Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 lutego 2014r.

Sąd Okręgowy w Nowym Sączu, Wydział III Cywilny Odwoławczy w składzie

następującym:

Przewodniczący - Sędzia: SO Ewa Adamczyk

Sędzia SO Zofia Klisiewicz

Sędzia SO Katarzyna Kwilosz – Babiś (sprawozdawca)

Protokolant: st. sekr. sąd. Anna Burnagiel

po rozpoznaniu w dniu 26 lutego 2014r. w Nowym Sączu

na rozprawie

sprawy z powództwa S. G.

przeciwko A. K. i E. K.

o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Limanowej

z dnia 2 października 2013 r., sygn. akt I C 295/13

1.  zmienia zaskarżony wyrok w pkt III w ten sposób, że kwotę 2434 zł (dwa tysiące czterysta trzydzieści cztery złote) zastępuje kwotą 1234 zł (jeden tysiąc dwieście trzydzieści cztery złote), a kwotę 2400 zł (dwa tysiące czterysta złotych) zastępuje kwotą 1200 zł (jeden tysiąc dwieście złotych);

2.  w pozostałej części apelację oddala;

3.  zasądza od powoda na rzecz pozwanych solidarnie kwotę 1200 zł (jeden tysiąc dwieście złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn.akt III Ca 17/14

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 2 października 2013r. Sąd Rejonowy w Limanowej (sygn. akt I C 295/13) pozbawił wykonalności tytuł egzekucyjny w postaci postanowienia Sądu Rejonowego w Limanowej z dnia 23 marca 2001r., sygn. akt I Ns 271/00 zmienionego postanowieniem Sądu Okręgowego w Nowym Sączu z dnia 29 listopada 2001r., sygn. akt I Ca 619/01, opatrzonego klauzulą wykonalności postanowieniem Sądu Rejonowego w Limanowej z dnia 14 grudnia 2012 r., sygn. akt. I Co 1073/12 względem dłużnika S. G., w zakresie odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie, powstałych w związku z opóźnieniem za okres od dnia 1 marca 2002r. do 11 października 2008r. (pkt II). W pozostałym zakresie powództwo oddalił (pkt II) oraz zasądził od powoda S. G. na rzecz pozwanych A. K. i E. K. solidarnie kwotę 2 434 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 2 400 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt III).

Sąd uznał, iż złożony przez pozwanych przed upływem przedawnienia roszczenia w dniu 12 października 2011r. wniosek o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu wydanemu na rzecz ich poprzednika prawnego przerwał bieg przedawnienia stwierdzonego w nim roszczenia pomimo jego formalnego oddalenia, dlatego też powództwo nie zasługuje na uwzględnienie co do zasady. Jednakże z uwagi na fakt, iż odsetki od roszczenia stwierdzonego prawomocnym wyrokiem sądowym przedawniają się z upływem lat trzech (art. 125 § 1 k.c.), uwzględnieniu podlegał wniosek powoda o pozbawienie wykonalności tytułu egzekucyjnego w zakresie żądania odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia za okres od 1 marca 2002r. do 11 października 2008r. Co do kosztów postępowania, Sad stanął na stanowisku, iż wobec tego że powód wygrał sprawę jedynie w nieznacznej części, zasadnym będzie obciążenie go kosztami procesu w całości na podstawie art. 100 k.p.c.

Powyższy wyrok zaskarżył w pkt II i III powód podnosząc, iż uznanie, że oddalony wniosek o nadanie klauzuli wykonalności przerywa bieg przedawnienia stanowi naruszenie art. 123 § 1 pkt 1 k.c. Zaznaczył, że przy akceptacji rozstrzygnięcia Sądu wierzyciel, wbrew celowi instytucji przedawnienia, mógłby dochodzić roszczenia w zasadzie bez ograniczenia czasowego, ponadto bez powiadomienia o tym fakcie dłużnika. Powód zakwestionował także zasadność obciążenia go w całości kosztami postępowania, pomimo iż spośród łącznego roszczenia, opiewającego na dzień ogłoszenia wyroku na kwotę 54 676 zł, w wyniku częściowego uwzględnienia powództwa roszczenie uległo zmniejszeniu o 20 461 zł. W związku z powyższym powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości i zasądzenie kosztów postępowania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja co do zasady nie zasługuje na uwzględnienie.

