Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 lutego 2019 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Protokolant: stażysta Robert Nędza

po rozpoznaniu w dniu 28 lutego 2019 r. w Krakowie

na rozprawie

sprawy z powództwa G. C.

przeciwko (...) Towarzystwu (...) S.A. (...) z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji strony pozwanej od wyroku Sądu Rejonowego w Oświęcimiu z dnia
3 sierpnia 2018 r., sygnatura akt I C 1767/17

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 w ten sposób, że kwotę 6127,09 zł (sześć tysięcy sto dwadzieścia siedem złotych 9/100) zastępuje kwotą 6103,71 (sześć tysięcy sto trzy złote 71/100) oddala powództwo co do kwoty 23,38 zł (dwadzieścia trzy złote 38/100) z odsetkami oraz zastępuje datę 28 lipca 2017 roku datą 28 sierpnia 2017 roku;

II.  oddala apelację w pozostałej części;

III.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 900 zł (dziewięćset złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

SSR Dagmara Pawełczyk-Woicka

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia o sierpnia 2018 r. Sąd Rejonowy w Oświęcimiu I Wydział Cywilny zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda G. C. kwotę 6127 zł 9 gr wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 28 lipca 2017 r. do dnia zapłatę uwzględniając w całości żądanie powoda. W pkt. 2 sąd zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 2670 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Poza sporem było, że na wniosek powoda z dnia 20 lipca 2013 r. została zawarta umowa ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym ze składką regularną.

W związku z zawartą umową strona pozwana wystawiła polisę. Umowa została zawarta na okres 30 lat zgodnie z jej warunkami powód objęty był ochroną ubezpieczeniową a nadto zobowiązany był do uiszczenia składki ubezpieczeniowej wysokości 6000 zł rocznie. Umowę rozwiązano w dniu 19 września 2014 r. na skutek niezapłacenia przez powoda kolejnej składki. Strona pozwana ustaliła wartość rachunku powoda na kwotę 6228 zł 28 gr. Pozwana wypłaciła powodowi kwotę 124 zł 57 gr potrącając opłatę likwidacyjną objętą żądaniem pozwu. Ponadto Sąd Rejonowy ustalił, że powód nie miał możliwości negocjowania warunków umowy, w tym określenia wysokości świadczenia wykupu ani innych opłat, czy prowizji, za wyjątkiem określenia wysokości składki ubezpieczeniowej, która wynosiła 6000 zł rocznie. Powodowi nie udzielono precyzyjnej wiedzy o tym, że rozwiązanie umowy przed upływem terminu na jaki została zawarta będzie wiązać się z koniecznością poniesienia dodatkowych kosztów. Powód otrzymał komplet dokumentów obejmujących warunki zawieranej umowy w takich okolicznościach, że nie miał on możliwości zapoznania się z nimi przed podpisaniem umowy. Okoliczności powyższe Sąd pierwszej instancji ustalił na podstawie wyłącznie zeznań powoda, wniosku o zawarcie umowy, polisy, która została dołączona do pozwu, a także potwierdzenia. W konsekwencji tak ustalonego stanu faktycznego Sąd Rejonowy uznał że zatrzymany przez stronę pozwaną środki zgromadzone przez powoda, a określone jako tzw. opłata likwidacyjna nie są wiążące dla powoda. Sąd Rejonowy przypomniał, iż stosownie do treści art. 385 ¹ K.c. nie wiążą konsumenta nieuzgodnione indywidualnie warunki umowy, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami rażąco naruszając jego interesy przy czym nie dotyczy to postanowień umowy określających główne świadczenia stron w tym cenę lub wynagrodzenie jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Dalej Sąd stwierdził, że świadczenie wykupu nie można uznać za świadczenie główne wynikające z umowy ubezpieczenia. Istotą umowy ubezpieczenia jest bowiem zapłata składki, a ubezpieczyciela – udzielenia ochrony ubezpieczenia. Sąd stanął na stanowisku że nie można dociążać powoda, jako konsumenta, opłatami likwidacyjnymi, których mechanizm ustalania, jak również charakter i funkcję nie zostały w umowie jasno i precyzyjnie wskazane. Nadto świadczenie wykupu w wysokości przyjętej przez stronę pozwaną kształtuje obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Sprzeczność z dobrymi obyczajami polega na ukształtowaniu opłaty likwidacyjnej w rażąco wygórowanej wysokości i w kompletnym oderwaniu od wysokości wydatków faktycznie poniesionych przez pozwaną w ramach realizacji umowy z powodem Sąd Rejonowy podzielił pogląd wyrażony w orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2007 r. sygn. akt II CSK 21/07 , w którym Sąd Najwyższy stwierdził że przedsiębiorca może stosować postanowienia wzorca umownego określające zasady odpowiedzialności finansowej konsumenta w przypadku wcześniejszego wypowiedzenia umowy, jednak zasady te muszą pozostawać w adekwatnym związku z kosztami i ryzykiem przedsiębiorcy. W realiach rozpoznawanej sprawy świadczenie wykupu pomniejszone o 98% środków pieniężnych wskazuje, że takie rozliczenie stanowi sankcję za brak kontynuowania umowy. Tak sformułowane postanowienie umowne narusza dobre obyczaje, gdyż sankcjonuje przejęcie przez ubezpieczyciela części środków w całkowitym oderwaniu od skali poniesionych przez ten podmiot wydatków i stanowi przykład swoistej kary umownej. Sąd pierwszej instancji wskazał że zgodnie z art. 384 § 1 k.c. ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowny wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy. Tymczasem w świetle poczynionych ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie nie budzi wątpliwości, że powodowi nie doręczono ogólnych warunków umowy przed podpisaniem umowy. Ustalenia tego nie zmienia podpisana przez powoda adnotacja na formularzu umowy mająca potwierdzać odbiór przez niego ogólnych warunków umowy i innych dokumentów. W tym stanie rzeczy pozwana nie może powoływać się na zapisy ogólnych warunków ubezpieczenia przewidujące w sposób niejasny i nieprecyzyjny metodę ustalania wysokości świadczenia wykupu. Postanowienia owu,, jako niedoręczone przed zawarciem umowy nie wiążą powoda. W związku z tym sąd uwzględnił w całości żądanie powoda, a także na podstawie art. 481 k.c. roszczenie o zapłatę ustawowych odsetek za opóźnienie od dnia 28 lipca 2017r. O kosztach procesu sąd orzekł jak w pkt. 2 sentencji wyroku na podstawie art. 98 k.p.c.

