Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Poznań, dnia 7 maja 2019r

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział XII Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Hanna Ratajczak

Ławnicy: ---------------------

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Katarzyna Słup- Ostrawska

po rozpoznaniu w dniu 11 kwietnia 2019r w Poznaniu

sprawy z powództwa M. K. (1)

przeciwko M. K. (2)

o zapłatę

I.  Zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 67.150,50zł( sześćdziesiąt siedem tysięcy sto pięćdziesiąt zł 50/100) z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 8 czerwca 2016r do dnia zapłaty

II.  W pozostałej części powództwo oddala

III.  Kosztami postępowania obciąża powoda w 53% a pozwanego w 47% pozostawiając szczegółowe rozliczenie referendarzowi sądowemu

/-/SSO Hanna Ratajczak

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 01 czerwca 2016 roku (k. 2- 22) powód M. K. (1) wniósł o zasądzenie od pozwanego M. K. (2) na rzecz powoda kwoty 125.750 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu według norm przepisanych w tym kosztów zastępstwa adwokackiego.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, iż w dniu 17 grudnia 2012 roku zmarła L. K.. Spadkodawczyni pozostawiła testamenty, w których jako jedynego spadkobiercę powołała syna M. K. (2). Jednocześnie tytułem zapisu zobowiązała spadkobiercę do rozdysponowania rzeczy osobistych oraz biżuterii między K. K. i dzieci M. K. (1). Powód i pozwany byli jedynymi dziećmi zmarłej spadkodawczyni, wobec braku testamentów dziedziczyliby z ustawy po ½ części spadku.

W skład masy spadkowej wchodzą środki pieniężne w kwocie około 35.000 zł dolarów amerykańskich, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, położonego w P., na Osiedlu (...), o powierzchni użytkowej 76,40 m ² o wartości około 450.000 zł oraz biżuteria. Z kwoty zgromadzonej na rachunku bankowym pozwany przelał na rzecz powoda 8.551,59 dolarów amerykańskich. Z korespondencji sms wynika, że pozwany potrącił ze środków zgormadzonych na rachunkach kwotę 53.000 zł. Z uwagi na brak podstaw potrącenia powodowi należy się dodatkowo kwota 13.250 zł, stanowiąca ¼ kwoty 53.000 zł. Pozwany oraz spadkodawczyni w akcie notarialnym z dnia 23 września 2010 roku określiły wartość spółdzielczego prawa do lokalu na kwotę 450.000 zł. Powodowi z tytułu zachowku należy się ¼ wartości mieszkania tj. 112.500 zł. Odnosząc się do kwestii wydziedziczenia podniesionej w testamencie, to było ono całkowicie bezpodstawne oraz nieskuteczne z uwagi na ogólnikowe sformułowanie podstaw wydziedziczenia.

W odpowiedzi na pozew z dnia 11 lipca 2016 roku (k. 28- 88) pozwany M. K. (2) wniósł o oddalenie powództwa w całości; zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepianych.

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew pozwany podniósł, iż powództwo winno być oddalone z uwagi na wydziedziczenie powoda przez spadkodawczynię, nadto darowizny dokonane przez spadkodawczynię na rzecz syna M., a także kwoty uzyskane od pozwanego M. K. (2), które łącznie przewyższają należny zachowek. Spadkodawczyni w treści testamentu wydziedziczyła powoda albowiem uporczywie niedopełniał względem niej obowiązków rodzinnych. Na wypadek gdyby Sąd nie podzielił podglądu pozwanego, co do skutków prawnych wydziedziczenia powoda, pozwany podniósł iż powód otrzymał należny mu zachowek w postaci darowizn dokonanych przez spadkodawczynię na jego rzecz. Prócz darowizn od spadkodawczyni powód otrzymał od pozwanego kwotę 8.972,24 USD.

Nadto pozwany wskazał, że potracił kwotę 53.000 zł tytułem opłaconych wcześniej przez niego kosztów sądowych oraz kwoty dwa razy po 20.000 zł które to kwoty pozwany zwrócił swoim dzieciom, a które otrzymały od spadkodawczyni na długo przed śmiercią.

