Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 14 marca 2019 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w następującym składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Roman Troll (spr.)

Sędziowie: SO Andrzej Dyrda

SO Henryk Brzyżkiewicz

Protokolant Aldona Kocięcka

po rozpoznaniu w dniu 14 marca 2019 r. w Gliwicach

na rozprawie

sprawy z wniosku K. D.

z udziałem (...) Spółki Akcyjnej w K.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji uczestniczki postępowania

od postanowienia Sądu Rejonowego w Z.

z dnia 10 kwietnia 2018 r., sygn. akt VIII Ns 828/13

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie, znieść postępowanie przeprowadzone przed Sądem Rejonowym w Z. w części dotyczącej rozprawy z 9 kwietnia 2018 r. i sprawę przekazać temu Sądowi do ponownego rozpoznania, z pozostawieniem mu rozstrzygnięcia o kosztach postępowania odwoławczego.

SSO Henryk Brzyżkiewicz SSO Roman Troll SSO Andrzej Dyrda

Sygn. akt III Ca 1141/18

UZASADNIENIE

Wnioskodawca K. D. domagał się ustanowienia służebności przesyłu obciążającej nieruchomość obejmującą działki nr (...), położoną w Z., dla której Sąd Rejonowy w Z. prowadzi księgi wieczyste nr (...) na rzecz uczestniczki postępowania (...) Spółki Akcyjnej w K. za jednorazowym wynagrodzeniem - 12600 zł.

W odpowiedzi na wniosek uczestniczka postępowania nie sprzeciwiła się co do zasady ustanowieniu służebności przesyłu, wnosząc o węższe jej ustanowienie i niższe wynagrodzenie.

Postanowieniem z 10 kwietnia 2018 r. Sąd Rejonowy w Z. ustanowił na rzecz uczestniczki postępowania służebność przesyłu obciążającą nieruchomość obejmującą działki nr (...), położoną w Z. przy ul. (...), dla których prowadzone są księgi wieczyste (...) przez Sąd Rejonowy w Z., której treścią jest znoszenie istnienia na nieruchomości obciążonej oraz
w przestrzeni nad i pod powierzchnią tej nieruchomości urządzeń przesyłowych w postaci sieci elektroenergetycznych, oznaczonych na mapie stanowiącej załącznik do opinii
z 1 czerwca 2015 r. biegłego geodety W. S. kolorem zielonym (k. 68 akt), którą to mapę uczynił integralną częścią tego postanowienia oraz polegającą na prawie korzystania w pasie o szerokości dwóch metrów, po jednym metrze od osi kabla z nieruchomości obciążonej w zakresie niezbędnym do dokonywania konserwacji, remontów, modernizacji sieci lub jej instalacji wraz z prawem wejścia i wjazdu na teren odpowiednim sprzętem na czas nieokreślony (pkt 1.); zasądził od uczestniczki postępowania na rzecz wnioskodawcy 8660 zł tytułem wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu ustanowionej w punkcie pierwszym postanowienia (pkt 2.); oddalił wniosek w pozostałej części (pkt 3.); zasądził od uczestniczki postępowania na rzecz wnioskodawcy 607,51 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania (pkt 4.); nakazał pobrać na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Rejonowego w Z. tytułem kosztów sądowych od wnioskodawcy 316,11 zł (pkt 5.), a od uczestniczki postępowania 693,82 zł (pkt 6.).

Orzeczenie to zapadło przy następujących ustaleniach faktycznych: wnioskodawca jest właścicielem nieruchomości położonej w Z. przy ul. (...), sieć energetyczna znajduje się pod ziemią na jego nieruchomości, a dla zapewnienia prawidłowego korzystania
z tych urządzeń przyjęto szerokość przesyłu po metrze od skrajnych jej przewodów. Nieruchomość zlokalizowana jest w centralnej strefie miasta Z., około 1,5 km od ścisłego centrum. Wysokość wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu wynosi 8660 zł.