Nie zaszły w sprawie uchybienia, które Sąd Okręgowy bierze pod rozwagę z urzędu, a skutkiem których byłaby nieważność postępowania. Sąd Rejonowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, które de facto nie były sporne, a które Sąd Okręgowy w całości akceptuje i przyjmuje za własne. Podziela także Sąd Okręgowy wyrażoną w sprawie ocenę prawną zagadnienia.

Dla wydania niniejszego rozstrzygnięcia kluczowym było rozstrzygnięcie kwestii, czy złożenie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu przerywa dziesięcioletni bieg przedawnienia określony w art. 125 § 1 k.c. W sprawie bowiem przed upływem wspomnianego terminu (1 marca 2012r.) został przez pozwanych złożony wniosek o nadanie tytułowi egzekucyjnemu w postaci postanowienia Sądu Rejonowego w Limanowej z dnia 23 marca 2001r. (sygn. akt I Ns 271/00) zmienionego postanowieniem Sądu Okręgowego w Nowym Sączu z dnia 29 listopada 2001r. (sygn. akt I Ca 619/01) klauzuli wykonalności na ich rzecz, jednakże z powodu braku dołączenia postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku (postępowanie w tym zakresie było w toku) i nieuwzględnieniu przez sąd wniosku pozwanych o zawieszenie postępowania do czasu wylegitymowania się w/w postanowieniem, wniosek został oddalony. Ponowny wniosek w tej materii wraz z załączonym postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku po poprzedniku prawnym na rzecz pozwanych wpłynął do sądu już po dacie 1 marca 2012r.

Zgodnie z art. 125 k.c. roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu przedawnia się z upływem lat dziesięciu, chociażby termin przedawnienia roszczeń tego rodzaju był krótszy. Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenia okresowe należne w przyszłości ulega przedawnieniu trzyletniemu. W niniejszej sprawie zatem stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu (o którego pozbawienie wykonalności wnosi powód) roszczenie przedawniłoby się z upływem 1 marca 2012r., bowiem jak słusznie zauważył Sąd Rejonowy od dnia prawomocności orzeczenia powód miał 3 miesiące na wykonanie ciążącego na nim zobowiązania.

Przedawnienie może ulec przerwaniu, gdyż zgodnie z art. 123 § 1 k.c. jego bieg przerywa się:

1) przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;

2) przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje,

3) przez wszczęcie mediacji.

Aby zatem można było uznać, że roszczenie uległo przedawnieniu, wierzyciel powinien podjąć aktywną czynność bezpośrednio zmierzającą do dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia, musi przy tym podjąć ją przed właściwym organem. Przy interpretacji cytowanego przepisu w przeszłości najwięcej kontrowersji budziło określenie „bezpośrednio zmierzającą do dochodzenia”, jednakże obecnie większość doktryny i judykatura stoją na stanowisku, że dla ustalenia "bezpośredniości" powinien wystarczyć obligatoryjny charakter czynności w procesie realizacji roszczenia, niezależnie od tego, w jakim postępowaniu i przed jakim organem realizacja ta następuje (M. Pyziak-Szafnicka, Komentarz do art. 123 Kodeksu cywilnego, LEX, 2009). W wyroku z dnia 25 października 2012 r. I CSK 155/12 Sąd Najwyższy zaznaczył, że ustawodawca w art. 123 § 1 pkt 1 k.c. kładzie nacisk na bezpośredniość działań wierzyciela z określonym roszczeniem i tylko z takim działaniem wiąże skutek prawny w postaci przerwania biegu przedawnienia. Określona czynność procesowa wierzyciela wywoła więc skutek określony powołanym przepisem, jeżeli została podjęta przez niego w celu zmierzającym obiektywnie i bezpośrednio do szeroko rozumianej realizacji roszczenia. Innymi słowy, chodzi o obiektywną skuteczność czynności polegającej na zgłoszeniu roszczenia, a wyrażającą się w zdolności do wywołania skutku w postaci realizacji tego właśnie roszczenia.

W doktrynie jako przykładowe czynności przerywające bieg przedawnienia wskazywano m.in. wystąpienie z wnioskiem o ogłoszenie upadłości, w którym określono wierzytelność będącą przedmiotem roszczenia (wyr. SN z dnia 6 października 2004 r., I CK 71/04, OSP 2005, z. 12, poz. 146), wystąpienie z wnioskiem o wszczęcie egzekucji, wystąpienie z przedprocesowym wnioskiem o zabezpieczenie roszczenia.

