Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 grudnia 2018 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 7 grudnia 2018 r. w Olsztynie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w B.

przeciwko S. P.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Rejonowego w Lidzbarku Warmińskim z dnia 26 lipca 2018 r., sygn. akt I C 336/18 upr.,

oddala apelację.

SSO Beata Grzybek

Sygn. akt IX Ca 1300/18

UZASADNIENIE

Powód (...) S.A. w B. domagał się zasądzenia na swoją rzecz od pozwanej S. P. kwoty 11 147,59 zł z odsetkami umownymi równymi w wysokości dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 24 lutego 2018 r. do dnia zapłaty oraz kosztami procesu według norm przepisanych, w tym kosztami zastępstwa procesowego.

W uzasadnieniu powód wskazał, że pozwana poprzez podpisanie weksla zobowiązała się do zapłaty kwoty wskazanej w wekslu w wysokości 11 147,59 zł. W dniu 24 stycznia 2018 r. powód wezwał pozwaną do wykupu weksla. Pozwana nie wpłaciła żadnej kwoty. Ponieważ należność z weksla nie została w całości zaspokojona i weksel nie został wykupiony powód niniejszym pozwem dochodzi kwoty 11 147,59 zł.

Pozwana S. P. nie zajęła stanowiska w sprawie.

Wyrokiem z dnia 26 lipca 2018 r. Sąd Rejonowy w Lidzbarku Warmińskim zasądził od pozwanej S. P. na rzecz powoda (...) S.A. z siedzibą w B. kwotę 5 274,93 zł z odsetkami umownymi w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 24 lutego 2018 r. do dnia zapłaty (pkt 1), oddalając powództwo w pozostałym zakresie (pkt 2). Kolejno zniósł koszty postępowania między stronami (pkt3) oraz nadał wyrokowi w pkt 1 rygor natychmiastowej wykonalności.

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło na tle następującego stanu faktycznego:

Pozwana zawarła w dniu 14 czerwca 2017 r. z (...) S.A. umowę pożyczki nr (...). Zgodnie z umową pozwana powinna zapłacić powodowi łączna kwotę 12 924 zł. Tytułem zabezpieczania spłaty zobowiązań wynikających z w/w umowy został wystawiony weksel in blanco podpisany przez S. P.. Pozwana nie wywiązała się z postanowień łączącej strony umowy, w związku z czym powód pismem z dnia 24 stycznia 2018 r. wypowiedział pozwanej umowę pożyczki z zachowaniem terminu 30 dni oraz wypełnił wystawiony przez pozwaną weksel in blanco.

Pozwana wezwana do wykupu weksla nie uiściła na rzecz powoda żadnej kwoty.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd I instancji ocenił, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie jedynie w części.

Na wstępie Sąd I instancji wskazał, że niniejszą sprawę należało rozpoznać przy uwzględnieniu stosunku podstawowego (art. 103 w zw. z art. 17 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. prawo wekslowe, tj. Dz.U z 2016 r., poz.160).

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 14 marca 1997 r. w sprawie I CKN 48/97, po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty, wydanego na podstawie weksla gwarancyjnego, spór z płaszczyzny stosunku prawa wekslowego przenosi się na ogólną płaszczyznę stosunku prawa cywilnego. Strony mogą zatem powoływać się na podstawy faktyczne i prawne wynikające z łączącego je stosunku prawnego, który jest źródłem dochodzonego przez powoda roszczenia cywilnoprawnego, nawet jeśli okaże się, że roszczenie wekslowe nie istnieje.

Powołując się na utrwalony w judykaturze pogląd, iż zgodnie z którym w postępowaniu nakazowym po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty dopuszczalne jest powoływanie się na podstawę faktyczną i prawną, wynikającą z łączącego strony stosunku prawnego, w związku z którym został wystawiony weksel gwarancyjny (por. uchwałę składu siedmiu sędziów SN z dnia 7 stycznia 1967 r. III CZP 19/66, OSNCP 1968, z. 5, poz. 79 i uchwałę Połączonych Izb: Cywilnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 kwietnia 1972 r. III PZP, OSNCP 1973, z. 5, poz. 72). Sąd Rejonowy wskazał, że w przedmiotowej sprawie wprawdzie nie został wydany nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, jednakże z uwagi na posiadane przez Sąd z urzędu wiadomości należało poddać w wątpliwość sposób wypełnienia przez powoda weksla, dlatego też przedmiotowa sprawa winna zostać rozpoznana przy uwzględnieniu stosunku podstawowego.

