Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 listopada 2018 r.

Sąd Okręgowy w Koninie, Wydział I Cywilny, w składzie:

Przewodniczący: SSO Iwona Przyłębska-Grzybowska

po rozpoznaniu w dniu 28 listopada 2018 r.

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) S.A. w B.

przeciwko M. B.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Turku z dnia 3 lipca 2018 r., sygn. akt I C 288/18

I.  Zmienia zaskarżony wyrok nadając mu następujące brzmienie :

1.  Uchyla nakaz zapłaty z dnia 10 stycznia 2018 r. , sygn. akt I Nc 1341/17 w całości;

2.  Zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1.256,84 zł (jeden tysiąc dwieście pięćdziesiąt sześć złotych osiemdziesiąt cztery grosze) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie :

- od kwoty 1.187 zł od dnia 15.11.2017 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 69,84 zł od dnia 04.12.2017 r. do dnia zapłaty.

3.  Umarza postępowanie co do kwoty 2.460 zł.

4.  Oddala powództwo w pozostałym zakresie.

5.  Zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 855 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

II.  Oddala apelację w pozostałym zakresie.

III.  Zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 1.200 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Iwona Przyłębska-Grzybowska

Sygn. akt I 1 Ca 465/18

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 3 lipca 2018 r. Sąd Rejonowy w Turku utrzymał w mocy nakaz zapłaty wydany w postępowaniu nakazowym w dniu 10.01.2018 r. w sprawie o sygn. akt I Nc 1341/17 w części, tj. co do kwoty 9.119,84 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 15.11.2017 r. do dnia zapłaty, umorzył postępowanie co do kwoty 2.460 zł i zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1.875 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Apelację od powyższego orzeczenia złożył pozwany zaskarżając je w części w zakresie pkt 1 oraz rozstrzygnięcia o kosztach procesu i zarzucając :

a) naruszenie prawa materialnego mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez odstąpienie od dokonania oceny abuzywności postanowień przewidujących obowiązek zapłaty prowizji, opłaty przygotowawczej oraz opłaty za usługę (...), w sytuacji, w której pozwany wnioskował o dokonanie takiej oceny, a ocena abuzywności postanowień umowy powinna być dokonywana przez Sąd z urzędu;

b) naruszenie prawa materialnego mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim poprzez błędne uznanie, że działanie powoda polegające na obciążaniu pozwanego rażąco wysokimi kosztami opłat dodatkowych jest w pełni dopuszczalne tylko dlatego, że mieści się w określonych przez art. 36a granicach, podczas gdy art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim ustala maksymalną, a nie powszechnie obowiązującą wysokość pozaodsetkowych kosztów pożyczki. Ponadto, pozaodsetkowe koszty kredytu, o których mowa w art. 36a u.k.k. powinny wynikać z rzeczywistych kosztów pożyczkodawcy, a nie jedynie ze wzoru zamieszczonego w ustawie;

c) naruszenie prawa materialnego mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim poprzez błędne uznanie, że zastrzeżona prowizja oraz inne opłaty dodatkowe, tj. opłata przygotowawcza oraz opłata z tytułu „Twojego pakietu” są należne powodowi tylko dlatego, że mieszczą się w określonych przez art. 36a granicach, podczas gdy opłaty te miały na celu obejście przepisów o odsetkach maksymalnych, co w konsekwencji doprowadziło do ukształtowania sytuacji konsumenta w sposób podobny do lichwy, co jest powszechnie przyjmowane za sprzeczne z dobrymi obyczajami i godzi w normę wynikającą z art. 359 § 2 k.c.;

d) naruszenie prawa materialnego mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim poprzez błędne uznanie, że skoro opłaty dodatkowe mieszczą się w limicie art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim, to nawet jeśli naruszają inne przepisy ustawy, w szczególności przepisy o odsetkach maksymalnych, to i tak się one powodowi należą. Tymczasem limit art. 36a u.k.k. ma zastosowanie wyłącznie do prawidłowo zastrzeżonych opłat, tj. takich, które nie prowadzą do obejścia przepisów ustawy o odsetkach maksymalnych oraz nie stanowią klauzul abuzywnych;

