Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 listopada 2018 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 8 listopada 2018 r. w Olsztynie na rozprawie

sprawy z powództwa D. P. i S. P.

przeciwko A. O.

o zapłatę

na skutek apelacji powodów i pozwanego od wyroku Sądu Rejonowego w Biskupcu z dnia 20 grudnia 2017 r., sygn. akt I C 35/15,

I.  zmienia zaskarżony wyrok w całości w ten sposób, że nadaje mu brzmienie:

„I. zasądza od pozwanego A. O. na rzecz powodów D. P. i S. P. kwotę 23.932,98 zł (dwadzieścia trzy tysiące dziewięćset trzydzieści dwa złote dziewięćdziesiąt osiem groszy) z ustawowymi odsetkami od dnia 28 czerwca 2014 r. do dnia zapłaty;

II.  oddala powództwo w pozostałej części;

III.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 1.648,89 zł (jeden tysiąc sześćset czterdzieści osiem złotych osiemdziesiąt dziewięć groszy) tytułem zwrotu kosztów procesu;”;

II.  oddala obie apelacje w pozostałej części;

III.  zasądza od powodów na rzecz pozwanego kwotę 1.049,03 zł (jeden tysiąc czterdzieści dziewięć złotych trzy grosze) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Krystyna Skiepko Bożena Charukiewicz Dorota Ciejek

Sygn. akt IX Ca 446/18

UZASADNIENIE

Powodowie D. P. i S. P. wnieśli o zobowiązanie pozwanego A. O. do wydania plonów w ilości 91 ton nasion rzepaku, ewentualnie zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kwoty 40.041,55 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 21 czerwca 2014 r. do dnia zapłaty kosztami procesu.

W uzasadnieniu wskazali, że są współwłaścicielami nieruchomości rolnej położonej w K., o obszarze 28,21 ha, która była użytkowana przez pozwanego od 2007r. na zasadzie umowy bezczynszowego użytkowania gruntu. Poprzedni właściciele wypowiedzieli pozwanemu powyższą umowę, ale pozwany w dalszym ciągu korzystał z gruntu dokonując obsiewu rzepakiem i zamierzając pobrać plony. Pozwany powinien osiągnąć dochód w wysokości 30.041,55 zł. Poza tym na kwotę dochodzoną pozwem składa się odszkodowanie za bezumowne korzystanie za okres od 1 września 2013r. do 30 czerwca 2014r.

W toku procesu zmienili i rozszerzyli powództwo i wnieśli o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwotę 50.355,02 zł z ustawowymi odsetkami od 21.06.2014r. i od dnia rozszerzenia powództwa do dnia zapłaty.

Pozwany A. O. wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powodów kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazał na złe warunki uprawy ziemi na działce o numerze (...), co miało wpływ na pogorszenie plonów. Wskazał również na wymarznięcie upraw oraz zakwestionował jako wygórowane żądanie zasądzenia wynagrodzenia za bezumowne korzystanie.

Wyrokiem z dnia 20 grudnia 2017 r. Sąd Rejonowy w Biskupcu zasądził od pozwanego A. O. solidarnie na rzecz powodów D. P. i S. P. kwotę 38.985,62 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 21 czerwca 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. W pozostałym zakresie oddalił powództwo. Zasądził od pozwanego A. O. solidarnie na rzecz powodów D. P. i S. P. kwotę 2980,74 zł tytułem zwrotu kosztów poniesionych w związku z opiniami biegłych oraz uiszczoną opłatą od pozwu. Koszty procesu pomiędzy stronami wzajemnie zniósł.

Sąd Rejonowy ustalił, że 19 lutego 2007 roku K. P. i A. P. umową bezczynszowego użytkowania oddali A. O. do użytkowania i pobierania pożytków nieruchomość gruntową nr (...)położoną w miejscowości K. na okres 10 lat.

Dnia 30 sierpnia 2013 roku umową darowizny K. P. i A. P. darowali swoim synom D. P. i S. P. nieruchomość położoną w miejscowości K., stanowiącą niezabudowaną działkę gruntu nr (...).

Dnia 28 czerwca 2012 roku A. P. i K. P. wypowiedzieli pozwanemu umowę bezczynszowego użytkowania z dnia 19 lutego 2007 roku z zachowaniem sześciomiesięcznego terminu wypowiedzenia. W wypowiedzeniu zawarta została wzmianka o zamiarze zbycia przedmiotowej nieruchomości. Pozwany powyższe wypowiedzenie odebrał w dniu 29 czerwca 2012 roku.