Odnosząc się do wartości mieszkania na Osiedlu (...) to pozwany podniósł, iż spadkodawczyni w akcie notarialnym nie wskazała rzeczywistej wartości. Zgodnie z operatem szacunkowym z dnia 28 lipca 2015 roku wartość w/w lokalu na dzień 17 grudnia 2012 roku wynosiła 320.082 zł.

Na rozprawie w dniu 11 kwietnia 2019 roku powód oświadczył, że otrzymał część biżuterii po matce. Nadto oświadczył, że uważa kwestię rozliczenia biżuterii za załatwioną i nie wnosi o rozliczanie tych składników spadku.

W dalszym toku postępowania strony podtrzymywały swoje stanowiska procesowe.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Postanowieniem z dnia 28 sierpnia 2015 roku wydanym w sprawie o sygn. akt (...) Sąd Rejonowy (...), Wydział I Cywilny stwierdził, że spadek po L. K. zmarłej dnia 17 grudnia 2012 roku w P., ostatnio stale zamieszkałej w P., na podstawie testamentu notarialnego z dnia 26 sierpnia 2002 roku, Rep. (...) notariusza O. P. z P., otwartego i ogłoszonego w Sądzie Rejonowym (...) w sprawie o sygn. akt (...) oraz na podstawie testamentu notarialnego z dnia 05 maja 2006 roku, Rep. (...) notariusza O. P. z P. otwartego i ogłoszonego w Sądzie Rejonowym (...) w sprawie o sygn. akt (...), nabył syn M. K. (2) w całości.

Dowód: kopia postanowienia dnia 28 sierpnia 2015 roku wydanego w sprawie o sygn. akt (...) (k. 112), akta sprawy Sądu Rejonowego (...) o sygn. (...), akta sprawy Sądu Rejonowego (...) o sygn. (...), zeznania stron (e- protokół z dnia 22 lutego 2018 roku)

L. K. w chwili śmierci była wdową, posiadała dwóch synów M. K. (1) i M. K. (2), obaj są jedynymi spadkobiercami ustawowymi zmarłej.

Wobec powyższego powód należący do ustawowego kręgu spadkobierców jako syn L. K., dziedziczyłby spadek po niej na mocy ustawy w ½ części.

Okoliczności bezsporne, a nadto dowód: zeznania stron (e- protokół z dnia 22 lutego 2018 roku)

Powód utrzymywał z matką dobre relacje zarówno w czasie jej pobytu za granicą głównie poprzez kontakt listowny, jak również po jej powrocie od około 2003 roku poprzez osobiste odwiedziny co około 2 tygodnie, wraz z całą rodziną, z żoną lub samodzielnie. Zmarła także odwiedzała syna przyjeżdżając do niego na kilka dni. Powód także pozostawał z matką w kontakcie telefonicznym.

Po powrocie do Polski spadkodawczyni zamierzała zamieszkać wspólnie z powodem, ten wówczas kupował dom, którą to inwestycję w części sfinansowała L. K.. Powód na rzecz matki ustanowił służebność osobistą mieszkania na zakupionej nieruchomości. Niemniej jednak L. K. była sobą niezależną i zdecydowała się na samodzielne zamieszkiwanie w jej mieszkaniu w P.. Ostatecznie nigdy nie zamieszkała na stałe z synem M. w zakupionej nieruchomości położonej w S..

Powód nie miał z matką żadnych konfliktów, utrzymywali regularny kontakt osobisty oraz telefoniczny. M. K. (1) orientował się w sytuacji życiowej i zdrowotnej zmarłej. Odwiedzał ją, jednakże z uwagi na dzielącą ich odległość nie mogły to być odwiedziny codzienne, jak w przypadku pozwanego oraz na tyle częste jak tego oczekiwała zmarła.

Przed śmiercią spadkodawczyni ostatnie święta Wielkanocne spędziła wraz powodem i jego rodziną. W kolejnych miesiącach stan zdrowia zmarłej pogarszał się, stopniowo wymagała opieki w coraz to szerszym zakresie. Powód odwiedzał matkę, ale już nie tak często, chora nie życzyła sobie odwiedzin, wizyty ją męczyły. Opiekę nad matką przejął pozwany, który w ostatnich miesiącach życia matki zamieszkał z nią aby móc sprawować stałą opiekę. W tym czasie powód oraz jego żona na prośbę pozwanego, dwukrotnie w czasie weekendów przejęli opiekę nad matką. Na bieżąco nadto pozwanemu pomagały dzieci.