Dodatkowego wskazania wymaga również, że wystawienie weksla gwarancyjnego ma na celu zabezpieczenie zobowiązania ze stosunku cywilnoprawnego (podstawowego) i polega na tym, iż dłużnik stosunku „podstawowego” podpisuje blankiet wekslowy w miejscach przeznaczonych na podpis zobowiązanego, wręcza wierzycielowi i upoważnia go do wypełnienia stosownie do wyników obrachunku „podstawowego” stosunku prawnego. Przez te czynności przydana zostaje wierzytelności dodatkowa podstawa w postaci zobowiązania wekslowego. Umożliwia to wierzycielowi dochodzenie roszczeń nie tylko w drodze zwykłego procesu, lecz także w postępowaniu odrębnym nakazowym.

W ocenie Sąd I instancji powyższe jest uzasadnione, jako, że unormowania wynikające z prawa wekslowego pozostają w sprzeczności z ustawodawstwem dotyczącym specjalnego statusu konsumenta, a stosowanie weksla in blanco wyłącza wszystkie te szczególne unormowania z badania przez Sąd.

Przechodząc do meritum Sąd I instancji wskazał, że odpowiedzialność pozwanej wynika z treści art. 3 ust. 1. ustawy o kredycie konsumenckim, z dnia 12 maja 2011 r. (Dz.U z 2011 r., Nr. 126, poz. 715), w której przez umowę o kredyt konsumencki rozumie się umowę o kredyt w wysokości nie większej niż 255 0550 zł albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, który kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi, w zw. z art. 720 kc, z którego wynika obowiązek zwrotu przez pożyczkobiorcę otrzymanych sum.

Powołując się na treść przepisów niniejszej ustawy o kredycie konsumenckim, całkowita kwota do zapłaty przez konsumenta stanowi sumę całkowitego kosztu kredytu i całkowitej kwoty kredytu. Z kolei w pkt 6 tego artykułu wskazano, że całkowity koszt kredytu to wszelkie koszty, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt, w szczególności: odsetki, opłaty, prowizje, podatki i marże jeżeli są znane kredytodawcy oraz koszty usług dodatkowych w przypadku gdy ich poniesienie jest niezbędne do uzyskania kredytu, z wyjątkiem kosztów opłat notarialnych ponoszonych przez konsumenta.

Uwzględniając powyższe, Sąd I instancji wskazał, że obowiązek zwrotu przez pozwaną kwoty pożyczki, wynikający wprost z przepisu art. 720 kc nie budził zastrzeżeń co do zasady, niemniej jednak dodatkowe żądania pozwu ocenić należało jako nazbyt wygórowane.

Sąd I instancji w szczególności wskazał, że na całość pierwotnego zobowiązania pozwanej składała się kwota zaciągniętej pożyczki (6 000 zł) wraz z opłatą przygotowawczą (129 zł), wynagrodzenia prowizyjnego (4 947 zł) oraz wynagrodzenia z tytułu przyznania na wniosek pożyczkobiorcy „Twojego pakietu” (900 zł).

Z tych względów w ocenie Sądu I instancji naruszenie przez powoda art. 5 było ewidentne, chociażby poprzez wzgląd na porównanie kwoty całkowitego kosztu pożyczki 12 924 zł z kwotą rzeczywiście wypłaconą pozwanej (tj. 6 000 zł) oraz pozostałymi do uiszczenia kosztami okołokredytowymi.

Powołując się na treść art. 58 § 2 i 3 kc nieważna jest czynność prawna sprzeczna
z zasadami współżycia społecznego, przy czym jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Tym samym, w świetle powyższych rozważań, zdaniem Sądu I instancji żądanie pozwu było zasadne wyłącznie co do kwoty 6 129 zł (tj. 6 000 zł - kapitał pożyczki oraz 129 zł - opłata przygotowawcza). Sąd uwzględnił również odsetki umowne od spłaconych rat do momentu wypowiedzenia w umowy tj. do 24 grudnia 2017 r. w kwocie 322,34 zł.