Przy tak dokonanych ustaleniach faktycznych, przywołując regulację art. 305 ¹ k.c. do art. 305 ⁴ k.c. oraz art. 288 k.c., uznał wniosek za zasadny i orzekł także, na podstawie art. 520 § 2 k.p.c., o kosztach postępowania rozliczając je zgodnie z ustalonymi proporcjami przegrania sprawy wg zasądzonego wynagrodzenia.

Apelację od tego postanowienia złożyła uczestniczka postępowania zaskarżając je
w części obejmującej punkty: 1., 2., 4., 5. i 6. Zaskarżonemu postanowieniu zarzuciła naruszenie: art. 305 ¹ k.c. i art. 305 ² § 1 k.c. poprzez ustanowienie służebności przesyłu na obszarze przekraczającym powierzchnię potrzebną do właściwego korzystania z urządzeń zgodnie z ich przeznaczeniem oraz zasądzenie wynagrodzenia, które nie jest odpowiednie, ponieważ zostało określone w oparciu o zawyżoną powierzchnią; art. 305 ² § 2 k.c. i zasądzenie wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu, które nie jest odpowiednie; art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez błędną ocenę dowodów z opinii biegłych z zakresu geodezji, elektroenergetyki oraz szacowania nieruchomości polegającą w szczególności na ustaleniu wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu w oparciu o szerokość pasa służebności przesyłu przekraczającą szerokość niezbędną do właściwego korzystania z urządzeń, określoną przez przedsiębiorcę, a także w oparciu o niezasadnie przyjęte zawyżone wartości współczynników określających stopień współkorzystania z nieruchomości przez przedsiębiorcę. Wniosła także o dopuszczenie dowodów z uzupełniających pisemnych opinii biegłych sądowych: z zakresu geodezji - na okoliczność ustalenia przebiegu służebności przesyłu na nieruchomościach wnioskodawcy stanowiących działki oznaczone numerami geodezyjnymi (...) w pasie gruntu o szerokości po 0,5 m od skrajnych linii kablowych i naniesienia jej przebiegu na mapę geodezyjną w celu uczynienia jej integralną częścią postanowienia; z zakresu szacowania nieruchomości - na okoliczność ustalenia jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu na tych nieruchomościach wnioskodawcy z uwzględnieniem przebiegu służebności przesyłu oznaczonego w opinii biegłego z zakresu geodezji.

Przy tak postawionych zarzutach wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez ustanowienie służebności przesyłu na jej rzecz obejmujący prawo do korzystania z nieruchomości obciążonej w pasie o szerokości 0,5 m od skrajnej linii kablowej zgodnie z przebiegiem określonym w opinii uzupełniającej biegłego z zakresu geodezji; zasądzenia od wnioskodawcy na jej rzecz wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu w wysokości określonej w opinii uzupełniającej biegłego z zakresu szacowania nieruchomości
z uwzględnieniem przebiegu oznaczonego w opinii biegłego z zakresu geodezji oraz orzeczenia o kosztach postępowania na podstawie art. 520 § 2 k.p.c., a także o zasądzenie od wnioskodawcy na jej rzecz kosztów postępowania odwoławczego.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawca wniósł o jej oddalenie jako bezzasadnej oraz o zasądzenie od uczestniczki postępowania na jego rzecz kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W sprawie dotyczącej ustanowienia służebności przesyłu sąd nie jest związany zakresem zaskarżenia i zakazem reforamtionis in peius, gdyż elementy postanowienia w tym przedmiocie (ustanowienie służebności oraz wynagrodzenie) stanowią całość i zaskarżenie któregokolwiek z nich powoduje, że trzeba się odnieść do całości (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 18 maja 2016 r., sygn. akt V CSK 531/15, Lex 2076691). Dlatego też zaskarżenie postanowienia w rozpoznawanej sprawie w części wskazanej w apelacji musi łączyć się z koniecznością oceny całego postanowienia.