e) naruszenie prawa materialnego mające istotny wpływ na wynik sprawy art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 58 § 2 i 3 k.c. poprzez uznanie, że umowę zawarto w granicach swobody umów, a pozwany miała świadomość co do kształtu swojego zobowiązania, zatem dochodzone przez powoda roszczenie jest w pełni zasadne, podczas gdy zasada swobody umów nie ogranicza kompetencji Sądu do badania umowy pod kątem jej zgodności z naturą stosunku zobowiązaniowego, treścią ustawy oraz zgodności z zasadami współżycia społecznego;

f) naruszenie prawa materialnego, tj. art. 58 § 1 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (dalej: „k.c.”) w zw. z art. 359 § 1 pkt 21 k.c. poprzez jego niezastosowanie i uznanie roszczenia powoda co do opłaty prowizyjnej i opłaty za (...) w łącznej wysokości 7992 zł za zasadne, pomimo tego, że opłaty te stanowiły 99,9% kwoty pożyczki wypłaconej pozwanemu i miały na celu obejście przepisów ustawy o odsetkach maksymalnych, w związku z czym umowa w tym zakresie była nieważna;

g) naruszenie prawa materialnego mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 5 k.c. w zw. z art. 58 § 2 i 3 k.c. poprzez jego niezastosowanie i nieuznanie postanowień umownych nakładających na pozwanego wygórowane opłaty dodatkowe za nieważne, w sytuacji gdy klauzula generalna z art. 5 k.c. ma za zadanie służyć przede wszystkim zapewnieniu zgodności norm prawnych i opartych na tych normach rozstrzygnięć indywidualnych z obowiązującymi w społeczeństwie normami pozaprawnymi, zwłaszcza moralnymi i nie dopuszczać do występowania w obrocie prawnym umów lub ich części, które byłyby sprzeczne z tymi normami, a jako taką należy ocenić umowę będącą podstawą roszczenia;

W oparciu o tak sformułowane zarzuty pozwany wniósł o:

1. zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości;

2. zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych;

3. ewentualnie - uchylenie wyroku na podstawie przepisu art. 386 § 4 k.p.c. i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację pozwanego powód wniósł o oddalenie apelacji i zasadzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje :

Apelacja pozwanego okazała się częściowo uzasadniona.

Sąd Rejonowy nie uwzględnił zarzutów pozwanego w przedmiocie klauzul abuzywnych zawartych w umowie pożyczki, która była źródłem wystawienia weksla. W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd I instancji wskazał, że w zakresie pozakodeksowych kosztów kredytu podnieść należy, iż zgodnie z ustawą o kredycie konsumenckim z dnia 12.05.2011 r. i obowiązującymi od dnia 11 marca 2016 r. przepisami, pozaodsetkowe koszty kredytu to wszystkie koszty, które konsument ponosi w związku z umową o kredyt konsumencki z wyłączeniem odsetek. Maksymalną wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu oblicza się według wzoru wskazanego w art. 36a ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim, na który składa się stała wartość oraz wartość zmienna, uzależniona od czasu kredytowania. Jednocześnie pozaodsetkowe koszty kredytu w czasie kredytowania nie mogą być wyższe od całkowitej kwoty kredytu o czym stanowi przepis art. 36a ust. 2 u.k.k. Reasumując Sąd Rejonowy wskazał, że dozwolone ustawą pozaodsetkowe koszty kredytu oscylują pomiędzy 25% a 100% w całym okresie kredytowania i uznał, że naliczone przez powoda przedmiotowe koszty mieszczą się w ustawowym limicie przewidzianym przez ustawodawcę, co doprowadziło do nieuwzględnienia zarzutów pozwanego w przedmiocie klauzul abuzywnych.