Uwzględniając fakt zapłaty przez pozwaną przed wytoczeniem powództwa kwoty 1 176,41 zł (błędnie, powinno być 1 776,41 zł) powód może zasadnie domagać się od pozwanej zapłaty kwoty 5.274,93 zł (powinno być 4.674,93 zł).

W konsekwencji, na podstawie wskazanych powyżej przepisów, w punkcie I wyroku Sąd Rejonowy zasądził na rzecz powoda kwotę 5.274,93 zł (powinno być 4.674,93 zł).

Dodatkowo na podstawie art. 455 i art. 488 § 1 kc, Sąd I instancji zasądził odsetki umowne w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie, zgodnie z żądaniem powoda, od dnia 24 lutego 2018 r. do dnia zapłaty.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wywiódł powód zaskarżając wyrok Sądu Rejonowego w Lidzbarku Warmińskim z dnia 26 lipca 2018 r., sygn.. akt I C 336/18 w części oddalającej powództwo w pozostałym zakresie ( pkt II) oraz w zakresie kosztów postępowania ( pkt III) oraz zarzucając mu naruszenie:

- art. 10 ustawy z 28 kwietnia 1936 r. prawo wekslowe w zw. z art. 48 ustawy z 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe i art. 6 kc poprzez przyjęcie, iż ciężar dowodu w niniejszej sprawie spoczywał na stronie powodowej w sytuacji, gdy powództwo zostało oparte na podstawie weksla in blanco, a tym samym sprawa niniejsza nosiła charakter sprawy wekslowej powodując, iż obowiązek udowodnienia wad wypełnionego weksla, niezgodności z deklaracją wekslową czy też nieistnienia zobowiązania, bądź wykazania, iż zobowiązanie to nie opiewa na kwotę wskazaną w treści weksla zgodnie z zawartym przez strony porozumieniem obarcza stronę pozwaną a nie powodową, tymczasem strona pozwana w żaden sposób nie wykazała niezasadności kwoty wyrażonej na wekslu nie biorąc udziału w postępowaniu, zaś strona powodowa przedłożyła na żądanie Sądu zarówno umowę pożyczki, jak i deklarację wekslową, 

- art. 233 § 1 kpc, art. 385 ¹ § 1 kc w zw. z art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim poprzez przy-jęcie, że umowy pożyczek udzielanych przez powódkę mogą zawierać klauzule abuzywne i tym samym są sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają interesy konsumentów, co ma uzasadniać działanie Sądu za stronę, podczas gdy przedmiotowa umowa pożyczki respektuje limit kosztów pozaodsetkowych określonych w art. 3 6a ustawy o kredycie konsumenckim,

- art. 385 ¹ § 1 kc w zw. z art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim poprzez przyjęcie, że wysokość wynagrodzenia umownego ( prowizji ) oraz wynagrodzenia za (...) zawarte w umowie pożyczki nr (...) wiążącej strony są niedopuszczalne, podczas gdy kwoty te nie przekraczają limitu kosztów pozaodsetkowych zawartych w ustawie o kredycie konsumenckim,

- art. 321 §1 kpc w zw. z art. 328 § 2 kpc art. oraz 359 § 1 kc w zw. z pkt 1.2 umowy pożyczki oraz art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim tj. nierozpoznanie przez Sąd istoty sprawy i niewskazanie w uzasadnieniu pełnej podstawy faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia odnośnie odsetek umownych ( pkt 1.2) stanowiących jedną ze składowych całkowitej kwoty pożyczki określonej w pkt 1.5 umowy, a w konsekwencji brak zasądzenia ich na rzecz powódki,

- art. 233 § 1 kpc i art. 232 kpc i art. 339 § 2 kpc poprzez uznanie za nienależne żądania pozwu w sytuacji, gdy strona pozwana nie wypowiedziała się co do stanu faktycznego przedstawionego w pozwie i nie podniosła żadnych zarzutów przeciwko dowodom przedstawionym przez powódkę, a powódka wykazała załączając umowę pożyczki i deklarację wekslową, że suma wypisana na wekslu jest prawidłowa; w konsekwencji Sąd ad rem nie wydał wyroku zaocznego zasądzającego całość roszczenia powódki podczas gdy spełnione zostały wymogi dla wydania takiego wyroku,