Sąd Rejonowy nie wziął pod uwagę, że pas służebności może występować tylko na działkach należących do wnioskodawcy, a co za tym idzie na działce (...) do jej północnej granicy, a jest to mniejsza odległość niż metr; z sentencji postanowienia jednak to nie wynika, gdyż zaznaczono tam pas służebności także na tej działce jako po metrze od skrajnych przewodów od osi kabla, a dodatkowo na mapie przebieg służebności nie jest oznaczony kolorem zielonym tylko linią przerywaną i granicami działki. Tego Sąd Rejonowy w ogóle nie zauważył.

Niezależnie jednak od zgłoszonych w apelacji zarzutów zaskarżone rozstrzygnięcie podlegało uchyleniu, a sprawa przekazaniu do ponownego rozpoznania, albowiem doszło do nieważności postępowania w zakresie rozprawy przeprowadzonej 9 kwietnia 2018 r. O tej rozprawie żaden z pełnomocników, zarówno wnioskodawcy, jak i uczestniczki postępowania nie był zawiadomiony, a stawił się na nie, wg protokołu, jedynie pełnomocnik uczestniczki postępowania r. pr. Z. J. /k. 282/ (aczkolwiek reprezentuje ją r. pr. Z. J.). W protokole z tej rozprawy wskazano, że doszło do dopuszczenia dowodów i ogłoszenia postanowienia, a rozprawa została zamknięta. Pełnomocnicy byli zaś zawiadomieni
o terminie rozprawy wyznaczonej na 10 kwietnia 2018 r. /k. 281/, zgodnie z zarządzeniem
z 22 stycznia 2018 r. /k. 276/, także postanowienie Sądu Rejonowego co do istoty sprawy wskazuje, że zostało wydane 10 kwietnia 2018 r., jak wynika z jego treści, po przeprowadzeniu wówczas rozprawy /k. 283/. Brak jednak w aktach protokołu rozprawy z 10 kwietnia
2018 r., a wydanie postanowienia w sprawie o ustanowienie służebności przesyłu bez przeprowadzenia rozprawy stanowi naruszenie art. 148 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c., art. 514 § 1 k.p.c., i art. 608 k.p.c. (jest to bowiem sprawa z zakresu prawa rzeczowego, a takie rozpoznawane są na rozprawie).

Nieważność postępowania Sąd Okręgowy bierze pod uwagę z urzędu (art. 378
§ 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.).

Działając w ten sposób Sąd Rejonowy naruszył także regulację art. 149 § 2 k.p.c.
w związku z art. 13 § 2 k.p.c., albowiem nie zawiadomił pełnomocników wnioskodawcy
i uczestniczki postępowania o terminie rozprawy, którą przeprowadził 9 kwietnia 2018 r., ponadto naruszył art. 326 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c., gdyż nie ogłosił postanowienia na terminie rozprawy odbytym 9 kwietnia 2018 r. tylko następnego dnia, a nie zaznaczono w protokole, że odroczono ogłoszenie orzeczenia. W aktach brak jakiegokolwiek orzeczenia co do istoty sprawy wydanego 9 kwietnia 2018 r.