Pozwany już w zarzutach od nakazu zapłaty podniósł, iż w umowie zawarte są klauzule niedozwolone dotyczące w szczególności kosztu opłaty przygotowawczej, kosztu prowizji oraz kosztu (...), albowiem nie były uzgodnione indywidualnie z pozwanym. Zarzuty te pozwany powtórzył w apelacji.

Sąd obowiązany jest nawet z urzędu uwzględnić abuzywność klauzuli umownej. Trybunał Sprawiedliwości UE w sprawie C- 397/11, w pkt. 27 i 28 podniósł, że „z chwilą, w której sąd krajowy dysponuje niezbędnymi w tym celu elementami stanu prawnego i faktycznego, powinien z urzędu ocenić nieuczciwy charakter danego warunku umownego objętego zakresem zastosowania dyrektywy 93/13 EWG w sprawach nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich i czyniąc tak powinien usuwać brak równowagi istniejącej między konsumentem a przedsiębiorcą” (podobnie (…) w sprawie C 618-10 pkt. 42 – 44 ((...)

Zawarta przez strony umowa pożyczki według obowiązującego w dacie zawarcia tej umowy stanu prawnego jest umową o kredyt konsumencki określoną w art. 3 ustawy z dnia 12.05.2011 r. o kredycie konsumenckim. Zgodnie z treścią tego przepisu przez umowę o kredyt konsumencki rozumie się umowę, na mocy której przedsiębiorca w zakresie swojej działalności (kredytodawca), udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi kredytu w wysokości nie większej niż 255.550 zł albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż polska, a taką umową jest również pożyczka spełniająca warunki z art. 720 § 1 k.c. Umowa będąca źródłem zgłoszonych w pozwie roszczeń, zawarta została w ramach standardowo stosowanych przez powoda formularzy oraz ogólnych warunków umownych, które pozwany zaakceptował nie mając wpływu i możliwości negocjowania szczegółowych warunków umowy.

Zgodnie z treścią art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy nieuzgodnione indywidualnie z konsumentem nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Zgodnie z § 2, jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Za nieuzgodnione indywidualnie uważa się te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Zgodnie z art. 385 ¹ § 4 k.c. na powodzie spoczywa obowiązek wykazania, że były to zapisy indywidualnie ustalone. Powód nie udowodnił, że warunki umowy (w tym koszty) były z pozwanym uzgodnione indywidualnie, że pozwany miał możliwość negocjowania wysokości kosztów pożyczki (art. 385 ¹ § 3 i 4 k.c.). Postanowienia umowy łączącej strony nie zostały uzgodnione indywidualnie, bowiem strona pozwana nie miała na treść umowy jakiegokolwiek wpływu. Mogła jedynie przystąpić do umowy w zaproponowanym jej kształcie bądź jej nie zawierać. Dowodzi tego treść formularzy i wzoru umowy, którym powszechnie posługuje się powód w kontaktach z klientami. W tych okolicznościach w rozpoznawanej sprawie omawianą umowę należy zweryfikować również przez pryzmat przepisów o niedozwolonych postanowieniach umownych (art. 385 ¹ – 385 ³ kc).

W rozumieniu art. 385 ¹ § 1 kc za sprzeczne z dobrymi obyczajami należy uznać m. in. działania wykorzystujące np. niewiedzę, brak doświadczenia konsumenta, naruszenie równorzędności stron umowy, działania zmierzające do dezinformacji, wywołania błędnego przekonania konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności. Chodzi o działanie potocznie określane jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające in minus od przyjętych standardów postępowania (wyrok SA w Warszawie z dnia 27.01.2011 r., VI ACa 771/10). Rażące naruszenie interesów konsumenta zachodzi natomiast w sytuacji, w której w rażący sposób została naruszona równowaga interesów stron umowy przez to, że jedna z nich wykorzystała swoją przewagę formułując konkretne postanowienie umowy. Określenie „rażąco” należy stosować do znacznego odchylenia przyjętego uregulowania od zasady uczciwego wyważenia praw i obowiązków (wyrok SA w Warszawie z dnia 14.09.2011 r., VI ACa 291/11). Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym (wyrok SA w Warszawie z 14.12.2010 r., VI ACa 487/10).

