Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 16 października 2018 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Cezary Klepacz (spr.)

Sędziowie: SSO Rafał Adamczyk

SSO Bartosz Pniewski

Protokolant: starszy protokolant Beata Wodecka

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 października 2018 r. sprawy

z wniosku M. M.

z udziałem M. S. (1)

o zmianę kontaktów z małoletnim

na skutek apelacji uczestnika

od postanowienia Sądu Rejonowego w Busku - Zdroju

z dnia 25 kwietnia 2018 r. sygn. akt III Nsm 206/17

postanawia: oddalić apelację, zasądzić od M. S. (1) na rzecz M. M. kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt II Ca 1130/18

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 25 kwietnia 2018 r., sygn. akt III Nsm 206/17, Sąd Rejonowy w Busku-Zdroju zmienił pkt V wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 27 maja 2015 r., sygn. akt I C 1649/14, w ten sposób, że zakazał M. S. (1) osobistych kontaktów z synem A. S. (pkt I); zasądził od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kwotę 297 zł tytułem kosztów postępowania (pkt II) i nakazał pobrać od niego na rzecz Skarbu Państwa kwotę 483 zł tytułem kosztów sądowych (pkt III).

Sąd ten dokonał następujących ustaleń.

M. M. i M. S. (1) są rodzicami A. S., urodzonego (...) W wyroku rozwodowym wykonywanie władzy rodzicielskiej nad dzieckiem powierzono matce, zastrzegając ojcu prawo współdecydowania o ważniejszych sprawach syna i zobowiązano rodziców do podjęcia współpracy i utrzymywania ścisłego kontaktu ze specjalistami zajmującymi się terapią małoletniego oraz ustalono kontakty M. S. (1) z A. w miejscu zamieszkania dziecka w każdą sobotę i niedzielę od godziny 12.00 do godziny 13.30, z zakazem utrwalania przebiegu spotkań przy pomocy urządzenia rejestrującego dźwięk lub obraz.

Wobec uczestnika, pod sygn. akt II K 5/17, toczy się postępowanie karne w sprawie psychicznego i fizycznego znęcania się nad synem (art. 207 § 1 k.k.).

Uczestnicy postępowania mieszali wspólnie do 10 maja 2014 r. w lokalu stanowiącym ich współwłasność. Obecnie mieszka tam M. M. z synem A.. Wnioskodawczyni jest zaangażowana w opiekę nad dzieckiem, potrafi nawiązać i podtrzymywać kontakt emocjonalny z synem, dostosować własne wymagania do możliwości małoletniego, zapewnić mu właściwą ochronę i stabilność. W procesie wychowawczym pełni wiodącą rolę, zabezpiecza potrzeby rozwojowe dziecka przy wsparciu swoich rodziców i rodzeństwa.

M. S. (1) mieszka wraz z rodzicami, płaci alimenty na syna w kwocie po 850 zł miesięcznie, deklaruje wolę poprawy kontaktów z A., ale nie potrafi nawiązać tej relacji, gdyż nie rozumie choroby syna, uznając że jego zachowanie wobec niego wynika z negatywnego nastawienia przez matkę i jej rodzinę.

Na tle realizacji kontaktów uczestnicy postępowania pozostają w silnym konflikcie.

A. S. od rozstania rodziców mieszka z matką, uczy się w szkole podstawowej, ma orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego z uwagi na całościowe zaburzenia rozwojowe – zespół (...), realizuje zajęcia dydaktyczne przy współudziale nauczyciela wspomagającego w Indywidualnym Programie (...)Terapeutycznym, osiąga dobre wyniki w nauce i ma bardzo dobrą ocenę z zachowania. Małoletni przejawia cechy nadpobudliwości psychoruchowej i zaburzeń emocjonalnych z deficytem uwagi ( (...)). W jego sferze emocjonalnej na plan pierwszy wysuwa się chwiejność nastroju, niestabilność emocjonalna, impulsywność i skłonność do agresywnego zachowania, co wynika z podwyższonego poziomu lęku i braku poczucia bezpieczeństwa, a objawia się także dolegliwościami psychosomatycznymi, jak bóle głowy, brzucha, wymioty. A. S. pozostaje pod opieką Poradni P.-Pedagogicznej w B. od 2013 r., a od 2014 r. – (...). Chłopiec jest negatywnie nastawiony do ojca, odczuwa wobec niego lęk i złość, na jego widok wielokrotnie reagował ucieczką (chciał wyskakiwać przez okno, chował się pod stół), krzykiem i agresją.

