Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 marca 2018 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXVII Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 8 marca 2018r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. D. i G. D.

przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy - Śródmieścia w Warszawie

z dnia 20 kwietnia 2017 r., sygn. akt I C 2501/16

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz M. D. i G. D. solidarnie kwotę 1800 zł (jeden tysiąc osiemset złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.

SSR(del)Katarzyna Małysa SSO Małgorzata Sławińska SSO Maja Smoderek

Sygn. akt XXVII Ca 1603/17

UZASADNIENIE

M. D. oraz G. D. pozwem z dnia 22 sierpnia 2016 roku wnieśli o zasądzenie od pozwanego (...) S.A. z siedzibą w W. solidarnie kwot: 3.726,99 euro wraz z odsetkami ustawowymi dnia 16 kwietnia 2010 roku do dnia zapłaty, 2.353,44 zł wraz z odsetkami za opóźnienie od dnia 1 czerwca 2016 roku oraz 21.230,39 złotych wraz ustawowymi odsetkami

- od kwoty 7.425,00 złotych liczonymi od dnia 16 kwietnia 2010 roku do dnia zapłaty;

- od kwoty 7.458.49 złotych liczonymi od dnia 1 maja 2013 roku do dnia zapłaty;

- od kwoty 6.346.90 złotych liczonymi od dnia 1 czerwca 2016 do dnia zapłaty, jak również zasądzenie na rzecz powodów zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

(...) S.A. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powodów solidarnie na jego rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Pełnomocnik powodów pismem z dnia 24 kwietnia 2017 roku zmodyfikował swoje roszczenie z pkt. 1.2 pozwu w ten sposób, iż wniósł o zasądzenie kwoty 5.052,04 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwot

- 4801,83 zł od dnia 22 sierpnia 2016 roku do dnia zapłaty;

- 67.23 zł od dnia 6 września 2016 roku do dnia zapłaty;

- 63,03 zł od dnia 6 października 2016 do dnia zapłaty;

- 58.27 zł od dnia 8 listopada 2016 roku do dnia zapłaty;

- 61,68 zł od dnia 6 grudnia 2016 roku do dnia zapłaty

Pełnomocnik powodów na rozprawie w dniu 6 kwietnia 2017 roku zmodyfikował swoje roszczenie z pkt. 1.1 pozwu w ten sposób, iż wniósł o zasądzenie kwoty 16.037,24 zł z odsetkami od dnia 16 kwietnia 2016 roku do dnia zapłaty jako roszczenie ewentualne w razie nie uwzględnienia pierwotnego żądania. Jako że zmiana powództwa nie nastąpiła piśmie procesowym, była bezskuteczna.

Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie wyrokiem 20 kwietnia 2017 r. wydanym w sprawie sygn. akt I C 2501/16 zasądził od (...) S.A. solidarnie na rzecz M. D. i G. D. kwotę 21.230.39 wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 20 września 2016r. do dnia zapłaty oraz oddalił powództwo w pozostałej części, ustalił, że powodowie wygrali sprawę w 50.17% a pozwany w 49.83%, pozostawiając referendarzowi sądowemu szczegółowe wyliczenie kosztów procesu.

Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia i rozważania:

W dniu 8 kwietnia 2010 roku między M. D. oraz G. D. a (...) S.A. (poprzednio: (...) Bank S.A). została zawarta umowa numer (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych ..(...)" waloryzowany kursem euro (EUR) na kwotę 550.000 złotych na okres 480 miesięcy. Termin spłaty kredytu strony ustaliły na 5. dzień każdego miesiąca. Na dzień zawarcia umowy między stronami oprocentowanie kredytu w stosunku rocznym wynosiło 3.25%.

W §3 umowy zawarty został katalog możliwych sposobów prawnego zabezpieczenia kredytu, spośród których przy podpisywaniu zaznaczony został ten wskazany w ust. 3 postanowienia umowy, to jest zabezpieczenie w postaci ubezpieczenia niskiego wkładu kredytu na 36 - miesięczny okres ubezpieczenia. Zgodnie z treścią §3 ust. 3 umowy kredytu, jeśli z upływem pełnych 36 miesięcy okresu nie nastąpiłaby całkowita spłata zadłużenia objętego ubezpieczeniem ani inne zdarzenie kończące okres ubezpieczenia, ubezpieczenie podlegałoby automatycznej kontynuacji, przy czym łączny okres ubezpieczenia nie mógłby przekroczyć 180 miesięcy. Ponadto, kredytobiorca upoważniał bank do pobrania środków tytułem zwrotu kosztów ubezpieczenia w wysokości 4,5 % różnicy pomiędzy wymaganym wkładem własnym, a wkładem wniesionym faktycznie, tj. 7.425,00 złotych oraz zwrotu kosztów z tytułu kontynuacji przedmiotowego ubezpieczenia z rachunku wskazanego w §7 umowy bez odrębnej dyspozycji.

W §8 ust. 1 wskazano, że kwota uruchomionego kredytu/transzy wyrażona w EUR była określona na podstawie kursu kupna waluty EUR z tabeli kursowej (...) Banku S.A. z dnia i godziny uruchomienia kredytu. W myśl §11 ust. 1 umowy kredytobiorca zobowiązał się do spłaty kapitału wraz z odsetkami miesięcznie w ratach kapitałowo - odsetkowych określonych w §1 ust. 5 (w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży EUR z tabeli kursowej (...) Banku SA obowiązującego z godziny 14:50), w terminach i kwotach zawartych w harmonogramie spłat. Harmonogram spłat kredytu stanowił załącznik nr 1 do umowy oraz jej integralną część i miał zostać kredytobiorcy przesłany listem poleconym w terminie 14 dni od daty uruchomienia kredytu. Harmonogram spłat sporządzony był w EUR (§11 ust. 2 umowy). Raty kapitałowo - odsetkowe miały być płatne w dniu określonym w §1 ust. 6. tj. w dniu 05. każdego miesiąca z tym, że pierwsza rata kapitałowo - odsetkowa płatna była po co najmniej 28 dniach od daty uruchomienia kredytu, nie później jednak niż po 61 dniach od daty uruchomienia kredytu. Zgodnie z §11 ust. 5 Raty Kapitałowo-odsetkowe oraz raty odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim przeliczeniu ich wg kursu sprzedaży EUR z tabeli kursowej (...) Banku SA obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50. W myśl §11 ust. 8 i 9 (...) S.A. pobierał odsetki za okres od dnia powstania zadłużenia do dnia poprzedzającego spłatę kredytu. W przypadku wcześniejszej spłaty (...) S.A. pobierał odsetki za okres wykorzystania kredytu do dnia poprzedzającego wcześniejsza spłatę kredytu. Odsetki naliczane miały być w okresach miesięcznych, licząc od dnia uruchomienia kredytu, przyjmując, iż rok liczy 365 dni . Kredytobiorca uprawniony był do dokonania wcześniejszej spłaty całości lub części kredytu bez prowizji banku (§13 ust. 1 i 2 umowy).

W §29 umowy kredytobiorcy oświadczyli, że zostali dokładnie zapoznani z warunkami udzielania kredytu zlotowego waloryzowanego kursem waluty obcej, w tym w zakresie zasad dotyczących spłaty kredytu i w pełni je akceptują. Kredytobiorcy wskazali, że są świadomi, iż z kredytem waloryzowanym związane jest ryzyko kursowe oraz ryzyko zamiany spreadu walutowego, a ich konsekwencje wynikające z niekorzystnych wahań kursu złotego wobec walut obcych mogą mieć wpływ na wzrost kosztów obsługi kredytu (§29 ust. 2 umowy). Kredytobiorcy oświadczyli również, że zostali dokładnie zapoznani z kryteriami zmiany stóp procentowych kredytów obowiązującymi w (...) S.A. oraz zasadami modyfikacji oprocentowania kredytu i w pełni je akceptują (§29 ust. 1 umowy). Powodowie chcieli uzyskać kredyt na 110%, który mogli uzyskać jedynie w (...) SA. M. D. i G. D. byli świadomi ryzyka walutowego związanego z wzięciem kredytu hipotecznego waloryzowanym kursem EUR. nie negocjowali warunków umowy.

