Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 24 lutego 2015 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 24 lutego 2015r. w Krakowie

na rozprawie sprawy z wniosku B. D.

przy uczestnictwie (...) i (...) w J.

o ustanowienie drogi koniecznej i o zasiedzenie służebności

na skutek apelacji uczestnika (...)

w J.

od postanowienia Sądu Rejonowego dla Krakowa – Krowodrzy w Krakowie

z dnia 29 stycznia 2014 r., sygnatura akt I Ns 2629/09/K

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu dla Krakowa – Krowodrzy w Krakowie do ponownego rozpoznania.

Sygn. akt II Ca 2418/14

UZASADNIENIE

postanowienia z dnia 24 lutego 2015 roku

Wnioskodawczyni B. D. domagała się ustanowienia służebności drogi koniecznej na nieruchomości stanowiącej własność (...), położonej w J., oznaczonej jako działka nr (...), objętej księgą wieczystą nr (...), na rzecz właściciela nieruchomości oznaczonej jako działka nr (...), objętej księgą wieczystą nr (...), będącej własnością wnioskodawczyni. Uzasadniając swoje stanowisko wskazała, że jej nieruchomość nie ma formalnego dostępu do drogi publicznej, a najmniej uciążliwym miejscem przebiegu drogi koniecznie jest część działki nr (...) leżąca wzdłuż granicy z nieruchomością (...) w pasie 5 m od niej.

W toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji wnioskodawczyni, opowiadając się za wersją drogi koniecznej - zaproponowaną przez biegłego po dokonaniu oględzin terenu z udziałem sądu, która zakładała jej przebieg ukośnie przez działkę (...) – wskazywała, że „prosi o potraktowanie ustanowionej w ten sposób drogi jako zasiedzenie”. Uzasadniła to wieloletnim (około 100 lat) korzystaniem z drogi o takim przebiegu przez jej wstępnych (k. 174, 201).

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 29 stycznia 2014 r. Sąd Rejonowy dla Krakowa Krowodrzy w Krakowie ustanowił służebność drogi koniecznej – przejazdu i przechodu na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości położonej w J., (...), a składającej się z działki numer (...) objętej Księgą Wieczystą (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy dla Krakowa Podgórza, Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w S., pasem terenu o szerokości 5 m zdefiniowanych punktami (...), biegnącym południowo-wschodnim narożem nieruchomości stanowiącej działkę numer (...) objętą Księgą Wieczystą nr (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy dla Krakowa – Podgórza, Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w S. przez teren utwardzony betonem istniejącego placu w południowo-wschodniej części działki nr (...) zgodnie z projektem służebności drogi koniecznej sporządzonym przez biegłego dr inż. W. H. l.p. (...) z dnia 11 czerwca 2011 r. Ponadto, zasądził od wnioskodawczyni B. D. na rzecz (...) w J. kwotę 1.068,00 zł tytułem wynagrodzenia za obciążenie nieruchomości służebnością i stwierdził, że każdy z uczestników ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Powyższe orzeczenie Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach:

Działka nr (...) stanowi własność wnioskodawczyni. Działka nr (...) stanowi własność - (...), zaś jej użytkownikiem wieczystym jest (...) w P.. Do działki nr (...) brak jest ustanowionego prawnego dostępu do drogi publicznej.

Najkorzystniejszym, najmniej uciążliwym wariantem poprowadzenia drogi koniecznej do działki nr (...) jest wariant III k-110, polegający na obciążeniu służebnością i urządzeniu drogi przez narożnik działki nr (...) w obszarze pomiędzy punktami (...). Także wysokość wynagrodzenia, jakie będzie musiała zapłacić wnioskodawczyni z tytułu obciążenia gruntu sąsiedniego służebnością jest najniższa przy przyjęciu tego wariantu albowiem wiąże się z obciążeniem jedynie 15 m ² powierzchni gruntu obciążanego.