Trzeba tu zaznaczyć, że 23 lipca 2018 r. sędzia referent złożył oświadczenie, iż poprzez nieuwagę nie zmieniono daty 9 kwietnia 2018 r. w protokole na poprawną, ponieważ wcześniej sporządzono protokół wstępny przez protokolanta /k. 312/. Akta wówczas były
w dyspozycji Sądu Rejonowego jednak nie doszło do sprostowania tego protokołu – w tym zakresie nie zostało wydane żadne zarządzenie. Tenże protokół nie został więc sprostowany,
a jest on dokumentem urzędowym. Dokument urzędowy, na podstawie art. 244 k.p.c.
w związku z art. 13 § 2 k.p.c., stanowi dowód tego, co zostało w nim urzędowo zaświadczone. W rozpoznawanej sprawie także postanowienie Sądu Rejonowego co do istoty sprawy wydane, co wynika z jego treści, 10 kwietnia 2018 r. po przeprowadzeniu w tymże dniu rozprawy, stanowi dokument urzędowy. W aktach natomiast brak jest protokołu rozprawy z 10 kwietnia 2018 r., a to oznacza, że nie można stwierdzić jakie czynności zostały wówczas podjęte i w jakich godzinach została rozprawa przeprowadzona oraz kto się na nią stawił. Nie można więc ustalić jakie czynności wówczas dokonano i dokładnie kiedy, a co za tym idzie czy dokonano jakichkolwiek czynności umożliwiających stronom udział w rozprawie. To zaś spowodowało pozbawienie ich możliwości działania w sprawie. W takim stanie sprawy rozprawa przeprowadzona 9 kwietnia 2018 r. bezpośrednio poprzedzała wydanie orzeczenia co do istoty sprawy.

Z protokołu z 9 kwietnia 2018 r. wynika więc domniemanie, że właśnie wówczas rozprawa został przeprowadzona i ogłoszono postanowienie co do istoty sprawy, a obalenie tego domniemania może nastąpić tylko poprzez sprostowanie tego protokołu; jeżeli rzeczywiście doszło do omyłki w tym zakresie, ale musi to przybrać stosowną formę (por. wyrok Sądu Najwyższego z 30 listopada 2007 r., sygn. akt IV CNP 111/07, Lex 623810). Do takiego sprostowania jednak nie doszło.

Pozbawienie strony możliwości działania ma miejsce wówczas, gdy z powodu wadliwości procesowych sądu lub czynności strony przeciwnej, będących skutkiem naruszenia konkretnych przepisów postępowania, strona nie mogła brać i nie brała udziału w postępowaniu lub jego istotnej części, a skutki tych wadliwości nie zostały usunięte przed wydaniem orzeczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z 1 czerwca 2012 r., II PK 259/11, Lex 1243021).

W takim stanie faktycznym sprawy brak zawiadomienia pełnomocnika wnioskodawcy o rozprawie odbytej 9 kwietnia 2018 r. spowodował pozbawienie wnioskodawcy możności obrony praw, co doprowadziło do nieważności postępowania (art. 379 pkt 5 k.p.c.). Trzeba bowiem pamiętać, że była to rozprawa bezpośrednio poprzedzająca wydanie postanowienia co do istoty sprawy, zaś to postanowienie zostało wydane następnego dnia, bez przeprowadzenia rozprawy. Z protokołu z 9 kwietnia 2018 r. wynika domniemanie, że wówczas rozprawa została przeprowadzona, a obalenie tego domniemania może nastąpić tylko poprzez jego sprostowanie, jeżeli rzeczywiście doszło do omyłki w tym zakresie, ale musi to przybrać stosowną formę.

Z powyższych względów, niezależnie od zarzutów apelacji, na skutek nieważności postępowania - pozbawienia możliwości obrony praw na rozprawie 9 kwietnia 2018 r., o której nikt nie został powiadomiony - należało uchylić zaskarżone orzeczenie, znieść postępowanie w tej części oraz przekazać sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu
w Z., pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. w związku z art. 379 pkt 5 k.p.c., art. 108 § 2 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c., należało orzec jak w sentencji.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy zawiadomi pełnomocników wnioskodawcy i uczestniczki postępowania o terminie rozprawy, przeprowadzi ewentualne dodatkowe postępowanie dowodowe (rozpoznając także wnioski dowodowe zgłoszone
w apelacji), ponowi czynności dokonane na terminie rozprawy 9 kwietnia 2018 r., które uzna za potrzebne do przeprowadzenia przed wydaniem orzeczenia, umożliwiając wnioskodawcy
i uczestniczce postępowania odniesienie się do przeprowadzonych dowodów oraz wyda stosowne orzeczenie co do istoty sprawy.

SSO Henryk Brzyżkiewicz SSO Roman Troll SSO Andrzej Dyrda