Integralną część umowy stanowił regulamin udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych - w ramach (...) (zwany dalej Regulaminem). Kredytobiorcy M. D. oraz G. D. oświadczyli, że przed zawarciem umowy regulamin został im doręczony.

Zgodnie z postanowieniami przedmiotowego regulaminu (...) S.A. rozdziałem IV § 1 (...) S.A. udzielał kredytów/pożyczek hipotecznych w złotych polskich oraz kredytów/pożyczek hipotecznych Złotowych waloryzowanych kursem walut obcych, tj. USD / EUR / CHF / GBP lub innych walut obcych wskazanych przez (...) S.A.. według tabeli kursowej (...) Banku S.A. Kredyt/pożyczka hipoteczna waloryzowana udzielana jest w złotych polskich przy jednoczesnym przeliczeniu na wybraną przez kredytobiorcę walutę obcą. Przeliczenia kredytu/pożyczki hipotecznej walutę waloryzacji Bank dokonuje wg kursu kupna danej waluty z tabeli kursowej (...) Banku SA obowiązującej w dniu i godzinie uruchomienia kredytu. Informacje o wysokości kursu zastosowanego do uruchomienia kredytu Kredytobiorca mógł uzyskać za pośrednictwem mLini oraz strony internetowej (...) S.A.. Zgodnie z definicją zawartą w rozdziale III regulaminu, przez kredytobiorcę należało rozumieć osobę fizyczną lub osoby fizyczne, z którą / z którymi (...) S.A. zawarł umowę kredytu/pożyczki hipotecznej. Zabezpieczenie kredytu zostało określone natomiast jako prawna forma zabezpieczenia wierzytelności banku z tytułu udzielonego kredytu/pożyczki hipotecznej przyjmowana zgodnie z zasadami obowiązującymi w (...) S.A.. Przez zdolność kredytową należało zaś rozumieć zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu / pożyczki wraz z odsetkami w umownych terminach spłaty. Z kolei niski wkład określony został jako kwota stanowiąca różnicę pomiędzy wartością udzielonego kredytu a iloczynem wartości nieruchomości i maksymalnym LTV obowiązującym w (...) S.A. na dzień podjęcia decyzji kredytowej. Przez spread walutowy , zgodnie z treścią regulaminu, należy rozumieć różnice pomiędzy kursem sprzedaży a kursem zakupu waluty obcej ogłaszanym przez Bank w tabeli kursowej walut.

Jak stanowił §5 ust. 1 pkt 1 - 5 kredyt mógł być udzielony osobie fizycznej, która posiadała pełną zdolność do czynności prawnych, obywatelstwo polskie, status rezydenta, dowód osobisty lub paszport oraz kartę pobytu, udokumentowane dochody ze źródeł zaakceptowanych przez bank, zdolność kredytową zgodnie z obowiązującymi w banku przepisami.

Zgodnie z §7 ust. 1 pkt 1 - 3 Regulaminu bank uzależniał udzielenie kredytu od przedstawienia przez wnioskodawcę wymaganych informacji oraz dokumentów niezbędnych do dokonania oceny zdolności kredytowej, przedstawienia przez wnioskodawcę prawnego zabezpieczenia kredytu/pożyczki hipotecznej zaakceptowanego przez (...) S.A. oraz udokumentowania wniesienia środków własnych na cel będący przedmiotem kredytu hipotecznego w wymaganej wysokości. Wnioskodawca przy zawieraniu umowy kredytu był zobowiązany do pokrycia kosztów, m. in., wyceny nieruchomości / ograniczonego prawa rzeczowego przeprowadzonej przez rzeczoznawcę zaakceptowanego przez (...) S.A., opłat notarialnych, sądowych, oraz innych opłat związanych z ustanowieniem prawnego zabezpieczenia kredytu/pożyczki hipotecznej, podatku od czynności cywilnoprawnych, innych opłat urzędowych oraz opłat związanych z ubezpieczeniem nieruchomości (§7 ust. 2 pkt 1 - 5 Regulaminu). Ponadto, do kwoty kredytu mogły zostać włączone wyżej wskazane opłaty (§7 ust. 3 Regulaminu).

Postanowieniem §8 ust. 1 pkt 1 - 3 Regulaminu ustalono, że wysokość kredytu/pożyczki hipotecznej uzależniona była od zdolności kredytowej, wartości i rodzaju przedstawionych przez wnioskodawcę zabezpieczeń, posiadania zdolności kredytowej przez wnioskodawcę oraz celu i rodzaju, na który jest przeznaczony. W §9 ust. 5 Regulaminu określono natomiast, że kredyty przeznaczone na finansowanie nabycia od Spółdzielni/Inwestora Zastępczego lokalu mieszkalnego w budynku wielorodzinnym lub domu jednorodzinnego mogą zostać udzielone, jeżeli okres do zakończenia inwestycji nie jest dłuższy niż 36 miesięcy oraz zabezpieczeniem dodatkowym kredytu hipotecznego na okres do dnia sporządzenia aktu notarialnego przenoszącego prawa własności nieruchomości będzie cesja na rzecz (...) S.A. wierzytelności z tytułu wniesionego wkładu budowlanego lub wniesionych przedpłat. Zgodnie z treścią §11 ust. 1 pkt a) - g) Regulaminu, aby ubiegać się o kredyt/ pożyczkę hipoteczną wnioskodawca składał kopię dowodu osobistego lub kopię paszportu wraz z kartą pobytu z wpisanym nr PESEL lub zaświadczeniem o zarejestrowaniu pobytu w Polsce obywatela Unii Europejskiej oraz składał poprawnie wypełniony wniosek o udzielenie kredytu/pożyczki hipotecznej wraz z załącznikami, dokumenty stwierdzające źródło i wysokość dochodów wnioskodawcy, inne dokumenty mogące mieć wpływ na ocenę wniosku o kredyt/pożyczkę hipoteczną określane indywidualnie przez bank w zależności od rodzaju transakcji, wycenę nieruchomości sporządzoną przez rzeczoznawcę majątkowego zaakceptowanego przez bank, który mógł zwolnić wnioskodawcę z obowiązku przedkładania wyceny.

Stosownie do §17 ust. 1 pkt 1 - 4 Regulaminu obowiązkowymi prawnymi zabezpieczeniami udzielonego kredytu/pożyczki hipotecznej były: w przypadku kredytów/hipotecznych udzielanych w złotych waloryzowanych kursem waluty - hipoteka kaucyjna ustanowiona na nieruchomości / ograniczonym prawie rzeczowym należącej / należącym do wnioskodawcy lub osoby trzeciej, z zastrzeżeniem §18; w przypadku kredytów/pożyczek hipotecznych - hipoteka zwykła w wysokości udzielonej kwoty kredytu/pożyczki hipotecznej na zabezpieczenie kredytu/pożyczki i hipoteka kaucyjna w wysokości równej kwocie odsetek za 3 lata kredytowania obliczonych według stopy procentowej obowiązującej w (...) S.A. w dniu podjęcia decyzji kredytowej na zabezpieczenie odsetek i kosztów, ustanowione na nieruchomości / ograniczonym prawie rzeczowym należącym do wnioskodawcy lub osoby trzeciej z zastrzeżeniem §18; przelew na rzecz (...) S.A. praw z umowy ubezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych do wysokości sumy ubezpieczenia nieruchomości obciążonej hipoteką określona w pkt 1 i 2 z zastrzeżeniem lit. b), zaś w przypadku kredytów o charakterze budowlanym w okresie inwestycji, przelew na rzecz (...) S.A. praw z umowy ubezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych w stadium budowy (§ 17 ust. 1 pkt. 3a i 3b).