W tych okolicznościach Sąd Rejonowy uznał, że wniosek M. S. (2) o zakazanie M. S. (1) kontaktów z A. S. jest uzasadniony w świetle art. 113 ⁵ w zw. z art. 113 ² § 2 pkt 1 k.r.o. Spotkania uczestnika z synem nie służą dobru małoletniego. Ojciec deklaruje co prawda więź emocjonalną z dzieckiem, ale jednocześnie stosował wobec A. przemoc fizyczną i nagrywał przebieg spotkań, wobec małoletniego podważał diagnozę lekarską, komentował jego zaburzenia i krytykował wnioskodawczynię, co nasilało problemy psychiczne chłopca. A. S. negatywnie reaguje na widok ojca i nie chce mieć z nim kontaktu. Styczność uczestnika z synem narusza zatem dobro małoletniego, gdyż nie służy jego prawidłowemu rozwojowi.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 520 § 3 k.p.c. i art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Apelację od tego orzeczenia wniósł M. S. (1), zaskarżając je w całości i zarzucając Sądowi pierwszej instancji naruszenie:

- art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i wyciągnięcie wniosków sprzecznych z zasadami logicznego myślenia i doświadczenia życiowego poprzez przyjęcie, że utrzymywanie kontaktu z małoletnim jest niewskazane, albowiem z dużym prawdopodobieństwem pogorszy stan psychiczny chłopca oraz przecenienie zeznań wnioskodawczyni co do przebiegu kontaktów, a odmówienie wiarygodności zeznaniom uczestnika i pominięcie opinii psychiatryczno-psychologicznej, która nie została oceniona w kontekście całego materiału dowodowego, co skutkowało wydaniem orzeczenia w oparciu o selektywnie wybrany materiał dowodowy;

- art. 113 ² § 2 k.r.o. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i zakazanie kontaktów, gdy wnioskodawczyni nie wykazała, że stanowią one zagrożenie dla życia i zdrowia małoletniego.

Wskazując na to, uczestnik wniósł o zmianę postanowienia i oddalenie wniosku, ewentualnie zobowiązanie rodziców do wspólnej terapii z udziałem psychologa mediatora lub orzeczenie kontaktów z udziałem kuratora sądowego bądź uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Busku-Zdroju.

W odpowiedzi na apelację M. M. wniosła o jej oddalenie i zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

W toku postępowania apelacyjnego ustalono dodatkowo, co następuje:

Nieprawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Busku-Zdroju z dnia 28 maja 2018 r., sygn. akt II K 5/17, uniewinniono M. S. (1) od popełnienia zarzucanego mu przestępstwa z art. 207 § 1 k.k., polegającego na fizycznym i psychicznym znęcaniu się nad A. S. w okresie od czerwca 2014 r. do 17 października 2015 r. (dowód: wyrok – k.360 i jego uzasadnienie – k.364-369 w aktach sprawy karnej).

Zespół (...) w B. orzekł w dniu 5 lipca 2018 r. o potrzebie kształcenia specjalnego A. S. (dowód: orzeczenie nr 002. (...).57.2018 – k.445-447).