Pismem z dnia 17 czerwca 2014 roku powodowie wezwali pozwanego do zapłaty kwoty 31.825,34 zł w terminie 7 dni od otrzymania wezwania, zaś pismem z dnia 30 czerwca 2014 r. kwoty 40.041,55 zł w terminie 3 dni od daty doręczenia wezwania.

Niezabudowana nieruchomość gruntowa oznaczona numerem ewidencyjnym (...) obręb (...) K., znajduje się na terenie gminy J., powiatu (...), województwa (...) na południowy- wschód od szosy biegnącej z miejscowości L. do miejscowości J.. Położona jest na kolonii w odległości około 1,5 km od zwartej zabudowy wsi K..

Kształt działki jest nieregularny jej granice są wielokrotnie pozałamywane, ukształtowanie terenu miejscami lekko pofałdowane z wyraźnym skłonem w kierunku północnym. Działka graniczy na krótkim odcinku z ww. szosą, następnie z działkami: (...) oraz lasem położonym na nieruchomości oznaczonej numerem (...) i z działką (...).

Warunki przyrodnicze do prowadzenia produkcji rolnej średnie.

Na działce znajdują się nieużytek o powierzchni 0,76 ha oraz zakrzaczenia i zadrzewienia powstałe po starych siedliskach o łącznej powierzchni 1,44 ha, 1,94 ha pastwiska i łąki do kl. V, 2,39 ha grunty należące do kl. V, zaś 21,68 ha grunty orne zaliczone do III a, III b, IV b.

Prawomocnym wyrokiem z dnia 26 maja 2015 r., Sąd Rejonowy w Mrągowie, w sprawie V C 690/15, nakazał A. O., aby wydał powodom nieruchomość położoną w K., składającą się z działki o numerze geodezyjnym (...), dla której w tutejszym Sądzie jest urządzona księga wieczysta (...).

W ocenie Sądu Rejonowego powództwo było zasadne w części. Pozwany posiadał samoistnie sporną nieruchomość w złej wierze, albowiem wiedział iż nieruchomość ta stanowi własność powodów i że oni nie wyrażają zgody na korzystanie z niej. Tym samym pozwany jest zobowiązany do zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości. Należne powodom od pozwanego wynagrodzenie winno wynieść kwotę 15.293,90 zł, co zostało ustalone na podstawie dowodu z opinii biegłego z zakresu (...) w odniesieniu do czynszu dzierżawnego innych nieruchomości. Co do wartości pożytków Sąd Rejonowy uznał, że należy się powodom ich zwrot w wysokości 23.691,72 zł. Łącznie kwota należna powodom w uwzględnieniem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie wyniosła 38.985,62 zł, którą zasądzono na rzecz powodów solidarnie. Sąd zasądził także odsetki ustawowe od zasądzonej kwoty, jednak jedynie za okres od 21 czerwca 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r., albowiem od dnia 1 stycznia 2016 r. funkcjonuje pojęcie odsetek ustawowych za opóźnienie, zaś pełnomocnik strony powodowej nie zmodyfikował żądania w tym zakresie. Koszty procesu stosunkowo rozdzielono przyjmując, że powodowie wygrali sprawę w 77,42 %.

Powyższy wyrok zaskarżyły apelacjami obie strony.

Powód zaskarżył wyrok co do punktów II – IV, zarzucając wyrokowi:

- naruszenie prawa materialnego poprzez jego błędne niezastosowanie do stanu faktycznego niniejszej sprawy, a mianowicie art. 359 k.c. i art. 481 § 1 k.c. poprzez niezasadne niezasądzenie od pozwanego na rzecz powodów odsetek za cały okres zwłoki w zapłacie zasądzonej należności;

- naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie częściowo dowolnej oceny dowodów, a w szczególności dowodu z opinii biegłych, co skutkowało błędnymi ustaleniami w zakresie wysokości świadczenia należnego powodom od pozwanego;

- naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie art. 100 k.p.c. oraz art. 102 k.p.c. poprzez wzajemne zniesienie kosztów procesu w postaci kosztów zastępstwa procesowego, a także poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów pozostałych kosztów procesu w zaniżonej wysokości, pomimo tego, że zgłoszone pozwem roszczenie zostało w przeważającej części uwzględnione.