W myśl §22 Regulaminu w przypadku, w którym w okresie obowiązywania umowy kredytowej zmniejszy się realna wartość ustanowionych zabezpieczeń, wystąpi zagrożenie terminowej spłaty kredytu/pożyczki hipotecznej z powodu pogorszenia się stanu majątkowego kredytobiorcy, zajdą zdarzenia, w wyniku których ustanowione zabezpieczenia staną się w ocenie (...) S.A. niewystarczające, bank mógł zażądać ustanowienia dodatkowego prawnego zabezpieczenia kredytu/pożyczki hipotecznej, pod rygorem wypowiedzenia umowy kredytu. Zgodnie z §23 ust. 1 Regulaminu (...) S.A. uruchamiał kredyt, m. in., po podpisaniu umowy oraz spełnieniu warunków zawartych w umowie kredytowej. W § 27 ust. 1 regulamin przewidywał, że w przypadku kredytów i pożyczek waloryzowanych kursem walut wymienialnych, w których (...) S.A. udzielał kredytów. Kredytobiorca w trakcie trwania okresu kredytowania może złożyć pisemny wniosek o zmianę waluty, w której następuje spłata rat kredytu bezpośrednio na walutę waloryzacji bez przeliczania wysokości raty na złote. Z kolei pkt 3 § 27 wskazuje, iż spłata kredytu w walucie waloryzacji dla kredytów waloryzowanych kursem USD/EUR/CHF/GBP może następować wyłącznie poprzez wpłatę dokonaną przelewem.

Podstawą zawarcia umowy kredytu z dnia 8 kwietnia 2010 roku był wniosek kredytowy złożony przez M. D. i G. D. . Został on sporządzony na formularzu udostępnionym przez (...) S.A. Wnioskowana kwota kredytu wynosiła 555.000.00 złotych, zaś okres kredytowania określono na 480 miesięcy. Jako docelowe zabezpieczenie spłaty kredytu wskazane zostały hipoteka na nieruchomości stanowiącej przedmiot kredytowania, ubezpieczenie nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych wraz z przelewem praw z polisy. W przedmiotowym wniosku jako zabezpieczenie przejściowe kredytu zaproponowane zostało ubezpieczenie pomostowe oraz ubezpieczenie niskiego wkładu. Do wniosku kredytowego dołączone zostało oświadczenie M. D. i G. D., że zostali poinformowani przez pracownika (...) Banku o ponoszeniu ryzyka zmiany stopy procentowej i spreadu walutowego, polegającym na tym że w wyniku niekorzystnej zmiany stopy procentowej lub spreadu walutowego może ulec zwiększeniu co miesięczna rata spłaty kredytu/pożyczki oraz wartość całego zaciągniętego zobowiązania, czego M. D. i G. D. byli świadomi. M. D. i G. D. oświadczyli również, iż wnioskując o kredyt waloryzowany kursem waluty obcej pracownik (...) Banku SA przedstawił w pierwszej kolejności ofertę kredytu w polskim złotym. Po zapoznaniu się z tą ofertą przez M. D. i G. D. zdecydowali, iż dokonują wyboru oferty kredytu/pożyczki hipotecznej denominowanej w walucie obcej, mając pełną śniadość ryzyka związanego z tym produktem. Ponadto do wniosku kredytowego dołączone zostało również oświadczenie, M. D. i G. D., zgodnie z którym wyrazili oni zgodę na udostępnienie przez (...) S.A. z siedzibą w (...) S.A. informacji stanowiących ich dane osobowe oraz objętych tajemnicą bankową zawartych w dokumentacji kredytowej zebranej przez (...) S.A przed zawarciem i w trakcie trwania umowy kredytowej, w celu wykonania Generalnej Umowy Ubezpieczenia Niskiego Wkładu w Kredytach i Pożyczkach Hipotecznych zawartej przez (...) S.A. (...) Bank S.A.

Decyzją kredytową (...) S.A. nr (...) przyznał wnioskodawcom kredyt w wysokości 550.000.00 złotych. Jako prawne zabezpieczenie kredytu wskazano hipotekę kaucyjną do kwoty 825.000.00 zł na nabywanej nieruchomości, przelew na rzecz banku praw z polisy ubezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych nabywanej nieruchomości obciążonej hipoteką określoną w §3 ust. 1 (decyzji kredytowej) do wysokości sumy ubezpieczenia nie niższej niż 550.000 zł, ubezpieczenie niskiego wkładu kredytu na 36 - miesięczny okres ubezpieczenia. Ponadto, jako prawne zabezpieczenie kredytu na okres przejściowy do dnia uprawomocnienia się wpisu hipoteki ustanowiono ubezpieczenie pomostowe w (...) S.A. na okres przejściowy oraz cesję wierzytelności na rzecz (...) S.A. z tytułu wniesionego wkładu budowlanego/przedpłat na poczet nabycia nieruchomości do czasu zakończenia inwestycji. Poza poprawkami redakcyjnymi treść decyzji kredytowej oraz wewnętrzna systematyka - od części obejmujące dane kredytobiorców do §5 - została zawarta w brzmieniu niezmienionym w treści umowy kredytowej nr (...) zawartej w dniu 8 kwietnia 2010 roku. Umowa o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem EUR została zawarta przez strony według standardowego wzorca umownego stosowanego przez bank. Postanowienia umowy w zakresie zabezpieczenia prawnego w postaci ubezpieczenia niskiego wkładu własnego nie były indywidualnie uzgodnione między stronami, nie podlegały one negocjacjom, nie było także możliwości przeredagowania umowy o kredyt w zakresie postanowienia dotyczącego umowy ubezpieczenie niskiego wkładu własnego. W treści umowy zawarto oświadczenie, że kredytobiorca oświadcza, iż został dokładnie zapoznany z warunkami udzielania kredytu Złotowego waloryzowanego kursem waluty obcej, w tym w zakresie zasad spłaty kredytu i w pełni je akceptuje.

W dniu 15 kwietnia 2010 roku. w związku z ubezpieczeniem niskiego wkładu własnego, z rachunku bankowego kredytobiorców, (...) S.A. pobrał kwotę 7425.00 zł tytułem kosztów ubezpieczenia niskiego wkładu za pierwszy okres ubezpieczenia; w dniu 31 kwietnia 2013 roku. w związku z odnowieniem ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, (...) S.A. pobrał z rachunku bankowego należącego do M. D. kolejną składkę ubezpieczeniową w wysokości 7458.49 zł, zaś w dniu 31 maja 2016 roku (...) S.A. pobrał kwotę 6 346,90 zł. Umowa ubezpieczeniowa niskiego wkładu własnego nie została udostępniona Kredytobiorcom. Bank nie poinformował kredytobiorców, iż jest to ubezpieczenie dobrowolne.

Sąd Rejonowy wskazał, że ustalił stan faktyczny na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach sprawy wskazując, iż strony nie kwestionowały ich prawdziwości. Sąd poczynił również ustalenia na podstawie kserokopie dokumentów, które nie były kwestionowane przez stronę przeciwną i zostały potratowane jako twierdzenia stron. Sąd I instancji dał wiarę zeznaniom powodów podkreślając, iż były one jasne, spójne i logiczne i znajdowały potwierdzenie w dokumentach, bądź ich kserokopiach, które zostały przedstawione przez strony niniejszego postępowania.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uwzględnił powództwo w części.