W dniu 20 września 2018 r. w szkole, do której uczęszcza A. S., doszło do interwenci pogotowia ratunkowego. W wywiadzie lekarskim opisano, że chłopiec doznał ataku szału, kopał, krzyczał, próbował wyskoczyć przez okno, a jako prawdopodobny powód tego zachowania wskazano relacje z ojcem (dowód: karta medycznych czynności ratunkowych – k.436). Jak wynika z informacji Dyrektora Publicznej Szkoły Podstawowej nr (...) w B. z dnia 9 października 2018 r. (k.462), do spotkania doszło przypadkowo na korytarzu szkolnym. M. S. (1) jest upoważniony do odbioru ze świetlicy szkolnej L. P. – uczennicy pierwszej klasy tej Szkoły (dowód: oświadczenie Dyrektora Szkoły z 8 października 2018 r. – k.458). W związku z tym lekarz zalecił wdrożenie nauczania indywidualnego małoletniego (dowód: zaświadczenia lekarskie z dnia 2 października 2018 r. – k.437, 438). W świadectwie szkolnym promocji do szóstej klasy A. S. miał oceny dobre i bardzo dobre (dowód: świadectwo szkolne – k.442), a jeszcze w dniu 17 września 2018 r. oceniono pozytywnie jego funkcjonowanie jako ucznia w (dowód: arkusz wstępnej wielospecjalistycznej oceny funkcjonowania ucznia – k.439-441), chociaż obserwowano też niepokojące symptomy jego zachowania (informacja Dyrektora Szkoły– k. 459-461).

Zespół (...) w B. orzekł w dniu 1 października 2018 r. o potrzebie indywidualnego nauczania A. S. (dowód: orzeczenie nr 002. (...).138.2018 – k.443-444).

Oddalono pozostałe wnioski dowodowe zgłoszone w postępowaniu przed Sądem odwoławczym, albowiem nie mają one znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Istota sprawy sprowadza się do ustalenia, czy zachodzi podstawa do ograniczenia utrzymywania kontaktów M. S. (1) z jego synem A. poprzez zakazanie spotykania się z dzieckiem (art. 113 ² § 1 i § 2 pkt 1. k.r.o.).

W związku z tym należy podnieść, że już w sprawie z wniosku M. S. (1) o wykonywanie ustalonych w wyroku rozwodowym kontaktów z małoletnim zwrócono uwagę na poważne wątpliwości co do tego, czy dalsze wykonywanie kontaktów nie zagraża dobru dziecka (uzasadnienie postanowienia Sądu Okręgowego w Kielcach dnia 6 września 2016 r., akt II Cz 706/16 – k.108-108v. tych akt).

Znalazło to wyraz w treści postanowienia Sądu Okręgowego z dania 6 września 2016 r., sygn. akt II Cz 1043/16, którym udzielono zabezpieczenia roszczenia zgłoszonego w rozpoznawanej sprawie poprzez zakazanie M. S. (1) osobistych kontaktów z synem A. S. (k.96). W uzasadnieniu tego orzeczenia wskazano (k.97v.-98), że spotkania uczestnika z małoletnim nie przebiegają właściwie. Ze złożonych w sprawie dokumentów: informacji Centrum (...)Terapeutycznego w B. z dnia 12 marca 2016 r. (k.13), zaświadczenia lekarza specjalisty z zakresu psychiatrii dzieci i młodzieży z dnia 21 marca 2016 r. (k.18), informacji Poradni P.-Pedagogicznej w B. z dnia 21 czerwca 2016 r. (k.84-85) i opinii Zespołu (...) w B. o uczniu z dnia 22 czerwca 2016 r. (k.86-87) wynika, że M. S. (1) nie kontaktuje się z terapeutą syna, nie współpracuje z wychowawcą i psychologiem szkolnym, pojawił się jedynie na trzech wizytach w Poradni P.-Pedagogicznej. W dniu 5 stycznia 2016 r. chłopiec zareagował tam na jego widok wzmożonym lękiem, niepokojem psychoruchowym i niechęcią – schował się pod biurkiem. Biegły psycholog zalecał czasowe zawieszenie jego kontaktów z ojcem, o czym M. S. (1) został poinformowany. Psycholog wskazywał na konieczność podjęcia przez uczestnika innych form kontaktów, które pozwoliłyby odbudować relacje z dzieckiem. Z zeznań świadków B. N. i A. C. (k.46-51) oraz z zeznań wnioskodawczyni M. M. (k.51-53) wynika, że podczas spotkań M. S. (1) szarpał chłopca, siłą przytrzymywał w fotelu, wykręcał mu ręce, wymuszał zachowania, na które syn nie miał ochoty, np. wyłączał mu telewizor, aby czytać książkę, na co dziecko reagowało paniką i złością, celowo drażni chłopca – przesuwa mu meble, zabiera książki, laptop, czym wywołuje zachowania agresywne; używa słów wulgarnych pod adresem byłej żony i dziecka; A. S. boi się spotkań z ojcem – odczuwał bóle brzucha, zagryzał do krwi wargi, obgryzał paznokcie i palce, chował się przed ojcem pod stół czy za łóżko, próbował wyskoczyć przez okno; spotkania miały gwałtowny przebieg, interweniowała policja, została wdrożona procedura tzw. „niebieskiej karty”. Z zeznań M. S. (1) wynika, że bagatelizuje on chorobę syna, uznaje że jego zachowanie jest konsekwencją negatywnego nastawienia przez matkę, przyznał natomiast, że stosował wobec syna przymus bezpośredni i przemoc fizyczną (k.55). Podniesiono, że uczestnik postępowania nie ma wystarczającej wiedzy o chorobie syna, nie potrafi odpowiednio reagować i postępować z dzieckiem w trakcie spotkań. Oznacza to, że jego osobiste kontakty z A. zagrażają dobru i bezpieczeństwu chłopca.

