Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 listopada 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku Wydział V Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Teresa Karczyńska – Szumilas

Sędziowie: SSA Hanna Rucińska

SSO del. Sylwia Kamińska (spr.)

Protokolant: sekretarz sądowy Małgorzata Naróg

po rozpoznaniu w dniu 25 października 2018 r. w Gdańsku

na rozprawie

sprawy z powództwa Z. W.

przeciwko Skarbowi Państwa – (...)

o zapłatę i zaniechanie naruszeń dóbr osobistych

na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego w T. z dnia 19 października 2017 r., sygn. akt I C 2357/15

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od powoda na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 180 zł (sto osiemdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów postepowania odwoławczego;

III.  przyznaje adw. J. M. ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w T. kwotę 147, 60 (sto czterdzieści siedem złotych, 60/100) tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej prawnej udzielonej powodowi z urzędu.

SSA Hanna Rucińska SSA Teresa Karczyńska – Szumilas SSO del. Sylwia Kamińska

Na oryginale właściwe podpisy.

Sygn. akt: V ACa 853/17

UZASADNIENIE

Powód Z. W. wniósł pozew przeciwko Skarbowi Państwa (...) w G.. Domagał się w nim zasądzenia kwoty 50.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty z tytułu zadośćuczynienia za wyrządzone krzywdy. W uzasadnieniu pozwu powód wyjaśnił, że w pozwanym zakładzie przebywał od 1 grudnia 2010 r. Nie były tam zapewnione odpowiednie warunki pobytu. Brak było dostępu do ciepłej wody w celach. Ograniczony był dostęp do sieci elektrycznej poprzez czasowe odłączanie dopływu prądu do gniazdek w porze dziennej i nocnej. Brak było oddzielenia urządzeń sanitarnych od reszty pomieszczeń. Nie było można wykonywać ćwiczeń fizycznych, gdyż nie było salek treningowych (siłowni, boisk). Nie zapewniono odpowiedniego oświetlenia, a także ograniczono dostęp światła dziennego poprzez montaż osłon na oknach cel, co uniemożliwiało czytanie. Poza tym, powód zarzucał brak lub niedrożność wentylacji oraz to, że farba odchodziła płatami z płyt pilśniowych. Stwierdził także, że był umieszczany w jednostkach penitencjarnych zbyt odległych od miejsca zamieszkania jego rodziny. W łaźni Oddziału (...) w C. brakowało wentylacji, sypał się tynk i było zagrzybienie. Nie zapewniono powodowi odpowiedniej opieki medycznej. Wbrew jego woli był osadzony z podkulturą więzienną, co uniemożliwiało proces resocjalizacji.

Pozwany wnosił o oddalenie powództwa oraz zasądzenie zwrotu kosztów procesu.

Wyrokiem z dnia 6 listopada 2018 r. Sąd Okręgowy w T.:

I.  oddalił powództwo,

II.  zasądził od powoda Z. W. na rzecz Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej z siedzibą w W. kwotę 120 zł z tytułu zwrotu kosztów procesu,

III.  nakazał wypłacić adw. J. M. ze Skarbu Państwa – kasy Sądu Okręgowego w T. kwotę 147,60 zł brutto z tytułu wynagrodzenia pełnomocnika z urzędu,

IV.  nie obciążył powoda kosztami sądowymi.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach i rozważaniach:

Powód w okresie od 18 września 2012 r. odbywał karę w pozwanym (...) w G., z tym, że w okresie od dnia 9 czerwca 2014 r. do dnia 19 października 2015 r. przebywał w Oddziale (...) w C.. Powód nie przebywał w celach przeludnionych. Nie były wobec niego wydawane decyzje o umieszczeniu w takiej celi. Powód nie składał żadnych skarg na działalność pozwanego (...), żadnych próśb, ani wniosków.

Cele mieszkalne w Zakładzie (...)w G. są wyposażone w węzły sanitarne całkowicie murowane, zamykane drzwiami i zapewniające intymność. W celach umieszczone są zlewozmywaki. Infrastruktura nie pozwala na to, żeby znajdowały się one w obrębie kącików sanitarnych. Do cel mieszkalnych nie była dostarczana ciepła woda użytkowa. Dostęp do niej był zapewniony w postaci ciepłej kąpieli przeprowadzanej co najmniej raz w tygodniu w łaźniach. Od lipca 2014 r. kąpiele te zapewniano dwa razy w tygodniu. Czas ich trwania przypadający na jednego osadzonego to 8 minut. Przerwy w dopływie energii elektrycznej do gniazdek wynikały z harmonogramu opracowanego na podstawie zarządzenia (...)Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 3 września 2010 r. w sprawie ustalenia metod gospodarowania paliwami i energią w jednostkach organizacyjnych Służby Więziennej. Wyłączenia prądu nie dotyczyły kącików sanitarnych przez całą dobę. Oświetlenie cel mieszkalnych wyłączano w porze nocnej.

Przesłony okienne jako zabezpieczenia techniczno – ochronne były zamontowane zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 października 2003 r. w sprawie sposobu ochrony jednostek organizacyjnych Służby Więziennej. Znajdują się one po zewnętrznej stronie okien. Mają na celu uniemożliwienie nawiązywania niedozwolonych kontaktów z innymi osadzonymi lub z osobami postronnymi. Materiały użyte do budowy przesłon, rodzaj konstrukcji i sposób montażu umożliwiały swobodny dostęp światła dziennego oraz świeżego powietrza do cel mieszkalnych.

Wentylacja w budynkach, w których przebywał powód, była sprawna i podlegała okresowej kontroli.

Powód nigdy nie zwracał się z prośbą o przetransportowanie bliżej miejsca zamieszkania. W (...) w G. do dyspozycji osadzonych jest przeznaczona siłownia, cztery place spacerowe o różnej wielkości ze sprzętem do ćwiczeń oraz dwie świetlice. Znajduje się w nich również sprzęt do ćwiczeń i zajęć kulturalno-oświatowych. Powód uczestniczył w różnych programach readaptacji społecznej np. nauce gry w (...) W pewnym momencie, po napisaniu pozwu, przestał brać udziału w zajęciach dodatkowych dla osadzonych. Zrezygnował z udziału w systemie oddziaływań programowych. W dniu 18 maja 2015 r. powód odmówił udziału w dodatkowych zajęciach sportowych polegających na grze w piłkę nożną, pomimo zachęty ze strony wychowawcy.

Powód nigdy nie złożył oświadczenia o konflikcie, z jakimś osadzonym lub ich grupą. Podczas codziennych wizytacji nigdy nie zgłaszał problemów z osadzeniem. Często zdarzało się natomiast, że manipulował oświadczeniem w kwestii palenia lub niepalenia w celu osiągnięcia korzystnego dla siebie osadzenia.

Powodowi udzielono 55 porad lekarskich, w tym przez lekarzy:(...).