Sąd Rejonowy, uznając, że działka nr (...) położona w P. nie ma zapewnionego dostępu do drogi publicznej, niewątpliwie istnieje potrzeba ustanowienia dla niej służebności drogi koniecznej. Sąd wskazał, że obciążenie tą służebnością działki nr (...) zgodnie z wariantem III k-110 jest najkorzystniejsze z uwagi na jej niewielki zakres – 15 m ² powierzchni, a tym samym i wysokość wynagrodzenia, do którego zapłacenia będzie zobowiązana wnioskodawczyni. Poza tym Sąd Rejonowy wskazał, że przeprowadzenie drogi koniecznej przez działkę nr (...) podzieliłoby ją na dwie części, utrudniając, a nawet uniemożliwiając pełne z niej korzystanie, w tym dokonanie dalszej zabudowy. Tym samym, Sąd I instancji uznał, że ustanowienie drogi koniecznej w tym wariancie spełnia przesłanki z art. 145 k.c.

O kosztach Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 520 § 1 k.p.c., stwierdzając, że każdy z uczestników ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Apelację od powyższego postanowienia wniósł uczestnik (...) w J., zaskarżając je w całości i wnosząc o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Uzasadniając swoje stanowisko, uczestnik zarzucił, że rozstrzygnięcie zapadło z naruszeniem prawa materialnego, a to art. 145 k.c. poprzez nieuwzględnienie wszystkich okoliczności świadczących o tym, że ustanowienie drogi koniecznej z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które ma prowadzić, powinno dotyczyć działki nr (...). Skarżący podniósł także, że Sąd nie odnosi się do kwestii niedogodności wynikających z takiego ustanowienia drogi koniecznej, a to do konieczności przesunięcia ogrodzenia z działki nr (...), zmiany położenia bramy wjazdowej do budynku na zaplecze, usunięcia drzew oraz przesunięcia trójramiennego słupa energetycznego. Zarzucił także, że Sąd Rejonowy nie uwzględnił faktu, że działka nr (...) jest zabudowana, uczestnik od 1958 r. prowadzi tam działalność usługową, a ustanowiona droga konieczna utrudni dostęp do budynku i rampy, gdzie podjeżdżają samochody dostawcze i wyładowują towar. Uczestnik podniósł również, że w tym miejscu planowany był podjazd dla osób niepełnosprawnych. W opozycji do rozstrzygnięcia Sądu, uczestnik wskazał, że działka nr (...) nie jest zabudowana, na jej terenie nie jest prowadzona żadna działalność i to właśnie przez tą działkę biegnie częściowo utwardzony szlak, z którego korzystają mieszkańcy sąsiednich działek, a w przeszłości korzystali także dziadkowie wnioskodawczyni. Zaznaczył przy tym, że droga konieczna nie musiałaby biec po działce nr (...) przez skarpę, ale wzdłuż granicy działki nr (...) i byłby to wariant najbardziej bezkolizyjny, na co też jego zdaniem wskazywała wydana po wizji lokalnej opinia biegłego, jak i propozycja wnioskodawczyni.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawczyni B. D. zakwestionowała sygnalizowaną przez apelującego konieczność usunięcia drzew i przesunięcia słupa energetycznego. Jednocześnie wskazała, że druga wersja przebiegu drogi koniecznej przez skarpę działki nr (...) również byłaby dla niej odpowiednia, tym bardziej, że dawniej właśnie tamtędy przebiegała droga. Wnioskodawczyni wniosła o uznanie drogi koniecznej w tym wariancie jako zasiedzenie służebności, gdyż z tej drogi korzystali jej matka, dziadkowie i pradziadkowie.

