Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 października 2018 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 października 2018 r. w Krakowie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. K.

przeciwko Gminie L.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Rejonowego dla Krakowa – Krowodrzy w Krakowie

z dnia 25 października 2017 r., sygnatura akt I C 208/16/K

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powódki M. K. na rzecz strony pozwanej Gminy L. kwotę 135 zł (sto trzydzieści pięć złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

SSO Waldemar Żurek SSO Paweł Szewczyk SSO Grzegorz Buła

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 9 października 2018 roku

Powód M. K. domagała się w swoim pozwie zasądzenia od strony pozwanej Gminy L. na jej rzecz kwoty 2597,07zł z ustawowymi odsetkami od dnia 30 września 2015 roku do dnia zapłaty.

Wyrokiem z dnia 25 października 2017 roku Sąd Rejonowy dla Krakowa - Krowodrzy w Krakowie zasądził od strony pozwanej Gminy L. na rzecz powódki M. K. kwotę 1493,01 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 2 października 2015 roku do dnia zapłaty (pkt I); w pozostałej części oddalił powództwo (pkt II); nakazał ściągnąć od powódki na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Krakowa – Krowodrzy w Krakowie kwotę 447,25 zł tytułem niepokrytych kosztów opinii biegłego (pkt III); nakazał zwrócić na rzecz strony pozwanej od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Krakowa – Krowodrzy w Krakowie kwotę 152,75 złotych tytułem niewykorzystanej części zaliczki na opinię biegłego (pkt IV) oraz wzajemnie zniósł pomiędzy stronami koszty postępowania (pkt V).

Powyższy wyrok został wydany w następującym stanie faktycznym:

Powódka M. K. zawarła ze stroną pozwaną Gminą L. umowę nr IN. (...)-II–1-94/05, dotyczącą wykonania kanalizacji sanitarnej w miejscowości P. oraz przyłączenia wykonanej kanalizacji do nieruchomości stanowiącej własność powódki. Gmina L. w dniu 26 czerwca 2003 r. podjęła uchwałę, w której określiła regulamin dostarczania wody i odbioru ścieków na terenie Gminy L.. Uchwała ta stanowiła podstawę do poboru opłat przyłączeniowych. Powyższa uchwała została zaskarżona do WSA w Krakowie, który stwierdził jej nieważność wyrokiem z 20 maja 2008 r. sygn. Akt III SA /Kr 214/08, orzeczenie to stało się wiążące wobec oddalenia skargi kasacyjnej przez NSA wyrokiem z 3 marca 2009 r. sygn. akt II OSK 1459/08.

Powódka M. K. zapłaciła na podstawie umowy zawartej z pozwaną na poczet budowy kanalizacji kwotę 2597,07 zł. Powódka wezwała pozwaną do zwrotu uiszczonej kwoty pismem z dnia 30.10.2014 roku i wyznaczyła w tym celu termin 5 października 2015 r. Strona pozwana wykonała na nieruchomości powódki studzienkę rewizyjną (kanalizacyjną), której koszt wyniósł 1104,06 zł.

Zdaniem Sądu Rejonowego w ustalonym stanie faktycznym powództwo zasługiwało tylko na częściowe uwzględnienie.

Sąd pierwszej instancji stwierdził, że stosownie do art. 7 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy, w szczególności zadania własne obejmują sprawy wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz. Z kolei zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858 ze zm.) do zadań własnych gminy należy zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków. Z powyższych uregulowań, zdaniem Sądu pierwszej instancji, wynika, że budowa sieci wodociągowych i kanalizacyjnych jest obowiązkiem jednostki samorządowej, który powinien być finansowany z budżetu gminnego.

