Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 listopada 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 23 listopada 2018 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa A. W.

przeciwko (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w M.

o uchylenie uchwały organów spółdzielni

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 6 lutego 2018 r., sygn. akt I C 521/17,

1)  oddala apelację;

2)  zasądza od powoda na rzecz pozwanej 270 (dwieście siedemdziesiąt) złotych z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego;

3)  przyznaje adwokatowi J. L. od Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Katowicach) 166,05 (sto sześćdziesiąt sześć i 05/100) złotych, w tym 31,05 (trzydzieści jeden i 05/100) złotych podatku od towarów i usług,
z tytułu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 343/18

UZASADNIENIE

Powód o uchylenie uchwały Rady Nadzorczej pozwanej nr (...) w sprawie wykreślenia go z rejestru jej członków z tym uzasadnieniem, że podjęta ona została bez obligatoryjnego wysłuchania go.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa i o zasądzenie na jej rzecz od powoda kosztów procesu

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy oddalił powództwo oraz orzekł o kosztach i przytoczył następujące motywy swego rozstrzygnięcia:

Powód jest członkiem pozwanej, w której zajmuje lokal mieszkalny nr 4a przy ul. (...) M., do którego służy mu prawo lokatorskie.

Pismem z 6 czerwca 2007 r. zarząd pozwanej poinformował powoda o wyznaczonym na dzień 25 czerwca 2007 r. posiedzeniu Rady Nadzorczej. Zawiadomienie było dwukrotnie awizowane, ale powód nie podjął go w terminie. Rada Nadzorcza podjęła uchwałę o wykluczeniu go z uwagi na uporczywe uchylanie się od wykonywania istotnych zobowiązań. Przesyłka zawierająca zaskarżoną uchwałę została pozwanej zwrócona jako nie podjęta w terminie. Pismem z dnia 16 lipca 2007 r. pozwana poinformowała powoda, że po uregulowaniu jego zadłużenia istnieje możliwość ponownego przyjęcia go w poczet członków Spółdzielni. W dniu 23 lipca 2007 r. powód sporządził pismo, w którym oświadczył, że nie zgadza się z decyzją z dnia 25 czerwca 2007 r.; pismo to, wysłane jako list zwykły, do pozwanej nie dotarło.

Prawomocnym wyrokiem z dnia 28 kwietnia 2011 r. Sąd Okręgowy w Katowicach uchylił uchwałę Rady Nadzorczej pozwanej nr (...) z 25 czerwca 2007 r. z tej przyczyny, że nie stworzono powodowi możliwości wzięcia udziału w posiedzeniu Rady Nadzorczej i podjęcia obrony swych praw. Z kolei dnia 27 września 2011 r. Sąd Rejonowy w M. oddalił powództwo (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w M. przeciwko A. W. (i domownikom) o eksmisję.

Rada Nadzorcza pozwanej uchwałą nr (...) z 28 maja 2012 r. postanowiła wykluczyć powoda ze Spółdzielni z uwagi na, między innymi, przenoszące 37000,-zł zadłużenie. Zawiadomienie powoda o posiedzeniu Rady Nadzorczej, z wezwaniem do złożenia wyjaśnień, doręczyciel awizował po raz pierwszy w dniu 15 maja 2012 r., po raz drugi zaś – w dniu 22 maja 2012 r. Termin, w którym operator obwiązany był wydać powodowi przesyłkę, upływał 29 maja 2012 r. i tego dnia powód ją odebrał. Nastąpiło to już po terminie posiedzenia, na którym Rada Nadzorcza podjęła uchwałę o wykluczeniu go ze spółdzielni; mimo tego Rada 24 września 2012 r. stwierdziła brak podstaw do uchylenia uchwały z 28 maja 2012 r. W tej sytuacji Sąd Okręgowy w Katowicach wyrokiem z dnia 7 czerwca 2016 r. uchylił prawomocnie już uchwałę nr (...) z 28 maja 2012 r. jako sprzeczną z art. 24§4 Prawa spółdzielczego.