Sąd Rejonowy ustalił, co było niesporne, że pozwany zawarł z powodem umowę pożyczki, na podstawie której pozwany otrzymał do dyspozycji kwotę 8.000 zł. W związku z udzieleniem pożyczki pozwany miał zapłacić powodowi koszty w postaci opłaty przygotowawczej w kwocie 129 zł, prowizji w kwocie 6.763 zł oraz opłaty od (...) w kwocie 1.100 zł. Całkowity koszt pożyczki wyniósł kwotę 9.280 zł, a więc więcej niż wysokość pożyczki. Po uwzględnieniu tych kosztów pozwany miał zwrócić powodowi 17.280 zł. Ponadto pożyczka była oprocentowana.

W ocenie Sądu Okręgowego zasadne było żądanie zwrotu kwoty głównej pożyczki, opłaty przygotowawczej oraz odsetek umownych. Niewątpliwie bowiem pozwany nie spłacił w całości zadłużenia z tytułu pobranej pożyczki – zatem zobowiązany jest do zwrotu tych kwot powodowi. Natomiast zawarte w umowie pożyczki postanowienia dotyczące wynagrodzenia prowizyjnego oraz opłaty za (...) są niedozwolonymi klauzulami umownymi. Postanowienia te kształtują obowiązki pozwanego w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając interesy konsumenta, w sposób niezgodny z dobrymi obyczajami, gdyż zastrzegają dodatkowe opłaty w wygórowanej, niczym nieuzasadnionej wysokości. Biorąc pod uwagę klauzulę dobrych obyczajów, wskazane postanowienia umowne, w świetle norm pozaprawnych, tj. norm moralnych i obyczajowych, powszechnie akceptowanych i znajdujących szczególne uznanie w stosunkach między przedsiębiorcą a konsumentem nie zasługują na aprobatę. Wartościami, jakie powinny charakteryzować stosunek z konsumentem są w szczególności uczciwość, rzetelność, fachowość. Postanowienia umowy pożyczki w zakresie żądania kosztów prowizji w wysokości 6.763 zł w przedmiotowym stanie faktycznym nie realizują tych wartości. Postanowienia te zmierzają do naruszenia równorzędności stron stosunku, nierównomiernie bowiem rozkładają uprawnienia i obowiązki pomiędzy pożyczkodawcą a pożyczkobiorcą . Podobnie jak postanowienia dotyczące wynagrodzenia z tytułu przyznania na wniosek pożyczkodawcy (...). Pakiet ten przewidywał możliwość skorzystania przez pozwanego z odroczenia rat pożyczki lub ich czasowego obniżenia, przyspieszonej wypłaty pożyczki oraz pakietu powiadomień klienta przy czym opłata za ten pakiet wynosiła 1.100 zł. W ocenie Sądu Okręgowego możliwość obniżenia maksymalnie czterech rat o 50% z obowiązkiem ich zapłaty w ciągu 4 miesięcy, ponieważ o tyle termin spłaty pożyczki zostałby przedłużony lub odroczenia płatności rat maksymalnie na 2 miesiące nie daje pożyczkobiorcy żadnych korzyści finansowych tylko generuje kolejne koszty. Wynagrodzenie za (...) przysługuje powodowi niezależne od tego czy pożyczkobiorca skorzysta z tego pakietu. W niniejszej sprawie powód nie podnosił, aby pozwany korzystał z jakiejkolwiek możliwości oferowanej w ramach tego pakietu. Wynagrodzenie za (...), podobnie jak wynagrodzenie prowizyjne, ma charakter dowolny. Wszelkie dodatkowe koszty związane z udzieleniem pożyczki winny mieć uzasadnienie ekonomiczne i nie mogą być ustalane dowolnie, w sposób całkowicie oderwany od głównego celu umowy – jakim jest przecież pożyczenie pieniędzy. Umowa nie zawiera precyzyjnych postanowień co do wyliczenia wynagrodzenia prowizyjnego czy opłaty za (...) umożliwiających konsumentowi ocenę ekwiwalentności świadczeń. Sposób ich wyliczenia jest niezależny od poniesionych przez powoda kosztów oraz związanego z umową ryzyka. Tego rodzaju dysproporcja praw przekracza zakreślone przez ustawodawcę granice rzetelności kontraktowej, a tym samym klauzula ta rażąco narusza interes ekonomiczny pozwanego, który został obciążony opłatami nie mającymi związku z poniesionymi kosztami i ryzykiem przedsiębiorcy.