Sąd Rejonowy wskazał, że podmiot ubiegający się o przyłączenie swojej nieruchomości do sieci wodociągowej (odpowiednio kanalizacyjnej) na podstawie art. 15 ust. 2 powołanej ustawy obowiązany jest jedynie do zapewnienia na własny koszt budowy przyłącza do sieci oraz studni wodomierzowej, pomieszczenia przewidzianego do lokalizacji wodomierza głównego i urządzenia. Przy czym zgodnie z definicją zawartą w art. 2 pkt 5 ustawy przez pojęcie przyłącza kanalizacyjnego należy rozumieć odcinek przewodu łączącego wewnętrzną instalację kanalizacyjną w nieruchomości odbiorcy usług z siecią kanalizacyjną, za pierwszą studzienką, licząc od strony budynku, a w przypadku jej braku - od granicy nieruchomości.

Sąd Rejonowy wyjaśnił, że definicja przyłącza była przedmiotem nowelizacji i licznych interpretacji. Wskazał, iż Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 13 września 2007 r. III CZP 79/07 (publ. OSNC 2008/10/111) stwierdził, że literalna wykładnia art. 2 pkt 5 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków nie pozwala na jednoznaczne rozstrzygnięcie, czy przyłącze to odcinek przewodu między studzienką (granicą nieruchomości), a budynkiem, czy też między studzienką (granicą nieruchomości), a siecią kanalizacyjną. Sąd Najwyższy w cyt. orzeczeniu wskazał, iż „jest to rozwiązanie niespójne, skoro przy spojrzeniu z jednego punktu - niezależnie, czy od strony sieci, czy od strony budynku - sformułowania użyte w tym przepisie sugerują, że w zależności od występowania studzienki przyłączem jest raz odcinek przewodu do określonego punktu, a raz odcinek przewodu za tym punktem. Nie jest także wyjaśnione, kiedy kraniec przyłącza wytycza studzienka, a kiedy granica nieruchomości gruntowej. Wprawdzie przepis wskazuje, że granica nieruchomości gruntowej jest miarodajna wówczas, gdy brak studzienki, ale nie wiadomo, czy w przepisie tym chodzi w ogóle o brak studzienki między instalacją wewnętrzną a siecią, czy też o brak studzienki w granicach nieruchomości. Znowelizowany art. 2 ust. 5 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków stanowi zatem niewątpliwie wyraz woli ustawodawcy, który przez zmienioną definicję przyłącza dążył do ograniczenia kosztów przyłączenia ponoszonych przez podmioty przyłączane. Oznacza to, że w przypadku braku studzienki rewizyjnej przyłączem kanalizacyjnym w rozumieniu art. 2 pkt 5 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków jest odcinek przewodu między granicą nieruchomości gruntowej a budynkiem podmiotu przyłączanego”.

Sąd pierwszej instancji, odnosząc powyższe stanowisko do stanu istniejącego w tej sprawie stwierdził, że z umowy zawartej przez powódkę z pozwaną Gminą wynika, iż powódka została zobowiązana do zapłaty kwoty 2597,07 zł, stanowiącej opłatę za przyłączenie do sieci kanalizacyjnej w P. obejmującej sięgacze i przyłącza do ostatniej studzienki przed budynkami, która to kwota została zapłacona. Strona pozwana traktowała uiszczenie opłaty przyłączeniowej przez powódkę jako dobrowolną wpłatę. W ocenie Sądu pierwszej instancji z takim stanowiskiem nie można się zgodzić. Sąd ten wskazał, że obowiązkowy charakter opłaty wynika wprost z treści umów, zgodnie z którymi warunkiem podłączenia nieruchomości do sieci kanalizacyjnej jest dokonanie pełnej wpłaty, a nieuiszczenie pełnej kwoty uprawnia Gminę L. do odstąpienia od umowy. W świetle powyższego, według Sądu Rejonowego, twierdzenia Gminy o dobrowolnym charakterze opłaty przyłączeniowej nie zasługiwały na aprobatę.

Sąd Rejonowy podniósł, że w sprawie poza sporem pozostawało, że w postępowaniu sądowoadministracyjnym doszło do stwierdzenia nieważności uchwały Rady Gminy L., stanowiącej podstawę prawną żądania od mieszkańców opłaty przyłączeniowej. O ile zatem w dniu zawarcia umowy przyjęte w nich rozwiązania znajdowały oparcie w przepisach prawa miejscowego, o tyle na skutek stwierdzenia nieważności ww. uchwały podstawa świadczenia powódki odpadła.