Sąd Rejonowy w M. wyrokiem z dnia 17 stycznia 2017 r. oddalił oparte o uchwałę Rady Nadzorczej Spółdzielni nr (...)/ (...) z 24 września 2012 r. powództwo (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w M. przeciwko A. W., jego żonie i córce o eksmisję.

W roku 2010 zadłużenie powoda wobec pozwanej wynosiło 25964,15 zł, bez odsetek. Już wtedy powód chorował: miał cukrzycę i chorobę sercową, nie widział na jedno oko, a w październiku 2010 r. doznał udaru mózgu; cierpiał nadto na depresję.

Kolejne zadłużenie powoda oraz jego żony i córki, wynoszące 10019,87 zł, z ustawowymi odsetkami od dnia 21 czerwca 2012 r., zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w M. z dnia 27 listopada 2014 r.

Pismem z 4 stycznia 2017 r. pozwana zaprosiła powoda na posiedzenie Rady Nadzorczej w dniu 30 stycznia 2017 r. w celu umożliwienia mu złożenia wyjaśnień przed ewentualnym podjęciem uchwały o wykreśleniu go z rejestru członków i poinformowała go, że jego stawiennictwo z uwagi na stan zdrowia nie jest obowiązkowe, a wyjaśnienia może złożyć za pośrednictwem domowników lub pełnomocnika albo na piśmie, mailowo, telefonicznie lub faxem; poinformowała go też, że jeśli tego zechce, to we wskazanym przezeń terminie upoważniona osoba odbierze od niego wyjaśnienia w miejscu jego zamieszkania. Powód w piśmie z 27 stycznia 2017 r. potwierdził, że zaproszenie otrzymał dnia 24 stycznia 2017 r., ale poinformował, że stan zdrowia uniemożliwia mu wzięcie udziału w posiedzeniu, a złożenie wyjaśnień przez domowników z uwagi na skomplikowaną sytuację jest niemożliwe.

Pismem z dnia 2 lutego 2017 r. pozwana w celu umożliwienia powodowi złożenia wyjaśnień o przyczynach wynoszącego 76001,60 zł zadłużenia wyznaczyła mu dziesięć terminów, w których upoważnieni członkowie Rady Nadzorczej mogli przyjąć jego osobiste wyjaśnienia w miejscu przez niego wskazanym przed terminem posiedzenia wyznaczonego na dzień 27 lutego 2017 r. Powód pismem z dnia 22 lutego 2017 r. odpowiedział, że stan jego zdrowia pogarsza się, a wszystkie zawiłości sprawy może wyjaśnić tylko osobiście. Tegoż dnia, mimo pogarszającego się zdrowia, był on w stanie własnoręcznie sporządzić obszerny pozew przeciwko (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w M. o zadośćuczynienie.

Pismem z dnia 13 marca 2017 r. pozwana po raz kolejny zobowiązała powoda do stawienia się na posiedzenie Rady Nadzorczej w dniu 24 kwietnia 2017 r., wyznaczając mu równocześnie jedenaście terminów, w których upoważnieni członkowie Rady Nadzorczej mogą przyjąć jego osobiste wyjaśnienia przed terminem tego posiedzenia w dogodnym dla niego miejscu, w tym w miejscu jego zamieszkania. Powód w piśmie z dnia 22 kwietnia 2017 r. wniósł o odroczenie posiedzenia z uwagi na jego bardzo zły i pogarszający się stan zdrowia oraz na konieczność osobistego wyjaśnienia wszelkich zawiłych spraw w możliwym dla niego terminie; do pisma dołączył wydane przez specjalistę chorób wewnętrznych zaświadczenie z dnia 20 kwietnia 2017 r., z którego wynikało, że ze względu na znaczne pogorszenie się stanu jego zdrowia nie jest on do lipca 2017 r. zdolny do podstawowych czynności życiowych; na wyznaczone na 24 kwietnia 2017 r. posiedzenie Rady nie przybył.