(...) J.wniosła o oddalenie apelacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 193 § 1 k.p.c. zmiana powództwa jest dopuszczalna, jeżeli nie wpływa na właściwość sądu. Z uwagi na to, że kwestia zmiany przedmiotowej wniosku w postępowaniu nieprocesowym nie została uregulowana przepisem odrębnym, zgodnie z art. 13 § 2 k.p.c., do zmiany takiej, dokonanej w postępowaniu nieprocesowym, stosuje się odpowiednio przepisy o procesie, a więc art. 193 k.p.c. W świetle jego postanowień zmiana przedmiotowa powództwa (wniosku) polega bądź na zastąpieniu dotychczasowej podstawy faktycznej, przy zachowaniu niezmienionego żądania, bądź na zmianie żądania, przy zachowaniu niezmienionej podstawy faktycznej, bądź na zmianie obu tych elementów (porównaj między innymi wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 lipca 2008 r. II CSK 102/08, niepubl.). Polega więc na zmianie istotnych elementów powództwa (wniosku), wszystkich albo wybranych, w wyniku czego przeobrażeniu podlega żądanie wraz z podstawą faktyczną i prawną. Zawsze zatem zmiana powództwa i wniosku polega na zmianie jego istotnych elementów.

Przepis art. 193 § 1 k.p.c. wiąże dopuszczalność zmiany przedmiotowej powództwa jedynie z właściwością sądu, a więc także zmiana przedmiotowa wniosku w postępowaniu nieprocesowym nie jest uzależniona od innych okoliczności (porównaj postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 kwietnia 2003 r. V CKN 104/01, niepubl.).

2. Wydając zaskarżone postanowienie Sąd Rejonowy w zupełności pominął fakt, iż pismami z dnia 12 lutego 2013 roku (k. 174) i 26 sierpnia 2013 roku (k. 201) wnioskodawczyni dokonała modyfikacji pierwotnie wniesionego wniosku, domagając się stwierdzenia zasiedzenia służebności drogi koniecznej. Na taką jej intencję wskazuje wprost treść tych pism, w których wnioskodawczyni podaje motywy swojego stanowiska i jasno formułuje swoje żądanie, którego w toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji nie cofnęła. Także w odpowiedzi na apelację wnioskodawczyni wprost odnosi się do żądania zasiedzenia, co uniemożliwia przyjęcie, by od żądania tego odstąpiła (cofnęła je).

Oznacza to, że przedmiotem postępowania w niniejszej sprawie nie jest, jak wynika to z treści zaskarżonego postanowienia i jego uzasadnienia, wyłącznie żądanie ustanowienia służebności drogi koniecznej ale również żądanie zasiedzenia służebności we wskazanym przez wnioskodawczynię zakresie.

Dokonana przez wnioskodawczynię zmiana żądania nie jest w świetle art. 193 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. niedopuszczalna, bowiem nie wpływa ona na właściwość sądu. Zgodnie z art. 606 k.p.c. w sprawach z zakresu prawa rzeczowego właściwy jest sąd położenia rzeczy, przy czym sądem tym jest sąd rejonowy (art. 507 k.p.c.).

3. Zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c. poza wypadkami określonymi w § 2 i 3 sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

W orzecznictwie zgodnie przyjmuje się, iż rozpoznanie istoty sprawy jest pojęciem węższym niż rozpoznanie i rozstrzygnięcie sprawy w ogóle. Nie może być ono też utożsamiane ani kojarzone z rozpoznaniem tylko kwestii formalnoprawnych. Może ono bowiem oznaczać wyłącznie zbadanie materialnej (istotnej) podstawy żądania pozwu oraz, ewentualnie, merytorycznych zarzutów pozwanego; a zatem a contrario, nierozpoznanie istoty sprawy to zaniechanie przez sąd tego właśnie badania (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999 Nr 1, poz. 22). Przyjmuje się przy tym, że pojęcie to interpretowane jest jako wadliwość rozstrzygnięcia polegająca na wydaniu przez sąd pierwszej instancji orzeczenia, które nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, bądź na zaniechaniu zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony z powodu bezpodstawnego przyjęcia, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC z 1999 Nr 1, poz. 22; z dnia 15 lipca 1998 r., II CKN 838/97, LEX nr 50750; z dnia 3 lutego 1999 r., III CKN 151/98, LEX nr 519260; z dnia 9 listopada 2012 r., LEX nr 1231340; z dnia 26 listopada 2012 r.,I CZ 147/12, LEX nr 1284698 oraz wyroki tego Sądu z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003 Nr 3, poz. 36; z dnia 21 października 2005 r., III CK 161/05, LEX nr 178635; z 12 listopada 2007 r., I PK 140/07, OSNP 2009 nr 1-2, poz. 2).