W tej sytuacji Sąd Rejonowy uznał, że roszczenie powódki znajduje podstawę prawną w przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu. Sąd powołując się na art. 410 § 1 k.c. w związku z art. 405 k.c. wskazał, że kto na skutek spełnienia nienależnego świadczenia otrzymał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do zwrotu korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Jak wskazał Sąd Rejonowy świadczeniem nienależnym jest m. in. świadczenie, co do którego odpadła podstawa jego dokonania, albo czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna. Sąd Rejonowy podniósł, że o ile na skutek wyeliminowania z obrotu prawnego przywołanej wyżej uchwały Rady Gminy L. nie stała się nieważna sama umowa, z której wynikał obowiązek świadczenia powódki, o tyle bez wątpienia stwierdzenie nieważności uchwały kreującej opłatę przyłączeniową, spowodowało odpadnięcie podstawy świadczenia, gdyż z mocy samej umowy pozwana Gmina nie mogła nałożyć na powódkę obowiązku zapłaty kwoty dochodzonej pozwem.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że strona pozwana, broniąc się przed obowiązkiem zwrotu kwoty dochodzonej pozwem, podnosiła, że koszt budowy infrastruktury sieci kanalizacyjnej i przyłączy do działek powódki znacznie przerósł wartość uiszczonych opłat przyłączeniowych, skutkiem czego pozwana Gmina nie wzbogaciła się jej kosztem. Powołując się na kosztorys załączony do odpowiedzi na pozew, strona pozwana podnosiła, iż wykonanie infrastruktury sieci kanalizacyjnej i przyłączy do działki powoda kosztowało 1104,06 zł brutto, w związku z czym podniosła zarzut potrącenia tej kwoty z wierzytelnością powódki. Jakkolwiek wysokość tej kwoty była kwestionowana przez powódkę, to jednak fakt jej pokrycia znalazł potwierdzenie w opinii biegłego. W konsekwencji zarzut potrącenia powyższej kwoty Sąd Rejonowy uznał za zasadny.

W świetle przytoczonej wyżej interpretacji definicji „przyłącza kanalizacyjnego” zawartej w art. 15 ust. 2, należy stwierdzić, że przyłączem jest tylko odcinek przewodu znajdujący się na nieruchomości odbiorcy. Jest oczywiste, że odbiorca może ponosić wyłącznie koszty związane z budową odcinka przewodu kanalizacyjnego między granicą nieruchomości gruntowej a budynkiem podmiotu przyłączanego.

Sąd Rejonowy stwierdził, że zgodnie z treścią art. 15 ust. 2 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków osoba ubiegająca się o przyłączenie swojej nieruchomości do sieci kanalizacyjnej obowiązana jest jedynie do zapewnienia na własny koszt budowy przyłącza do sieci, a także studni wodomierzowej, pomieszczenia przewidzianego do lokalizacji wodomierza głównego. Powołując się poglądy wyrażone w literaturze, Sąd Rejonowy stwierdził, że pierwsza od strony budynku studzienka nie jest elementem przyłącza, lecz elementem instalacji wewnętrznej. Koszty wykonania studzienki ponosi zawsze osoba ubiegająca się o przyłączenie, niezależnie od tego, czy uznana będzie za element przyłącza kanalizacyjnego w rozumieniu ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, czy za element sieci wewnętrznej. Pierwsza studzienka od strony budynku leżąca na terenie przyłączanej nieruchomości, nigdy natomiast nie będzie elementem sieci. (por. Jerzy Rotko w: Komentarz do art. 15 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków; Lex).