Sąd Okręgowy wskazał, że powód wywodził swoje roszczenia z naruszenia jego dóbr osobistych- art. 24 § 1 k.c. Domagał się zasądzenia świadczenia pieniężnego. Podstawę takiego żądania stanowi art. 448 k.c. Przepis ten stanowi, że w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

W odpowiedzi na pozew pozwany zgłosił, między innymi, zarzut przedawnienia części roszczenia. Zarzut ten, zdaniem Sądu a quo, jest zasadny. Zgodnie z art. 442 ^{( 1)} § 1 k.c. roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat 3 od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż 10 lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Wniesienie pozwu powoduje przerwanie biegu przedawnienia – art. 123 § 1 pkt 1 k.c. Pozew został złożony w administracji (...) dnia 16 listopada 2015 r. Oznacza to, że przedawnieniu uległy roszczenia dotyczące okresu sprzed dnia 16 listopada 2012 r. Jeżeli bowiem, jak twierdzi powód, doznawał krzywdy na skutek warunków przebywania w pozwanym (...), to przecież miał tego świadomość, jak również tego kto ponosi za to odpowiedzialność. Nie było więc przeszkód, żeby już wcześniej wytoczył powództwo obejmujące te wcześniejsze okresy, a przez to uniknąłby narażenia się na skuteczny zarzut przedawnienia. Zasady przedawnienia określone w art. 442 ^{( 1)} § 1 k.c. znajdują zastosowanie w niniejszej sprawie, gdyż należy stwierdzić, że naruszenie dóbr osobistych ma ze swej istoty charakter czynu niedozwolonego.

W ocenie Sądu pierwszej instancji, powództwo podlegało oddaleniu z kilku przyczyn.

Po pierwsze, zdaniem Sądu Okręgowego, powód nie udowodnił, że doszło do naruszenia jego dóbr osobistych poprzez odbywanie kary w warunkach opisanych w pozwie, a także przedstawionych przez niego w czasie jego przesłuchania w charakterze strony. Jego twierdzenia są gołosłowne, nie poparte innymi dowodami. Podkreślić natomiast należy, że to właśnie na powodzie spoczywał ciężar dowodu w zakresie wykazania okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy – art. 6 k.c.

Sąd a quo uznał, że stanowisko powoda pozostaje w sprzeczności z dowodami przedstawionymi przez stronę pozwaną, którym Sąd dał w pełni wiarę. W ocenie Sądu a quo, jeżeli powód odbywałby karę w warunkach przeludnienia, to byłaby wydana w stosunku do niego przez dyrektora (...) decyzja w trybie art. 110 § 2 „b” k.k.w. Żadna taka decyzja nie została natomiast wydana w stosunku do powoda. Nie ma natomiast znaczenia jego subiektywne przekonanie, że przebywał w warunkach przeludnienia, które wynika z dokonania pomiarów cel „centymetrem krawieckim”.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji, odczucia powoda co do dyskomfortu odbywania kary pozbawienia wolności np. dotyczące korzystania z ciepłej wody, energii elektrycznej, umieszczenia osłon na oknach, nie mogą zostać uwzględnione już chociażby z tej przyczyny, że kwestie te są szczegółowo uregulowane przez przepisy, które administracja (...) musi stosować. Powód decydując się na popełnienie przestępstwa, musiał liczyć się z poniesieniem kary, a co za tym idzie, z ograniczeniami, które z niej wynikają. Nie może więc oczekiwać, że w (...) będzie miał stworzone identyczne warunki jak na wolności np. w zakresie korzystania z ciepłej wody, czy dostępu do energii elektrycznej w gniazdkach.

Sąd a quo podkreślił, że szereg twierdzeń powoda pozostaje w sprzeczności z dokumentami przedstawionymi przez pozwanego np. dotyczącymi wykonywania przeglądów sieci wentylacyjnej, czy korzystania z zajęć sportowych, oświatowych i programów resocjalizacyjnych. Powód zupełnie pomija fakt, że brał udział w tej ofercie zapewnionej mu przez pozwany (...), a odmowa wynikała tylko z jego wolnej woli (np. kwestia gry w piłkę nożną). Sam też potwierdza, że było boisko do piłki nożnej, była też świetlica i biblioteka. Ma natomiast zastrzeżenia, że nie było biblioteki na oddziałach. Nie jest natomiast w ogóle wiadomo, czy powód czyta książki i czy w związku z tym doznał jakiś ograniczeń, czy też są to tylko jego teoretyczne rozważania. Uwaga ta dotyczy także zarzutu braku w celi oświetlenia odpowiedniego do czytania.

Zdaniem Sądu Okręgowego, zeznania powoda o sprawdzaniu instalacji wentylacyjnej przy pomocy zapalniczki nie podważają wiarygodności przedłożonych przez pozwanego dokumentów o dokonywanych przeglądach tej instalacji i ich wynikach. Osobą kompetentną w tym zakresie jest bowiem kominiarz, a nie skazany dysponujący zapalniczką.

W ocenie Sądu Okręgowego, gołosłowne są twierdzenia powoda, że był pozbawiony odpowiedniej opieki medycznej. Pozostają one w sprzeczności z informacją przedstawioną przez pozwanego. Powód miał nieograniczony dostęp do opieki medycznej, w tym - do lekarzy specjalistów. Był więc w sytuacji lepszej niż osoby pozostające na wolności. Jest bowiem okolicznością powszechnie znaną, że w warunkach wolnościowych możliwość skorzystania z porady lekarza specjalisty jest bardzo ograniczona, gdyż wymaga wielomiesięcznego oczekiwania na wizytę w ramach NFZ.

W ocenie Sądu a quo, żądania powoda są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego – art. 5 k.c. Chodzi tu o zasadę elementarnej uczciwości w stosunkach międzyludzkich. Jeżeli bowiem powód miał jakieś zastrzeżenia co do warunków odbywania kary pozbawienia wolności i uważał, że jego dobra osobiste, jego godność ludzka, jest naruszana, to powinien to zgłaszać administracji pozwanego (...). Pozwoliłoby to pozwanemu na ocenę zasadności tych uwag i ewentualne podjęcie działań naprawczych. Powód natomiast nigdy nie zgłaszał żadnych zastrzeżeń. Obecnie natomiast formułuje cały szereg uwag i związane z tym żądanie pieniężne. Stawia to pozwanego w sytuacji, gdy został pozbawiony możliwości jakiegokolwiek wcześniejszego działania. Nie miał jakiegokolwiek sygnału, że powodowi coś nie odpowiada. Nie można natomiast wykluczyć, że jakieś sprawy mogły zostać załatwione zgodnie żądaniem powoda, zakładając hipotetycznie, że miałby on rację. Taka postawa powoda rodzi uzasadnione wątpliwości, co do szczerości jego intencji. Pozwala to na wnioskowanie, że skoro wcześniej na nic się nie skarżył, to w istocie żadne jego dobra osobiste nie zostały naruszone.