W niniejszej sprawie przedmiotowe roszczenie było już „dochodzone” (ustalone i stwierdzone prawomocnymi wyrokami sądów), zatem kolejnym etapem uzyskania żądanego świadczenia jest jego zaspokojenie, co może dokonać się albo poprzez dobrowolne spełnienie przez dłużnika, albo poprzez przymusową egzekucję świadczenia. W przypadku roszczeń pieniężnych stwierdzonych prawomocnym wyrokiem sądowym właściwym organem do prowadzenia egzekucji jest komornik. Jednakże do wszczęcia egzekucji konieczny jest nie tylko sam tytuł egzekucyjny (np. prawomocne orzeczenie sądu), ale także jego zaopatrzenie w klauzulę wykonalności (art. 776 k.p.c.), dzięki której komornik posiadać będzie informację, że przedłożony przez dłużnika tytuł uprawnia do egzekucji (zgodnie bowiem z art. 804 k.p.c. organ egzekucyjny nie może badać zasadności i wymagalności tytułu egzekucyjnego). Nie można zatem przejść bezpośrednio z etapu orzekania do etapu egzekucji, gdyż między nimi musi wystąpić etap pośredni – tj. nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu.

Problem wniosku o nadanie klauzuli i jego skuteczność w zakresie przerywania biegu przedawnienia był przedmiotem wielu rozbieżności w judykaturze, jak i w doktrynie. Samo ustawodawstwo w tym zakresie w ujęciu historycznym kształtowało się różnie np. w okresie przedwojennym wniosek o nadanie klauzuli wykonalności był wymieniany wprost jako czynność przerywająca bieg przedawnienia. Zagadnieniem tym zajmował się także niejednokrotnie Sąd Najwyższy, którego orzecznictwo z lat głównie 70 – tych odmawiało nadania wnioskowi o zaopatrzenie tytułu egzekucyjnego w klauzulę wykonalności prymatu czynności przerywającej bieg przedawnienia. Jednakże praktyka tego Sądu w ostatnich latach jest odmienna. Obecnie przyjmuje się, że wniosek o nadanie klauzuli wykonalności przerywa bieg przedawnienia, gdyż pomimo, że nie jest to czynność bezpośrednio zmierzająca do dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia, zabezpieczenia roszczenia (w przypadku świadczenia zasądzonego prawomocnym wyrokiem sądu taką bezpośrednią czynnością jest wniosek o wszczęcie egzekucji), to jest ona jednakże obiektywnie konieczna do przeprowadzenia tej egzekucji (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2012 r., II CSK 203/11, Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2011 r., IV CSK 156/11, Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2004 r., II CK 276/04, Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 2004 r., III CZP 101/03). Jak już bowiem zaznaczono, tylko tytuł egzekucyjny zaopatrzony w przedmiotową klauzulę uprawnia organ egzekucyjny do wszczęcia i prowadzenia na jego podstawie egzekucji, brak zaś nadania klauzuli wykonalności skutkować będzie odmową wszczęcia postępowania egzekucyjnego. W procesie dochodzenia należności niemożliwym jest zatem pominięcie etapu nadania tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności, co przemawia za przyjęciem poglądu, że czynność w postaci złożenia wniosku o nadanie klauzuli spełnia określony w art. 123 k.c. wymóg czynności przedsięwziętej bezpośrednio w celu dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Konieczność złożenia wniosku o nadanie klauzuli wykonalności jest jeszcze bardziej eksponowana w przypadku dochodzenia roszczeń przez następców prawnych uprawnionego (art. 788 k.p.c.). Nie powinno zatem budzić wątpliwości, że złożenie wniosku o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności powoduje przerwanie biegu przedawnienia.