W związku z tym Rada uznała, że powód miał możliwość złożenia wyjaśnień, ale z niej nie skorzystał, i podjęła uchwałę Nr 39/2017 o wykreśleniu go z rejestru członków Spółdzielni. Jako przyczynę wykreślenia podała naruszenie określających wysokość opłat i wydatków postanowień statutu i uchwał jej organów i brak wywiązywania się ze zobowiązań wobec niej, w szczególności zaś niezgłaszanie się na wezwania oraz brak uiszczania terminowo opłat związanych z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości w częściach przypadających na lokal, który zajmuje, eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości stanowiących jej mienie i w wydatkach wynikających z obowiązku uczestnictwa członka w pokrywaniu jej zobowiązań z innych tytułów, wskutek czego jego zadłużenie na dzień 31 marca 2017 r. wyniosło 77233,85 zł.

Dalsze zadłużenie powoda, jego żony i córki, wynoszące 7647,61 zł, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 20 kwietnia 2017 r., zostało stwierdzone nakazem zapłaty Sądu Rejonowego w M. z dnia 28 kwietnia 2017 r.

Dnia 20 października 2017 r. neurolog wystawił powodowi zaświadczenie o treści: „Pacjent po udarze mózgu w 2010 r. Kolejny udar prawdopodobnie w 2017 r. wówczas wystąpiły zaburzenia widzenia”.

Zgodnie z art. 24§3 i §4 Prawa spółdzielczego członek, który nie wykonuje statutowych obowiązków z przyczyn przez niego niezawinionych, może być wykreślony z rejestru członków spółdzielni, w zależności od postanowień statutowych przez jej radę nadzorczą lub walne zgromadzenie, a przyczyny wykreślenia określa statut, przy czym organ, do kompetencji którego należy podejmowanie uchwał w sprawie wykluczenia albo wykreślenia, ma obowiązek wysłuchać wyjaśnień zainteresowanego członka spółdzielni.

Stosownie do §19 statutu pozwanej uchwałę w sprawie wykluczenia lub wykreślenia członka podejmuje jej rada nadzorcza, po wysłuchaniu zainteresowanego członka, o ile ten stawi się w wyznaczonym terminie. W myśl §18 i §19 w związku z §14 pkt1 i 4 statutu pozwanej wykreślenie może nastąpić, między innymi, gdy członek nie przestrzega postanowień statutu i innych uchwał jej organów, w tym określających wysokość opłat i wydatków, a także gdy nie uiszcza terminowo opłat związanych z eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości w częściach przypadających na jego lokal oraz na nieruchomości stanowiących mienie Spółdzielni.

Rolą sądu w postępowaniu o uchylenie uchwały jest zbadanie, czy podane w uchwale o wykreśleniu przyczyny istniały i czy wykreślenie członka z tych przyczyn nie naruszyło postanowień statutu lub dobrych obyczajów, a także czy nie godziło w interesy spółdzielni lub czy nie miało na celu pokrzywdzenia członka.

Postępowanie dowodowe ponad wszelką wątpliwość wykazało, że zadłużenie powoda wobec pozwanej z tytułu opłat, o których mowa w §14 pkt 4 jej statutu, na niespełna miesiąc przed podjęciem skarżonej uchwały wynosiło 77233,85zł, a po jej podjęciu wzrosło o dalsze 7647,61 zł. Powód swego zadłużenia nie kwestionował, twierdził jedynie, że skarżona uchwała została podjęta sprzecznie z art. 24§4 Prawa spółdzielczego, gdyż pomimo jego próśb uniemożliwiono mu złożenie osobistych wyjaśnień zaległości w opłatach, co z uwagi na zawiłość sprawy tylko on mógł uczynić.