Sąd Okręgowy zaznaczył, że konieczność zgłaszania pozwanemu uwag co do warunków odbywania kary we właściwym momencie, ma także znaczenie z punktu widzenia dyspozycji art. 24 k.c. Przepis ten formułuje przede wszystkim możliwość żądania dokonania czynności zmierzających do usunięcia skutków naruszenia dobra osobistego. Zasądzenie zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. nie ma natomiast charakteru obligatoryjnego. Nie w każdym więc przypadku sąd musi je uwzględnić. Gdyby więc powód zgłosił swoje uwagi wtedy, gdy pozwany naruszył jego dobra osobiste (w jego mniemaniu) to, o ile pozwany uznałby ten zarzut za zasadny, mógłby podjąć działania zmierzające do zaprzestania tych naruszeń. Należy zwrócić uwagę, że nawet wnosząc niniejszy pozew powód nie domaga się zaniechania naruszeń, lecz liczy na osiągnięcie korzyści materialnej w postaci zadośćuczynienia. Mając na uwadze, że na dzień wniesienia pozwu nadal przebywał w pozwanym (...), to należałoby natomiast oczekiwać, że w pierwszej kolejności będzie dążył do zmiany tego, co mu doskwiera, a więc zaprzestania zachowań, które naruszają jego dobra osobiste. Okoliczność ta, zdaniem Sądu a quo, również podważa wiarygodność zarzutów zgłoszonych przez powoda, co do warunków odbywania kary pozbawienia wolności i naruszenia przez to jego dóbr osobistych.

Sąd a quo zwrócił uwagę, że proces cywilny nie służy ocenie prawidłowości postępowania (...) w zakresie stworzonych przez niego warunków odbywania kary pozbawienia wolności. Organem kontrolnym w tym zakresie jest bowiem sędzia penitencjarny. Wszelkie uwagi powód powinien zgłaszać do tego sędziego. Zgodnie bowiem z art. 35 § 3 k.k.w. w sytuacji, gdy warunki istniejące w (...) nie zapewniają poszanowania praw osób tam przebywających, sędzia ten występuje do właściwego organu nadrzędnego z wnioskiem o usunięcie w określonym terminie istniejących uchybień. Jeżeli uchybienia te nie zostaną w wymienionym terminie usunięte, to sędzia występuje z wnioskiem do właściwego Ministra o zawieszeniu działalności bądź likwidację w całości lub w części określonego zakładu, aresztu lub innego miejsca, w którym przebywają pozwani. Jak wynika z tego przepisu, to sędzia penitencjarny, oprócz administracji pozwanego Zakładu, powinien być adresatem uwag powoda dotyczących warunków odbywania kary. Powód nie wykazał natomiast, żeby zgłaszał temu sędziemu jakiekolwiek zastrzeżenia. Okoliczność ta także pozwala na wnioskowanie, że powód nie miał żadnych uwag co do tych warunków, a obecnie zgłaszane twierdzenia są stworzone tylko na potrzeby niniejszego procesu.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy oddalił powództwo.

Sąd Okręgowy pominął dowód z przesłuchania świadka B. K. (k. 232), gdyż powód nie wskazał adresu tego świadka. Sąd Okręgowy oddalił wnioski o przesłuchanie: dyrektora pozwanego (...), kierownika ewidencji, kwatermistrza oraz wychowawcy. Powód nie wskazał bowiem, na jakie okoliczności osoby te miałyby zeznawać. Poza tym, powód nie zakwestionował przedstawionych przez pozwanego notatek służbowych oraz dokumentów, w których w sposób wyczerpujący ustosunkowano się do jego zarzutów. Sąd Okręgowy podkreślił, że zostały one sporządzone w oparciu o dokumentację znajdującą się w (...). Zeznania świadków natomiast ze swej istoty bazują na ich pamięci, a przez to mogą być mniej dokładne niż dokumenty.

W ocenie Sądu a quo, skoro powód przegrał sprawę, to na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. został zobowiązany do zwrotu kosztów procesu stronie pozwanej. Zwolnienie od kosztów sądowych, które uzyskał powód, nie dotyczy bowiem zwrotu kosztów przeciwnikowi – art. 108 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Sąd Okręgowy zasądził od powoda na rzecz Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej (pomyłka w nazwie została sprostowana postanowieniem z dnia 20 października 2017 r. – k. 234) kwotę 120 zł z tytułu kosztów zastępstwa procesowego. Wysokość tego wynagrodzenia wynikała z § 11 ust. 1 pkt 25 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie w związku z art. 99 k.p.c.

Wynagrodzenie pełnomocnika z urzędu Sąd Okręgowy przyznał ze Skarbu Państwa na podstawie odpowiedniego zastosowania paragrafów 19 – 21 powołanego już wcześniej rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. Stawka tego wynagrodzenia również wynosząca 120 zł została powiększona o podatek VAT i dlatego zasądzono kwotę 147,60 zł.

Jak już wcześniej wskazano, powód korzystał ze zwolnienia od kosztów sądowych w całości. Wobec przegrania sprawy brak było podstaw do pobierania od niego w wyroku jakichkolwiek kosztów sądowych - por. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł powód zaskarżając go w całości i wnosząc o jego zmianę poprzez uwzględnienie powództwa w całości; ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji oraz o zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz pełnomocnika z urzędu kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych, albowiem nie zostały one pokryte ani w całości, ani w części.

Ponadto, na podstawie art. 380 k.p.c., skarżący wniósł o rozpoznanie przez Sąd drugiej instancji postanowienia Sądu pierwszej instancji z dnia 19 października 2017 r., w którym pominął wniosek powoda zgłoszony w piśmie procesowym z dnia 4 lipca 2016 r. o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z przesłuchania świadka B. K. na okoliczność niezapewnienia odpowiednich warunków odbywania kary pozbawienia wolności w (...) w G. oraz dolegliwości, jakie wiązały się z tym dla powoda oraz o przeprowadzenie tego dowodu przez Sąd drugiej instancji na podstawie art. 382 k.p.c.

Na podstawie art. 382 k.p.c. w zw. z art. 241 k.p.c. skarżący wniósł o uzupełnienie postępowania dowodowego przez przeprowadzenie dowodu z przesłuchania współosadzonych więźniów na okoliczność warunków bytowych panujących w pozwanym (...) - przeprowadzenie powyższych dowodów ma istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy i jest konieczne dla jej pełnego rozstrzygnięcia.