Wyrok Sądu Rejonowego zaskarżyła strona pozwana wnosząc o jego zmianę w całości poprzez oddalenie powództwa co do roszczenia 6103,71 zł, zasądzenia od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania za I instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych. Alternatywnie o uchylenie pkt. 1 wyroku w zakresie w jakim odnosi się do opłaty wstępnej 23, 38 zł ze względu na brak merytorycznego odniesienia się do tego roszczenia przez sąd pierwszej instancji oraz pozostawienie temu sądowi rozstrzygnięcia o właściwej części kosztów postępowania odwoławczego, ewentualnie o uchylenie wyroku z uwagi na brak rozpoznania istoty sprawy, pozostawienie sądowi I instancji rozstrzygnięcia o kosztach postępowania odwoławczego. .Ponadto apelujący wniósł o rozpoznanie apelacji na rozprawie.

Wyrokowi zarzucił naruszenie przepisów prawa procesowego, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, to jest:

- art. 328 § 2 k.p.c. poprzez brak uzasadnienia w części dotyczącej sumy zasądzonych kosztów, ich podstaw, a tylko wskazanie zasady odpowiedzialności, co uniemożliwia kontrolę postanowienia o kosztach zawartego w pkt. 2 wyroku;

- art. 328 § 2 k.p.c. poprzez zaniechanie rozpoznania zarzutu zużycia korzyści podniesionego przez pozwaną podczas gdy z art. 328 § 2 k.p.c. wynika obowiązek podania wyczerpującej podstawy prawnej, czemu sąd nie sprostał;

- art 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia zgromadzeniu zgromadzonego materiału dowodowego polegające na przyjęciu że powód nie otrzymał ogólnych warunków ubezpieczenia, kiedy powód na pytanie pełnomocnika pozwanej odpowiedział że otrzymał je, ale wcale nie zapoznał się z ich treścią

- art. 229 k.p.c. przez niezastosowanie w sytuacji, gdy powód w pozwie nie podnosił, iż nie doszło do prawidłowego doręczenia owu, nie zaprzeczył również faktom powołanym w odpowiedzi na pozew, co do doręczenia w dalszym piśmie procesowym, co w konsekwencji doprowadziło do przyjęcia twierdzeń powoda z jego przesłuchania w charakterze strony mimo iż twierdzenia te były spóźnione w rozumieniu art. 207 § 6 k.p.c. i winny podlegać pominięciu;

- art. 232 k.p.c. w zw. z art. 253 k.p.c. poprzez niezastosowanie i przyjęcie że to powód udowodnił fakt niedoręczenia owu, kiedy oświadczeniu o potwierdzeniu otrzymania obu pochodziło od powoda i to na nim spoczywał ciężar wykazania faktu przeciwnego, a brak jest możliwości przyjęcia domniemania niedoręczenia owu.

