Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 lutego 2017 roku

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie II Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Katarzyna Sałaj- Alechno

Protokolant: Monika Szczegot

po rozpoznaniu w dniu 19 stycznia 2017 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa L. G.

przeciwko K. M.

z udziałem B. S. prokuratora Prokuratury Okręgowej Warszawa -Praga w Warszawie

o uznanie umowy za nieważną

1.  oddala powództwo;

2.  odstępuje od obciążania powódki L. G. kosztami procesu;

3.  przyznaje adw. M. G. ze środków Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego Warszawa - Praga w Warszawie kwotę 7.200 zł (siedem tysięcy dwieście złotych) powiększoną o podatek Vat tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną powódce z urzędu.

Sygn. akt II C 253/12

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 31 stycznia 2011 roku (data prezentaty k.4), powódka L. G. wniosła o uznanie bezskuteczną umowy sprzedaży z dnia 1 kwietnia 2010 roku, zawartej przed notariuszem, lokalu mieszkalnego nr (...), położonego w W. przy ul. (...), pomiędzy L. G. a K. M.. W uzasadnieniu pozwu, powódka powołała okoliczności mające świadczyć o nieważności jej oświadczenia woli na podstawie art. 82 i 83 k.c.

W uzasadnieniu pozwu, powódka wskazała, iż umowa sprzedaży nieruchomości z dnia 1 kwietnia 2010 roku jest umową pozorną, gdyż została zawarta dla ukrycia innej czynności prawnej tj. zabezpieczenia ustnej umowy pożyczki udzielonej córce powódki – B. M.. Powódka natomiast w chwili jej zawarcia pozostawała w błędzie, co do treści czynności prawnej.

Z uwagi na istniejącą sprzeczność pomiędzy petitum pozwu a jego uzasadnieniem, powódka została wezwana do jednoznacznego oznaczenia swego żądania. Precyzując pozew, w piśmie procesowym z dnia 7 listopada 2011 roku (koperta k.120), powódka wskazała, iż wnosi o stwierdzenie nieważności umowy sprzedaży lokalu. Powyższa modyfikacja została dodatkowo potwierdzona przez pełnomocnika powódki w piśmie procesowym z dnia 23 kwietnia 2013 roku (data prezentaty k.332).

Postanowieniem z dnia 13 kwietnia 2012 roku (k.144), powódka została zwolniona od kosztów sądowych w całości oraz ustanowiono dla niej pełnomocnika z urzędu.

W odpowiedzi na pozew z dnia 19 lutego 2013 roku (k.289, koperta k.299), pozwana K. M. wniosła o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od powódki na jej rzecz kosztów procesu.

Postanowieniem z dnia 17 kwietnia 2014 roku (k.547) zawieszono niniejsze postępowanie na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. z uwagi na toczące się postępowanie o ubezwłasnowolnienie powódki w sprawie o sygn. akt II Ns 25/14.

Postanowieniem z dnia 27 października 2014 roku (sygn. akt II Ns 25/14 k.89) ubezwłasnowolniono częściowo L. G. z powodu zaburzeń psychicznych. Postanowieniem z dnia 22 września 2015 roku (sygn. akt V RNs 539/14; odpis k.590), Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie ustanowił dla powódki kuratora w osobie córki B. M..

Postanowieniem z dnia 17 listopada 2015 roku (k.591) podjęto zawieszone postępowanie.

Pismem z dnia 15 stycznia 2016 roku (data prezentaty k.613) swój udział w sprawie zgłosił prokurator Prokuratury Okręgowej Warszawa – Praga w Warszawie.

W chwili obecnej, w Sądzie Rejonowym dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie w sprawie o sygn. akt VII C 236/16, toczy się postępowanie z powództwa L. G. o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Stroną pozwaną w sprawie (po umorzeniu postępowania w stosunku do P. T. k.174 akt sprawy VII C 236/16) są: K. M., W. P. i A. P. (pismem z dnia 15 września 2016 roku cofnięto powództwo w stosunku do K. M. k.82 akt sprawy VII C 236/16).

Postanowieniem z dnia 8 sierpnia 2016 roku (k.689) oddalono wniosek powódki (k.698) o zawieszenie postępowania z uwagi na toczące się postępowanie w Sądzie Rejonowym dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie w sprawie o sygn. akt VII C 236/16 o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 1 kwietnia 2010 roku, powódka L. G. zawarła umowę sprzedaży w formie aktu notarialnego, lokalu mieszkalnego nr (...), położonego w W., przy ul. (...), dla którego Sąd Rejonowy dla Warszawy – Mokotowa w Warszawie prowadzi księgę wieczystą KW (...). Na skutek zawartej umowy, właścicielem lokalu powódki stała się pozwana K. M..