Sąd I instancji wskazał, że zapis umowy zawarty w § 3 ust. 3, na który wskazywała strona powodowa, jak też żaden inny zapis przedmiotowej umowy, nie były w pełni tożsame w treści z postanowieniem uznanym za klauzulę niedozwoloną w wyroku Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w W. z dnia 24 sierpnia 2012 roku, XVII AmC 2600/11. Podkreślił także, że wobec treści przepisów art. 385 ¹ -385 ³ k.c. dotyczących niedozwolonych postanowień umownych, ocena, czy konkretny zapis umowy stanowił klauzulę abuzywną, czy też nie, jest dopuszczalna podczas rozpoznawania każdej sprawy cywilnej dotyczącej konkretnego stosunku obligacyjnego, czyli w toku tzw. kontroli indywidualnej, nie zaś wyłącznie w trakcie tzw. kontroli abstrakcyjnej dokonywanej przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Sąd Rejonowy po dokonaniu kontroli incydentalnej wskazanego przez stronę powodową zapisu umowy uznał, że bez wątpienia istniały podstawy do uznania, że zapis umowy kredytowej z dnia 8 kwietnia 2010 roku w jej § 3 ust. 3 stanowił niedozwoloną klauzulę umowną w rozumieniu przepisu art. 385 ¹ k.c. Podkreślił również, że umowa kredytowa nie była związana z działalnością zawodową ani gospodarczą powodów, którzy w zakresie jej zawarcia są konsumentami w rozumieniu art. 22 ¹ k.c.

Odnosząc ssie do przesłanek niezbędnych dla uznania postanowienia umowy za niedozwolone wskazanych w treści przepisu art. 385 ¹ k.c., w pierwszej kolejności Sąd I instancji dokonał analizy pod kątem czy zapis umowny zawarty w § 3 ust. 3 można było uznać za postanowienie określające główne świadczenia stron umowy i czy zostało ono sformułowane w sposób jednoznaczny. W ocenie Sądu Rejonowego kwestionowany zapis umowny, we wskazanym powyżej zakresie, odnosił się do świadczenia niebędącego świadczeniem głównym, a nadto świadczenie, którego dotyczył nie zostało w jego treści określone w sposób jednoznaczny.

Sąd ocenił jako nietrafną argumentację pozwanego, zgodnie z którą wszelkie informacje dotyczące ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, były zawarte w umowie oraz Regulaminie udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych stanowiącego integralną część umowy kredytowej. Podkreślił, że ze wskazanych przez pozwanego dokumentów nie wynikało, jaki był rzeczywisty zakres ochrony ubezpieczeniowej, jakie wypadki były objęte tą ochroną, ani też jakie były ewentualne wyłączenia odpowiedzialności ubezpieczyciela, a powołane przez niego dowody w postaci umowy i Regulaminu nie precyzowały dokładnie uprawnień ani obciążeń, jakie miałyby wynikać dla powodów z treści postanowienia zawartego w § 3 ust. 3 umowy kredytowej.

Sąd I instancji odnosząc się do Regulaminu udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych wskazanego przez stronę pozwaną stanowiącego załącznik do odpowiedzi na pozew wskazał, że dokument ten nie zawierał w swej treści postanowień dotyczący wprost ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, gdyż nie określono w nim, do jakiej kwoty ubezpieczyciel może, w razie zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego i wypłaty z tego tytułu stronie pozwanej odszkodowania, zwrócić się z roszczeniem regresowym do powodów oraz, co jest rozumiane pod pojęciem „innego zdarzenia kończącego okres ubezpieczenia”, które mogłoby zapobiec automatycznemu kontynuowaniu ubezpieczenia. Sąd Rejonowy stwierdził, że nie sposób było uznać, by dokument w postaci Regulaminu udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych przedłożony przez stronę pozwaną w jakikolwiek sposób precyzował, w zakresie mającym istotne znaczenie dla powodów, postanowienia zawarte w treści § 3 ust. 3 umowy kredytowej. Sąd zważył, że sporne postanowienie umowne nie dawało konsumentowi żadnych uprawnień w zakresie oceny zasadności kontynuowania umowy ubezpieczenia po upływie początkowych 36 miesięcy okresu kredytowania, bowiem brak w jego treści jakiegokolwiek zapisu wskazującego, na jaki okres umowa ubezpieczenia niskiego wkładu zostanie automatycznie przedłużona po upływie 36 miesięcy. W zapisie tym przewidziano jedynie maksymalny okres trwania ubezpieczenia, który został określony na 180 miesięcy, zaś w ramach tego limitu pozwany mógł faktycznie dowolnie przedłużać ochronę ubezpieczeniową a konsument nie miał na takie decyzje żadnego wpływu. Sąd Rejonowy uznał, że przedmiotowe postanowienie nie zawierało zatem dostatecznie jasnych i precyzyjnych informacji pozwalających kredytobiorcy na uzyskanie szczegółowej wiedzy, jak faktycznie będą kształtowały się koszty ubezpieczenia oraz jak długo będzie on zobowiązany do refundowania ich pozwanemu, jeżeli w ciągu 36 miesięcy od dnia podpisania umowy kredytowej nie nastąpi całkowita spłata zadłużenia objętego ubezpieczeniem.

Sąd I instancji wskazał, że kwestionowanej formy zabezpieczenia spłaty kredytu nie można było uznać za świadczenie główne stron umowy. Pojęcie to dotyczy wyłącznie istotnych elementów umowy i winno być w każdym wypadku interpretowane w wąski sposób. Podkreśil, że kwestionowane postanowienie nie konstytuowało dodatkowego stosunku umownego w ramach umowy kredytu w postaci umowy ubezpieczenia. § 3 ust. 3 wkładał na kredytobiorcę jedynie obowiązek zwrotu kosztów składki ubezpieczeniowej, zaś umowa ubezpieczenia była zawierana pomiędzy bankiem a towarzystwem ubezpieczeniowym i kredytobiorca poprzez sfinansowanie składki nie stawał się jej stroną. Z tych względów Sąd Rejonowy stwierdził, że analizowane postanowienie dotyczy jedynie dodatkowej opłaty lub prowizji obciążającej stronę, które nie jest istotnym postanowieniem umowy kredytu, a zatem nie odnosi się do świadczeń głównych stron.

Sąd Rejonowy wskazał, że przesłanka braku indywidualnego uzgodnienia została określona w treści przepisu art. 385 ¹ § 3 k.c. i dokonanie oceny, czy dane postanowienie umowne było indywidualnie uzgodnione przez strony umowy wymagało zbadania procedur obowiązujących w pozwanym banku i dotyczących procesu udzielania kredytów hipotecznych oraz przebiegu tego procesu w toku zawierania umowy kredytowej. Sąd podkreślił, że ciężar udowodnienia indywidualnych uzgodnień spoczywa na tym, kto się na nie powołuje (art. 3851 § 4 k.c.), a zatem spoczywał na pozwanym.

Sąd I instancji stwierdził, że podstawę zawarcia umowy kredytowej z dnia 8 kwietnia 2010 r. stanowiło wypełnienie i złożenie przez powodów wniosku kredytowego sporządzonego na formularzu udostępnianym przez stronę pozwaną, którego treść nie podlegała negocjacji.