L. K. pozostawała w bliskich relacjach z synem M.. Powód przez lata miał dobre relacje z matką. Wspólnie spędzali czas, matka wspierała go także finansowo.

Dowód: kopia katu notarialnego Rep (...) (k. 104- 115), kopia katu notarialnego Rep. (...) (k. 116- 121), kopia aktu notarialnego Rep. A nr (...) (k. 122- 124), zeznania świadków T. K., K. K., M. K. (3) (e-protokół z dnia 01 grudnia 2016 roku), M. F., W. F. (e-protokół z dnia 16 lutego 2017 roku), M. K. (4), K. H., B. S. (e-protokół z dnia 06 kwietnia 2017 roku), J. K. (1), S. K. (e-protokół z dnia 26 maja 2017 roku), J. K. (2) (e-protokół z dnia 22 czerwca 2017 roku), zeznania stron (e-protokół z dnia 22 lutego 2018 roku)

W dniu 23 września 2009 roku L. K. i M. K. (2) zawarli umowę darowizny, na mocy której zmarła darowała pozwanemu do majątku osobistego spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego położnego w P., osiedle (...) oraz ustanowiono dla L. K. nieodpłatne i dożywotnie prawo użytkowania przedmiotowego lokalu.

Dowód: kopia aktu notarialnego Rep. A nr (...) (k. 11- 17)

Według stanu na datę dokonania darowizny tj. 23 września 2010 roku budynek, w którym usytuowany był przedmiotowy lokal mieszkalny, zlokalizowany był w P., w dawnej dzielnicy (...), w obrębie R., na osiedlu (...), we wschodniej części miasta w odległości około 4,2 km od centrum miasta. Bezpośrednie otoczenie budynku, w którym znajdował się przedmiotowy lokal, stanowiły budynki mieszkalne wielorodzinne oraz obiekt usługowo- handlowy ( sklep (...), lokale handlowo- usługowe na parterze budynku). W niedalekim otoczeniu znajdowały się obiekty użyteczności publicznej (szkoły, poczta, kościół). Przedmiotową lokalizację charakteryzowały korzystne uwarunkowania komunikacyjne oraz bardzo dobry dostęp do zaplecza bytowego (punkty handlowe oraz usługowe). W promieniu około 150 m znajdowały się przystanki komunikacji miejskiej- tramwajowy i autobusowy (ul. (...)), autobusowy (os. (...)). Budynek położony był przy ul. (...) o nawierzchni asfaltowej, o dużym natężeniu ruchu oraz przy ulicy wewnętrznej o nawierzchni asfaltowej z urządzonymi chodnikami i miejscami parkingowymi, o umiarkowanym natężeniu ruchu.

Budynek, w którym położony był przedmiotowy lokal wzniesiony został w technologii prefabrykowanej w latach 70-tych. Jest to budynek o XVII kondygnacjach nadziemnych, podpiwniczony, posiadający windy. Obiekt ocieplony, otynkowany, elewacja w stanie dobrym. Budynek w układzie jednoklatkowym. Klatka schodowa w dobrym stanie technicznym, ściany malowane farbami emulsyjnymi, schody i posadzki wyłożone płytkami ceramicznymi, balustrady metalowe, stolarka okienna PCV, stolarka drzwiowa aluminiowa. Nie zauważono ugięć ani zarysowań stropów, ściany bez zarysowań, obiekt o prawidłowo prowadzonej gospodarce remontowej. Stan techniczny budynku określa się jako dobry.

Budynek był w pełni wyposażony w następujące instalacje techniczne: elektryczną, wodną, kanalizacyjną, gazową, domofonową, kablową, odgromową.

Przedmiotowy lokal mieszkalny nr (...), o powierzchni użytkowej 76,40 m ² położony był na IV piętrze budynku mieszkalnego wielorodzinnego o XVII kondygnacjach nadziemnych i I kondygnacji podziemnej. Wejście do lokalu odbywa się ze wspólnej klatki schodowej. Lokal składa się z następujących pomieszczeń tj. 3 pokoi, kuchni, łazienki, wc, przedpokoju.