- art. 232 kpc w zw. z art. 6 kc poprzez działanie za stronę pozwaną w sytuacji, gdy z treści tego przepisu wynika, iż w pierwszej kolejności to strona dowodzi swoich twierdzeń, a dopiero po wyczerpaniu środków dowodowych Sąd może dopuścić dowód niewskazany przez stronę,

- art. 98 § 1 kpc w zw. z art. 102 §1 kpc i art. 13 ust 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz § 2 pkt Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie polegające na zniesieniu kosztów procesu pomiędzy stronami, podczas gdy koszty niezbędne były do celowego dochodzenia praw i celowej obrony przez stronę powodową

Wobec powyższego wniósł o zmianę wyroku Sądu Rejonowego w Lidzbarku Warmińskim z dnia 26 lipca 2018 r. sygn.. akt I C 336/18 poprzez zasądzenie na rzecz powódki od pozwanej kwoty 5 872,66 zł wraz z odsetkami umownymi w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych od dnia 24 lutego 2018 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie na rzecz powódki od pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych ewentualnie uchylenie w/w orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Na wstępie stwierdzić należy, że sprawa toczyła się w postępowaniu uproszczonym, dlatego uzasadnienie sądu drugiej instancji ma formę wynikającą z treści art. 505 13 § 2 k.p.c., nadto, w postępowaniu tym, z uwagi na ograniczenia kognicji sądu odwoławczego oraz katalog zarzutów apelacyjnych, niedopuszczalne są zarzuty, które dotyczą ustalenia faktów lub oceny dowodów. Oznacza to, że sąd odwoławczy w postępowaniu uproszczonym jest jedynie sądem prawa, o ile nie zachodzi przypadek z art. 505 11 § 2 k.p.c.

Istota apelacji właściwie sprowadzała się do stwierdzenia, że postępowanie Sądu I instancji, w zakresie w jakim odmówił on wydania nakazu zapłaty na podstawie należycie wypełnionego weksla oraz badał zasadność roszczenia w oparciu o treść stosunku podstawowego jest nieprawidłowe. W konsekwencji Sąd Rejonowy niezasadnie oddalił roszczenie powoda w zakresie wynagrodzenia umownego, wynagrodzenia za (...) oraz odsetek umownych po dniu 24 stycznia 2018 r.

Orzekający w niniejszej sprawie Sąd Okręgowy poglądów tych nie podzielił nie znajdując podstaw do twierdzenia, że Sąd I instancji naruszył swoim postępowaniem wskazane przepisy prawa.

Rozpoczynając niniejsze rozważania od zarzutu naruszenia normy prawnej mającej najpoważniejsze konsekwencje procesowe, ocenić należy, że zarzut naruszenia art. 328 § 2 nie zasługuje na uwzględnienie. Przypomnieć należy, że o uchybieniu przez sąd pierwszej instancji art. 328 § 2 kpc można mówić tylko wtedy, gdy uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia nie posiada wszystkich koniecznych elementów, bądź zawiera braki w zakresie poczynionych ustaleń faktycznych i oceny prawnej tak znaczne, że sfera motywacyjna orzeczenia pozostaje nieujawniona bądź ujawniona w sposób uniemożliwiający poddanie jej ocenie instancyjnej. Tylko w takim wypadku uchybienie art. 328 § 2 k.p.c. może być uznane za mogące mieć wpływ na wynik sprawy a postawiony zarzut naruszenia tego przepisu - za skuteczny (por. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 września 2017 r., I Aca 962/16). Nie ulega wątpliwości, że w niniejszej sprawie to nie nastąpiło. Sąd I instancji w sposób szczegółowy wyjaśnił jakim dowodom dał wiarę, uzasadniając swoje motywy w tym względzie. W szczególności wskazał, że z uwagi na skuteczne podniesienie przez prokuratora zarzutów co do prawidłowości wypełnienia weksla, zaistniała konieczność badania zasadności roszczenia na podstawie łączącego strony stosunku podstawowego, w oparciu o normy prawne wynikające z treści art. 720 kc oraz ustawy o kredycie konsumenckim. Sąd I instancji wskazał także powody, dla których zasądzenie dochodzonego roszczenia w całości było niemożliwe, podnosząc, że odsetki kapitałowe są ściśle związane z upływem czasu korzystania z kapitału przez kredytobiorcę.