Skarżący zarzucił:

I.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy działanie pozwanego polegające na zgłoszeniu zarzutu przedawnienia części roszczenia stanowi czynienie ze swego prawa użytku, który jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, a przez to takie działanie nie powinno być przez Sąd uważane za wykonywanie prawa oraz nie powinno korzystać z ochrony;

II.  naruszenie przepisów prawa procesowego mających istotny wpływ na wynik postępowania, tj.:

1)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego i wywiedzenie na tej podstawie wniosków będących podstawą błędnego rozstrzygnięcia, polegających na przyjęciu, że:

-

powód żadnym środkiem dowodowym nie wykazał, że jego dobra osobiste zostały naruszone, w sytuacji gdy nie zostały przeprowadzone dowody zawnioskowane przez stronę powodową;

-

odczucia powoda co do dyskomfortu odbywania kary pozbawienia wolności nie mogą zostać uwzględnione, ponieważ kwestie te są szczegółowo uregulowane przez przepisy, które administracja (...) musi stosować, w sytuacji gdy warunki osadzenia takie jak brak ciepłej wody w celi, nienależyte odseparowanie urządzeń sanitarnych od pozostałej części celi, zły stan wentylacji, brak dostatecznego oświetlenia celi mieszkalnej i jej zagrzybienie doprowadziły do naruszenia dóbr osobistych powoda, gdyż wykraczały poza normalny zakres dolegliwości wynikający z istoty odbywania kary pozbawienia wolności;

-

żądania powoda są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego na podstawie art. 5 k.c., w sytuacji gdy wniosek ten jest zbyt daleko idący, natomiast Sąd Okręgowy nie poczynił żadnych ustaleń w tym zakresie i oparł taką ocenę jedynie na podstawie poczynionych wątpliwości i domniemań, nie zaś na podstawie okoliczności faktycznych sprawy;

2)  art. 233 § 2 k.p.c. poprzez brak odniesienia się przez Sąd a quo do niewykonania przez pozwanego zobowiązania do przedstawienia danych osobowych współosadzonych z powodem więźniów, w sytuacji gdy pismami z dnia 26 września 2016 r. (k. 113) oraz z dnia 25 października 2016 r. (k. 116) Sąd Okręgowy w T. (...) zobowiązał pozwanego do podania imion i nazwisk osób, z którymi powód przebywał w poszczególnych celach oraz czy osoby te przebywają jeszcze w tutejszym (...) lub innej placówce penitencjarnej - w terminie 14 dni;

3)  art. 217 § 1 w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez nieuwzględnienie wniosków dowodowych strony powodowej i orzekanie na podstawie niepełnego materiału dowodowego, w szczególności polegające na:

-

pominięciu i nieprzeprowadzeniu dowodu z przesłuchania świadków - współosadzonych z powodem więźniów, w sytuacji gdy zeznania ww. świadków miały istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, gdyż dotyczyły ustalenia stanu faktycznego w niniejszej sprawie - tj. braku zapewnienia przez pozwanego odpowiednich warunków do odbywania kary;

-

pominięciu i nieprzeprowadzeniu dowodu z przesłuchania świadka B. K. z uwagi na brak wskazania adresu ww. świadka, podczas gdy dowód ten został powołany na okoliczność istotną dla rozstrzygnięcia sprawy, tj. okoliczność warunków bytowych panujących w pozwanym (...);

III.  błąd w ustaleniach faktycznych, będący konsekwencją naruszeń powyższych przepisów prawa procesowego polegający na błędnym przyjęciu, iż warunki bytowe panujące w pozwanym (...) nie naruszyły dóbr osobistych powoda, gdyż cele mieszkalne w których powód przebywał były wyposażone zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, a ich stan techniczny nie odbiegał od normy.

Skarżący podkreślił, że wniosek dowodowy o przesłuchanie współosadzonych z powodem więźniów został zupełnie przez Sąd Okręgowy pominięty, mimo iż Sąd zobowiązał pozwanego do wskazania personaliów ww. więźniów. Zdaniem skarżącego, powód jako osoba osadzona w (...) nie ma możliwości zebrania zbyt wielu dowodów. Jedynymi świadkami, jakich powód mógł powołać na okoliczność warunków panujących w celach, to inni więźniowie, którzy w danym czasie w nich przebywali. Ponieważ osoby osadzone często zwracają się do siebie ksywkami, powód nie znal dokładnych danych osobowych osadzonych.

Jeżeli chodzi o dokonanie pomiarów celi skarżący wskazał, że aby sprawdzić czy spełniają one wymaganych prawem standardów, mógł dokonać pomiarów jedynie za pomocą dostępnego narzędzia jakim był centymetr krawiecki.

Skarżący zarzucił, że Sąd pierwszej instancji nie poczynił wielu istotnych ustaleń dotyczących niniejszej sprawy. W ocenie skarżącego, całe postępowanie dowodowe zostało przeprowadzone przez Sąd Okręgowy jednostronnie, z zupełnym pominięciem wniosków dowodowych złożonych przez powoda. Ponadto nie można się zgodzić z argumentacją Sądu Okręgowego, iż powód nie może oczekiwać, że w (...) będzie miał stworzone identyczne warunki jak na wolności. Skarżący wskazał, że oczekuje tylko by pozwany zapewnił takie warunki, które nie będą zwiększały dolegliwości związanych z odbywaniem kary. Przyjmuje się bowiem, że warunki, w jakich jest osadzony skazany za przestępstwo nie powinny odbiegać od przeciętnego standardu i zapewniać minimum niezbędne do zaspokojenia podstawowych potrzeb bytowych, sanitarnych, higienicznych itp. Bezspornym jest, iż samo odbywanie kary pozbawienia wolności wiąże się z szeregiem niedogodności dla skazanego, jednakże jak już zostało wspomniane, odbywanie kary pozbawienia wolności powinno odbywać się według określonych norm i zasad, czyniąc zadość ustawowo określonym standardom.

Skarżący zaznaczył, że – wbrew twierdzeniom Sądu pierwszej instancji - w pozwie zawał wniosek o zobowiązanie pozwanego do zaniechania naruszeń dóbr osobistych powoda, poprzez respektowanie prawa do godności, intymności, humanitarnego traktowania, tzn. poprzez dostosowanie warunków w (...) do określonych norm. Nieuzasadnione jest więc twierdzenie Sądu Okręgowego, iż działania powoda mają na względzie jedynie uzyskanie korzyści materialnych w postaci zadośćuczynienia, co zaś podważa szczerość jego intencji. Skarżący zarzucił, że Sąd pierwszej instancji nie poczynił również ustaleń odnośnie tego, dlaczego powód nie zgłaszał swoich zastrzeżeń co do warunków odbywania kary. Również negatywna ocena takiego zachowania powoda i przypisywania mu złych intencji, w sytuacji gdy nie wiadomo, z jakiego powodu powód nie składał skarg, jest zbyt daleko idąca. Nieuzasadniony, zdaniem skarżącego, jest argument, iż proces cywilny nie służy ocenie prawidłowości postępowania (...) w zakresie stworzonych przez niego warunków odbywania kary pozbawienia wolności - służy on jednak ocenie czy zapewnione przez dany (...) warunki naruszają dobra osobiste powoda czy też nie, co było przedmiotem tego postępowania. Tymczasem Sąd pierwszej instancji nie przeprowadził istotnych elementów postępowania dowodowego w celu ustalenia czy doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda i czy strona pozwana ponosi za to odpowiedzialność. Powód jako osadzony w (...) ma ograniczone możliwości dowodzenia, natomiast pozycja pozwanego jest o wiele silniejsza, co należy mieć na względzie.