Standard wykończenia lokalu na dzień 23 września 2010 roku należy określić jako dobry. Ściany otynkowane, pomalowane, częściowo obłożone płytkami ceramicznymi, częściowo tapetą. Sufity otynkowane, pomalowane, częściowo obłożony kasetonami. Posadzki wyłożone panelami i płytkami ceramicznymi, stolarka okienna PCV, stolarka drzwiowa płycinowa, stała zabudowa kuchenna. Łazienka wyposażona w prysznic i umywalkę, wc wysmażone w ustęp i umywalkę. Ponadto istniała możliwość korzystania z piwnicy.

W lokalu nie było pokoi przechodnich, nadto znajdowała się w nim oddzielna kuchnia, dlatego jego funkcjonalność należy ocenić jako dobrą. Lokal był wykorzystywany zgodnie z jego przeznaczeniem czyli na cele mieszkalne.

Lokal był wyposażony w następujące instalacje: elektryczną, wodną, kanalizacyjną, gazową, kablową, domofonową oraz centralnego ogrzewania.

Zgodnie ze studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Miasta P. zatwierdzonym Uchwałą Rady Miasta P. nr (...) z dnia 18 stycznia 2008 roku ustalono, że teren znajdujący się na osiedlu (...) oznaczony był jako (...), tereny zabudowy wielorodzinnej, zabudowa blokowa wymagająca rehabilitacji.

Cechy rynkowe przedmiotowego lokalu należy ocenić następująco: lokalizacja i sąsiedztwo- dobra, stan techniczny budynku- dobry, standard lokalu- dobry, powierzchnia użytkowa lokalu słaba, piętro dobre.

Wartość rynkowa spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w P. na os. (...) zgodnie ze stanem na dzień 23 września 2010 roku i cenami z chwili obecnej wynosi 337.102 zł.

Dowód: opinia biegłego sądowego R. D. z dnia 02 lipca 2018 roku (k. 314-330), zeznania biegłego sądowego R. D. (e-protokół z dnia 11 kwietnia 2019)

W skład spadku po zmarłej L. K. wchodziły też środki pieniężne zgromadzone na zagranicznym rachunku bankowym oraz środki pieniężne w złotówkach w kwocie 53.000zł Pozwany z całej zgromadzonej tam sumy potrącił równowartość 53.000 zł. Pozwany przelał bratu łączną kwotę 8.972,24 USD. (...) kwoty zgromadzonej na zagranicznym koncie. Z tytułu rozliczenia środków w walucie obcej powód nie zgłaszał dalszych pretensji.

Nadto w skład masy spadkowej wchodziła biżuteria, która również została między stronami rozliczona.

Okoliczności bezsporne, a nadto dowody: zeznania stron (e- protokół z dnia 22 lutego 2018 roku), potwierdzenia przelewów (k. 40- 42), spis złota (k.125-126)

W skład spadku nadto należy zaliczyć darowizny dokonane na rzecz powoda, w łącznej kwocie 40.500 zł, tj.:

- kwota 40.000 zł darowana na rzecz M. K. (4) oraz M. K. (1) w sierpniu 2004 roku tytułem dopłaty do kupna domu w S., przy czym kwota darowana na rzecz powoda to 20.000 zł,

- kwota 1.000 zł darowana na rzecz M. K. (4) oraz M. K. (1) w listopadzie 2004 roku tytułem dopłaty do kupna domu w S., przy czym kwota darowana na rzecz powoda to 500 zł,

- kwota 1.000 zł darowana na rzecz M. K. (4) oraz M. K. (1) w grudniu 2004 roku tytułem dopłaty do kupna domu w S., przy czym kwota darowana na rzecz powoda to 500 zł,

- kwota 1.000 zł darowana na rzecz M. K. (4) oraz M. K. (1) w styczniu 2005 roku tytułem dopłaty do kupna domu w S., przy czym kwota darowana na rzecz powoda to 500 zł,

- kwota 1.000 zł darowana na rzecz M. K. (4) oraz M. K. (1) w lutym 2005 roku tytułem dopłaty do kupna domu w S., przy czym kwota darowana na rzecz powoda to 500 zł,

- kwota 1.000 zł darowana na rzecz M. K. (4) oraz M. K. (1) w marcu 2005 roku tytułem dopłaty do kupna domu w S., przy czym kwota darowana na rzecz powoda to 500 zł,