W stosunku do przedmiotowego lokalu nastąpiły kolejne rozporządzenia i w chwili obecnej prawo własności nieruchomości przysługuje W. P. i F. P..

Dowód: odpis księgi wieczystej KW (...), kopia aktu notarialnego (k.35).

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie wyżej wymienionych dokumentów.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo podlegało oddaleniu.

Powódka sprecyzowała żądanie powództwa jako żądanie stwierdzenia nieważności umowy sprzedaży lokalu mieszkalnego, zawartej pomiędzy nią a pozwaną K. M., opierając powództwo o art. 189 k.p.c.

Podstawę oddalenia niniejszego powództwa stanowił brak wykazania interesu prawnego powódki w wytoczeniu powództwa o stwierdzenie nieważności umowy.

Przystępując do rozpoznania sprawy o ustalenie stosunku prawnego lub prawa, w pierwszej kolejności Sąd zobligowany jest do zbadania czy powód posiada interes prawny w wytoczeniu powództwa. Dopiero później, po ustaleniu, że taki interes istnieje, można przystąpić do merytorycznego rozpoznania sprawy.

Interes prawny rozumieć należy jako obiektywnie występującą potrzebę ochrony sfery prawnej powoda, którego prawa zostały lub mogą zostać zagrożone, bądź też co do istnienia lub treści których występuje stan niepewności. Ocena interesu prawnego wymaga zindywidualizowanych, elastycznych kryteriów, uwzględniających celowościowe podstawy powództwa z art. 189 k.p.c. Jedną z przesłanek badanych przy rozważaniu celowości wykorzystania powództwa o ustalenie jest znaczenie, jakie wyrok ustalający wywarłby na sytuację prawną powoda. O występowaniu interesu prawnego świadczy możliwość stanowczego zakończenia w tej drodze sporu, natomiast przeciwko jego istnieniu - możliwość uzyskania pełniejszej ochrony praw powoda w drodze innego powództwa (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2002 r. IV CKN 769/00, wyrok z dnia 15 października 2002 r. II CKN 833/00, wyrok z dnia 30 listopada 2005 r. III CK 277/05, wyrok z dnia 5 września 2012 r., IV CSK 589/11).

Z twierdzeń powódki oraz jej pełnomocnika wynika jednoznacznie, że wytoczone powództwo ma na celu ustalenie prawa własności L. G. do lokalu i umożliwić jej dalsze w nim zamieszkiwanie. W tym miejscu wskazać należy, że stwierdzenie nieważności umowy sprzedaży nieruchomości zawartej pomiędzy powódką a pozwaną nie odniesie skutku wobec prawa własności do lokalu bowiem był on już przedmiotem dalszego rozporządzenia. Fakt zbycia prawa do nieruchomości przez pozwaną kolejnej osobie, w powiązaniu z rękojmią wiary publicznej ksiąg wieczystych (art. 5 ustawy o księgach wieczystych i hipotece) powoduje, że ustalenie nieważności umowy między powódką a pozwaną nie przesądziłoby o nieskuteczności nabycia prawa własności przez kolejnego nabywcę. Wyrok uwzględniający powództwo w niniejszej sprawie nie stanowiłby podstawy do wykreślenia tego nabywcy przez sąd wieczystoksięgowy i przywrócenia wpisu własności L. G..

Wyrok uwzględniający powództwo (stwierdzający nieważność zawartej umowy) mógłby być orzeczeniem stwierdzającym niezgodność stanu prawnego wynikającego z księgi wieczystej ze stanem rzeczywistym, ale pod warunkiem, że wpisy w księdze nie wykazują dalszych przejść prawa własności, a ujawniony stan jest następstwem wpisu dokonanego na podstawie umowy uznanej za nieważną. W takim wypadku ustalenie nieważności umowy wyjaśnia stan prawny, ponieważ przesądza, że wpis nabywcy dokonany został nieprawidłowo. Wówczas do wykreślenia tego wpisu nie jest konieczne korzystanie przez właściciela z drogi przewidzianej w art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Jeżeli jednak po zawarciu umowy, której ważność jest podważana w drodze powództwa o ustalenie, nastąpiło kolejne rozporządzenie i w księdze wieczystej figuruje następny nabywca (tak jak w rozpoznawanej sprawie), ustalenie nieważności wcześniejszej umowy nie przesądza o ważności tej, która stała się podstawą aktualnego wpisu i nie wystarczy do przywrócenia stanu księgi "o dwa kroki wstecz". Oznacza to, że powództwo o ustalenie nie stanowi obiektywnie skutecznej drogi ochrony praw powódki. W tym miejscu Sąd Okręgowy podzielił stanowisko wyrażone w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2013 roku (sygn. akt III CSK 254/12).