Odnosząc się do zarzutu przedawnienia części roszczeń powoda, zgłoszonego przez pozwanego i uznanego przez Sąd pierwszej instancji za zasadny skarżący wskazał, iż w realiach niniejszej sprawy, podniesienie zarzutu przedawnienia przez pozwanego winno być postrzegane jako nadużycie prawa, o którym mowa w art. 5 k.c. Przepis ten stanowi, iż „nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony”. W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się za możliwe uznanie zarzutu przedawnienia za nadużycie prawa. 1 tak, np. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2013 r. (V CSK 516/12, LEX nr 1422124) można przeczytać, iż „zastosowanie art. 5 k.c. w odniesieniu do zarzutu przedawnienia zakłada rozważenie, na tle całokształtu okoliczności sprawy, interesów i postaw obu stron roszczenia, tj. zarówno uprawnionego, jak i zobowiązanego. Nie jest przy tym wykluczone uznanie zarzutu przedawnienia za nadużycie prawa także wtedy, gdy przyczyny opóźnienia w dochodzeniu roszczenia leżą również, a nawet wyłącznie, po stronie uprawnionego. W takich przypadkach za uznaniem zarzutu przedawnienia za nadużycie prawa mogą przemawiać inne okoliczności sprawy, np. charakter uszczerbku leżącego u podstaw przedawnionego roszczenia lub szczególna sytuacja uprawnionego, zwłaszcza w zestawieniu z sytuacją zobowiązanego, czy wreszcie sama postawa zobowiązanego”. Zwłaszcza w sprawie dotyczącej naruszenia dóbr osobistych należy wziąć pod uwagę charakter uszczerbku (naruszenie podstawowych praw człowieka, takich jak m.in, prawo do godności i humanitarnego traktowania) a także szczególną sytuację powoda, który jest osadzony w (...), przez co ma mniejsze możliwości działania w zakresie udowodnienia swoich racji - pod tym względem między powodem a pozwanym istnieje pewnego rodzaju nierówność stron. Uchybienia pozwanego w zakresie zapewnionych w (...) warunków, powodujące u powoda poczucie poniżenia związane z odebraniem podstawowych praw przysługujących każdemu człowiekowi, sprawiają iż próba obrony pozwanego przed odpowiednim zadośćuczynieniem krzywdom powoda przy pomocy zarzutu przedawnienia, stanowi korzystanie z prawa w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.

Skarżący zaznaczył, że z uwagi na to, iż powód nie mógł podać dokładnych danych osobowych więźniów, którzy przebywali z nim we wskazanych przez niego w pozwie celach, natomiast Sąd Okręgowy zobowiązał pozwanego do ustalenia i podania ww. danych, czego pozwany nie wykonał, nie było możliwe przeprowadzenie w całości postępowania dowodowego. Strona powodowa w swoich pismach a także na rozprawie w dniu 22 września 2016 r. wskazywała na konieczność ustalenia danych tych osób, a następnie przesłuchania ich jako świadków. Ich zeznania bowiem miały być istotnym dowodem na to, iż twierdzenia powoda nic są wyłącznie jego subiektywnymi ocenami i opiniami, ale wszelkie dolegliwości jakich doświadczył, są wynikiem bezprawnego działania pozwanej jednostki penitencjarnej i mają charakter obiektywny. Koniecznym jest więc uzupełnienie postępowania dowodowego o przeprowadzenie dowodów za wnioskowanych przez stronę powodową.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego Skarbu Państwa kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczpospolitej Polskiej.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powoda nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy, a także dokonał właściwej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, nie przekraczając w tej mierze granic swobodnej oceny dowodów, wynikającej z art. 233 k.p.c. Prawidłowe są także podane przez Sąd Okręgowy podstawy prawne rozstrzygnięcia. Sąd odwoławczy podziela i przyjmuje za własne zarówno ustalenia stanu faktycznego, jak i rozważania oraz ocenę dowodów dokonaną przez Sąd pierwszej instancji.

Wobec przyjęcia za własne ustaleń poczynionym przez Sąd pierwszej instancji Sąd Apelacyjny nie podzielił zarzutów apelacji odnoszących się do naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.

Powyższy zarzucił, jakoby Sąd Okręgowy błędnie uznał, iż powód żadnym środkiem dowodowym nie wykazał, że jego dobra osobiste zostały naruszone, w sytuacji gdy nie zostały przeprowadzone dowody zawnioskowane przez stronę powodową, a nadto, że odczucia powoda co do dyskomfortu odbywania kary pozbawienia wolności nie mogą zostać uwzględnione, ponieważ kwestie te są szczegółowo uregulowane przez przepisy, które administracja (...) musi stosować.

Zgodnie z art. 233 § 1 k.p.c. sąd ocenia wiarogodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Należy zaznaczyć, że ocena materiału dowodowego powinna być przeprowadzona z uwzględnieniem zasad logicznego rozumowania oraz zasad doświadczenia życiowego. Naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie stanowi samo przekonanie strony o innej niż przyjął Sąd ocenie zebranych dowodów, albowiem odmienna ocena zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego prezentowana przez apelującego nie może stanowić podstawy do uchylenia bądź zmiany zapadłego orzeczenia.

Jak wskazuje się w orzecznictwie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 roku, II CKN 817/00, LEX nr 56906), ocena wiarygodności mocy dowodów przeprowadzonych w danej sprawie wyraża istotę sądzenia w części obejmującej ustalenie faktów, ponieważ obejmuje rozstrzygnięcie o przeciwstawnych twierdzeniach stron na podstawie własnego przekonania sędziego powziętego w wyniku bezpośredniego zetknięcia się ze świadkami, dokumentami i innymi środkami dowodowymi. Powinna odpowiadać regułom logicznego rozumowania wyrażającym formalne schematy powiązań pomiędzy podstawami wnioskowania i wnioskami oraz uwzględniać zasady doświadczenia życiowego wyznaczające granice dopuszczalnych wniosków i stopień prawdopodobieństwa ich występowania w danej sytuacji. Jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.) i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Tylko w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo-skutkowych, to przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona.

Skarżący nie zdołał skutecznie podważyć dokonanej przez Sąd Okręgowy oceny materiału dowodowego zgromadzonego w aktach niniejszej sprawy. Zaznaczyć należy, że w niniejszym postępowaniu z inicjatywy powoda przeprowadzono jedynie dowód z przesłuchania powoda, jako strony. Roszczenie powoda zostało zatem poparte w istocie tylko własnymi twierdzeniami. Zasadnie uznał Sąd pierwszej instancji, iż same twierdzenia powoda są niewystarczające dla udowodnienia roszczenia. Powód stawia szereg zarzutów, co do warunków odbywania przez niego kary pozbawienia wolności, przy czym opisuje jedynie własne odczucia i nieprawidłowości, których jego zdaniem dopuścił się pozwany. W odpowiedzi na stawiane zarzuty pozwany zaprzeczył wszelkim okolicznościom faktycznym przywołanym przez powoda (odpowiedź na pozew k. 45) oraz przedstawił dowody w postaci dokumentów na poparcie swoich racji (notatki służbowej z dnia 25 kwietnia 2016 r. – k. 53, oświadczenia z dnia 26 kwietnia 2016 r. o tym, iż powód nie przebywał w celach przeludnionych – k. 54, notatki służbowej z dnia 25 kwietnia 2016 r. – k. 55, zrzutu z systemu elektronicznego o braku wpisów o umieszczeniu powoda w celi przeludnionej – k. 56, zrzutu z systemu elektronicznego o braku odnotowania skarg/próśb od powoda – k. 57, notatki służbowej z dnia 19 maja 2016 r. – k. 58, protokołu z okresowej kontroli przewodów kominowych z dnia 16 listopada 2015 r. – k. 60-63, protokołu z okresowej kontroli przewodów kominowych z dnia 20 listopada 2014 r. – k. 64-67, protokołu z okresowej kontroli przewodów kominowych z dnia 26 listopada 2013 r. – k. 68-71, protokołu z okresowej kontroli przewodów kominowych z dnia 14 listopada 2012 r. – k. 72-75, notatki służbowej z dnia 19 maja 2016 r. – k. 76, wydruk z listy przeglądarki (...) dot. powoda – k. 77, dokumenty potwierdzające, że powodowi proponowane były zajęcia sportowe oraz zajęcia w ramach resocjalizacji, w których częściowo brał udział – k. 78-81, pismo z dnia 20 maja 2016 r. w przedmiocie opieki zdrowotnej udzielonej powodowi – k. 82, notatki służbowej z dnia 22 kwietnia 2016 r. – k. 83, notatki służbowej z dnia 28 kwietnia 2016 r. – k. 84).