- kwota 4.000 zł darowana na rzecz M. K. (4) oraz M. K. (1) w sierpniu 2005 roku tytułem spłaty raty kredytu za dom w S., przy czym kwota darowana na rzecz powoda to 2.000 zł,

- kwota 4.000 zł darowana na rzecz M. K. (4) oraz M. K. (1) we wrześniu 2005 roku tytułem spłaty raty kredytu za dom w S., przy czym kwota darowana na rzecz powoda to 2.000 zł,

- kwota 4.000 zł darowana na rzecz M. K. (4) oraz M. K. (1) we wrześniu 2005 roku tytułem spłaty raty kredytu za dom w S., przy czym kwota darowana na rzecz powoda to 2.000 zł,

- kwota 4.000 zł darowana na rzecz M. K. (4) oraz M. K. (1) we wrześniu 2005 roku tytułem spłaty raty kredytu za dom w S., przy czym kwota darowana na rzecz powoda to 2.000 zł,

- kwota 10.000 zł darowana na rzecz M. K. (1) w lipcu 2003 roku.

Wartość masy spadkowej po zmarłej L. K. wynosi łącznie 430.602 zł tj.: wartość spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu 337.102 zł, nierozliczone środki pieniężne w wysokości 53.000 zł oraz dokonane na rzecz powoda darowizny w kwocie 40.500 zł.

Należny powodowi zachowek w wysokości 1/2 części udziału przypadającego mu w drodze dziedziczenia ustawowego tj. z 1/2 całego spadku czyli 1/4 z kwoty 430.602 zł to 107.650,50 zł. Po uwzględnieniu dotąd dokonanych na rzecz powoda darowizn w kwocie 40.500 zł, należny mu zachowek wynosi 67.150 zł.

Dowód: potwierdzenie przelewu z dnia 31 sierpnia 2004 roku, potwierdzenie przelewu z dnia 05 listopada 2004 roku, potwierdzenie przelewu z dnia 06 grudnia 2004 roku, potwierdzenie przelewu z dnia 05 stycznia 2005 roku, potwierdzenie przelewu z dnia 07 lutego 2005 roku, potwierdzenie przelewu z dnia 07 marca 2005 roku, potwierdzenie przelewu z dnia 31 sierpnia 2005 roku, potwierdzenie przelewu z dnia 02 września 2005 roku, potwierdzenie przelewu z dnia 12 września 2005 roku, potwierdzenie przelewu z dnia 14 września 2005 roku (oryginały dokumentów umieszczone w kopercie k. 266), kopia pisma z dnia 07 lipca 2003 roku (k. 55), wyciąg z rachunku bankowego (płyta Cd k. 300)

Powód pismem z dnia 14 września 2015 roku zwrócił się do pozwanego o rozliczenie zachowku. Prowadzone negocjacje nie zakończyły się wypracowaniem porozumienia.

Dowód: kopia pisma z dnia 06 października 2015 roku (k. 18), kopia pisma z dnia 05 kwietnia 2016 roku (k. 1990, kopia pisma z dnia 14 września 2015 roku (k. 20) kopia pisma z dnia 02 marca 2016 roku (k. 21-22)

Przedstawiony stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych dowodów oraz kopii dokumentów. Sąd uznał te dokumenty za całkowicie wiarygodne i wystarczające dla uwzględnienia powództwa, nie były one kwestionowane przez strony, jak również nie budziły wątpliwości Sądu. Podkreślić przy tym należy, że zgodnie z art. 244 § 1 kpc dokumenty urzędowe, sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. Z kolei w świetle art. 245 kpc dokument prywatny stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie.

Nadto Sąd dokonał istotnych ustaleń faktycznych w oparciu o opinię biegłego z zakresu szacowania wartości nieruchomości R. D., uzupełnionej przesłuchaniem na rozprawie. Obok opinii biegłego zasadnicze znaczenie dla ustaleń Sądu miały dokumenty dotyczące dokonanych przez zmarłą przelewów.

Dla rozstrzygnięcia roszczenia w zakresie oszacowania wartości nieruchomości zasadnicze znaczenie miała opinia biegłego sądowego R. D. uzupełniona zeznaniami biegłego złożonymi na rozprawie w dniu 11 kwietnia 2019 roku.

