Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 stycznia 2019r.

Sąd Okręgowy w Gdańsku VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSR del. Justyna Skórzewska

Protokolant: sekretarz sądowy Joanna Synak

po rozpoznaniu w dniu 17 stycznia 2019r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy M. B. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

z udziałem C. B.

o zwrot nienależnie pobranych świadczeń

na skutek odwołania M. B. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

z dnia 28 marca 2018 r., nr (...)-SER- (...)

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że uchyla nałożony na M. B. (1) obowiązek zwrotu kwoty 1.577,41 zł (jeden tysiąc pięćset siedemdziesiąt siedem 41/100) wypłaconej tytułem emerytury za okres od 1 września 2017r. do 30 września 2017r. przysługującej M. B. (2).

SSR del. Justyna Skórzewska

Sygn. akt VII U 2098/18

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 28 marca 2018 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w G. zobowiązał M. B. (1) do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od 1 września 2017 r. do 30 września 2017 r. w kwocie 1.577,41 zł. Zakład stwierdził, że M. B. (1) pobrał nienależnie emeryturę po śmierci M. B. (2) (k. 201-201 verte akt ubezpieczeniowych).

Od powyższej decyzji odwołał się M. B. (1), zaskarżając ją w całości. Zdaniem wnioskodawcy wezwanie do zapłaty jest bezzasadne albowiem pobranie świadczenia w wysokości 1577,41 zł nastąpiło na podstawie przysługującego prawa emerytalnego M. B. (2) oraz na podstawie udzielonego pełnomocnictwa przez C. B. jako prawnego opiekuna M. B. (2). Powołując się na treść przepisów art. 101 oraz art. 136a ustawy o emeryturach i rentach z FUS wnioskodawca stwierdził, że M. B. (2) do dnia zgonu był uprawniony do pobierania emerytury i wypłacane z tego tytułu kwoty były świadczeniem należnym. Emerytura była wypłacana każdego miesiąca i za miesiąc wrzesień 2017 r. wypłacono ją także. Co prawda ubezpieczony zmarł przed terminem płatności emerytury w dniu 9 września 2017 r., jednak – w ocenie wnioskodawcy – w świetle przywołanych przepisów wstrzymanie wypłaty emerytury z powodu śmierci uprawnionego mogło nastąpić dopiero od następnego miesiąca po miesiącu, w którym emeryt zmarł, tj. od października 2017 r. Ponadto M. B. (1) stwierdził, że świadczenie należne M. B. (2) zostało wypłacone osobie niewymienionej w decyzji organu rentowego. Organ rentowy może dochodzić nienależnie pobranego świadczenia od innej osoby, kiedy świadczenie to było nienależnie wypłacone. Z kolei w niniejszej sprawie wypłata świadczenia nastąpiła w miesiącu, w którym świadczenie było należne zmarłemu, zaś M. B. (1) był osobą uprawnioną do jego odbioru jako pośrednik opiekuna faktycznego świadczeniobiorcy (k. 3-5 akt sprawy).

W odpowiedzi na odwołanie pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując swoje stanowisko przedstawione w zaskarżonej decyzji (k. 14-14 verte akt sprawy).

Sąd w toku procesu wezwał do udziału w sprawie opiekuna prawnego M. B. (2) - C. B., która faktycznie pobrała sporne świadczenie. C. B. poparła odwołanie wnioskodawcy.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

M. B. (2), urodzony w dniu (...), od 1 maja 2001 r. miał przyznane prawo do emerytury.

W decyzji przyznającej emeryturę Zakład ustalił termin płatności świadczenia na 20-ty dzień każdego miesiąca. Następnie w decyzji z dnia 31 października 2012 r. o przeliczeniu emerytury ustalono stały termin płatności emerytury – 15-tego dnia każdego miesiąca.

okoliczności bezsporne, vide: decyzja pozwanego z dnia 21.05.2001 r. o przyznaniu emerytury – nienumerowane akta ubezpieczeniowe, decyzja pozwanego z dnia 31.10.2012 r. o przeliczeniu emerytury –nienumerowane akta ubezpieczeniowe

M. B. (2) w dacie śmierci pozostawał w związku małżeńskim z C. B. (z domu Ż.). Małżonkowie B. mieli dwóch synów, w tym wnioskodawcę M. B. (1).

M. B. (2) cierpiał na chorobę Alzheimera, ponadto na skutek wypadku był niesprawny fizycznie; nie był w stanie sam funkcjonować, przebywał w pozycji leżącej na specjalistycznym łóżku i materacu.

Na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w Kartuzach z dnia 17 lutego 2017 r. wydanego w sprawie o sygn. akt III RNs 223/16 opiekunem prawnym całkowicie ubezwłasnowolnionego M. B. (2) została C. B..