W procesie cywilnym strony obciąża nakaz twierdzenia i dowodzenia wszystkich okoliczności i faktów, które stosownie do art. 227 k.p.c. mogą być przedmiotem dowodu. Zagadnienie na kim – w razie sporu pomiędzy stronami stosunku cywilnoprawnego, w danych konkretnych okolicznościach faktycznych – spoczywa obowiązek udowodnienia faktów mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jest przy tym zaliczane do problematyki prawa materialnego. Ogólną regułę stwarza tu art. 6 k.c., jako podstawowy przepis w tym przedmiocie, procesowym odpowiednikiem tego przepisu jest art. 232 k.p.c. Art. 6 k.c. stanowi, że ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Przepis ten określa reguły dowodzenia, tj. przedmiot dowodu oraz osobę, na której spoczywa ciężar udowodnienia faktów mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia, a więc faktów prawotwórczych, czyli wykazujących istnienie prawa. W myśl ogólnych zasad to na powodzie więc spoczywa ciężar udowodnienia faktów uzasadniających jego roszczenie (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 3 października 1969 roku w sprawie o sygn. akt II PR 313/69, OSNCP 1970/9/147), na stronie pozwanej zaś obowiązek udowodnienia okoliczności uzasadniających wniosek o oddalenie powództwa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 1982 roku w sprawie o sygn. akt I CR 79/82, LEX nr 8416).

Podsumowując, skoro to powód kieruje roszczenie przeciwko oznaczonemu podmiotowi, któremu zarzuca szereg naruszeń w zakresie warunków odbywanej przez siebie kary pozbawienia wolności, to na nim spoczywa obowiązek wykazania, że roszczenie takie mu w rzeczywistości przysługuje. Powód przedmiotowemu ciężarowi nie sprostał.

W zakresie zarzucanego przez powoda nieprzeprowadzenia dowodów z przesłuchania świadków - współosadzonych z powodem więźniów - podkreślić należy, że powód nie wskazał danych osobowych wskazanych osób, ani też ich adresów zamieszkania, a zatem Sąd Okręgowy nie mógł przeprowadzić przedmiotowego dowodu. Podobnie Sąd a quo nie mógł przeprowadzić dowodu z przesłuchania świadka B. K. z uwagi na brak wskazania adresu świadka.

Skarżący zarzucił, że Sąd pierwszej instancji naruszył art. 233 § 2 k.p.c. poprzez brak odniesienia się do niewykonania przez pozwanego zobowiązania do przedstawienia danych osobowych współosadzonych z powodem więźniów, w sytuacji gdy pismami z dnia 26 września 2016 r. (k. 113) oraz z dnia 25 października 2016 r. (k. 116) Sąd Okręgowy w T. (...)zobowiązał pozwanego do podania imion i nazwisk osób, z którymi powód przebywał w poszczególnych celach oraz czy osoby te przebywają jeszcze w tutejszym (...) lub innej placówce penitencjarnej - w terminie 14 dni.

Zgodnie z art. 233 § 2 k.p.c. Sąd oceni na tej samej podstawie, jakie znaczenie nadać odmowie przedstawienia przez stronę dowodu lub przeszkodom stawianym przez nią w jego przeprowadzeniu wbrew postanowieniu sądu.

Istotnie w niniejszej sprawie do pozwanego kierowano zobowiązania do przedstawienia danych współosadzonych. W odpowiedzi na zobowiązanie pozwany złożył pismo z dnia 14 listopada 2016 r. (k. 118), w którym podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko w sprawie oraz wniósł o nie zobowiązywanie do przedstawiania przedmiotowych danych. W piśmie z dnia 1 września 2016 r. (k. 404) pozwany wskazał, że podanie danych współwięźniów byłoby niezgodne z ochroną danych osobowych i prawem do prywatności tych osób.

Zgodnie z art. 4 § 2 k.k.w. skazany zachowuje prawa i wolności obywatelskie. Ich ograniczenie może wynikać jedynie z ustawy oraz z wydanego na jej podstawie prawomocnego orzeczenia.

Artykuł 4 § 2 k.k.w. odrzuca koncepcję „szczególnego stosunku władczego”. Skazany po przekroczeniu murów (...) nadal pozostaje obywatelem, zachowując prawa i wolności obywatelskie. Ich ograniczenie może wynikać jedynie z ustawy oraz wydanego na jej podstawie prawomocnego orzeczenia. Istotne jest określenie statusu skazanego przez wskazanie praw, które mu przysługują podczas pobytu w (...), oraz obowiązków, którym musi się podporządkować (zob. G.B. Szczygieł, Zasada poszanowania godności skazanego a przeludnienie zakładów karnych [w:] X lat obowiązywania kodeksu karnego wykonawczego, red. S. Lelental, G.B. Szczygieł, Białystok 2009, s. 138). Problem ograniczenia praw obywatelskich osób osadzonych był kilkakrotnie przedmiotem orzeczeń TK, i to jeszcze przed uchwaleniem Kodeksu karnego wykonawczego. Trybunał stwierdził m.in., że konstytucyjne prawa i wolności jednostki wprawdzie mogą być poddane przez ustawodawcę pewnym ograniczeniom, ale jedynie wtedy, gdy jest to dopuszczalne w przepisach konstytucji, ograniczenia dokonywane są w niezbędnym zakresie i traktowane w kategoriach wyjątków; ani poszczególne ograniczenia, ani też ich suma nie mogą naruszać istoty praw bądź wolności im poddanych (uchwała TK z 2.03.1994 r., W 3/93, OTK 1994/1, poz. 17, LEX nr 25105) (por.: K. Postulski, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, wyd. IV, Lex el.).