Z tym stanowiskiem powoda nie sposób się zgodzić. Płynący z art. 24§4 Prawa spółdzielczego obowiązek wysłuchania przed podjęciem uchwały wyjaśnień zainteresowanego członka nie może być uważany za bezwzględny, przepis ten należy rozumieć bowiem w ten sposób, że organ spółdzielni ma obowiązek stworzenia zainteresowanemu członkowi możliwości wypowiedzenia się w sprawie wykreślenia czy wykluczenia. Organ spółdzielni może podjąć uchwałę bez wysłuchania zainteresowanego, jeżeli ten, prawidłowo zawiadomiony, nie stawi się na posiedzenie ani nie złoży pisemnych wyjaśnień. Nieprzybycie zainteresowanego członka spółdzielni na posiedzenie z powodu choroby nie uzasadnia per se konieczności odroczenia posiedzenia i nie powoduje niemożności powzięcia uchwały w sprawie wykluczenia albo wykreślenia, ponieważ członek może przedstawić swoje wnioski na piśmie lub złożyć oświadczenia albo wyjaśnienia przez pełnomocnika.

Pozwana z uwagi na zły stan zdrowia powoda podjęła przed podjęciem skarżonej uchwały, szereg kroków, aby umożliwić mu złożenie wyjaśnień w formie dowolnej, we wskazanym przez niego miejscu i w wybranym przez niego terminie. Skoro powód z tego nie skorzystał i, mimo prawidłowego zawiadomienia, nie stawił się na posiedzenie Rady Nadzorczej pozwanej w dniu 24 kwietnia 2017 r., to jego zarzut podjęcia uchwały z uchybieniem normie zdania drugiego art. 24§4 Prawa spółdzielczego nie jest zasadny; oceny tej nie zmienia to, że przed terminem posiedzenia złożył on zaświadczenie lekarskie o tak znacznym pogorszeniu się stanu jego zdrowia, że nie był on zdolny do podstawowych czynności życiowych do lipca 2017 r. Znamienne jest, że mimo takiego stanu był on w stanie sporządzać kierowane do pozwanej pisma z 27 stycznia, 22 lutego i 22 kwietnia 2017 r., nic nie stało zatem na przeszkodzie, by właśnie w nich złożył stosowne wyjaśnienia, szczególnie że również dnia 22 lutego 2017 r. był on w stanie sporządzić własnoręcznie nader obszerny pozew przeciwko pozwanej o zadośćuczynienie za naruszenie jego dóbr osobistych, wyrządzone krzywdy, narażanie na utratę zdrowia i życia.

Długotrwałe i znaczące zadłużenie powoda wobec pozwanej mogłoby nawet uzasadniać wykluczenie go ze Spółdzielni, nie oznacza to jednak, że poprzestanie na wykreśleniu było wadliwe. Wykreślenie powoduje dla członka łagodniejsze konsekwencje niż wykluczenie, to bowiem wiąże się z ujemną oceną moralną lub obyczajową jego postępowania członka, natomiast wykreślenie oceny takiej nie zawiera.

Dla oceny zgodności uchwały organu spółdzielni z zasadami współżycia społecznego nie może mieć znaczenia trudna sytuacja materialna i rodzinna jej członka, gdyż są granice kredytowania w ramach solidarności spółdzielczej będącego się w trudnej sytuacji jednego ze współczłonków, zwłaszcza gdy nie da się przewidzieć, kiedy i czy w ogóle on ów swoisty kredyt spłaci. Wskazać trzeba, że zły stan zdrowia powoda, na który powoływał się od lat, nie zwalniał go od przewidzianego w §14 pkt 4 statutu pozwanej obowiązku ponoszenia związanych z członkostwem ciężarów.

Jako podstawę rozstrzygnięcia o kosztach przywołał Sąd normy art. 98 k.p.c. i §8 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie z dnia 22 października 2015 r.