W dniu 18 lutego 2017 r. C. B. upoważniła M. B. (1) do odbioru korespondencji i świadczeń emerytalnych M. B. (2).

M. B. (2) zmarł w dniu 9 września 2017 r.

okoliczność bezsporna, vide: odpis skrócony aktu zgonu – k. 191 akt ubezpieczeniowych, zaświadczenie z dnia 17.02.2017 r. – k. 7 akt sprawy, upoważnienie – k. 8 akt sprawy, zeznania wnioskodawcy na rozprawie w dniu 15.11.2018 r. – protokół skrócony k. 40-42 akt sprawy, protokół elektroniczny – k. 43 akt sprawy, zeznania C. B. na rozprawie w dniu 15.11.2018 r. – protokół skrócony k. 40-42 akt sprawy, protokół elektroniczny – k. 43 akt sprawy

W dniu 13 września 2017 r. do pozwanego organu rentowego wpłynął wniosek C. B. o wypłatę zasiłku pogrzebowego po zmarłym w dniu 9 września 2017 r. M. B. (2). Wniosek został opatrzony datą 11 września 2017 r.

Do wniosku załączono faktury VAT wystawione przez zakład pogrzebowy za przeprowadzenie pogrzebu.

okoliczność bezsporna, vide: akta zasiłkowe – koperta na k. 46 akt sprawy w tym: wniosek o wypłatę zasiłku pogrzebowego, faktura VAT

M. B. (2) otrzymywał emeryturę w terminie do 15-go dnia każdego miesiąca.

Zgodnie z harmonogramem wypłat realizowanych przez (...) Oddział w G. za okres od 1 września 2017 r. do 30 września 2017 r. zamknięcie terminu płatności na 15 września nastąpiło w dniu 5 września. Do dnia 8 września możliwe było dokonanie ewentualnej zmiany lub wycofanie wypłaty. Przekazanie środków finansowych na pokrycie przekazów pocztowych nastąpiło w dniu 12 września, zaś przekazanie środków na pokrycie przelewów bankowych miało miejsce w dniu 14 września.

okoliczności bezsporne, vide: pismo pozwanego z dnia 20.11.2018 r. – k. 44 akt sprawy, harmonogram wypłat – k. 45 akt sprawy

Na podstawie udzielonego przez C. B. upoważnienia, M. B. (1) odebrał przekaz pocztowy z emeryturą M. B. (2) za wrzesień 2017 r. w kwocie 1577,41 zł w dniu 16 września 2017 r. i w ciągu kolejnych dwóch dni przekazał całe świadczenie C. B..

Środki uzyskane w ramach zasiłku pogrzebowego oraz emerytury za wrzesień 2017 r. pokryły koszty pogrzebu M. B. (2).

okoliczność bezsporna, vide: potwierdzenie odbioru przekazu pocztowego – k. 195 akt ubezpieczeniowych, zeznania wnioskodawcy na rozprawie w dniu 15.11.2018 r. – protokół skrócony k. 40-42 akt sprawy, protokół elektroniczny – k. 43 akt sprawy, zeznania C. B. na rozprawie w dniu 15.11.2018 r. – protokół skrócony k. 40-42 akt sprawy, protokół elektroniczny – k. 43 akt sprawy

Pismem z dnia 15 listopada 2017 r. pozwany organ rentowy skierował do M. B. (1) wezwanie do wpłaty, wskazując, że zgon M. B. (2), tj. osoby uprawnionej do świadczenia nastąpił w dniu 9 września 2017 r. a zatem świadczenie za wrzesień 2017 r. jest świadczeniem nienależnym i podlega zwrotowi. Jednocześnie pouczono, że w przypadku niewpłacenia nienależnie pobranych świadczeń we wskazanym terminie, organ będzie dochodził ich zwrotu wraz z odsetkami w drodze postępowania egzekucyjnego.

W odpowiedzi na wezwanie M. B. (1) wskazał, że jest ono bezzasadne i nie może być spełnione. Jego zdaniem emerytura wypłacona w miesiącu, w którym nastąpił zgon uprawnionego, tj. za okres od 1 września 2017 r. do 30 września 2017 r. była świadczeniem należnym emerytowi M. B. (2).

Pismem z dnia 25 stycznia 2018 r. pozwany organ rentowy poinformował, że zgodnie z przepisami ustawy prawo do świadczeń emerytalno-rentowych ustaje ze śmiercią osoby uprawnionej. Jednocześnie nadmieniono, że M. B. (1) ma możliwość zgłoszenia wniosku o wypłatę niezrealizowanego świadczenia za miesiąc wrzesień 2017 r. – w załączeniu przesyłając formularz wniosku.