Wskazując na powyższe zarzuty powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 50.355,02 złotych wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od kwoty 40.041,55 złotych od dnia 21 czerwca 2014 roku do dnia zapłaty oraz od kwoty 10.313,47 złotych, liczonymi od dnia 23 września 2016 roku do dnia zapłaty oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów procesu za I instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Pozwany zaskarżył wyrok w części, tj. co do punktów 1 i 3. W apelacji zarzucił:

I. naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy tj.

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnej oceny materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie w postaci opinii sporządzonych przez biegłych sądowych: G. M. (1), prof. dr hab. K. G. (1) i S. W. oraz pisma pozwanego z dnia 7 listopada 2016 roku, wniosków z niego niewynikających i stwierdzenie, iż to opinia sądowa sporządzona przez biegłą S. W. jako najbardziej wiarygodna i winna stanowić podstawę rozstrzygnięcia, skutkiem czego wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z przedmiotowej nieruchomości ustalono na kwotę 15.293,90 zł, podczas gdy prawidłowa i zgodna z zasadami wszechstronnej oceny materiału dowodowego analiza, winna prowadzić do wniosku, iż wynagrodzenie to winno być znacznie niższe i ustalone w oparciu o opinie biegłych sądowych: G. M. (1), prof. dr hab. K. G. (1),

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnej oceny materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie w postaci opinii sporządzonych przez biegłych sądowych: G. M. (1), prof. dr hab. K. G. (1) i S. W. i nieprawidłowe ustalenie przyznanej powodom od pozwanego „czystej wartości plonu” na kwotę 23.691,72 zł, podczas gdy zgodna z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocena winna prowadzić do uznania, że pozwany poniósł stratę w przedmiotowych uprawach, skutkiem czego powodom nie jest należna żadna kwota z tytułu uzyskanego plonu, bądź, kwota ta winna być znacząco niższa,

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wyprowadzenie z materiału dowodowego zgromadzonego wniosków z niego niewynikających i stwierdzenie, iż pozwany nie podniósł zarzutu zatrzymania, podczas gdy zgromadzony w sprawie materiał dowodowy jednoznacznie potwierdza, iż pozwany domagał się w niniejszym procesie zatrzymania poczynionych na uprawy nakładów.

II. naruszenie prawa materialnego, tj. przepisów art. 53 k.c. poprzez jego błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu, że dopłaty unijne stanowią należne powodom pożytki podczas gdy dopłaty te nie stanowią pożytków cywilnych i jako takie, nie podlegają rozliczeniu pomiędzy właścicielem nieruchomości a posiadaczem samoistnym, skutkiem czego pozwany nie może zostać zobowiązany do przekazania powodom równowartości dopłat.

Wskazując na powyższe zarzuty pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów procesu za I i II instancję wg norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Obie apelacje były częściowo zasadne.

Przede wszystkim podkreślić należy, że wbrew twierdzeniem Sądu Rejonowego, pozwany, od chwili wygaśnięcia umowy bezczynszowego użytkowania nie stał się posiadaczem samoistnym nieruchomości. W orzecznictwie rozstrzygnięto, że posiadacz, który utracił prawo do wykonywania władztwa na rzeczą powinien być traktowany jako posiadacz zależny w złej wierze i ma do niego odpowiednie zastosowanie odpowiedzialność przewidziana w art. 225 k.c. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2012 r., V CSK 30/12). Tym samym pozwany od chwili upływu sześciomiesięcznego terminu wypowiedzenia umowy przez poprzedników prawnych powodów był posiadaczem zależnym przedmiotowej nieruchomości w złej wierze.

Źródłem odpowiedzialności samoistnego posiadacza rzeczy w złej wierze wobec właściciela jest art. 225 k.c., natomiast odpowiedzialność zależnego posiadacza w złej wierze reguluje art. 230 k.c. Konstatacja ta nie ma jednak wpływu na zasadność roszczeń powodów, gdyż treść art. 230 k.c. nakazuje odpowiednie stosowanie przepisów dotyczących roszczeń właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy i o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości odpowiednio do stosunku między właścicielem rzeczy a posiadaczem zależnym.

Za nietrafne należało uznać zarzuty pozwanego dotyczące ustalonego na podstawie dowodu z opinii biegłej S. W. wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości przez pozwanego.