Sąd Rejonowy podkreślił, że w toku postępowania strona pozwana wskazywała, iż przed zawarciem umowy powodowie zapoznali się z postanowieniami Regulaminu, potwierdzając to podpisem złożonym pod umową kredytową i na poparcie tych twierdzeń strona pozwana przedstawiła wskazany wyżej Regulamin udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych w ramach (...) hipotecznych. Po przeanalizowaniu treści przedmiotowego Regulaminu Sąd Rejonowy stwierdził, że w jego treści nie zawarto definicji „wkładu własnego” ani „wymaganego wkładu własnego”, ani „niskiego wkładu własnego”, ani też „ubezpieczenia niskiego wkładu własnego”. Wskazał, że jako kredytobiorca została zdefiniowana osoba fizyczna, z którą bank podpisał umowę o kredyt i jako prawne zabezpieczenie kredytu w Regulaminie zdefiniowano prawną formę zabezpieczenia wierzytelności strony pozwanej z tytułu udzielonego kredytu przyjmowaną przez stronę pozwaną zgodnie z obowiązującymi u strony pozwanej zasadami, a zdolność kredytową zdefiniowano natomiast jako zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w umownych terminach spłaty.

Odnosząc się do określonych w ww. Regulaminie zabezpieczeń spłaty kredytu § 23 ust. 1 Regulaminu wskazujący na warunki pozwalające na uruchomienie kredytu hipotecznego, zdaniem Sądu I instancji, nie zawierał postanowień odnoszących się do ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, co oznaczało, że jedynie umowa kredytowa i tylko w swoim § 3 ust. 3 regulowała ubezpieczenie niskiego wkładu własnego. Sąd Rejonowy stwierdził, że pozwany nie sprostał ciężarowi dowodu w zakresie w jakim wskazywał, iż postanowienia zawartej z powodami umowy były uzgadniane indywidualnie.

W ocenie Sądu I instancji zakwestionowane przez stronę powodową postanowienie umowne spełniało przesłanki „rażącego naruszenia interesów konsumenta” bowiem w ocenie Sądu Rejonowego już samo nieprzedstawienie M. D. i G. D. treści umowy ubezpieczenia uznać należało za działanie, czy też zaniechanie skutkujące naruszeniem dobrych obyczajów. Nieudzielenie stronie powodowej informacji o treści stosunku ubezpieczenia, a w szczególności pozbawienie powodów możliwości zapoznania się z ogólnymi warunkami ubezpieczenia niskiego wkładu własnego celem uzyskania przez nich wiedzy, jaki był rzeczywisty zakres ochrony ubezpieczeniowej, jakie wypadki były objęte tą ochroną oraz jakie były ewentualne wyłączenia odpowiedzialności ubezpieczyciela, nie usprawiedliwiał fakt, że zgodnie z postanowieniami umowy kredytowej M. D. i G. D. nie byli stronami umowy ubezpieczenia, a co za tym idzie nie byli również uprawnieni do wyboru ubezpieczyciela. Sąd Rejonowy podkreślił, że zgodnie z kwestionowanym postanowieniem umowy to powodowie mieli pokrywać koszty ubezpieczenia, bowiem (...) S.A. miał od nich pobierać „środki tytułem zwrotu ubezpieczenia”. Co więcej, kredytobiorca mógł również stać się dłużnikiem ubezpieczyciela z racji odszkodowania wypłaconego pozwanemu bankowi na podstawie przysługującego mu roszczenia regresowego. Tylko pozwany korzystał z ochrony ubezpieczeniowej wynikającej z przedmiotowej umowy i jednocześnie nie ponosił żadnych kosztów z tego tytułu, co stanowiło rażący przypadek przerzucenia na konsumenta kosztów i ryzyka prowadzonej działalności.

Sąd I instancji zauważył nadto, że nie było wykluczone pobieranie przez bank dodatkowej opłaty, czy prowizji lub zwiększonego oprocentowania od kwoty udzielonego kredytu, która powinna stanowić wymagany wkład własny. Rzecz jednak w tym. że opłata ta powinna być proporcjonalna do kosztów ponoszonych w tym przypadku przez bank. nie zaś pokrywać z nawiązką nawet potencjalne koszty. Z pewnością kwota pobrana przez pozwanego nie pozostawała w adekwatnym stosunku do kosztów czy ryzyka ponoszonego przez bank. Wystarczyło choćby zauważyć, że wielokrotnie przewyższała ona inne opłaty pobierane przez pozwanego w związku z umową kredytu. Zdaniem Sądu I instancji treść postanowienia, zwłaszcza jego początkowa część, mogła być myląca, bowiem mogła sugerować kredytobiorcy, że został objęty oznaczonym ubezpieczeniem, tak jak przykładowo ubezpieczenia spłaty kredytu poprzez przystąpienie do umowy ubezpieczenia. Powyższe również stanowiło o godzeniu przedmiotowego postanowienia umownego w dobre obyczaje poprzez jego nieprecyzyjną treść, która miała wywrzeć na konsumencie pozytywne wrażenie objęcia pewną ochroną, podczas gdy w istocie pogarszała jego pozycję wobec przedsiębiorcy.

Sąd I instancji uznał, że wykształcenie powodów nie stanowiło dowodu na okoliczność, że mieli oni świadomość abuzywności postanowienia od dnia zawarcia umowy kredytowej. Decyzja kredytowa i umowa określały podstawę wyliczenia składki - jako procentu kwoty stanowiącej różnicę między wkładem wymaganym a faktycznie wniesionym, nie definiując jednak tych pojęć. Niezmienna pozostała jedynie kwota pierwszej składki w wysokości 7425.00 złotych, która po odnowieniu ubezpieczenia ulegała zmianie według zasad niewywodzących się z żadnych dokumentów podpisanych przez stronę powodową w związku z otrzymaniem kredytu.

Reasumując, Sąd I instancji biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy stwierdził, iż postanowienie umowy zawarte w treści § 3 ust. 3 nie wiązało strony powodowej, przy jednoczesnym związaniu jej umową kredytową w pozostałym zakresie.

Powołując się na treść art. 405 k.c. Sąd Rejonowy stwierdził, że strona pozwana uzyskała korzyść majątkową poprzez obciążenie powodów kosztami zawarcia przez siebie z ubezpieczycielem umowy ubezpieczenia niskiego wkładu w kredycie hipotecznym i wzbogaciła się o pobrane od powodów kwoty z tytułu składki ubezpieczenia niskiego wkładu. W ocenie Sądu I instancji, postanowienia dotyczące ubezpieczenia niskiego wkładu były postanowieniami abuzywnymi, a zatem strona pozwana nie mogła obciążać powodów obowiązkiem uiszczenia składki z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu i stosownie do art. 410 § 2 k.c. pozwany winien zwrócić powodom pobrane od nich kwoty w łącznej wysokości 21.230,39 zł z tytułu składek ubezpieczenia niskiego wkładu.

O odsetkach Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 455 k.c. w zw. z art. 481 § 1 k.c,. wskazując, że o roszczeniu pozwana dowiedziała się po odebraniu pozwu w dniu 20 września 2016 roku. Zatem od dnia 20 września 2016 roku pozwany opóźniał się ze spełnieniem świadczenia na rzecz powodów.

Sąd I instancji oddalił powództwo co do roszczeń z tytułu tzw. spreadu walutowego. O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. stwierdzając, iż powodowie wygrali postępowanie w 50,17%.