Nadto apelujący zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego a to:

- art. 65 § 2 k.c. w zw. z art. 13 ust. 4 punkty 2 punkty 5 i pkt. 6 ustawy o działalności ubezpieczeniowej w brzmieniu obowiązującym w czasie zawarcia umowy poprzez przyjęcie, że świadczenie wykupu nie jest jednym z głównych świadczeń pozwanej na rzecz powoda, a w konsekwencji niesłusznego zasadnie zastosowania normy z art. 385 ¹ paragraf i 1 zdanie 2 k.c.,

-art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez uznanie że postanowienia dotyczące świadczenia wykupu kształtowały prawa powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami rażąco naruszając jego interesy w szczególności poprzez dokonanie oceny przez pryzmat naruszenia dobrych obyczajów, interesów przeciętnego konsumenta, a pominięcie cech indywidualnych osoby występującej z powództwem w szczególności faktu prowadzenia przez powoda działalności gospodarczej, co winno wpływać na wyższy miernik staranności powoda, przy czym dostrzeżenie tej okoliczności powinno prowadzić do wniosku, iż nie doszło do rażącego naruszenia interesów powoda, który nie jest rozważnym konsumentem i nie powinna zostać mu przyznana ochrona wynikająca z przepisów o niedozwolonych postanowieniach umownych;

-art.385 ² k.c. poprzez jego błędną interpretację i niezastosowanie w sprawie tak z dokonaniem indywidualnej kontroli wzorca umownego z pominięciem reguły interpretacyjnej wyznaczonej przez przepisy prawa w tym szczególności bez dokonania oceny zgodności postanowień umowy z dobrymi obyczajami wedle stanu z chwili jej zawarcia biorąc pod uwagę ich treść okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny w tym kwestii długoterminowości długoterminowość umowy oraz zadeklarowania składek rocznych w wysokości po 6000 zł;

-art. 65 § 2 k.c. związku z art. 830 k.c. poprzez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu że postanowienia przedmiocie ustalenia wysokości wypłaty świadczenia wykupu wypadku wypowiedzenia umowy stoją w jakiejkolwiek kolizji z normą z art. 830 k.c.

-art. 30 a ust. 5 w zw. z art. 24 ust. 15 a ustawy podatku dochodowym od osób fizycznych poprzez jego niezastosowanie podczas, gdy po stronie pozwanej powstanie obowiązek zapłaty zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych w związku z zyskiem powoda z przedmiotowej umowy;

- art.385 § 1 k.c. w zw. z art. 18 ustęp 2 ustawy o działalności ubezpieczeniowej przez nieuwzględnienie przy ocenie naruszenia dobrych obyczajów faktu że zakładu ubezpieczeń są zobligowane tak tworzyć warunki umów aby bezwzględnie zabezpieczyć pewność wykonywania wszystkich swoistych swoich zobowiązań umownych ;

art. 385 ² k.c. w zw. z art. 65 § 2 k.c. poprzez jego błędną interpretację i niezastosowanie w sprawie, dokonanie indywidualnej kontroli wzorca umownego z pominięciem reguły interpretacyjnej wyznaczonej w art. 105 ustawy o działalności ubezpieczeniowej poprzez jej niezastosowanie i przyjęcie, iż pozwana jako zakład ubezpieczeń nie ma prawa pokrycia kosztów prowadzonej działalności ze środków wpłaconych przez powoda jako składki z tytułu zawartej umowy ubezpieczenia;

- art. 153 ustawy o działalności ubezpieczeniowej oraz § 2 ustaw i 1 pkt. 19 do 21 oraz § 16 rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 28 grudnia 2009 w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji poprzez ich niezastosowanie i przyjęcie, iż pozwana jako zakład ubezpieczeń nie ma prawa pokrycia kosztów prowadzonej działalności ze środków wpłaconych przez powoda jako składka z tytułu zawartej umowy ubezpieczenia.