Na mocy przetoczonego przepisu nie jest zatem możliwe ujawniane danych więźniów, bowiem naruszałoby to ich prawo do prywatności. Trudno uznać, aby wzgląd na prowadzone przez współwięźnia postępowanie cywilne stanowić mógł podstawę do odstąpienia od wskazanej ochrony, zwłaszcza wobec braku stosownego przepisu ustawy, czy też orzeczenia w tym przedmiocie. Brak jest podstaw do ujawniania danych związanych z pobytem w (...), które winny być ujawnione tylko w oparciu o obowiązujące normy prawne.

W konsekwencji uznać należy, że zasadnie podnosił pozwany, że przerzucanie powyższego obowiązku na stronę pozwaną jest nie tylko niezgodne z rozkładem ciężaru dowodu, ale także z przepisami o ochronie danych osobowych współwięźniów oraz ich prawem do prywatności. Brak podania przez pozwanego danych więźniów nie może zatem działać na niekorzyść pozwanego.

Podsumowując powyższą część wywodów wskazać należy, że to powód, jako strona inicjująca postępowanie sądowe winien podać wszelkie niezbędne informacje do przeprowadzenia dowodu ze świadków. Nic nie stało na przeszkodzie, aby powód dowiedział się, jakie imiona i nazwiska nosili współosadzeni z nim więźniowie w momencie, gdy przebywał z nimi we wspólnych celach.

Jak już zaznaczono, skarżący nie wykazał, że doszło do podnoszonych przez niego uchybień. Warunki w celach, w których przebywał powód odpowiadały wymogom przewidzianym zarówno w Kodeksie karnym wykonawczym, jak i w przepisach wykonawczych do tego Kodeksu.

Zgodnie z art. 110 § 1 i 2 k.k.w. skazanego osadza się w celi mieszkalnej wieloosobowej lub jednoosobowej. Powierzchnia w celi mieszkalnej, przypadająca na skazanego, wynosi nie mniej niż 3 m ². Cele wyposaża się w odpowiedni sprzęt kwaterunkowy zapewniający skazanemu osobne miejsce do spania, odpowiednie warunki higieny, dostateczny dopływ powietrza i odpowiednią do pory roku temperaturę, według norm określonych dla pomieszczeń mieszkalnych, a także oświetlenie odpowiednie do czytania i wykonywania pracy.

Powód zarzucił, że cele były przeludnione, jednak nie przedstawił żadnych dowodów na tę okoliczność, a z dokumentów przedstawionych przez pozwanego wynika, że co prawda w (...) w G., w okresie gdy powód w nim przebywał, istniało przeludnienie, jednak powód nie przebywał w przeludnionych celach. Powód nie przedstawił decyzji dyrektora (...), wydanej na podstawie art. 110 § 2b k.k.w. Ponadto nie mogą być wiążące w tym względzie argumenty powoda, że cele były przeludnione, bowiem do takich wniosków doprowadziły powoda dokonane przez niego pomiary centymetrem krawieckim. Twierdzenia powoda w tym przedmiocie nie zostały poparte innymi środkami dowodowymi.

W zakresie zarzucanego przez powoda braku ciepłej wody pozwany wskazał, że istotnie do cel mieszkalnych nie była dostarczana ciepła woda użytkowa, przy czym ciepła woda udostępniana była osadzonym do kąpieli w łaźniach. Zarówno ograniczenia w dostępie do ciepłej wody, czy w zakresie dostępności prądu - światła (które nie dotyczyło kącików sanitarnych) pozostają w zgodzie z przepisami k.k.w. Ograniczenia w dostępie do energii elektrycznej następowały zgodnie z Harmonogramem opracowanym na podstawie zarządzenia (...) Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 3 września 2010 r. w sprawie ustalenia metod gospodarowania paliwami i energią w jednostkach Służby Więziennej.

Na uwzględnienie nie zasługiwał także zarzut dotyczący wadliwej organizacji i konstrukcji sanitariatu w celi. Nie powinno budzić wątpliwości, że każdy pobyt w areszcie śledczym, czy (...) wiąże się z naturalnymi dolegliwościami w postaci pogorszenia standardu życia, ale co do zasady obejmuje to zwykłe następstwa przymusowej izolacji, a nie zezwolenie na naruszanie innych uprawnień osoby, wobec której stosowana jest wskazana represja (środek zapobiegawczy). Sam pobyt w (...) nie może zatem prowadzić do przebywania w pomieszczeniu nie zapewniającym godnych warunków do życia. Godne warunki obejmują zapewnienie prywatności i intymności, m.in. związanych z potrzebami fizjologicznymi. W tym miejscu podkreślić należy, że obowiązujące przepisy w tym zakresie nie przewidują zapewnienia samodzielności pomieszczeń przeznaczonych na toalety, ani tym bardziej ich oddzielenia murem od pozostałej części celi. Sposób wydzielenia kącika sanitarnego odpowiadał regulacji zawartej w § 28 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności (Dz. U. Nr 152, poz. 1493, obowiązującej w dacie odbywania przez powoda kary w (...) w G.). Przepis ten nie nakłada na administrację (...) obowiązku zapewnienia oddzielnych toalet lub murowanych kącików sanitarnych. Jedyną wytyczną, jaką zawiera jest usytuowanie sanitariatów w sposób zapewniający ich niekrępujące użytkowanie. W ocenie Sądu Apelacyjnego, wymóg ten został spełniony, przy czym brak wymogu aby umywalka znajdowała się w tym samym miejscu, co toaleta.

Zarzucany przez powoda montaż osłon na oknach cel był zgodny z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 października 2003 r. w sprawie sposobu ochrony jednostek organizacyjnych Służby Więziennej. Przedmiotowe osłony miały stanowić działanie prewencyjne przed nieuprawnionym kontaktowaniem się więźniów między celami. W zakresie zaś niedrożności instalacji wentylacyjnej twierdzenia powoda pozostawały w sprzeczności z wynikami regularnie prowadzonej kontroli instalacji kominowej. Zasadnie zaznaczył Sąd pierwszej instancji, że osobą kompetentną w tym zakresie jest kominiarz, a nie skazany dysponujący zapalniczką.

Niezasadne są także zarzuty powoda, że w trakcie pobytu w (...) nie zapewniono mu należytej opieki medycznej. Zagadnienie to reguluje art. 115 k.k.w., zgodnie z którym, na warunkach określonych w tym przepisie, skazanemu zapewnia się bezpłatne świadczenia zdrowotne, leki i artykuły sanitarne. Niezapewnienie odpowiedniego dostępu do służby zdrowia w przypadku wynikającego z tego pogorszenia zdrowia stanowić może zatem podstawę do kierowania roszczeń odszkodowawczych wobec Skarbu Państwa. Choć zatem wzgląd na wymogi humanitarne (por. np. art. 3 EKPCz) sprawia, że na Państwie ciąży obowiązek zapewnienia osobom odbywającym w zakładach karnych karę pozbawienia wolności właściwej opieki medycznej, niemniej jednak o naruszeniu praw skazanego, któremu w takich wypadkach służy prawo do ochrony prawnej, można mówić wtedy, gdy na skutek nieudzielenia takiej pomocy lub nienależytego leczenia, wywołanego uzasadnioną względami medycznymi potrzebą, dozna on uszczerbku na zdrowiu (art. 445 § 1 k.c.).