O wysokości tego rodzaju wynagrodzenia decyduje obiektywne kryterium, jakim są stawki rynkowe za korzystanie z rzeczy danego rodzaju w określonych warunkach i czas posiadania przez adresata roszczenia (por. w szczególności wyrok z dnia 25 maja 1975 r., II CR 208/75, uchwałę składu 7 sędziów z dnia 10 lipca 1984 r., III CZP 20/84 OSNCP 1984, z. 12, poz. 209, czy uzasadnienie uchwały z dnia 7 stycznia 1998 r. III CP 62/97, OSNC 1998, z. 6, poz. 91). W niniejszej sprawie Sąd Rejonowy ustalając wysokość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie oparł się na opinii biegłej S. W..

Zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów wyrażoną w art. 233 k.p.c., Sąd Rejonowy ocenił wiarygodność i moc dowodu z opinii wszystkich biegłych przeprowadzonych w niniejszej sprawie według własnego przekonania, z uwzględnieniem wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, jak również wszelkich okoliczności towarzyszących przeprowadzaniu poszczególnych dowodów i mających znaczenie dla oceny mocy i wiarygodności tego dowodu. Przy ocenie tych dowodu Sąd wziął pod uwagę jego zgodność z zasadami logicznego myślenia, doświadczenia życiowego i wiedzy powszechnej. Powyższe kryteria oceny dowodów w ogólności jak również oceny dowodu z opinii biegłego zostały określone w judykaturze Sądu Najwyższego (zob. np. uzasadnienie wyroku z dnia 20 marca 1980 r., II URN 175/79, OSNC 1980, nr 10, poz. 200; uzasadnienie wyroku z dnia 10 czerwca 1999 r., II UKN 685/98, OSNAPiUS 2000, nr 17, poz. 655, wyrok z 7 kwietnia 2005 r. II CK 572/04 LEX nr 151656).

W ocenie Sądu Okręgowego nie ma podstaw do kwestionowania dowodu z opinii biegłej S. W.. Biegła dokonała analizy rynku nieruchomości gruntowych wskazując wysokość czynszu z tytułu dzierżawy na lokalnym i podobnym rynku. Biegła wyliczyła średnią z tych danych i następnie odniosła ją do wysokości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości przez pozwanego. Przyjęcie tej metodologii jest logiczne, a samo oparcie wyliczeń o stawki czynszu z tytułu dzierżawy uzasadnione charakterem nieruchomości i prowadzonej na niej przez pozwanego działalności. Podkreślić należy, iż biegła udzieliła logiczne odpowiedzi na pytania stron odnoszące się do przedmiotowej kwestii. Przyjęcie za podstawę ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie opinii biegłej S. W., wynikało z logiczności i zupełności opinii biegłej S. W.. Opinia biegłego G. M. (1) była niepełna, bowiem biegły nie ustalił wysokości i wartości pozyskanych plonów, pomimo takiego zobowiązania wynikającego z tezy dowodowej postanowienia Sądu Rejonowego, zaś punktem wyjścia opinii biegłego K. G. (1) było przyjęcie ustaleń biegłego G. M. co do ceny jednostkowej przedmiotowej nieruchomości. Skoro biegły K. G. posiłkował się ustaleniami z opinii G.M. nie dziwi fakt, że wysokość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie była zbliżona. Natomiast biegła S. W. wszelkie ustalenia poczyniła samodzielnie, a wysokość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie ustaliła w oparciu o stawkę czynszu z tytułu dzierżawy na rynku lokalnym i podobnym, a więc stawkę rynkową.

W konsekwencji należało podzielić stanowisko Sądu Rejonowego, zgodnie z którym wysokość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie należna powodom od pozwanych za okres wskazany w pozwie, tj. od 1 września 2013r. do 30 czerwca 2014r. wyniosła 15.293,90 zł.

Za częściowo zasadne należało uznać zarzuty pozwanego odnoszące się do wartości pożytków, które uzyskał w okresie od 1 września 2013r. do 30 czerwca 2014 r.