Ponadto z ostrożności praw procesowej na wypadek uznania przez Sąd Odwoławczy że pozwana nie była uprawniona do zatrzymania części środków znajdujących się na rachunku ubezpieczeniowym powoda a podstawą roszczenia powoda stanowi instytucja zwrotu świadczenia nienależnego, zarzuciła wyrokowi naruszenie prawa materialnego tj. art. 409 k.c. poprzez jego niezastosowanie i nieuwzględnienie faktu że pozwana w świetle znajdujących się w aktach dokumentacji kosztowej zużyła korzyść uzyskaną od powoda w taki sposób, że nie była wzbogacona o różnica pomiędzy wartościami rachunków ubezpieczeniowych a wypłaconymi świadczeniami wykupu, a ponadto apelujący podniósł zarzut naruszenia art. 455 k.c. w zw. z art. 817 § 1 k.c. poprzez zasądzenie odsetek od dnia 28 lipca 2017 r. podczas gdy ostatnie odsetki należałoby najwcześniej liczyć po upływie miesiąca od dnia otrzymania przez pozwaną wezwania do świadczenia.

W związku z powyższym pozwana wniosła o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie i zasądzenie na swoją rzecz kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowego zważył, co następuję.

Apelacja w przeważającej części okazała się niezasadna i podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 K.p.c. Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy, a także co do zasady ocenę prawną dokonaną przez ten Sąd.

.Sąd drugiej instancji ma obowiązek dokonania ustaleń faktycznych i to niezależnie od tego, czy wnoszący apelację podniósł zarzut dokonania wadliwych ustaleń faktycznych lub ich braku. Dokonanie ustaleń faktycznych umożliwia bowiem sądowi drugiej instancji ustalenie podstawy prawnej wyroku, a więc dobór właściwego przepisu prawa materialnego, jego wykładnię oraz dokonanie aktu subsumcji. W niniejszej sprawie ustalenia faktyczne należało uzupełnić o datę otrzymania przez stronę pozwaną wezwania do świadczenia. W pozwie podano, że pozwany otrzymał wezwanie do zapłaty w dniu 24 lipca 2017 r., a strona pozwana nie kwestionuje tej okoliczności w apelacji – potwierdzając datę otrzymania wezwania. W związku z czym Sąd Okręgowy uznał powyższą okoliczność za bezsporną.

W pozwie znajduje się także informacja, że na dochodzoną kwotę składa się: nienależnie potrącona opłata likwidacyjna – 6103,71 zł oraz kwota 23,38 zł tytułem opłaty wstępnej.

Przechodząc do zarzutów naruszenia prawa procesowego, to wskazać należy, że zarzuty te są pozbawione podstaw. W szczególności zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 328 § 2 k.p.c. nie jest zasadny. Cytowany przepis określa, jakie elementy sąd jest zobowiązany ująć w uzasadnieniu wyroku. W orzecznictwie wyraźnie jednak wskazuje się, iż zarzut naruszenia powyższego przepisu powinien być uznany za uzasadniony jedynie w przypadkach wyjątkowych, kiedy treść uzasadnienia całkowicie uniemożliwia sądowi drugiej instancji dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lipca 2011 r., sygn. akt I UK 325/10). Z taką sytuacją nie mamy do czynienia w niniejszej sprawie.

Pozostałe zarzuty sprowadzają się do negowania przez stronę pozwaną ustaleń Sądu pierwszej instancji odnoszących się do faktu doręczenia owu powodowi.

Tymczasem apelujący zdaje się nie dostrzegać, że Sąd pierwszej instancji nie neguje faktu otrzymania przez pozwanego owu. Podnosi jedynie, ze nastąpiło to już po podpisaniu umowy przez powoda, a agent nie zwrócił uwagi powodowi na postanowienie umowy, z którego wynikało prawo pozwanej do naliczenia opłaty likwidacyjnej na wypadek wcześniejszego rozwiązania umowy.

To postanowienie umowne jest na tyle istotne, że powinno znajdować się w treści samej polisy. Tymczasem informacja o prawie do obliczenia świadczenia wykupu z uwzględnieniem opłaty likwidacyjnej nie została zaznaczono w treści samej polisy.

Odmiennie aniżeli sąd pierwszej instancji, sąd odwoławczy uznaje świadczenie wykupu za świadczenie główne. Uznanie świadczenia wykupu za świadczenie główne nie oznacza jednak niedopuszczalności badania pod kątem niedozwolonego postanowienia umownego samego pomniejszenia jego wysokości, gdyż warunkiem braku negatywnej oceny świadczenia głównego pod kątem jego abuzywności jest jego jednoznaczność. Konstrukcję klauzuli generalnej przy definiowaniu "niedozwolonych klauzul umownych" przyjęto w dyrektywie 93/13/EWG ( art. 3 ust. 1), gdzie odwołano się do istotnej dysproporcji wzajemnych praw i obowiązków oraz naruszenia zasady wzajemnego zaufania. Niejednoznaczność wysokości świadczenia wykupu narusza zasadę wzajemnego zaufania stron. Strona pozwana mogłaby jedynie wówczas zastosować pomniejszenie świadczenia wykupu zgodne z jej wzorcem, gdyby wykazała, że przed podpisaniem umowy powód wiedział o konsekwencjach wcześniejszego jej rozwiązania. Takiego dowodu nie przedstawiła. W związku z tym Sąd Okręgowy nie podzielił zarzutów apelującego.