Akta rozpoznawanej sprawy pozwalają na przyjęcie, że, jakkolwiek faktycznie wyraźnie z pozwu wynika, że powódka swoje roszczenie wywodzi z weksla, to jednak dalszy tok postępowania wskazuje, że zaistniały przesłanki, aby sąd pierwszej instancji badał stosunek podstawowy.

I tak, zarządzeniem z 22 marca 2018 r. powodowa Spółka (jej pełnomocnik) wezwana została do przedłożenia umowy zawartej z pozwaną oraz szczegółowego wyliczenia roszczenia, a przede wszystkim. W wyniku powyższego powód przedłożył umowę pożyczki gotówkowej oraz deklaracje wekslową.

To powodowa Spółka, tak wykonując zobowiązanie nałożone zarządzeniem z 22 marca 2018 r., sama dokonała przejścia na stosunek podstawowy i zgodziła się na jego badanie.

Tym samym, jakkolwiek z innym uzasadnieniem, zasadnie Sąd Rejonowy badał stosunek podstawowy, to jest postanowienia umowy pożyczki. Jest oczywistym, że jedną z kluczowych cech weksla jest jego abstrakcyjność, a więc jego oderwanie od stosunku podstawowego, czego przejawem jest niedopuszczalność badania istnienia, ważności i wadliwości stosunku podstawowego (art. 17 prawa wekslowego) i nie zależy to od woli wystawcy.

W tej sytuacji nie doszło więc do naruszenia przepisu art. art. 339 § 2 k.p.c., jako, że stosunek podstawowy mógł być badany bez zarzutów ze strony pozwanej. Już tylko na marginesie można dodać, że stanowisko, zgodnie z którym gwarancyjny weksel in blanco nie jest wekslem abstrakcyjnym aprobowane jest w orzecznictwie, a w wyroku z dnia 18 listopada 1970 r. I PR 407/70 Sąd Najwyższy stwierdził, że „weksel gwarancyjny nie jest wekslem abstrakcyjnym, lecz wekslem gwarantującym wykonanie zobowiązania, w więc „kauzalnym”.

Zgodnie zaś z art. 339 § 2 k.p.c., sąd ma każdorazowo obowiązek krytycznego ustosunkowania się do twierdzeń powoda z punktu widzenia ich ewentualnej zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy, a nawet przeprowadzić postępowanie dowodowe z urzędu (por. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 października 1998 r., I CKU 85/98, LEX nr 1216211).

Podkreślenia wymaga , że zarówno przepis art. 6 k.c., jak i art. 232 zd. 1 k.p.c. jest adresowany do stron, nie do sądu. To strony, bowiem obowiązane są przedstawiać dowody. Sąd nie jest władny tego obowiązku wymuszać, ani - poza zupełnie wyjątkowymi sytuacjami - zastępować stron w jego wypełnieniu (na podstawie art. 232 zd. 2 k.p.c.). Tymczasem podstawa naruszenia przepisów postępowania, mogących mieć istotny wpływ na treść wyroku, odnosi się do uchybień procesowych sądu, a nie stron. Nie może, więc stanowić jej uzasadnienia przepis, którego sąd nie może naruszyć.

W rozpoznawanej sprawie sąd pierwszej instancji oddalił powództwo jako niezasadne co do żądania w części dotyczącej świadczeń w postaci wynagrodzenia prowizyjnego i opłaty za tzw. (...), a także umownych odsetek po dniu 24 stycznia 2018 r.

Zaskarżając rozstrzygnięcie Sadu w przedmiocie wynagrodzenia prowizyjnego i opłaty za tzw. (...) skarżący wskazywał, że Sąd Rejonowy dokonał wadliwej oceny postanowień umownych, przyjmując, iż są one abuzywne a także nieważne jako niezgodne z zasadami współżycia społecznego, w konsekwencji czego zasądził tylko część kwoty dochodzonej pozwem.