Tą samą argumentacją posłużono się w uzasadnieniu postanowienia Sądu Okręgowego w z dnia 15 marca 2017 r., sygn. akt II Cz 271/17, którym oddalono zażalenie uczestnika na postanowienie Sądu Rejonowego oddalające wniosek M. S. (1) o zmianę postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia (k.208).

Zwrócono uwagę (k.211-213), że uczestnik nie potrafi naprawić relacji z synem. Z informacji z dnia 5 grudnia 2016 r. od psychologa z Zespołu (...) w B. wynika, że A. S. nadal boi się ojca. Psycholog zwróciła uczestnikowi uwagę na wybieranie takich godzin konsultacji, gdy dziecka nie będzie w szkole (chłopiec twierdzi, że ucieknie ze szkoły, gdy spotka ojca). Podała również, iż M. S. (1) lekceważąco wypowiada się o postanowieniu zabezpieczającym, twierdząc że szkoła powinna brać pod uwagę jedynie prawomocny wyrok. Wskazała, że zalecany jest kontakt z wychowawcą chłopca i innymi nauczycielami w tzw. dni otwarte szkoły, ale uczestnik z takiej możliwości nie korzysta (k.152-153). Podobne wnioski płyną z treści datowanej na dzień 6 grudnia 2016 r. opinii nauczyciela wspomagającego A. S., który podkreślił, że jakiekolwiek wzmianki o ojcu budzą w chłopcu gniew i złość, zakłócają jego naukę w szkole. Ojciec małoletniego przychodzi do szkoły, gdy A. ma zajęcia, mimo próśb pedagoga o kontakt po lekcjach, by uniknąć niepotrzebnego dla dziecka stresu. Opisała dwa zdarzenia, kiedy musiała odwracać uwagę dziecka, by nie zobaczyło ojca w pobliżu. Jednocześnie zwróciła uwagę na znaczną poprawę zachowania A. S. – lepszy kontakt z rówieśnikami, respektowanie zasad obowiązujących w szkole (k.154). Z pisma z dnia 21 grudnia 2016 r. z (...) Psychoterapii w P. wynika z kolei, że M. S. (1) był tam w 19 grudnia 2016 r. Wizyta u lekarza psychiatry dziecięcego odbyła się w innym terminie niż wizyta dziecka, które odmawia przyjazdu do poradni w tym samym czasie co ojciec (k.171).