Powyższy wyrok w części uwzględniającej powództwo oraz rozstrzygającej o kosztach postępowania zaskarżył pozwany zarzucając mu:

1)  naruszenie prawa procesowego, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, tj.: art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia całego zebranego w sprawie materiału dowodowego oraz błędną w świetle zasad logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego ocenę dowodów, polegającą na:

a)  ustaleniu, że zabezpieczenie prawne w postaci ubezpieczenia niskiego wkładu własnego nie było indywidualnie uzgodnione między stronami, nie podlegało negocjacjom oraz nie istniała możliwości przeredagowania Umowy nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem EUR w tym zakresie, mimo że twierdzenie to nie wynika z żadnego dowodu będącego podstawą wyroku, w szczególności uznanych przez Sąd I instancji za wiarygodne treści zeznań M. D. i G. D.;

b)  przyjęciu założenia, że bank nie poinformował kredytobiorców, iż ubezpieczenie niskiego wkładu własnego jest ubezpieczeniem dobrowolnym, chociaż charakter ten wynikał z postanowień Regulaminu udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych - w ramach (...) ,który w oparciu o treść §26 Umowy stanowi jej integralną część i został powodom doręczony jeszcze przed zawarciem Umowy;

c)  ustalenie, że postanowienie § 3 ust. 3 Umowy nic zawierało dostatecznie jasnych i precyzyjnych informacji pozwalających kredytobiorcom na uzyskanie szczegółowej wiedzy jak faktycznie będą się kształtowały ich uprawnienia i obciążenia w związku z ustanowieniem zabezpieczenia w postaci ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, podczas gdy informacje te wynikały z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, w tym Umowy kredytowej i Regulaminu;

d)  wewnętrznej sprzeczności w ustaleniach Sądu I instancji polegającej na twierdzeniu, że Regulamin nie zawierał w swej treści postanowień dotyczących wprost ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, mimo równoległego ustalenia, że w Regulaminie zdefiniowano pojęcie ubezpieczenia niskiego wkładu;

e)  przyjęciu, że Regulamin ten nie zawierał w swej treści postanowień dotyczących wprost ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, chociaż wynikają one wprost z treści Regulaminu, a które zostały przez Sąd I instancji pominięte;

f)  ustaleniu, że przedłożona powodom do podpisu Umowa stanowiła wzorzec umowny, który nic podlegał negocjacjom ani zmianom, mimo że podstawą zawarcia Umowy kredytu był Wniosek o udzielenie kredytu/pożyczki (...) hipoteczny , w którym powodowie określili swoje preferencje co do warunków Umowy;

g)  przyjęciu, iż zabezpieczenie w postaci ubezpieczenia niskiego wkładu własnego było narzucone przez stronę pozwaną, a kredytobiorcy nie mieli żadnego wpływu na ukształtowanie Umowy w tym zakresie, chociaż było ono konsekwencją uwzględniania przez bank informacji zawartych we Wniosku kredytowym powodów;

h)  poprzez uznanie, że pomimo, iż powodowie nie byli stroną umowy ubezpieczenia, to powinni mieć możliwość zapoznania się treścią stosunku ubezpieczenia;

i)  założenie, że korzyść z zawartej umowy ubezpieczenia niskiego wkładu własnego była ewidentnie jednostronna, chociaż z materiału dowodowego w sprawie wynika, że powodom został udzielony kredyt w oczekiwanej wysokości, dzięki któremu możliwe okazało się zrealizowanie celu, w jakim zawarli Umowę kredytu;

j)  ustaleniu, że wybór ubezpieczenia niskiego wkładu własnego był warunkiem udzielenia powodom kredytu hipotecznego, mimo że ze zgromadzonego materiału dowodowego w postaci Regulaminu wynika odmienna okoliczność faktyczna;

które to uchybienia ostatecznie doprowadziło Sąd I instancji do błędnych konkluzji, że w analizowanej sprawie istniały podstawy do uznania, że postanowienie §3 ust. 3 Umowy kredytowej stanowi niedozwoloną klauzulę umowną w rozumieniu przepisu art. 3851 §1 k.c.

2)  art. 233 § 1 w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez zaniechanie wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego oraz pominięcie istotnych okoliczności faktycznych, które z niego wynikają i w konsekwencji nieprawidłowe przyjęcie, że pozwany nie zaoferował dowodów które świadczyłyby o sprecyzowaniu uprawnień i obciążeń wynikających dla powodów z treści postanowienia zawartego w § 3 ust. 3 Umowy kredytowej, w sytuacji gdy informacji tych dostarcza Umowa kredytowa i Regulaminu, stanowiące dowód w sprawie, a ponieważ Regulamin został doręczony powodom i uznali oni jego wiążący charakter, powinno to prowadzić Sąd do ustalenia, że powodom znane były warunki funkcjonowania ubezpieczenia niskiego wkładu własnego.

3)  art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez błędną jego wykładnię i przyjęcie przez Sąd I instancji, że postanowienie § 3 ust. 3 Umowy zawartej pomiędzy powodem, a pozwanym bankiem jako nieuzgodnione indywidualnie z powodami kształtuje prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy jako konsumentów, co zdaniem banku nie zachodzi albowiem klauzula ta nie jest sprzeczna ani z dobrymi obyczajami, ani nie narusza w sposób rażący interesów powodów;

4)  art. 6 k.c. poprzez uznanie, że powodowie udowodnili, że postanowienie § 3 ust. 3 Umowy jest rażąco naruszającym ich interesy jako konsumentów oraz pozostaje sprzeczne z dobrymi obyczajami;

5)  art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. w zw. z art. 385 ¹ k.c. poprzez przyjęcie, iż świadczenie spełnione przez powodów tytułem zwrotu kosztów ubezpieczenia niskiego wkładu własnego stanowi świadczenie nienależne;

6)  art. 411 pkt 1 k.c. poprzez jego niezastosowanie i uwzględnienie powództwa w całości, podczas gdy powodowie nie złożył zastrzeżenia zwrotu przy uiszczeniu kosztów ubezpieczenia za okres pierwszych 36 miesięcy ubezpieczenia oraz przy uiszczeniu kosztów kolejnej składki;

7)  art. 471 k.c. poprzez jego niezastosowanie i częściowe uwzględnienie powództwa, mimo że z treści pozwu wynika, iż powodowie oparli swoje roszczenie o odpowiedzialność kontraktową, żądając naprawienia wyrządzonej im z tego tytułu szkody, chociaż nie dowiedli wszystkich przesłanek warunkujących wystąpienie tej odpowiedzialności;

8)  art. 70 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowego w zw. z art. 93 ust. 1 Prawa bankowego poprzez ich niezastosowanie w sytuacji, gdy bank udzielił powodom kredytu hipotecznego bez wniesienia przez nich wymaganego przez bank wkładu własnego, a zabezpieczenie spłaty części kredytu hipotecznego stanowiącego tzw. niski wkład własny poprzez ubezpieczenie niskiego wkładu własnego może stanowić formę zabezpieczenia spłaty zobowiązania kredytowego.

Wskazując na powyższe zarzuty pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów solidarnie na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania I-instancyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych. Wniósł także o zasądzenie od powodów solidarnie na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Wniesiona przez pozwany (...) Spółkę Akcyjną w W. apelacja nie jest zasadna, zaś podniesione w niej zarzuty nie mogą zostać uznane za trafne i prowadzić do zmiany zaskarżonego orzeczenia.

W ocenie Sądu Okręgowego ustalenia faktyczne i dokonana ich ocena prawna przez Sąd I instancji była prawidłowa i mogła stanowić podstawę rozstrzygnięcia w przedmiotowej sprawie. Sąd II instancji nie dopatrzył się żadnych naruszeń przepisów postępowania, w szczególności w zakresie oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego ( art. 233 § 1 k.p.c.).

Przechodząc do oceny prawidłowości zastosowania przez Sąd Rejonowy przepisów prawa materialnego Sąd II instancji podkreśla, że z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie niewątpliwie wynika, iż powodowie zawarli umowę kredytową jako konsumenci i niezależnie od tego, jakie wykształcenie posiadają nadal pozostają konsumentami w rozumieniu art. 22 ¹ k. c.