M. B. (1) otrzymał korespondencję wraz z wnioskiem o wypłatę niezrealizowanego świadczenia w dniu 1 lutego 2018 r. Wnioskodawca nie udzielił odpowiedzi na ww. pismo ani nie złożył do pozwanego wniosku o wypłatę niezrealizowanego świadczenia, uznając, że świadczenie zostało zrealizowane.

okoliczności bezsporne, vide: wezwanie do wpłaty z dnia 15.11.2017 r. – k. 196 akt ubezpieczeniowych, odpowiedź wnioskodawcy na wezwanie do wpłaty – k. 197 akt ubezpieczeniowych, pismo pozwanego z dnia 25.01.2018 r. – k. 198-198 verte akt ubezpieczeniowych, zpo – k. 199 akt ubezpieczeniowych, zeznania wnioskodawcy na rozprawie w dniu 15.11.2018 r. – protokół skrócony k. 40-42 akt sprawy, protokół elektroniczny – k. 43 akt sprawy

Zaskarżoną w niniejszym postępowaniu decyzją z dnia 28 marca 2018 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. zobowiązał M. B. (1) na zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od 1 września 2017 r. do 30 września 2017 r. w kwocie 1.577,41 zł.

dowód: decyzja pozwanego o zwrocie nienależnie pobranego świadczenia z dnia 28.03.2018 r. – k. 201-201 verte akt ubezpieczeniowych

Sąd zważył, co następuje:

Stan faktyczny w niniejszej sprawie był bezsporny zarówno w zakresie prawa M. B. (2) do emerytury, jak i postępowania przed organem rentowym. Nadto okoliczności te wynikały jednoznacznie z dokumentów zgromadzonych w aktach ubezpieczeniowych pozwanego oraz aktach sprawy, w tym z dokumentów urzędowych. Sąd wziął również pod uwagę zeznania wnioskodawcy M. B. (1) oraz uczestnika postępowania C. B., uznając je za wiarygodne i znajdujące potwierdzenie w innych dowodach w sprawie.

Przedmiotem sporu pozostawało ustalenie czy wypłacona M. B. (1) kwota 1.577,41 zł stanowi nienależnie pobrane świadczenie skutkujące obowiązkiem jego zwrotu.

W ocenie Sądu, odwołanie wnioskodawcy M. B. (1) jest zasadne i z tego względu zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z dyspozycją art. 101 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( zwanej dalej: ustawą emerytalną) prawo do świadczeń ustaje:

1) gdy ustanie którykolwiek z warunków wymaganych do uzyskania tego prawa;

2) ze śmiercią osoby uprawnionej.

Z kolei zgodnie z treścią art. 138 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2018 r. poz. 1270 j.t. ze zm.) dalej jako ustawa emerytalna, osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu.

Zgodnie z ust. 2 tego przepisu za nienależnie pobrane świadczenia
w rozumieniu ust. 1 uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub
w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się również świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu (ust. 3).

Przesłankami uznania świadczenia za nienależnie pobrane jest: fakt wypłacenia nienależnego świadczenia osobie innej niż wskazana w decyzji ZUS oraz zaistnienie powyższego stanu rzeczy z przyczyn niezależnych od organu rentowego. Organ rentowy nie musi więc wykazywać udzielenia stosownego pouczenia lub też świadomego wprowadzenia go w błąd przez osobę, która pobrała świadczenie. Artykuł 138 ust. 3 nie znajdzie natomiast zastosowania, jeśli osoba nieuprawniona otrzyma świadczenie w wyniku błędu organu rentowego (tak M. Bartnicki (w: ) Emerytury i renty z FUS. Emerytury pomostowe. Okresowe emerytury kapitałowe. Komentarz. Antonów Kamil (red.), Bartnicki Marcin, Suchacki Bartosz, Zieleniecki Marcin, LEX )

Zgodnie z art. 130 ust. 1 ustawy emerytalnej, świadczenia wypłaca się za miesiące kalendarzowe w dniu ustalonym w decyzji organu rentowego jako termin płatności świadczeń, z uwzględnieniem ust. 4 i 5, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej.

W okolicznościach niniejszej sprawy M. B. (2) zmarł w dniu 9 września 2017r. i od tej daty ustało prawo do wypłaty świadczenia (art. 101 pkt 2 ustawy emerytalnej). Wobec tego wrzesień 2017 r. jest miesiącem, w którym ustało to prawo i konsekwentnie - wstrzymanie wypłaty winno nastąpić od następnego miesiąca, czyli od października 2017 r.