W apelacji od opisanego wyżej wyroku powód zarzucił obrazę zdania drugiego art. 24§4 Prawa spółdzielczego oraz art. 5 k.c., a także naruszenie art. 233§1 k.p.c. oraz art. 102 k.p.c., i w oparciu o te zarzuty wniósł o zmianę tego wyroku przez uwzględnienie jego powództwa oraz o zasądzenie na jego rzecz od pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego; alternatywnie wniósł o uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji i o zasądzenie na jej rzecz od powoda kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Art. 233§1 k.p.c., obrazę którego skarżący zarzuca, reguluje ocenę dowodów pod kątem ich wiarygodności lub mocy, której sąd orzekający dokonuje swobodnie, będąc przy tym ograniczony jedynie zasadami logiki i doświadczenia życiowego.

Analiza tego zarzutu prowadzi niedwuznacznie do wniosku, że powód kwestionuje nie tyle dokonaną przez Sąd Okręgowy ocenę dowodów, ile pominięcie (jego zdaniem) przez ten Sąd przy orzekaniu jego stanu zdrowia, który uniemożliwiał mu złożenie wyjaśnień w terminach wskazanych przez pozwaną. Tak skonstruowany zarzut jest w istocie tożsamy z podniesionym równocześnie zarzutem obrazy zdania drugiego art. 24§4 Prawa spółdzielczego, poprawność zastosowania którego badana zresztą musiałaby być także z urzędu.

Wobec chybionego zarzucenia obrazy art. 233§1 k.p.c. oraz wobec braku innych zarzutów zmierzających do podważenia poczynionych przez Sąd Okręgowy ustaleń, ustalenia te, obejmujące okoliczności skądinąd niesporne, Sąd Apelacyjny może w pełni zaakceptować i uznać za własne.

Na gruncie prawidłowych ustaleń równie prawidłowo zastosował Sąd Okręgowy prawo materialne. W szczególności bez jakiejkolwiek zarzucanej mu obrazy zdania drugiego art. 24§4 Prawa spółdzielczego (a także kwestię tę identycznie regulującego §19 statutu pozwanej) doszedł do przekonania, że dla uczynienia zadość wynikającemu z tej normy obowiązkowi wysłuchania mającego zostać wykluczonym lub wykreślonym członka spółdzielni wystarczające jest stworzenie temu członkowi warunków do złożenia wyjaśnień. Stanowisko to w orzecznictwie i w piśmiennictwie jest powszechnie akceptowane i ugruntowane, a przyjęcie koncepcji odmiennej, że bez wysłuchania członka wykluczenie lub wykreślenie nie jest możliwe, pozwalałoby członkowi, który narusza zasady statutowe, na skuteczne blokowanie jakichkolwiek sankcji korporacyjnych i czyniłoby przepisy o ich stosowaniu martwymi.

W tej sytuacji rozważenia wymaga jedynie, czy pozwana rzeczywiście podjęła działania umożliwiające powodowi złożenie przed jej organem wyjaśnień oraz (w kontekście zarzutu obrazy art. 5 k.c.) czy skarżona uchwała nie pozostaje w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego.