Sąd Okręgowy nie znalazł zatem podstaw do podzielenia podnoszonych w apelacji zarzutów naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., art229 k.p.c, art. 232 k.p.c. w zw. z art. 253 k.p.c. , bo wszystkie one zmierzają do wykazania okoliczności doręczenia OWU powodowi, gdy tymczasem powyższa okoliczność nie jest negowana ani przez Sąd rejonowy ani przez stronę przeciwną.

Rozważając charakter obciążeń w umowie ubezpieczenia z kapitałowym funduszem ubezpieczeniowym, Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 grudnia 2013 roku (I CSK 149/13, OSNC 2014/10/103) wypowiedział trafny pogląd, iż postanowienie ogólnych warunków umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, przewidujące, że w razie wypowiedzenia umowy przez ubezpieczającego przed upływem 10 lat od daty zawarcia umowy, ubezpieczyciel pobiera opłatę likwidacyjną powodującą utratę wszystkich lub znacznej części zgromadzonych na rachunku ubezpieczającego środków finansowych, rażąco narusza interesy konsumenta i stanowi niedozwolone postanowienie umowne w świetle art. 385 ¹ zd. pierwsze k.c. Sąd Okręgowy w pełni podziela ten pogląd.

Nie można też zgodzić się z powołanym przez stronę pozwaną zarzutem naruszenia art. 385 ¹ k.c. w zw. z art. 18 ust. 2 ustawy o działalności ubezpieczeniowej, poprzez nieuwzględnienie przy ocenie naruszenia dobrych obyczajów faktu, że zakłady ubezpieczeń są zobligowane tak tworzyć warunki umów, aby bezwzględnie zabezpieczyć pewność wykonywania wszystkich swoich umownych zobowiązań. Powyższy cel nie może jednak być osiągany kosztem naruszania dobrych obyczajów i usprawiedliwionych interesów ubezpieczających. Sąd Rejonowy nie naruszył też przepisów art. 153 ustawy o działalności ubezpieczeniowej oraz §2 ust. 1 pkt. 19-21 oraz art. 16 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 grudnia 2009 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji albowiem nie były one prawną podstawą rozstrzygnięcia niniejszego sporu, który nie dotyczył praw strony pozwanej, do pokrywania kosztów prowadzonej działalności ze środków wpłaconych przez powoda oraz prowadzenia działalności rentownej.

Zarzut naruszenia art. 409 k.c. stanowi nieporozumienie .Dochodzone przez powoda świadczenie nie ma oparcia w przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu lecz w umowie. Powód wniósł jedynie o niestosowanie tych postanowień, które stanowią tzw. klauzule abuzywne. Pomniejszenie świadczenia powoda o klauzulę abuzywną stanowi zastosowanie tej klauzuli.

Za trafny należy uznać zarzut naruszenia art. 455 k.c. w zw. z art. 817 § 1 k.c. Spełnienie świadczenia w wyznaczonym 3 dniowym terminie nie było realne obiektywnie do wykonania. Trafne było także podniesienie przez apelującego, iż zastosowane potrącenie opłaty przygotowawczej nie znajdowało usprawiedliwienia.

Odnosząc się do zarzutu nieuwzględnienia obowiązku podatkowego przy ustaleniu należnej powodowi sumy, to wskazać należy, że zasądzona kwota stanowi kwotę brutto. Sąd powszechnych nie ustala wysokości ciążącego zobowiązania podatkowego.

W związku z powyższym Sąd Okręgowy apelację częściowo uwzględnił (art. 386 §2 K.p.c.), a w przeważającej części oddalił na odstawie art. 385 K.p.c.

Wobec tylko nieznacznego uwzględnienia apelacji strony pozwanej Sąd stosując art. 100 zd. 2 K.p.c. wyłożył na apelującego obowiązek zwrotu kosztów postępowania odwoławczego w całości.

SSR Dagmara Pawełczyk – Woicka