W trakcie składania zeznań biegły podtrzymał w całości treść opinii pisemnej, a nadto wyjaśnił, że zgodnie z ustawą o gospodarce nieruchomościami nie ma jednego uniwersalnego zestawienia cech nieruchomości i ustalonego sytemu wagowania tych cech. Cechy te określa się każdorazowo, w oparciu o dostępny materiał porównawczy. Biegły wskazał, że przedmiotowy budynek znajduje się w miejscu dobrze skomunikowanym, a jego cecha lokalizacja została określona jako dobra z uwagi na bezpośrednie posadowienie przy ulicy, a tym samym narażenie na hałas uliczny. Rodzaj okien nie ma wpływu na wagę tej cechy tj. na lokalizację. Mimo zastosowania okien z pakietem dźwiękoszczelnym przy ich otwarciu tracą swoje właściwości.

Ponadto biegły wyjaśnił, że do porównania wziął lokale mieszkalne znajdujące się w budynkach położnych na sąsiadujących osiedlach. Budynki te były budowane w tym samym okresie najczęściej w ten sam sposób. Różnica może polegać wyłącznie na tym, że część z nich jest zmodernizowana poprzez termomodernizację.

W ocenie Sądu opinia sporządzona została w sposób jasny, rzeczowy i przejrzysty. Biegły wskazał na czym oparł się wydając opinię, z jakich korzystał źródeł i jaką posłużył się metodologią. W sposób zrozumiały przedstawił wnioski opinii oraz w jaki sposób do nich doszedł. Sąd nie miał też wątpliwości co do tego, że biegły posiada kompetencje i doświadczenie potrzebne do wydania opinii w sprawie.

Podkreślić należy, że opinia została sporządzona przez biegłego dysponującego wiedzą i doświadczeniem i jest ona zgodna z zasadami logiki. Istotne jest, że do biegłego należy wybór metodyki opracowania opinii, a okoliczność, że opinia biegłego okazała się niekorzystna dla strony nie oznacza, że jest ona niekompletna czy wadliwa.

Sąd zeznania świadków T. K., K. K., M. K. (3), M. F., W. F., M. K. (4), K. H., B. S., J. K. (1), S. K., J. K. (2) uznał jako wiarygodne. Świadkowie zeznawali spójnie i logicznie, podnoszone przez nich okoliczności wzajemnie się pokrywały. Świadkowie zgodnie wskazywali, że powód utrzymywał dobre relacje z matką, często ją odwiedzał, również w chorobie, nadto że nie był z nią skonfliktowany. Nadto żaden ze świadków nie podnosił okoliczności mogących świadczyć o zachowaniu powoda, a spełniającym przesłanki jego wydziedziczenia.

Świadkowie M. F., W. F., K. H., B. S. nie dysponowali wiedzą w zakresie dokonywanych przez zmarłą darowizn oraz wzajemnych rozliczeń stron. Niemniej jednak brak wiedzy świadków nie wpływa na ocenę ich wiarygodności.

Zeznania stron Sąd uznał jako wiarygodne. W zakresie dotyczącym wzajemnych rozliczeń, relacji powoda z matką oraz sposobu sprawowania opieki nad zmarłą wzajemnie się pokrywały, w swej treści były spójne i logiczne, a nadto korespondowały ze zgrmadzonym w sprawie materiałem dowodowym.

Twierdzenia stron oraz świadków, a dotyczące dokonywanych na rzecz synów zmarłej darowizn uznał za mało przydatne, albowiem jako bardziej wiarygodne uznał dokumenty znajdujące się w aktach sprawy i na nich poczynił istotne ustalenia w tym zakresie.

Sąd oddalił wniosek powoda o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z dziedziny wyceny nieruchomości na okoliczność wyceny służebności ustanowionej na rzecz L. K. w nieruchomości powoda, albowiem jest to służebność osobista, która wygasła najpóźniej ze śmiercią L. K. (art. 299 kc), zatem nie wchodzi w skład masy spadkowej. Przeprowadzenie tego dowodu prowadziłoby wyłącznie do przewlekłości postępowania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Roszczenie powoda zasługiwało na uwzględnienie wyłącznie w części.