Argumentacji tej Sąd Okręgowy nie podzielił z następujących względów.

Stosownie do treści art. 385 1 § 1 kc postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3).

Na gruncie niniejszej sprawy nie budzącym wątpliwości było, że zawarta przez strony umowa miała charakter wzorca umownego, a jej postanowienia nie zostały uzgodnione indywidualnie. W tym zakresie powód – na którym spoczywał tym zakresie ciężar dowodu nie wykazał, aby postanowienia dotyczące wynagrodzenia ryczałtowego, czy też (...) zostały uzgodnione indywidualnie. Brak jest także podstaw do oceny, że charakter postanowień umownych poddanych kontroli Sądu I instancji wykluczał możliwość zbadania ich pod kątem abuzywności. Zarówno w doktrynie jak i judykaturze podnosi się, że pojęcie „głównych świadczeń stron” należy interpretować wąsko, w nawiązaniu do elementów przedmiotowo istotnych umowy (por. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 2004 r., I CK 635/03). Natomiast postanowienia przedmiotowo istotne to elementy konieczne dla danego typu czynności prawnej, ponieważ charakteryzują one istotę tej czynności, odróżniając ją od czynności innego rodzaju ( essentialia negotii). Postanowienia te określone są przez samego ustawodawcę, przy regulacji podstawowego mechanizmu działania danej czynności.

W myśl art. 720 kc przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.

Oznacza to, że umowa pożyczki ma charakter umowy dwustronnie zobowiązującej, gdzie pożyczkodawca zobowiązuje się do przeniesienia własności przedmiotu pożyczki w zamian za zobowiązanie pożyczkobiorcy do przeniesienia własności takiego samego przedmiotu na pożyczkodawcę. Z tych względów do essentialia negotii stosunku pożyczki nie należy jej odpłatność, a umowa ta nie jest uznawana za umowę wzajemną. W szczególności ekwiwalentem tym nie jest ewentualna odpłata pożyczkobiorcy w postaci odsetek, prowizji lub innej (por. Radwański, Panowicz-Lipska, Zobowiązania, 2013, s. 244; ponadto wyr. SN z dnia 28 czerwca 2002 r., I CKN 378/01, Legalis.).

A zatem głównym świadczeniem stron na podstawie zawartej umowy pożyczki gotówkowej z dnia 14 czerwca 2017 roku była suma środków pieniężnych udostępnionych przez pożyczkodawcę w wysokości 6000 zł.

Powyższa konstatacja pozwala na jednoznaczne stwierdzenie, iż Sąd I instancji był uprawniony do badania postanowień zawartej umowy dotyczących wynagrodzenia prowizyjnego oraz opłaty za (...)pod kątem ich abuzywności.

Przechodząc do oceny prawidłowości powyższych rozważań Sądu Rejonowego, wskazać należy, że uznanie danego postanowienia umownego za niedozwolone jest możliwe wyłącznie w razie kumulatywnego spełnienia dwóch przesłanek: kształtowania praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażącego naruszenia jego interesów.

Dla oceny, czy zachodzi sprzeczność z dobrymi obyczajami istotne jest, czy przedsiębiorca traktujący konsumenta w sposób sprawiedliwy i słuszny mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument zgodziłby się na sporne postanowienie wzorca w drodze negocjacji indywidualnych (wyr. TSUE z 14.3.2013 r. w sprawie C-415/11, Aziz, ECLI:EU:C:2013:164, pkt 69).

Natomiast w ramach oceny, czy doszło do rażącego naruszenia interesów konsumenta , konieczne jest uwzględnienie norm dyspozytywnych, które determinowałyby treść stosunku prawnego między stronami w braku odmiennej decyzji. Należy zatem zbadać, w jakim zakresie zawarta umowa stawia konsumenta w sytuacji mniej korzystnej niż wynikałoby to ze wspomnianych przepisów dyspozytywnych (wyr. TSUE z 14.3.2013 r. w sprawie C-415/11,Aziz, ECLI:EU:C:2013:164, pkt 68). Przy czym znacząca nierównowaga nie musi dotyczyć różnic – w ujęciu ekonomicznym – wzajemnych świadczeń stron umowy. Może ona wynikać z samego faktu wystarczająco poważnego naruszenia sytuacji prawnej konsumenta – ograniczenia treści praw, które przysługują mu na podstawie tej umowy i stosownie do przepisów prawa, utrudnienia w korzystaniu z tych praw bądź nałożenia na konsumenta dodatkowego obowiązku, którego nie przewidują przepisy prawa (wyr. TSUE z 16.1.2014 r. w sprawie C-226/12, C. P., ECLI:EU:C:2014:10, pkt 23).