Sąd Okręgowy dostrzega, że z akt sprawy nie wynika, aby dokument Regulaminu, na który powołuje się strona pozwana obowiązywał w dacie zawarcia umowy, bowiem dokument ten nie zawierał żadnej daty, ponadto nie jest on również wskazany jako załącznik do umowy o kredyt. Jednakże nawet przy założeniu, że dołączony do akt sprawy Regulamin obowiązywał w dacie zawarcia umowy, to brak jest informacji o tym, że strona powodowa miała możliwość zapoznania się z treścią tego dokumentu. Tym samym prawidłowo Sąd I instancji uznał, że § 3 ust. 3 umowy nie został doprecyzowany postanowieniami Regulaminu.

Sąd II instancji stwierdza, że Sąd Rejonowy prawidłowo uznał, iż zaskarżone postanowienie z § 3 ust. 3 umowy spełniało przesłanki z art. 385 ¹ k.c. i przepisów następnych.

Dodatkowo jedynie zauważyć należy, niezależnie od wskazanych wyżej okoliczności, iż po dokonaniu analizy treści przedmiotowego Regulaminu, dołączonego do odpowiedzi na pozew, ustalić należało , że postanowienia zawarte w definicjach oraz w § 17 pkt 8-17 dotyczą ubezpieczenia niskiego wkładu.

Jednakże, w ocenie Sądu Okręgowego przedmiotowe uregulowania nadal nie odnosiły się w sposób jasny, szczegółowy i kompleksowy do wszystkich kwestii związanych z umową ubezpieczenia niskiego wkładu. Należy je bowiem odczytywać łącznie z § 3 ust. 3 umowy kredytu, z którego wynika, że koszt pierwszego okresu ubezpieczenia wynosi 7.425 złotych, tj. 4,50% różnicy pomiędzy wymaganym wkładem własnym kredytobiorcy, a wkładem wniesionym przez niego faktycznie. Postanowienia umowy ani regulaminu nie wyjaśniają jednak z jakiego powodu przyjęto taką a nie inną stawkę 4,50 % oraz nie wskazano jej powiązań z ryzykiem ubezpieczeniowym pozwanego. Regulamin jedynie w sposób ogólnikowy w § 17 wskazuje, co jest podstawą wyliczenia kosztu ubezpieczenia. Jednakże żaden zapis w przedmiotowych dokumentach nie wyjaśnia powodom, na jakich dokładnie zasadach kwota 7.425 złotych została wyliczona, nie wskazuje podstaw jej wyliczenia, nie określa w jaki sposób jest ona skorelowana z podstawą jej naliczenia, brak jest konkretnego wzoru.

Ponadto należy wskazać, że brak jest odniesienia do rzeczywistych ekonomicznych kosztów niskiego wkładu. Koszt ubezpieczenia niskiego wkładu powinien być skorelowany z ryzykiem banku, które wiąże się z większym niebezpieczeństwem braku spłaty tej części kredytu z uwagi brakujący wkład własny. Ryzyko to jest przyczyną istnienia ochrony ubezpieczeniowej. Jednakże w postanowieniach zawartych w umowie kredytu ani w Regulaminie brak jest merytorycznego uzasadnienia, że żądana kwota tytułem kosztu ubezpieczenia jest w sposób ekonomicznie uzasadniony skorelowana z ryzykiem pozwanego i ustalona opłata z tego tytułu ryzyka tego nie przewyższa.

Co więcej w dokumentach przedstawionych przez pozwanego nie wskazano konkretnych kwot ubezpieczenia za kolejne okresy ubezpieczeniowe. Podano jedynie w sposób ogólny mechanizm wyliczenia tych kosztów, jednakże nie określono konkretnego sposobu, co istotne nie podano także przyczyn ustalenia kosztów w określonej wysokości. Powodowie, zawierając umowę, nie mieli zatem wiedzy w jaki sposób i dlaczego, będzie kształtować się opłata za kolejne okresy ubezpieczeniowe. Podkreślić należy, że z brzmienia §3 ust. 3 umowy kredytu nie wynika, że określona w wysokości 4,50% stawka opłaty dotyczy także dalszych okresów. Co więcej w § 17 pkt 16 Regulaminu, dotyczącym kontynuacji ochrony ubezpieczeniowej, znajduje się odniesienie się do kursu sprzedaży waluty obcej, co wprost wskazuje, że w chwili podpisywania umowy określenie wysokości opłaty za ubezpieczenie w przypadku jego kontynuacji nie było możliwe do ustalenia i w rzeczywistości pozostawała ona nieznana. Jej wysokość zaś zostałaby ustalona samodzielnie przez pozwanego w oparciu o tabele kursowe (...) Banku (obecnie (...) S.A.) na ostatni dzień okresu ubezpieczenia.

Podkreślenia wymaga również fakt, że w żadnym z relewantnych ustępów § 17 Regulaminu nie wskazano w jakich sytuacjach dochodzi do zdarzenia ubezpieczeniowego. Nie określono także definicji „całkowitej spłaty zadłużenia objętego ubezpieczeniem. Analizując także treść § 17 Regulaminu i § 3 ust. 3 umowy, w ocenie Sądu, nie można w sposób precyzyjny określić w rzeczywistości ile czasu będzie trwała przedmiotowa ochrona ubezpieczeniowa. Przewidziano jedynie maksymalny okres trwania ubezpieczenia , który został określony na 180 miesięcy, ale w ramach tego limitu pozwany mógł wielokrotnie przedłużać ochronę ubezpieczeniową. Co więcej w przypadku jeśli w przeciągu 36 pełnych miesięcy okresu ubezpieczenia nie nastąpi całkowita spłata zadłużenia objętego zdarzeniem ani inne zdarzenie kończące okres ubezpieczenia, ubezpieczenie podlegało automatycznej kontynuacji, na co powodowie nie mieli żadnego wpływu. Tym samym, zdaniem Sądu Okręgowego, powodowie na podstawie tych zapisów umownych nie uzyskali jasnych, precyzyjnych informacji, pozwalających na uzyskanie szczegółowej wiedzy dotyczącej kosztów ubezpieczenia oraz jak długo będą oni zobowiązani do ich refundowania pozwanemu.

Dodatkowo należy stwierdzić, że przywołane zapisy regulaminu oraz kwestionowane postanowienie umowne nie zawierają żadnych uregulowań dotyczących obowiązku zwrotu składki ubezpieczenia w przypadku przedterminowego spełnienia warunków, tj. przed upływem 36 miesięcy, a także nie odnoszą się do kwestii przedłużenia okresu ochrony ubezpieczeniowej ponad 180 miesięcy.

W konsekwencji Sąd II instancji uznał, że wszelkie istotne kwestie związane z ubezpieczeniem nie zostały wyjaśnione w sposób jasny i czytelny.

W ocenie Sądu Okręgowego postanowienia umowne omówione przez Sąd I instancji w sposób znaczący odbiegają od uczciwego sposobu ukształtowania praw i obowiązków stron umowy. Ustanawianie dodatkowego zabezpieczenia winno mieć oparcie w jasnych i precyzyjnych zapisach umowy, umożliwiając kredytobiorcom zapoznanie się z warunkami stawianymi przez bank i nie pozostawiać wątpliwości co do tego jakie formy zabezpieczenia kredytu zostały przewidziane i na jakich zasadach.