Wobec powyższego, w ocenie Sądu Rejonowego, powódka winna być obciążona kosztami wybudowania pierwszej od budynku na działce powódki studzienki, której koszt wynosił 1104,06 zł. W tej sytuacji Sąd Rejonowy uznał, że Gmina L. skutecznie potrąciła kwotę 1104,06 zł z wierzytelnością powódki. Sąd pierwszej instancji nie uwzględnił natomiast zarzutu potrącenia co do kwoty 214 zł, albowiem materiał dowodowy zebrany w sprawie nie pozwalał na wykazanie, że kwota ta rzeczywiście została wydatkowana przez pozwaną (art. 6 k.c.).

O kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 100 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniosła powódka, zaskarżając go w zakresie oddalającym jej powództwo, a także co do kosztów procesu. Powódka domagała się zmiany zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od strony pozwanej na jej rzecz łącznie kwoty 2597,07 zł wraz ustawowymi odsetkami od dnia 2 października 2015 roku do dnia zapłaty, a także zasądzenie od strony pozwanej na jej rzecz kosztów procesu za obie instancje. Apelująca zarzuciła wyrokowi Sądu Rejonowego naruszenie prawa materialnego w postaci art. 498 k.c. w zw. z art. 455 k.c. poprzez przyjęcie, iż pozwana skutecznie złożyła oświadczenie o potrąceniu swojej wierzytelności, w sytuacji gdy nie zostały spełnione przesłanki do złożenia tego oświadczenia z uwagi na brak wymagalności roszczenia strony pozwanej. Uzasadniając swój zarzut powódka podniosła, że wierzytelność strony pozwanej nie miała charakteru terminowego, a w konsekwencji jej wymagalność uzależniona była od wezwania powódki o jej spełnienie, czego strona pozwana nie uczyniła przed złożeniem oświadczenia o dokonaniu potrącenia.

W odpowiedzi na apelację strona pozwana wniosła o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy rozpoznając niniejszą sprawę przyjął za własne ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd pierwszej instancji, uznając je za prawidłowe i oparte na właściwie dokonanej ocenie zgromadzonego materiału dowodowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna, choć podniesiony zarzut należy uznać za trafny.

Zgodzić się należy, ze stanowiskiem powódki, iż zgodnie z art. 498 k.c. jednym z warunków skutecznego złożenia oświadczenia w przedmiocie potrącenia jest to, aby obie wierzytelności były wymagalne. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w uchwale z dnia 5 listopada 2014 roku III CZP 76/14, OSNC 2015/7-8/86, wierzytelność jest wymagalna w rozumieniu art. 498 §1 k.c. w terminie wynikającym z art. 455 k.c. Z kolei z art. 455 k.c. wynika, że jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Uwzględniając powyższe uregulowania, a także okoliczność, iż wierzytelność przedstawiona do potrącenia przez stronę pozwaną nie miała charakteru terminowego, jak również termin spełnienia świadczenia nie wynikał z właściwości tego zobowiązania, podzielić należy stanowisko powódki, że dla powstania stanu jej wymagalności konieczne było dokonanie wezwania powódki do jego spełnienia. Z ustaleń faktycznych Sądu Rejonowego nie wynika, aby do powyższego wezwania doszło. W konsekwencji trafnie powódka podnosi, że w niniejszej sprawie nie mogło dojść do skutecznego potrącenia jej wierzytelności z wierzytelnością strony pozwanej.

Jednak uwzględnienie powyższego zarzutu nie prowadzi w ocenie Sądu Okręgowego do uznania apelacji za zasadną, bowiem w ocenie Sądu zaskarżony wyrok został wydany przy prawidłowym zastosowaniu art. 410 §2 k.c. w związku z art. 405 k.c. i art. 409 k.c.