Jeśli idzie o pierwszą z tych kwestii, to na pełne podzielenie zasługuje ocena Sądu Okręgowego, że pozwana stwarzała powodowi wszelkie możliwości złożenia wyjaśnień w dowolnej formie, w dowolnym miejscu i dowolnym czasie. W świetle uznanych za prawidłowe ustaleń poczynionych w motywach zaskarżonego wyroku jawi się jako wręcz oczywiste, że powód, powołując się na swój rzeczywiście nie najlepszy stan zdrowia, zachowywał się obstrukcyjnie i dążył do uniemożliwienia prowadzenia czynności zmierzających do zastosowania ustawowych i statutowych wobec niego sankcji w związku z niewykonywaniem przez niego elementarnych obowiązków członkowskich. Za tezą taką przemawiają nie tylko zdarzenia bezpośrednio poprzedzając podjęcie skarżonej uchwały, ale i cała historia zalegania przez powoda z opłatami na rzecz pozwanej oraz wcześniejsze jej próby windykowania tych opłat od niego i zastosowania względem niego przewidzianych w art. 24§2 Prawa spółdzielczego sankcji. Obecne postępowanie wewnątrzspółdzielcze, tym razem zmierzające do wykreślenia powoda z rejestru członków na podstawie art. 24§3 Prawa spółdzielczego, zostało – jak trafnie podkreślił to Sąd Okręgowy – poprzedzone trwającymi trzy miesiące ekstraordynaryjnymi wręcz działaniami zmierzającymi do umożliwienia mu złożenia wyjaśnień i niewyobrażalne jest, by w tym okresie nie był on w stanie wyjaśnień takich złożyć w którejkolwiek z proponowanych mu form, zwłaszcza że w tymże okresie zdolny był do formułowania licznych pism. W tym kontekście okoliczność, że akurat przed 24 kwietnia 2017 r., to jest przed dniem podjęcia skarżonej uchwały, złożył on (czego wcześniej nie czynił) zaświadczenie lekarskie o niemożności stawienia się na wyznaczone na ten dzień posiedzenie Rady Nadzorczej, nie może stanowić przesłanki uznania, że uchwała zapadła bez umożliwienia mu złożenia wyjaśnień, mógł był on bowiem wielokrotnie uczynić wcześniej. Zgodzić się przy tym przyjdzie z Sądem Okręgowym, że nawet jeśli choroba uniemożliwiła powodowi udanie się na posiedzenie Rady, mógł złożyć on niezbędne wyjaśnienia na piśmie lub za pośrednictwem innej upoważnionej osoby. Znamienne jest przy tym, że nawet obecnie, w toku trwającego postępowania sądowego o uchylenie uchwały o wykreśleniu go z rejestru członków pozwanej, nie przedstawił on żadnych argumentów, które podałyby w wątpliwość merytoryczną zasadność tej uchwały.

Co się z kolei tyczy zarzutu sprzeczności uchwały z zasadami współżycia społecznego, to w okolicznościach sprawy niniejszej sprzeczności takiej dopatrzyć się nie sposób. Po pierwsze, jak słusznie zauważył Sąd Okręgowy, w normalnych okolicznościach nierealizowanie podstawowych obowiązków członkowskich prowadzić by musiało do wykluczenia członka na podstawie art. 24§2 Prawa spółdzielczego, a sięgnięcie po mniej dla takiego członka dotkliwą sankcję w postaci wykreślenia go na podstawie art. 24§3 Prawa spółdzielczego z rejestru członków uzasadnione było właśnie szczególną przyczyną, jaką był zły stan zdrowia powoda, każącą uznać nierealizowanie przezeń obowiązków członkowskich za niezawinione. Po drugie (jak i w tym przypadku trafnie wskazał Sąd pierwszej instancji) są granice ponoszenia przez ogół członków spółdzielni konsekwencji nieuiszczania przez jednego z nich koniecznych dla jej funkcjonowania opłat, a granice te, poprzez wieloletnie zaleganie przez powoda z opłatami i wygenerowanie przezeń sięgającego 80000,-zł zadłużenia, zdecydowanie zostały przekroczone. Po trzecie wreszcie na zasady współżycia społecznego nie może powołać się ten, kto im uchybia, a tak należy ocenić postępowanie powoda, który przez wiele lat nie poczuwał się do obowiązku ponoszenia ciężarów związanych z członkostwem w pozwanej Spółdzielni i od lat blokował możliwość rozwiązania konfliktu na tym tle w drodze przewidzianej prawem i statutem.

Z powyższych względów, skoro apelacja okazała się być bezzasadną, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

Rozstrzygniecie o kosztach postępowania apelacyjnego podstawę swą znajduje w normach art. 98§1 i §3 k.p.c. oraz §16 ust. 1 pkt 2 w związku z §14 ust. 1 pkt 1 i w związku z §4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.