Stanowisko powyższe ma zastosowanie także w przypadku oddalenia wniosku klauzulowego. Skoro do zaspokojenia roszczenia może dojść (w wypadku braku dobrowolnego spełnienia) tylko i wyłącznie w wyniku egzekucji, do której wszczęcia konieczny jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności, to wierzyciel składając taki wniosek ma na celu wyegzekwowanie świadczenia, podejmuje zatem czynność zmierzającą bezpośrednio do jego zaspokojenia. W ocenie Sądu Okręgowego skoro wniosek o nadanie klauzuli wykonalności na rzecz następców prawnych zmarłego wierzyciela jest koniecznym warunkiem prowadzenia egzekucji przez tych następców prawnych to w kontekście treści art. 123 §1 k.p.c. złożenie wniosku o klauzulę przerywa bieg przedawnienia. Sposób załatwienia tego wniosku przez Sąd nie ma znaczenia. To nie treść rozstrzygnięcia Sądu lecz fakt podjęcia koniecznej do egzekucji czynności przez uprawnionego decyduje o przerwaniu biegu przedawnienia. Za przyjęciem takiego stanowiska w okolicznościach niniejszej sprawy przemawia także fakt, że oddalenie pierwotnego wniosku pozwanych o nadanie klauzuli nastąpiło w zasadzie z powodu braków formalnych a konkretnie z tego powodu, że pozwani nie dysponowali jeszcze postanowieniem spadkowym po wierzycielu, choć postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku było już w toku. Innymi słowy Sąd Rejonowy nie oddalił wniosku o klauzulę z tego powodu, że wnioskodawcy nie są następcami prawnymi wierzyciela wskazanego w tytule egzekucyjnym lecz z tego powodu, że nie przedłożyli postanowienia spadkowego. Istotne jest i to, że istniały podstawy do zawieszenia postępowania w przedmiocie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności do czasu zakończenia sprawy spadkowej a pozwani nie mieli wpływu na sposób procedowania Sądu Rejonowego w pierwszej sprawie o nadanie klauzuli wykonalności, gdyż oddalenie wniosku o zawieszenie postępowania nie podlega zaskarżeniu.

Skoro pozwani podjęli wszelkie konieczne do zaspokojenia roszczenia kroki przed upływem terminu przedawnienia to przyjęcie, że nie doszło do przerwy biegu terminu przedawnienia byłoby niesprawiedliwe. Należy podkreślić, że czym innym jest pozostawanie w bierności, niedochodzenie roszczenia, czego w kwestii przerwania biegu przedawnienia nie sposób premiować, a czym innym jest podjęcie czynnych działań w celu wyegzekwowania świadczenia, zakończonych niepowodzeniem z uwagi na sposób procedowania Sądu.

Nie należy także zapominać, że do czasu ukończenia postępowania wywołanego wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności, uprawniony nie może podjąć innej czynności mogącej też przerwać bieg przedawnienia. Stąd złożenie tego wniosku nie tylko powoduje przerwanie biegu przedawnienia, ale też jego zawieszenie aż do czasu ukończenia postępowania wywołanego tym wnioskiem (art. 124 § 2 k.c.). Uregulowanie to odpowiada fundamentalnemu założeniu instytucji przedawnienia, według którego termin przedawnienia nie może biec, jeżeli uprawniony nie ma możliwości realizowania roszczenia (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2003 r., V CK 13/03 i V CK 24/03, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2002 r., III CZP 72/01).

Argumentacja apelującego, że uwzględnienie stanowiska pozwanych może spowodować, iż bieg przedawnienia będzie rozciągał się nieskończenie w czasie jest prawidłowa, jednakże nie ma znaczenia dla oceny niniejszego zagadnienia. Skoro bowiem możliwe jest kilkakrotne przerywanie biegu przedawnienia na zasadach określonych w art. 124 k.c. przez złożenie wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego, to nie powinna budzić zastrzeżeń możliwość wielokrotnego przerywania biegu przedawnienia przez złożenie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2011 r., IV CSK 156/11). Przedawnienie to instytucja chroniąca dłużnika, ale nie ze względu na jego interes, (brak zaspokojenia wierzyciela wbrew stwierdzonemu obowiązkowi nie zasługuje na aprobatę) tylko ze względu na pewność obrotu, stabilizację stosunków cywilno-prawnych. Jest też swoistą sankcją dla wierzyciela za jego bierność w dochodzeniu świadczenia. Inaczej mówiąc, jeżeli wierzycielowi nie zależy na wyegzekwowaniu należnego mu świadczenia, to ponosi on negatywne skutki swojej bierności. Jeżeli jednakże wierzyciel wykazuje zainteresowanie ostatecznym zakończeniem sprawy i otrzymaniem należnego mu świadczenia oraz podejmuje on w tym celu niezbędne czynności, ale z przyczyn nieleżących po jego stronie jego działania zostają zablokowane (tak jak w niniejszej sprawie), to nie ma powodów, ażeby udzielać dłużnikowi dodatkowej ochrony i promować jego niezgodne z obowiązkiem (stwierdzonym prawomocnym wyrokiem) i zasadami współżycia społecznego postępowanie.