Tak rozumianej istoty sprawy nie rozpoznał Sąd pierwszej instancji. Sąd ten bowiem niewątpliwie nie orzekł o zgłoszonym przez wnioskodawczynię żądaniu zasiedzenia służebności, ograniczając swoje rozstrzygnięcie tylko do żądania ustanowienia służebności drogi koniecznej, a nastąpiło to w sytuacji, gdy zasadność żądania ustanowienia służebności drogi koniecznej była ściśle uzależniona od uprzedniego stwierdzenia, czy nieruchomość wnioskodawczyni posiada dostęp do drogi publicznej, co miałoby miejsce w przypadku zasiedzenia takiej służebności.

Powyższe skutkować musiało uchyleniem zaskarżonego postanowienia i przekazaniem sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

4. Rolą Sądu Rejonowego ponownie rozpoznającego sprawę będzie orzeczenie o przedmiocie postępowania zgodnie ze zgłoszonym przez wnioskodawczynię żądaniem. W szczególności winien Sąd Rejonowy wyjaśnić, czy wystąpienie przez wnioskodawczynię z żądaniem zasiedzenia oznacza zmianę wniosku, polegającą na zgłoszeniu nowego wniosku w miejsce pierwotnie zgłoszonego, czy też wystąpienie z nowym żądaniem obok dotychczasowego, na co wskazywałaby postawa wnioskodawczyni, w której wydaje się ona podtrzymywać nadal wniosek o ustanowienie służebności.

W przypadku zmiany polegającej na zgłoszeniu nowego wniosku w miejsce wniosku pierwotnie zgłoszonego Sąd Rejonowy winien rozważyć, czy taka zmiana mieści w sobie dorozumiane cofnięcie wniosku pierwotnie zgłoszonego, na co wskazuje się w orzecznictwie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 kwietnia 2003 roku, V CKN 104/01), a następnie mieć na względzie, że stosownie do art. 512 k.p.c. skuteczność tego cofnięcia jest uzależniona od braku sprzeciwu innych uczestników w terminie wyznaczonym przez sąd.

Jeżeli przedmiotem rozpoznania pozostanie również pierwotne żądanie ustanowienia służebności drogi koniecznej, Sąd Rejonowy winien mieć na względzie, że uczestnikami tego postępowania winni być wszyscy właściciele nieruchomości sąsiednich, przez które droga może przebiegać. Z dotychczasowego postępowania przed Sądem pierwszej instancji wynika, że jeden z wariantów przebiegu drogi (wariant II w opinii biegłego W. H. k. 42) biegnie częściowo po działce (...), której właściciele nie biorą udziału w niniejszym postępowaniu, a niewątpliwie są zainteresowanymi w rozumieniu art. 510 § 1 k.p.c. i winni brać w nim udział, nad czym winien czuwać sąd z urzędu (art. 510 § 2 k.p.c.).

Sąd Rejonowy winien mieć również na względzie, że wynikający z art. 145 § 2 k.c. obowiązek uwzględnienia potrzeb nieruchomości niemającej dostępu do drogi publicznej oraz najmniejszego obciążenia gruntów, przez które droga ma prowadzić, wymaga dokonania rzeczywistej oceny interesów stron i rozważenia podnoszonych przez nie argumentów. Ustalenia w tym względzie winny być poczynione po przeprowadzeniu także dowodu z przesłuchania stron, zaś sąd obowiązany jest rozważyć wszystkie możliwe warianty przebiegu drogi, co winno również znaleźć odzwierciedlenie w uzasadnieniu. W szczególności nie jest tu wystarczające oparcie się na dowodzie z opinii biegłego i poprzestanie na sugerowanym przez niego wariancie, zwłaszcza jeżeli, jak w niniejszej sprawie, stanowisko biegłego co do optymalnego wariantu ulega zmianie w zależności od podnoszonych przez strony zarzutów.