę tylko jej córka i brat, przy jednoczesnym stwierdzeniu, że M. M. była przekonana, iż dziadek zadłużenie w całości spłacił.

Występując z tymi zarzutami wnosiła o zmianę zaskarżonego postanowienia przez uwzględnienie wniosku w całości, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy sądowi Rejonowemu w Tomaszowie Maz. do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Wniesiona apelacja wywołuje skutek w postaci zmiany zaskarżonego postanowienia i uwzględnienia wniosku.

Apelacja przede wszystkim kwestionuje dokonanie oceny materiału dowodowego, w szczególności odmowę wiarygodności zeznań wnioskodawczyni. Podstawą rozstrzygnięcia sadu było ustalenie, że wnioskodawczyni wiedziała o sprawie karnej swego ojca oraz istniejącym zadłużeniu. Tymczasem tak jednoznacznego wniosku na podstawie materiału dowodowego zebranego w sprawie nie sposób wyprowadzić. Zresztą sąd w pisemnym uzasadnieniu przyznaje, że „C. B. mógł faktycznie nie chwalić się przed córką faktem, iż został przeciwko niemu wydany wyrok karny”. Jednakże w jego ocenie mało prawdopodobne jest, żeby mieszkająca z C. B. córka wnioskodawczyni nie poinformowała jej o procederze nielegalnego poboru energii elektrycznej i wydanym przeciwko dziadkowi wyroku karnym. Zatem sąd nie dysponował na tę ostatnią okoliczności konkretnym dowodem, lecz opiera się jedynie na prawdopodobieństwie.

Trafne jest stanowisko skarżącej zawarte w apelacji, że wiedza M. M. o sprawie karnej dziadka, nie przesądza o jakiejkolwiek wiedzy wnioskodawczyni na temat zadłużenia ojca.

Sąd Rejonowy uznał zaznania M. M. za wiarygodne, jednocześnie nie dał wiary zeznaniom wnioskodawczyni, iż nie wiedziała o sprawie karnej ojca i powstałym z tego tytułu zadłużeniu. Sąd uznając, że nie jest prawdopodobne, by wnioskodawczyni nie wiedziała o długu ojca, pominął całkowicie fakt, iż córka wnioskodawczyni była przekonana, że dziadek spłacił zadłużenie, zatem nie mogła powiedzieć wnioskodawczyni o istnieniu zadłużenia, o którym sama nie wiedziała.

Krytyce stanowiska sądu pierwszej instancji zawartej w apelacji nie można odmówić trafności.

W tej sytuacji Sąd Okręgowy uznając apelację za uzasadnioną i przyjmując, że wnioskodawczyni nie składając oświadczenia o odrzuceniu spadku znajdowała się w błędzie co do rzeczywistego stanu spadku, zmienił na podstawie art. 386 § 1 kpc zaskarżone orzeczenie i złożony przez wnioskodawczynię wniosek uwzględnił.

O kosztach postępowania za instancję odwoławczą Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 520 § 1 kpc.

SSO Jarosław Gołębiowski

SSA w SO Stanisław ŁęgoszSSR Zofia Michałowska