Powodowi udzielono 55 porad lekarskich, w tym porad specjalistycznych (...) Powód nie wykazał, aby w zakresie udzielonej mu opieki zdrowotnej dopuszczono się uchybień.

W zakresie zajęć sportowych i resocjalizacyjnych trafnie wskazał Sąd Okręgowy, że powód zupełnie pomija fakt, iż brał udział w ofercie zapewnionej mu przez pozwany (...), przy czym sam zrezygnował z części zajęć bez podania przyczyny. Powód nigdy nie zgłaszał żadnych zastrzeżeń, czy próśb. Obecnie natomiast formułuje cały szereg uwag i związane z tym żądanie zadośćuczynienia. Stawia to pozwanego w sytuacji, gdy został pozbawiony możliwości jakiegokolwiek wcześniejszego działania. Nie miał jakiegokolwiek sygnału, że powodowi coś nie odpowiada, co z założenia uniemożliwia podjęcie takich działań. Taka postawa powoda potwierdza uzasadnione wątpliwości co do zasadności roszczenia powoda.

W tym stanie rzeczy, istotnie można mówić o naruszeniu przez powoda zasad współżycia społecznego, o jakich mowa w treści art. 5 k.c. Zgodnie z tym przepisem nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Rację miał Sąd pierwszej instancji wskazując, że działanie powoda narusza zasadę elementarnej uczciwości w stosunkach międzyludzkich. Jeżeli bowiem powód miał jakieś zastrzeżenia co do warunków odbywania kary pozbawienia wolności i uważał, że jego dobra osobiste, jego godność ludzka, jest naruszana, to powinien to zgłaszać administracji pozwanego (...). Pozwoliłoby to pozwanemu na ocenę zasadności tych uwag i ewentualne podjęcie działań naprawczych.

Odnosząc się do zarzutu sprzeczności podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia roszczenia z treścią art. 5 k.c., Sąd Apelacyjny uznał, że skoro powód nie wykazał, aby przysługiwało mu względem pozwanego roszczenie objęte pozwem – nie wykazał, aby pozwany dopuścił się zaniedbań w zakresie warunków odbywania przez powoda kary pozbawienia wolności – kwestie przedawnienia roszczeń stają się bezprzedmiotowe. Jakkolwiek Sąd odwoławczy podziela rozważania poczynione przez Sąd pierwszej instancji w zakresie przedawnienia, nie ma konieczności szczegółowego odnoszenia się do zarzutów apelacji w tym przedmiocie. Jednocześnie zaznaczyć należy, że ani rodzaj i charakter dochodzonego przez powoda roszczenia, ani też okoliczności dotyczącego stron postępowania nie uzasadniają powoływania się przez powoda na treść art. 5 k.c.

Zasadny okazał się natomiast zarzut, że w treści pozwu powód zawał wniosek o zobowiązanie pozwanego do zaniechania naruszeń dóbr osobistych powoda. Niemniej jednak – wobec ustalenia, że pozwany nie dopuścił się względem powoda zarzucanych naruszeń – brak było podstaw do uwzględniania żądania ich zaniechania.

W świetle powyższego nie ma podstaw do stwierdzenia, by po stronie pozwanej spełnione były przesłanki odpowiedzialności, której podstawę stanowią art. 23 k.c. i art. 24 k.c. Jak się wskazuje w judykaturze i piśmiennictwie (por wyrok SN z dnia 10 maja 2012 r., IV CSK 473/11), godność człowieka jest dobrem osobistym, które podlega ochronie m.in. na podstawie art. 23 i 24 k.c., jak również - w stosunku do osób odbywających karę pozbawienia wolności - na podstawie art. 40 ust. 4 Konstytucji RP, art. 3 EKPCz oraz art. 4 k.k.w. Przepisy te nakazują wykonywanie kary w sposób humanitarny, z poszanowaniem godności skazanego oraz zakazują stosowania tortur lub nieludzkiego albo poniżającego traktowania i karania skazanego. Ograniczenie praw i wolności skazanego może wynikać zatem jedynie z ustawy i wydanego na jej podstawie prawomocnego orzeczenia. Ustawowe ograniczenia praw i wolności osób odbywających karę pozbawienia wolności zamieszczone są m.in. w kodeksie karnym wykonawczym, regulującym zasady i sposób wykonywania orzeczonych przez sądy kar. Przepis art. 82 k.k.w. stanowi o tzw. kryteriach kwalifikacyjnych skazanych w celu stwarzania warunków sprzyjających indywidualnemu postępowaniu ze skazanymi, zapobieganiu szkodliwym wpływom skazanych zdemoralizowanych oraz zapewnieniu skazanym bezpieczeństwa osobistego, wyboru właściwego systemu wykonywania kary, rodzaju i typu (...) oraz rozmieszczenia skazanych wewnątrz (...). W § 2 tego przepisu nadano tym kryteriom charakter ustawowy.

Powód nie wykazał, aby działania pozwanego naruszały jego dobra osobiste. Wszelkie ograniczenia, jakich doznał powód wynikały z odbywania przez niego kary pozbawienia wolności na warunkach przewidzianych przepisami prawa.

Reasumując, powód nie przedstawił żadnych argumentów, które podważałyby prawidłowość wydanego przez Sąd Okręgowy rozstrzygnięcia.

Mając powyższe okoliczności na uwadze Sąd Apelacyjny, na zasadzie art. 385 k.p.c., orzekł jak w pkt I. sentencji.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Apelacyjny orzekł na zasadzie art. 98 § 1 k.p.c. zw. z art. 108 k.p.c., bowiem pozwany postępowanie odwoławcze wygrał w całości. Na koszty poniesione przez pozwanego w postępowaniu apelacyjnym złożyła się kwota 180 zł wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika powoda. Wysokość kosztów zastępstwa procesowego Sąd odwoławczy ustalił na podstawie § 10 ust. 1 pkt 2) w zw. z § 8 ust. 1 pkt 26) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie. Wobec powyższego Sąd Apelacyjny orzekł jak w pkt II. sentencji.

W pkt III. sentencji Sąd Apelacyjny przyznał pełnomocnikowi z urzędu ustanowionemu na rzecz powoda kwotę 147,60 zł tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej powodowi w postępowaniu apelacyjnym. Wysokość opłaty należnego pełnomocnikowi z urzędu ustalono w oparciu o § 4 ust. 1 w zw. z § 14 ust. 1 pkt 26) w zw. z § 16 ust. 1 pkt 2) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu. Zgodnie z § 4 ust. 3 wskazanego rozporządzenia opłatę, o której mowa w ust. 1 i 2, podwyższa się o kwotę podatku od towarów i usług wyliczoną według stawki podatku obowiązującej dla tego rodzaju czynności na podstawie przepisów o podatku od towarów i usług. W konsekwencji ustaloną opłatę należało podwyższyć o kwotę należnego podatku, co łącznie daje kwotę 147,60 zł (120 zł + 27,60 zł).

SSA Hanna Rucińska SSA Teresa Karczyńska-Szumilas SSO del. Sylwia Kamińska

Na oryginale właściwe podpisy.