Mając na uwadze tak ustalony stan faktyczny oraz dokonaną jego ocenę należało z całą stanowczością podkreślić, iż niezasadny był podniesiony przez pozwanego zarzut naruszenia art. art. 385 § 1 k.c. i art. art. 385 ² k.c. Art. 385 ¹ k.c. stanowi, że postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Przede wszystkim nie ulega wątpliwości, że umowa o kredyt została zawarta z powodami jako konsumentami, a przewidziane w spornym postanowieniu zabezpieczenie w postaci ubezpieczenia niskiego wkładu własnego nie stanowiło głównego świadczenia stron. Ubezpieczenie niskiego wkładu własnego jest bowiem jednym ze sposobów zabezpieczeń spłaty kredytu, a zatem stanowi świadczenie o charakterze ubocznym i nie jest świadczeniem niezbędnym przy ustalaniu treści umowy.

Artykuł 385 ¹ § 1 k.c. wprowadza dwie przesłanki uznania danego postanowienia umownego za niedozwolone z uwagi na treść postanowienia: sprzeczność z dobrymi obyczajami oraz rażące naruszenie interesów konsumenta, które muszą być spełnione łącznie.

Sprzeczność z dobrymi obyczajami będzie występować w sytuacji, gdy dane postanowienie umowne narusza stan równowagi kontraktowej pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem (tak Sikorski/Ruchała Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz do art. 1-44911, red. Maciej Gutowski, 2016, C.H.Beck Wydanie 1). Naruszenie interesów konsumentów może dotyczyć interesów o różnym charakterze, choć zwykle będą to interesy o charakterze ekonomicznym. (por. M. Bednarek, w: System PrPryw, t. 5, 2013, s. 768). Nadto, Sąd w składzie rozpoznającym niniejszą apelację w pełni podziela stanowisko sformułowane na kanwie orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Warszawie, który stwierdził, że istotą dobrych obyczajów jest szeroko rozumiany szacunek dla drugiego człowieka. W stosunkach z konsumentami powinien wyrażać się on informowaniem o wynikających z umowy uprawnieniach, niewykorzystywaniem uprzywilejowanej pozycji profesjonalisty przy zawieraniu umowy i jej realizacji, rzetelnym traktowaniu konsumenta jako równorzędnego partnera umowy. Za sprzeczne z dobrymi obyczajami można więc uznać działania zmierzające do niedoinformowania, dezorientacji, wywołania błędnego przekonania u konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności. Działania te potocznie określa się jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające in minus od przyjętych standardów postępowania. (wyrok Sądu Apelacyjnego w z dnia 23 sierpnia 2011 roku VI ACa 262/11).

Naruszenie interesów powinno mieć charakter rażący, co ma miejsce wówczas gdy postanowienie umowne w sposób znaczący odbiega od uczciwego sposobu ukształtowania praw i obowiązków stron umowy. Innymi słowy rażące naruszenie interesów konsumenta polega na nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na jego niekorzyść (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2012 roku, II CSK 515/11).

Sąd Okręgowy podkreśla, że dla oceny, czy doszło do rażącego naruszenia interesów niezbędne jest zbadanie w jakim zakresie zawarta umowa stawia konsumenta w mniej korzystnej sytuacji. Z kolei dla ustalenia czy zachodzi sprzeczność z dobrymi obyczajami istotne jest czy przedsiębiorca traktujący konsumenta w sposób sprawiedliwy i słuszny mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument zgodziłby się na sporne postanowienie wzorca w drodze negocjacji indywidualnych (wyr. ETS z 14.3.2013 r. w sprawie C-415/11, Aziz, pkt 68 i 69, powołany za P. Mikłaszewicz, Kodeks cywilny. Komentarz, red. dr Konrad Osajda, 2015, C.H.Beck, Wydanie 13).

Ocena spornego postanowienia § 3 ust. 3 umowy kredytu, dokonana przez Sąd I instancji, jest w ocenie Sądu Okręgowego właściwa i godna podzielenia.

W szczególności Sąd Rejonowy słusznie uznał, że naruszeniem dobrych obyczajów w niniejszej sprawie jest już samo nieprzedstawienie powodom treści stosunku ubezpieczenia uniemożliwiając im zapoznanie się z warunkami umowy ubezpieczenia łączącej bank z ubezpieczycielem, której koszty faktycznie mieli ponosić oni, jak i ryzyko na wypadek zajścia zdarzenia uprawniającego ubezpieczonego do wypłaty odszkodowania. Dodatkowo prowadzi to, zdaniem Sądu Okręgowego, do rażącego naruszenia ich interesów ekonomicznych, bowiem brak wiedzy na temat sposobu kształtowania dodatkowej opłaty przewidzianej z przedmiotowym postanowieniu uniemożliwiało im ustalenie rzeczywistych kosztów zaciąganego kredytu. Zaistnienie zdarzenia ubezpieczeniowego w postaci negatywnej okoliczności polegającej na niespłaceniu w określonym terminie kredytu z niskim wkładem własnym, nie tylko nie uruchamiało wypłaty przez ubezpieczyciela, lecz przeciwnie, w dalszym okresie kredytowania uruchamiało automatycznie obowiązek zapłaty dalszej składki. Rażącego naruszenia interesu powodów upatrywać należy również w nałożeniu na nich jako konsumentów i klientów banku obowiązku poniesienia kosztów ubezpieczenia, nie obejmując ich jednak ochroną ubezpieczeniową. Z resztą godzi to również w dobre obyczaje.

Kolejną okolicznością wskazującą no to, iż kwestionowane postanowienie umowne kształtuje prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, jest to, iż umowa ta nie przewiduje możliwości dochodzenia przez powodów zwrotu niewykorzystanej składki. Trafne jest spostrzeżenie Sądu Rejonowego, iż w narzuconym przez pozwanego rozwiązaniu problemu zabezpieczenia niskiego wkładu własnego, korzyść jest rażąco jednostronna: tylko pozwany korzysta z dobrodziejstw ubezpieczenia, nie ponosząc przy tym z tego tytułu żadnych kosztów.

Ponadto należy raz jeszcze stanowczo podkreślić, iż na podstawie zapisów umowy oraz regulaminu powodowie nie uzyskali jasnych, precyzyjnych informacji, pozwalających w sposób konkretny ustalić koszt oraz okres tego ubezpieczenia.

Wreszcie za niezasadny uznać należy zarzut naruszenia art. 70 ust. 1 i 2 Prawa bankowego. Zgodnie z tym uregulowaniem w celu zabezpieczenia wierzytelności, które wynikają z czynności bankowych, bank może żądać zabezpieczenia przewidzianego w Kodeksie cywilnym i prawie wekslowym oraz zwyczajami przyjętymi w obrocie krajowym i zagranicznym. W tym zakresie wskazać należy, iż nałożenie na bank obowiązku zabezpieczenia wierzytelności wynikającej z czynności bankowych nie sprawia, iż bank w sposób jednostronny uprawniony jest do narzucania określonych form zabezpieczenia swoim klientom. Jak już wskazano brak było przeszkód, aby kwestia zabezpieczenia niskiego wkładu własnego była przedmiotem negocjacji pomiędzy stronami umowy.

W niniejszej sprawie nie doszło też do naruszenia przepisu art. 471 k.c., ponieważ nie stanowił on podstawy orzekania, ani przepisów art. 410 § 2 k.c. oraz art. 411 pkt 1 k.c. , ponieważ powodowie z uwagi na rodzaju stosunku prawnego łączący ich z pozwanym nie mieli możliwości nie uiszczania należności na rzecz banku, ponieważ wiązałoby to się dla nich ze znacznymi dolegliwościami.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił apelację jako niezasadną – stosownie do art. 385 k. p. c.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. Na koszty postępowania złożyły się koszty zastępstwa procesowego ustalone na podstawie § 10 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych obowiązującego w dacie wniesienia apelacji.

SSR(del)Katarzyna Małysa SSO Małgorzata Sławińska SSO Maja Smoderek