Powód domagał się zasądzenia na swoją rzecz tytułem zachowku po zmarłej matce L. K. w kwocie 125.750 zł.

Podstawą żądania pozwu jest art. 991 kc, który stanowi, że zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek). Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Zgodnie z treścią art. 993 kc przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.

W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku (art. 931 §1 kc).

Powyższe oznacza, że udział spadkowy powoda, w przypadku dziedziczenia ustawowego, wyniósłby ½ części.

Zachowek jest postacią uprawnienia do partycypacji w części wartości mienia spadkodawcy i może przybrać postać roszczenia w sytuacji braku uzyskania od spadkodawcy powołania do dziedziczenia lub przysporzenia majątkowego o wystarczającej wysokości. Spadkodawca, nie czyniąc danej osoby bliskiej spadkobiercą, może sam dokonać na jej rzecz rozporządzenia w postaci darowizny lub zapisu w testamencie, antycypując niejako jej uprawnienie do zachowku. (Kodeks Cywilny- Tom III, wydanie 2, red. M. Gutowski 2019, komentarz do art. 991 kc).

Roszczenie powoda zasługiwało na uwzględnienie co do zasady, albowiem postępowanie dowodowe jednoznacznie wykazało, że M. K. (1) jako syn spadkodawczyni dziedziczyłby spadek po niej, na mocy ustawy w ½ części.

Odnosząc się natomiast do kwestii wskazania przez zmarłą w treści testamentu, że wydziedzicza syna M. K. (1) (oraz innych członków rodziny), albowiem uporczywie względem niej nie spełniają obowiązków rodzinnych, Sąd ocenił, iż wydziedziczenie nie zostało dokonane skutecznie.

Zgodnie z art. 1008 kc spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Przy czym przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu (art. 1009 kc).

Skuteczność wydziedziczenia wymaga zarówno wskazania przez spadkodawcę w testamencie przyczyny wydziedziczenia, należącej do jednej z przyczyn zawartych w zamkniętym katalogu z art. 1008 kc, jak i rzeczywistego istnienia wskazanych przez spadkodawcę okoliczności.

Samo wskazanie w testamencie przyczyny wydziedziczenia polegającej na nieutrzymywaniu żadnych więzi rodzinnych, w ocenie sądu, nie mogło stanowić skutecznego wydziedziczenia. W świetle art. 1009 kc przyjmuje się, że podstawą do ustalenia przyczyny wydziedziczenia może być tylko treść testamentu, w którym spadkodawca ma obowiązek określić przyczyny swojego rozporządzenia pozbawiającego wydziedziczonego przynależnego mu prawa. W tych okolicznościach samo ogólnikowe sformułowanie spadkodawcy i to co do kilku osób, iż spadkobierca „nie dopełnia obowiązków rodzinnych”, w ocenie Sądu nie wystarcza do uznania wydziedziczenia za skuteczne, niewątpliwie bowiem jest ono na tyle szerokie, iż na podstawie samej tylko treści testamentu - która ma zasadnicze znaczenie przy ocenie woli spadkodawcy w zakresie wydziedziczenia z powodu konkretnej przesłanki - nie poddaje się weryfikacji, w tym zwłaszcza ocenie pod kątem o jakie zachowania chodzi. Przyczyny takie muszą być precyzyjnie wyartykułowane przez spadkodawcę i to wyłącznie w testamencie, nie zaś przez stronę - na użytek toczącego się procesu, zwłaszcza z uwagi na szerokie znaczenie pojęcia rodzinnych więzi (wyrok sadu Okręgowego w Ł. z dnia 21 stycznia 2016 roku, (...), wyrok Sądu Okręgowego w N. S. z dnia 08 lipca 2014 roku, (...)).

Mając na uwadze powyższe oraz treść testamentu L. K. i sformułowane w nim zarzuty co do osoby powoda, uznać należy za niewystarczające dla uznania skuteczności wydziedziczenia.

Nadto przeprowadzone postępowanie dowodowe niezbicie dowodzi, że powód miał dobre relacje z matką, nikt nie wskazywał na jego naganne zachowania względem niej. Wręcz przeciwnie często odwiedzał matkę, zabierał ją do siebie, był zorientowany w jej sytuacji życiowej i zdrowotnej.