Uwzględnienie powództwa w niniejszej sprawie nie pozwoli na ustalenie, że powódce przysługuje prawo do zajmowania lokalu bowiem obecnym właścicielem mieszkania nie jest pozwana lecz W. P. i F. P..

Formalnym potwierdzeniem prawa własności nieruchomości jest odpis księgi wieczystej z którego wynika, że dana osoba jest właścicielem. Zatem jeśli taki jest cel powódki, wskazać należy na instytucję powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece). Postępowanie we wskazanym przedmiocie toczy się obecnie w Sądzie Rejonowym dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie w sprawie o sygn. akt VII C 236/16. Może ono doprowadzić nie tylko do ustalenia, że pozwana nie nabyła własności nieruchomości, ale jednocześnie ujawnić prawo własności powódki, co zapewni jej dalej idącą ochronę.

Wyrok uwzględniający niniejsze powództwo nie zrealizowałby natomiast interesu prawnego powódki związanego z przedmiotem sporu. Dlatego też Sąd Okręgowy oddalił powództwo w punkcie 1. wyroku.

W tym miejscu zwrócić uwagę należy na kwestię braku wezwania kuratora ubezwłasnowolnionej częściowo powódki do potwierdzenia czynności jakich dokonał w jej imieniu ustanowiony pełnomocnik z urzędu.

Zarówno wnosząc pozew w niniejszej sprawie (tj. 31 stycznia 2011 roku) jak i w momencie ustanowienia dla powódki pełnomocnika z urzędu (tj. 13 kwietnia 2012 roku), L. G. posiadała pełną zdolność sądową. Nadmienić należy, iż skutecznego udzielenia pełnomocnictwa procesowego może dokonać nawet osoba z zaburzeniami psychicznymi, mająca zdolność procesową (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 2015 roku, sygn. akt III CZP 102/14). Nie zachodziły zatem w niniejszej sprawie okoliczności, które skutkowałyby koniecznością potwierdzenia czynności pełnomocnika z urzędu przez kuratora ubezwłasnowolnionej częściowo powódki.

Zgodnie z treścią art. 102 k.p.c., w wypadkach szczególnie uzasadnionych, sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Wskazany przepis realizuje zasadę słuszności i stanowi wyjątek od wynikającej z art. 98 § 1 k.p.c. reguły obciążania stron kosztami procesu, zgodnie z którą strona przegrywająca sprawę jest zobowiązana zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie wszystkie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Hipoteza przepisu art. 102 k.p.c., odwołująca się do występowania "przypadków szczególnie uzasadnionych" pozostawia sądowi orzekającemu swobodę oceny, czy fakty związane z przebiegiem procesu, jak i dotyczące sytuacji życiowej strony stanowią podstawę do nie obciążania jej kosztami procesu. Całokształt okoliczności, które mogłyby uzasadniać zastosowanie tego przepisu powinny być ocenione z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego.

W ocenie Sądu Okręgowego, w niniejszej sprawie zachodziły okoliczności uzasadniające potraktowanie powódki w szczególny sposób i zastosowanie dyspozycji art. 102 k.p.c. Jej sytuacja rodzinna i majątkowa – L. G. jest osobą w podeszłym wieku, schorowaną, dotkniętą zaburzeniami psychicznymi (które ostatecznie skutkowały jej częściowym ubezwłasnowolnieniem) i uzyskującą niewielką emeryturę (około 2.000 zł) –uzasadniały skorzystanie przez Sąd Okręgowy z możliwości, jaką daje przepis art. 102 k.p.c. Biorąc powyższe okoliczności pod rozwagę, Sąd odstąpił od obciążania powódki kosztami procesu (punkt 2. wyroku).

O kwocie wynagrodzenia na rzecz pełnomocnika z urzędu ustanowionego dla powódki, Sąd orzekł na podstawie § 6 ust. 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (punkt 3. wyroku).