Na gruncie niniejszej sprawy nie może budzić wątpliwości, że postanowienia co do wynagrodzenia prowizyjnego w wysokości 4947 zł oraz opłaty w kwocie 900 zł za „twój pakiet” przybrały właśnie taką formę. Brak jest albowiem w zawartej umowie pożyczki jakichkolwiek postanowień mających uzasadnić określenie powyższych świadczeń na tak wysokie kwoty. Biorąc powyższe pod uwagę postanowienia te należy ocenić jako sprzeczne z dobrymi obyczajami a także rażąco naruszające interesy konsumenta. Z pewnością pozwany uzgadniając treść umowy w drodze indywidualnych negocjacji nie zgodziłby się na poznoszenie tak określonych opłat.

Odnosząc się do kolejnego podnoszonego przez skarżącego zarzutu tj. naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 58 § 2 kc, ocenić należy, że także on nie zasługuje na uwzględnienie. Biorąc pod uwagę fakt, iż w stanie faktycznym sprawy uzasadnionym było zastosowanie art. 385 1 § 1 kc, badanie postanowień umownych w kontekście art. 58 § 2 kc jedynie potwierdza, iż przedmiotowe postanowienia musiały zostać uznane za nieważne. Z pewnością uznanie, że badane postanowienia umowne są sprzeczne z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając interesy konsumenta, powala na przyjęcie za Sądem I instancji, iż postanowienia te są nieważne jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Na gruncie przedmiotowej sprawy nie mógł odnieść także skutku zarzut naruszenia art. 36 a ustawy o kredycie konsumenckim. Podkreślenia wymaga, że art. 3851 kc ma charakter samodzielny, a uznanie przez Sąd postanowień z wzorca za niedozwolone nie jest ograniczone treścią ustawy o kredycie konsumenckim. A zatem uznanie postanowień umowy co do wynagrodzenia prowizyjnego oraz opłat za (...)za abuzywne, czyni bezcelowym badanie ich pod kątem zgodności z treścią normy wynikającej z treści art. 36 a ustawy o kredycie konsumenckim.

Brak jest podstaw do oceny, że Sąd I instancji wadliwie oddalił powództwo w zakresie żądania zapłaty kwoty 591, 74 zł wraz z odsetkami umownymi w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie liczonymi od dnia 24 lutego 2018 roku do dnia zapłaty, a podnoszony przez skarżącą zarzut naruszenia art. 321 § 1 kpc w zw. z art. 328 § 2 kpc oraz art. 359 k.c. nie zasługuje na uwzględnienie. Sąd I instancji słusznie wskazał, że odsetki kapitałowe są ściśle powiązane z upływem czasu korzystania z kapitału przez kredytobiorcę, dlatego też należało je naliczyć za okres wypowiedzenia umowy, a w pozostałym zakresie oddalić.