Argumentem przemawiającym za przyjęciem, iż wniosek o nadanie klauzuli wykonalności przerywa bieg przedawnienia bez względu na jego skuteczność jest także brak wyraźnej regulacji co do skutków prawnych odmowy jej nadania. W przypadku bowiem pozwu zwróconego lub cofniętego skutek ten jest wprost wypowiedziany w ustawie (mianowicie brak owych skutków - art. 130 § 2 k.p.c., art. 203 § 2 k.p.c.). Jednakże inaczej wygląda kwestia w przypadku powództwa np. „przedwczesnego”. Wtedy pozew także jest nieskuteczny, niezasadny, a powództwo oddalone, ale jego wpłynięcie do sądu skutkować będzie przerwaniem biegu przedawnienia roszczenia. Skoro zatem z przepisów nie wynika wprost, że nieuwzględniony wniosek o nadanie klauzuli wykonalności nie wywołuje skutków prawnych z nim związanych (np. przedawnienie roszczenia), a art. 123 k.c. stanowi, iż bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność w nim opisaną, a nie „czynność skuteczną”, to należy przyjąć, że jego złożenie przerywa bieg przedawnienia roszczenia także w wypadku, gdy wniosek nie został uwzględniony.

Z kolei argument, iż nadanie klauzuli wykonalności na rzecz następców prawnych następuje z przyczyn tkwiących po stronie wierzyciela, a nie dłużnika, a ten ostatni w przypadku oddalenia wniosku nie ma o takim postępowaniu wiedzy nie do końca jest trafny, bowiem właśnie z powodu zachowania dłużnika, z powodu tego, że nie zaspokoił on roszczenia, do którego został zobowiązany wyrokiem sądu, następcy prawni uprawnionego są zmuszeniu zainicjować procedurę nadawania klauzuli na ich rzecz. Ponadto kwestia doręczania postanowień w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności nie jest uregulowana w sposób szczególny, zatem zastosowanie powinny mieć zasady ogólne (doręczanie postanowień obu stronom postępowania). Tak czy inaczej, poza ową wiedzą o toczącym się postępowaniu klauzulowym, dłużnik w przypadku oddalenia wniosku nie ma możliwości nawet jego zaskarżenia (nie leży to w jego interesie prawnym). Ponieważ powinien on spełnić swoje zobowiązanie bez względu na to, czy uległo ono przedawnieniu, przedawnienie bowiem nie powoduje wygaśnięcia roszczenia, a jedynie niemożność jego dochodzenia na drodze sądowej, to powoływanie się apelującego na brak wiedzy o poprzednim postępowaniu klauzulowym i brak wiedzy o przerwaniu terminu przedawnienia nie powinno decydować o zasadności poglądu o przerwaniu biegu przedawnienia wskutek złożenia wniosku o nadanie klauzuli, także nieuwzględnionego.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do uwzględnienia zasadniczych żądań apelacji.

Apelacja okazała się natomiast częściowo skuteczna w zakresie jakim dotyczyła orzeczenia o kosztach procesu. Rację ma apelujący gdy zarzuca, że kwota, do zapłaty której byłby zobowiązany powód w przypadku nieuwzględnienia powództwa w całości w porównaniu z kwotą, którą po wydaniu niniejszego rozstrzygnięcia będzie miał obowiązek zapłacić różnią się znacznie, dlatego też niezasadnie Sąd Rejonowy przyjął, iż pozwani ulegli tylko co do nieznacznej części swojego żądania. Z drugiej strony dokładne rozliczenie kwotowe nie jest uzasadnione, ponieważ wartość odsetek zmienia się. Skoro żądanie pozwu nie zostało uwzględnione co do należności głównej i co do części odsetek to nie znajduje uzasadnienia zniesienie kosztów procesu między stronami. Uwzględniając wynik sprawy Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w części dotyczącej kosztów i stosownie do art. 100 k.p.c. uznał, że powód zobowiązany jest do uiszczenia pozwanym połowy kosztów zastępstwa procesowego.

W związku z powyższym na zasadzie art. 386 §1 k.p.c. orzeczono jak w pkt.1. sentencji. W pkt.2. orzeczono na zasadzie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 100 zdanie drugie k.p.c. w związku z art. 108 §1 k.p.c. Apelacja powoda została uwzględniona w nieznacznej części a zatem istnieje podstawa do obciążenia powoda całością kosztów postępowania apelacyjnego poniesionych przez pozwanych. Na ich wysokość złożyło się wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika strony przeciwnej, ustalonego zgodnie z § 6 pkt 5 w zw. z § 12 ust 1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

(...)