Zgodnie z art. 991 kc zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek). Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

W świetle przepisu art. 991 §1 kc należy stwierdzić, ze powód nie należy do kręgu osób trwale niezdolnych do pracy, wobec czego Sąd przyjął, że powodowi należy się zachowek w wysokości 1/2 udziału spadkowego.

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy należy wskazać, że powód wykazał przysługujące mu co do zasady roszczenie o zachowek.

Wartość spadku pozostawionego przez zmarłą w dniu 17 grudnia 2012 roku L. K., a nie rozliczona pomiędzy stronami wynosi łącznie 430.602 zł, na którą to kwotę składają się:

- wartość rynkowa spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego położnego w P. na os. (...), ustalona przez biegłego na kwotę 337.102 zł,

- środki pieniężne w kwocie 53.000 zł, ten składnik spadku został ustalony w oparciu o twierdzenia stron. Pozwany potrącił tę kwotę tytułem pokrytych przez niego domniemanych kosztów sądowych w procesie zainicjowanym przez matkę oraz tytułem wcześniej przekazanych kwot na rzecz dzieci powoda, a nie zwróconych przez spadkodawczynię. W ocenie Sądu kwota ta została nierozliczona między stronami postępowania. Sąd stoi na stanowisku, iż pozwany niezasadnie dokonał potrącenia tej kwoty, albowiem nie zostały dowiedzione okoliczności potwierdzające słuszność dokonania tej czynności. Jako niewystarczające w tym zakresie Sąd uznał twierdzenia samego pozwanego oraz świadków.

- kwota 40.500 zł tytułem dokonanych na rzecz powoda darowizn. Sąd ustaleń dokonał w szczególności opierając się na zgormadzonych dokumentach, w tym potwierdzeniach przelewów. Wyliczona kwota 40.500 zł jest połową kwot darowanych na rzecz powoda i jego żony. Każdorazowo dokonywany przelew był na rzecz obojga małżonków, należy więc wywodzić, iż dokonane darowizny tylko w ½ części przypadały na powoda. Nadto należy wskazać, na treść art. 43 § 1 kro, który stanowi, że oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym.

Twierdzenia dotyczące dokonania innych darowizn na rzez każdego z synów zmarłej Sąd uznał za niedowiedzione. Jako niewystraczające Sąd uznał ustalenie tych okoliczności w oparciu o treść zeznań stron oraz świadków. Również przeprowadzone przed Sądem Okręgowym postępowanie w sprawie o sygn. akt (...) nie pozwala uznać, że na rzecz powoda została darowana kwota około 156.000 zł zgromadzona na książeczce mieszkaniowej. Powództwo w sprawie ostatecznie zostało oddalone.

Należny powodowi zachowek w wysokości 1/2 części udziału przypadającego mu w drodze dziedziczenia ustawowego tj. ½ całego spadku, z kwoty 430.602 zł to 107.650,50 zł. Po uwzględnieniu dotąd dokonanych na rzecz powoda darowizn w kwocie 40.500 zł, należny mu zachowek wynosi 67.150 zł.

O odsetkach ustawowych od zasądzonej należności głównej sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 kc, zgodnie z którym, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe.

Przy czym należy zgodzić się z poglądem, że roszczenie o zachowek ma charakter bezterminowy, w konsekwencji roszczenie to staje się wymagalne z chwilą doręczenia pozwu w sprawie, a nie dopiero z chwilą wydania wyroku w sprawie o zachowek (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2016 roku, I CSK 67/15).

Mając na uwadze powyższe, należało zasądzić odsetki od dnia 08 czerwca 2016 roku tj. dnia złożenia pozwu.

Ostatecznie Sąd na rzecz powoda zasądził 67.150,50 zł z żądanej kwoty 125.750 zł, dlatego powództwo w pozostałym zakresie oddalił.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 100 zd. 1 kpc, albowiem żądanie powoda zostało uwzględniane wyłącznie w części.

Sąd kosztami postępowania obciążył powoda w 53%, a pozwanego w 47%, przy czym na podstawie art. 108 §1 kpc szczegółowe rozliczenie pozostawił referendarzowi sądowemu.

Mając na uwadze powyższe, na podstawie powołanych przepisów Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.

SSO Hanna Ratajczak