Przepis art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim ma służyć ochronie interesów konsumenta. Stanowi on, że pozaodsetkowe koszty kredytu w całym okresie kredytowania nie mogą być wyższe od całkowitej kwoty kredytu, co nie oznacza, że w każdym przypadku koszty te mogą osiągać maksymalny pułap określony w tym przepisie. W ocenie Sądu Okręgowego nie budzi żadnej wątpliwości, że wysokość dodatkowego wynagrodzenia z tytułu prowizji w kwocie 6.763 zł oraz opłaty za (...) w kwocie 1.100 zł – przy kwocie faktycznej pożyczki w wysokości 8.000 zł – świadczy o braku ekwiwalentności względem wartości usług świadczonych przez powoda w ramach tych opłat i następuje z rażącym naruszeniem interesów pozwanego jako konsumenta. Tym bardziej, że pożyczka jest oprocentowana, a przecież naturalnym wynagrodzeniem za udzielenie pożyczki są właśnie odsetki umowne. Ponadto zaciągnięcie pożyczki przewidywało również inne koszty jak opłata przygotowawcza. Skoro za przygotowanie pożyczki powód pobrał opłatę przygotowawczą, a za udostępnienie środków pieniężnych odsetki umowne, to brak było podstaw do pobierania podwójnego wynagrodzenia za to samo, zwłaszcza w niczym nie umotywowanej w umowie wysokości.

Stwierdzenie, że zapisy umowne zobowiązujące pozwanego do ich poniesienia spełniają definicję niedozwolonego postanowienia umownego prowadzi do wniosku, że postanowienia powyższe nie są wiążące dla pozwanego i są wobec niego bezskuteczne. Przesądza to o niezasadności powództwa w tym zakresie, gdyż niezasadnie naliczane przez stronę powodową opłaty stanowią świadczenie nienależne w rozumieniu art. 410 k.c.

Sąd Okręgowy nie podziela natomiast zarzutu pozwanego co do abuzywności opłaty przygotowawczej w kwocie 129 zł. Jest to opłata za przygotowanie umowy, której wysokość w porównaniu z wysokością pożyczki nie stanowi świadczenia nadmiernie wygórowanego, nieekwiwalentnego i rażąco naruszającego interesy pozwanego.

Wobec powyższych rozważań od zasądzonej przez Sąd Rejonowy kwoty 9.119,84 zł Sąd Okręgowy odjął kwoty 6.763 zł i 1.100 zł, co dało kwotę 1.256,84 zł. Kwota ta obejmuje odsetki za opóźnienie w wysokości 69,84 zł, dlatego zgodnie z art. 482 § 1 k.c. od kwoty 69,84 zł zasądzono odsetki za opóźnienie dopiero od chwili wytoczenia o nie powództwa.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok, uznając za zasadne roszczenie powoda jedynie co do kwoty 1.256,84 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dat i kwot wskazanych w sentencji. Z uwagi na wynik postępowania zmianie uległo również rozstrzygnięcie o kosztach procesu (powód przegrał proces w ok. 70 %). W pozostałym zakresie apelację jako bezzasadną Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. mając na uwadze, że pozwany w postępowaniu apelacyjnym uległ w nieznacznym zakresie, kosztami postępowania apelacyjnego w całości obciążono powoda. O kosztach zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym Sąd Okręgowy orzekł na podstawie § 2 pkt 4 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.

Iwona Przyłębska-Grzybowska