Taka ocena pozostaje nadal aktualna, w szczególności przy uwzględnieniu wniosków opinii sądowej psychiatryczno-psychologicznej z dnia 15 stycznia 2018 r. wydanej przez biegłe: specjalistę psychiatrii (...) i psychologa A. L.. Z opinii tej wynika bowiem (k.352-353), że w okresie, kiedy A. S. widywał się z ojcem, jego stan psychiczny, a chłopiec przejawia zaburzenia psychiczne – całościowe zaburzenia rozwojowe pod postacią zespołu (...) oraz cechy nadpobudliwości psychoruchowej i zaburzeń emocjonalnych, ulegał znacznemu pogorszeniu, wobec czego kontakt małoletniego z ojcem jest niewskazany, gdyż z dużym prawdopodobieństwem pogorszy stan psychiczny chłopca. A. ma jednoznacznie negatywny obraz ojca, prezentuje wobec niego postawę agresywną, nie chce z nim utrzymywać kontaktu. Z kolei M. S. (1) nie rozumie istoty zaburzenia psychicznego syna, w stosunku do którego postępuje często niewłaściwie, co skutkuje nasileniem negatywnego zachowania dziecka. Oddziaływania psychoedukacyjne, porady, których ojciec nieregularnie zasięgał u psychologa, psychiatry i w szkole nie przyniosły rezultatu, tj. zrozumienia stylu funkcjonowania społeczno-emocjonalnego dziecka z zespołem (...). Z dokumentacji psychologicznej i pedagogicznej wynika, że relacja chłopca z ojcem jest zaburzona. Kontakty są dla małoletniego źródłem przykrych przeżyć i nasiliły jego objawy nerwicowe. Niestabilna i przewlekle lękotwórcza sytuacja rodzinna oraz nieświadome oddziaływanie emocjonalne matki i jej negatywny obraz ojca nasilają problemy psychiczne małoletniego.

Niezrozumiały jest w związku z tym zawarty w apelacji zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., albowiem z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika jednoznacznie, że utrzymywanie kontaktów M. S. (1) z synem jest niewskazane, gdyż pozostaje w sprzeczności z dobrem dziecka – z dużym prawdopodobieństwem pogorszy stan psychiczny chłopca.

Zeznania wnioskodawczyni mają znaczenie o tyle, o ile są zgodne ze wskazanymi dowodami.

Odmowa wiarygodności zeznaniom uczestnika jest konsekwencją jego postawy prezentowanej w toku postępowania, wynikającej z niezrozumienia stanu zdrowia jego syna, a w konsekwencji jego funkcjonowania jako osoby dotkniętej zaburzeniami psychicznymi.

Nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia nieprawomocne uniewinnienie M. S. (1) od popełnienia przestępstwa znęcania się nad synem, albowiem dotyczy to okresu do 17 października 2015 r., Sąd orzeka natomiast według stanu rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy (art. 316 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). N. tego przestępstwa przez uczestnika postępowania nie decyduje o zasadności wniosku o ograniczenie jego kontaktów z dzieckiem.

Potrzeba kształcenia specjalnego A. S. jest okolicznością bezsporną.

Z punktu widzenia rozstrzygnięcia o kontaktach zbędne jest szczegółowe ustalanie funkcjonowania małoletniego w szkole, tym bardziej, że obecnie zachodzi potrzeba jego indywidualnego nauczania.

Co do zdarzenia z dnia 20 września 2018 r., to nie budzi wątpliwości, że doszło wówczas do interwenci pogotowia ratunkowego, gdyż A. S. na widok ojca doznał ataku szału, kopał, krzyczał, próbował wyskoczyć przez okno. Jeżeli nawet do spotkania doszło przypadkowo, to przebieg zdarzenia potwierdza ustalenia dokonane w toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji.

Nie ulega zatem wątpliwości, że należy ograniczyć utrzymywanie kontaktów M. S. (1) z synem (art. 113 ² § 1 k.r.o.) poprzez zakazanie uczestnikowi postępowania spotykania się z dzieckiem (art. 113 ² § 2 pkt 1. k.r.o.).

Bezprzedmiotowy jest zawarty w apelacji wniosek o zobowiązanie rodziców do wspólnej terapii z udziałem psychologa mediatora, albowiem w wyroku rozwodowym, rozstrzygając o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej nad A. S., Sąd zobowiązał już oboje rodziców do podjęcia współpracy i utrzymywania ścisłego kontaktu ze specjalistami zajmującymi się terapią małoletniego.

Mając to na względzie, oddalono bezzasadna apelację na podstawie art. 385 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Zgodnie z art. 520 § 3 k.p.c., zasądzono od M. S. (1) na rzecz M. M. kwotę 120 zł tytułem kosztów zastępstwa prawnego w postepowaniu apelacyjnym, według stawki z § 8 ust. 1 pkt 3) w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800 z późn. zm.).

SSO Bartosz Pniewski SSO Cezary Klepacz SSO Rafał Adamczyk