Sąd pierwszej instancji w sposób właściwy określił, który z podmiotów (Gmina lub osoba przyłączająca nieruchomość do sieci) ma obowiązek wykonania poszczególnych elementów infrastruktury kanalizacyjnej (wodociągowej). W tym miejscu należy wskazać, iż problematyki tzw. przyłącza na tle znowelizowanej ustawy z dnia 7 czerwca 2001 roku o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (tj. Dz. z 2017r. poz. 328) dotyczyła uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2017 roku III SZP 2/16, OSNP 2018/1/10. W uchwale tej Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że „przyłączem kanalizacyjnym w rozumieniu art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (…) jest przewód łączący wewnętrzną instalację kanalizacyjną zakończoną studzienką w nieruchomości odbiorcy usług z siecią kanalizacyjną, na odcinku od studzienki do sieci kanalizacyjnej.” Powyższe stanowisko potwierdza prawidłowość oceny Sądu pierwszej instancji, że studzienka wykonana przez stronę pozwaną na nieruchomości powódki stanowi wewnętrzną instalację kanalizacyjną, której obowiązek wykonania spoczywał na osobie ubiegającej się o przyłączenie tej instalacji do sieci kanalizacyjnej przedsiębiorcy przesyłowego, w tym przypadku na powódce.

Z mocy art. 410 §2 kodeksu cywilnego w związku z art. 405 i art. 409 k.c. świadczenie, którego podstawa odpadła lub czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna, jest świadczeniem nienależnym, które ma obowiązek zwrócić ten, który takie świadczenie otrzymał, o ile jeszcze pozostaje wzbogacony, tj. nie zużył świadczenia, nie utracił go tak, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub ją zużywając powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Jeśli zatem ustawową granicą zwrotu świadczenia jest wartość wzbogacenia, to obowiązkiem strony powołującej się na to, że dochodzona pozwem kwota 2597,07zł, nie jest prawidłową wartością wzbogacenia, było wykazanie tej okoliczności (art. 6 k.c.). Powódka domagała się zwrotu całej pobranej od niej kwoty 2597,07 zł. Na tle tego roszczenia problematyczne jawiło się ustalenie, w jakich proporcjach kwotowych koszt inwestycji obciążać winien powódkę, a w jakich stronę pozwaną. Gmina sprowadziła swoje stanowisko do zarzutu, że skoro ulokowanie studzienki obciążało powódkę, to zasadnie kwotę odpowiadającą rzeczywistym wartościom takiej pracy pobrała od niej, a zatem że ta wartość powinna obniżać kwotę dochodzoną pozwem. Z ustaleń faktycznych w tej sprawie wynika, że poniesiony koszt wykonania studzienki na nieruchomości powódki wyniósł 1104,06zł. Stwierdzić należy, iż skoro z nienależnie pobranej od powódki kwoty 2597,07zł, strona pozwana wydatkowała kwotę 1104,06zł, na wykonanie prac, do których nie była zobowiązana, to w ocenie Sądu Okręgowego, w takim zakresie nie można jej uznać za podmiot wzbogacony kosztem majątku powódki. Podnieść należy, iż skoro w tej sprawie istotne znaczenie ma zakres wzbogacenia wedle stanu i chwili zamknięcia rozprawy, to zbędne w sprawie jawi się przywoływanie instytucji potrącenia, która mogłaby mieć znaczenie w sprawie tylko wówczas, gdyby finansowanie wszystkich prac na nieruchomości powódki obciążało Gminę, a podnoszony w zarzucie potrącenia koszt budowy studzienki nie dotyczył tej inwestycji, lecz innego zdarzenia faktycznego, a tak nie jest (art. 498 k.c.).

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację, o czym orzekł w punkcie 1.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy orzekł w oparciu o art. 98 §1 k.p.c. W tym miejscu należy wskazać, iż zasądzając powyższe koszty Sąd Okręgowy przyjął za podstawę ich ustalenia opłaty minimalne określone rozporządzeniach Ministra Sprawiedliwości za czynności adwokackie i czynności radców prawnych, przy uwzględnieniu wartości przedmiotu zaskarżenia, wynoszącej 1105zł. Orzeczenie to nie jest jednak prawidłowe, wobec faktu iż strona pozwana w tym postępowaniu nie była reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika. Zmiana tego rozstrzygnięcia nie jest jednak możliwa w trybie sprostowania oczywistej omyłki.

SSO Waldemar Żurek SSO Paweł Szewczyk SSO Grzegorz Buła