W świetle powyższego zważyć należy, że przepisy Kodeksu cywilnego nie definiują pojęcia „wypowiedzenie umowy”, jak również nie regulują kompleksowo kwestii wypowiedzenia. Ustawodawca w dyspozycji przepisu art. 3651 k.c. przewidział jedynie, iż zobowiązanie bezterminowe o charakterze ciągłym wygasa po wypowiedzeniu przez dłużnika lub wierzyciela z zachowaniem terminów umownych, ustawowych lub zwyczajowych, a w razie braku takich terminów niezwłocznie po wypowiedzeniu. W doktrynie prawa przyjmuje się, iż każde wypowiedzenie umowy, czy to dotyczące zobowiązania bezterminowego o charakterze ciągłym czy to innego zobowiązania, polega na złożeniu oświadczenia woli (jednostronna czynność prawna), w którego treści określono skutek w postaci zakończenia oznaczonego trwałego stosunku obligacyjnego. Możliwość wypowiedzenia umowy może wynikać zarówno z przepisów ustawy jak i z zawartych w umowie postanowień. Skutkiem wypowiedzenia umowy jest wygaśnięcie zobowiązania, a zatem zakończenie istnienia zobowiązania. Skutek, w postaci wygaśnięcia zobowiązania, wynika przy tym wprost z treści przytoczonego wyżej art. 3651 k.c. Co istotne, cechą odróżniającą wypowiedzenie umowy od odstąpienia od niej, jest skutek jaki wywołuje ta czynność, albowiem stosownie do art. 494 k.c. strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od nie na mocy umowy; może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła, lecz również naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania. Skutek odstąpienia od umowy następuje zatem ex tunc, tj. z mocą wsteczną, a umowę traktuje się jak niezawartą. Tymczasem skutek prawny wypowiedzenia umowy następuje ex nunc, tj. z momentu upływu okresu wypowiedzenia, jeżeli strony w umowie taki okres wypowiedzenia określiły (tak m.in. Tadeusz Wiśniewski, Komentarz do Kodeksu Cywilnego, Księga trzecia, Zobowiązania, tom 1, Warszawa, 2009 r., s. 105-106 oraz Adam Olejniczak, Komentarz do art. 3651 k.c. Kodeksu cywilnego, Lex el.). Sąd Okręgowy podziela tu jedno ze stanowisk judykatury, gdzie przyjmuje się, że wraz z wypowiedzeniem umowy pożyczki i postawieniem całej kwoty pożyczki w stan natychmiastowej wymagalności, umowa po upływie okresu wypowiedzenia nie wiąże już stron i nie może stanowić podstawy roszczeń powstałych po dacie jej skutecznego rozwiązania. Jest tak dlatego że wypowiedzenie umowy pożyczki skutkuje zaprzestaniem istnienia stosunku zobowiązaniowego i po dacie wypowiedzenia umowy, wobec jej nieobowiązywania w dalszym ciągu, nie przysługują na przyszłość odsetki wynikające z umowy, lecz jedynie odsetki ustawowe z uwagi na opóźnienie w spełnieniu wymagalnego świadczenia (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 26 marca 2014 r., I ACa 74/14). Podkreślenia wymaga, że strony mogą w ramach swobody umów (art. 3531 k.c.) przy zawieraniu umowy określić skutki jej ewentualnego, przyszłego wypowiedzenia, oznaczając np. sposób zwrotu świadczeń, bądź też inne, dodatkowe obowiązki stron, aktualizujące się w razie wypowiedzenia umowy. W szczególności strony mogą przewidzieć skutek wypowiedzenia umowy oznaczając, iż wierzytelność o zwrot wypłaconej kwoty staje się natychmiast wymagalna, a od zadłużenia naliczane są nadal odsetki umowne. W okolicznościach sprawy umowa z dnia 22 czerwca 2017 roku postanowienia o takiej treści jednakowoż nie zawiera, to jest strony nie postanowiły, że określone umową odsetki kapitałowe będą mogły być przez powoda naliczane także po rozwiązaniu umowy, wskutek dokonanego przezeń wypowiedzenia. Reasumując Sąd Okręgowy uznał, że brak jest w sprawie podstaw do domagania się przez powoda odsetek umownych za okres pod wygaśnięciu umowy, w drodze jej wypowiedzenia. W efekcie brak było podstaw do zasądzenia jakichkolwiek odsetek umownych za okres od dnia 24 lutego 2018 roku do dnia zapłaty.

W konsekwencji brak jest także podstaw do oceny, że Sąd I instancji wadliwie orzekł o kosztach niniejszego postępowania. Powód w pozwie dochodził kwoty 11 147, 59 zł, ostatecznie ostając się z kwotą 5274,93 zł, co uzasadniało zastosowanie art. 100 zd. 1 kpc.

Mając na uwadze fakt wystąpienia przesłanek do badania stosunku podstawowego, jak również przekonującego uzasadnienia zaskarżonego wyroku w zakresie nieważności części postanowień umowy pożyczki, Sąd Okręgowy uznał apelację za bezzasadną, oddalając ją na posiedzeniu niejawnym (art. 385 k.p.c.).

Beata Grzybek