Zgodnie z harmonogramem wypłat realizowanych przez (...) Oddział w G. za okres od 1 września 2017 r. do 30 września 2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przekazał środki finansowe na pokrycie przekazów pocztowych w dniu 12 września. Kwotę 1.577,41 zł tytułem emerytury za wrzesień 2017 r. w dniu 16 września 2017 r. odebrał syn zmarłego – M. B. (1), na podstawie upoważnienia udzielonego mu przez opiekuna prawnego zmarłego, tj. C. B., a następnie niezwłocznie przekazał ją matce.

W związku z powyższym w sprawie powstała wątpliwość czy M. B. (1) jest faktycznie osobą, która pobrała świadczenie bowiem w rzeczywistości był on jedynie posłańcem. Dokonał on wprawdzie czynności pobrania pieniędzy z urzędu pocztowego jednakże następnie przekazał całą kwotę matce C. B. i to ona ją rozdysponowała.

Gdyby jednak nawet uznać, że w sprawie spełniona została pierwsza przesłanka z art. 138 ust.3 ustawy emerytalnej – a mianowicie świadczenie za wrzesień 2017 r. zostało pobrane przez M. B. (1) (a zatem przez osobę inną niż uprawniona zgodnie z decyzją) należało zbadać, czy spełniona jest druga przesłanka, tj. czy do wypłaty świadczenia w dniu 16 września 2017 r. doszło z przyczyn niezależnych od organu rentowego.

Przypomnieć należy, że organ rentowy został poinformowany o śmierci M. B. (2) w dniu 13 września 2017 r., co potwierdza prezentata na wniosku o wypłatę zasiłku pogrzebowego. W tym miejscu ponownie należy wskazać, że zgodnie z harmonogramem wypłat realizowanych przez (...) Oddział w G. za okres od 1 września 2017 r. do 30 września 2017 r. zamknięcie terminu płatności na 15 września nastąpiło w dniu 5 września. Dokonanie ewentualnej zmiany lub wycofanie wypłaty – jak twierdzi pozwany - było technicznie możliwe jedynie do dnia 8 września. Przekazanie środków finansowych na pokrycie przekazów pocztowych nastąpiło w dniu 12 września, zaś przekazanie środków na pokrycie przelewów bankowych miało miejsce w dniu 14 września. Powyższe zostało przyznane wprost przez organ rentowy (pismo – k. 44 akt sprawy).

Wobec tego niesporne jest, że organ rentowy przed dniem wypłaty emerytury dla M. B. (2) za miesiąc wrzesień 2017 r. dysponował informacją o śmierci uprawnionego. Natomiast dokonana wypłata świadczenia nie nastąpiła z przyczyn od organu rentowego niezależnych, bowiem kwestia realizacji wypłat została uregulowana przez samego pozwanego w ramach ww. harmonogramu i jest związana z wewnętrzną organizacją pracy pozwanego organu rentowego. Pozwany pracuje bowiem w takim systemie, że tuż przed skierowaniem środków do wypłaty nie następuje weryfikacja czy uprawnienie nadal istnieje. W takiej sytuacji M. B. (1) nie może zostać obciążony odpowiedzialnością za ten stan rzeczy, skoro w odpowiednim czasie wraz z C. B. nie tylko poinformował Zakład Ubezpieczeń Społecznych o zgonie ojca, ale także udokumentował tę okoliczność (do wniosku o zasiłek pogrzebowy złożono odpis skrócony aktu zgonu). Jak słusznie wskazuje się w orzecznictwie, to na organie rentowym spoczywa obowiązek takiej organizacji pracy, aby nie dochodziło do wypłaty świadczeń, do których prawo ubezpieczonym już nie przysługuje – wygasło (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 29 czerwca 2016 r., III AUa 373/16, wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 10 października 2012 r., III AUa 535/12).

Reasumując Sąd uznał, że emerytura M. B. (2) za wrzesień 2017 r. została pobrana faktycznie przez inną osobę aniżeli wskazana w zaskarżonej decyzji organu rentowego, a ponadto w okolicznościach sprawy nie można przyjąć, iż wypłata nastąpiła wskutek okoliczności niezależnych od organu rentowego w rozumieniu art. 138 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zatem to Zakład Ubezpieczeń Społecznych ponosi odpowiedzialność za dokonanie wypłaty spornego świadczenia za wrzesień 2017 r. Tym samym organ rentowy nie jest uprawniony do żądania od M. B. (1) zwrotu świadczenia emerytalnego po zmarłym ojcu.

Wobec tego na zasadzie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. w związku z cytowanymi przepisami Sąd zmienił zaskarżoną decyzję pozwanego organu rentowego z dnia 28 marca 2018 r. i uchylił nałożony na M. B. (1) obowiązek zwrotu kwoty 1577,41 zł wypłaconej tytułem emerytury przysługującej M. B. (2) za okres od 1 września 2017 r. do 30 września 2017 r.

G., dnia 11 lutego 2019r.

((...))

SSR del. Justyna Skórzewska