Wartość powyższa wynikała z dowodu z opinii biegłej S. W.. Podkreślić należy, iż wartości uzyskanych przez pozwanego pożytków nie należy utożsamiać z przychodem jaki uzyskał w związku z uprawami prowadzonymi na nieruchomości powodów. Uwzględnić w tej sytuacji należało również wydatki jakie poniósł pozwany by określony przychód uzyskać. Z treści opinii S. W. wynika, że w okresie wskazanym w pozwie pozwany uzyskał przychód z nieruchomości w wysokości 103.315,42 zł. Natomiast wysokość kosztów wyniosła kwotę 94.676,34 zł. Tym samym uzyskany przez pozwanego zysk z nieruchomości, a zatem wartość pożytków wyniosła kwotę 8.639,08 zł (103.315,42 zł - 94.676,34 zł). Takiej też kwoty mogą domagać się skutecznie powodowie od pozwanego. Wartość zbioru biegła ustaliła przy uwzględnieniu jednolitych płatności obszarowych. Zgodzić się należy z pozwanym, że dotacji nie można kwalifikować do kategorii pożytków cywilnych. Ale Sąd Okręgowy podziela w niniejszej sprawie stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 25 maja 2017r. (II CSK 636/16), że do rozliczenia między właścicielem nieruchomości a jej samoistnym posiadaczem pobranych przez tego posiadacza jednolitych płatności obszarowych (art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 2007 r. o płatnościach w ramach systemów wsparcia bezpośredniego (t.j. Dz. U. z 2012 r. poz. 1164 ze zm.) stosuje się w drodze analogii art. 224 i art. 225 k.c. w zakresie dotyczącym pożytków. Jednolite płatności obszarowe wykazują bowiem pewne podobieństwo jako szczególna kategoria dochodu, do którego uzyskania konieczne jest m.in. posiadanie nieruchomości rolnej. Dlatego słusznie biegła ustaliła wysokość dochodu z uwzględnieniem pobranych przez pozwanego jednolitych płatności obszarowych.

Z rozstrzygnięcia o głównym żądaniu jak i o kosztach procesu należało wyeliminować zwrot „solidarnie”. Jak wynika z art. 369 k.c. zobowiązanie jest solidarne, jeżeli to wynika z ustawy lub z czynności prawnej. W niniejszej sprawie po stronie wierzycieli – współwłaścicieli nieruchomości solidarność zobowiązania pozwanego nie wynika ani z ustawy ani z przepisów. W szczególności zobowiązania wynikające ze współwłasności (art. 195 – art. 221 k.c.) nie zostały ukształtowane na zasadach solidarnej odpowiedzialności.

Apelacja powodów również była częściowo zasadna, tj. co do żądania odsetek ustawowych oraz kosztów procesu. Sąd Rejonowy przyjął, że skoro od 1 stycznia 2016r. „funkcjonuje pojęcie odsetek ustawowych za opóźnienie”, to powód niezasadnie domagał się zasądzenia odsetek ustawowych. Stanowisko powyższe jest niezasadne. Po zmianie regulacji dotyczących ustawowych odsetek (ustawa z 9 października 2015r., która weszła w życie 1 stycznia 2016r.) oprócz odsetek ustawowych za opóźnienie przewidzianych w art. 481 k.c., funkcjonują także odsetki ustawowe uregulowane w art. 359 § 2 k.c. Odsetki ustawowe są w ścisłym tego słowa znaczeniu wynagrodzeniem za korzystanie z pieniędzy, drugie natomiast stanowią rekompensatę za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego. Wysokość odsetek ustawowych jest ogłaszana przez Ministra Sprawiedliwości, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski". Dlatego powodowie mogli skutecznie domagać się zasądzenia odsetek ustawowych na podstawie art. 359 § 2 k.c. Datę wymagalności Sąd Okręgowy ustalił na dzień 28 czerwca 2014r., zgodnie z wezwaniem do zapłaty, w którym został wskazany termin zapłaty 7 dni od otrzymania wezwania (wezwanie doręczono 20 czerwca 2014r.).

Zmiana rozstrzygnięcia roszczenia głównego powodów prowadziła do zmiany postanowienia o kosztach procesu za pierwszą instancję o których orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. Powodowie wygrali proces przed Sądem, Rejonowym z w 47,52% i ponieśli koszty w wysokości 7.660,10 zł, zaś pozwany wygrał sprawę przez Sądem I instancji w 52,48% i poniósł koszty w wysokości 3.794,10 zł. Stąd ostatecznie za I instancję Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 1.648,89 zł.

Mając zatem na uwadze wskazane wyżej okoliczności Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł, jak w wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnięto również na podstawie art. 100 k.p.c., stosunkowo je rozdzielając. Przyjmując, że powodowie wygrali tylko w nieznacznej części (co do odsetek), natomiast roszczenie pozwanego zgłoszone w apelacji zostało uwzględnione w 38,61 %, ostateczna kwota należna pozwanemu wyniosła zatem 1.049,03 zł.

Dorota Ciejek Bożena Charukiewicz Krystyna Skiepko