Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

G., dnia 19 czerwca 2018r

Sąd Rejonowy w Gdyni, I Wydział Cywilny

Przewodniczący: SSR Małgorzata Nowicka - Midziak

Protokolant: Małgorzata Wilkońska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 czerwca 2018r

sprawy z powództwa K. A. (1)

przeciwko H. M.

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanej na rzecz powódki kwotę 15 000 zł. (piętnaście tysięcy złotych) wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 15.01.2016r do dnia zapłaty;

2.  oddala powództwo w pozostałym zakresie;

3.  znosi wzajemnie koszty procesu między stronami.

Sygn. akt I C 1226/15

UZASADNIENIE

Powódka K. A. (1) (poprzednio S.) wniosła pozew przeciwko H. M., domagając się od pozwanej zapłaty kwoty 50.000 zł tytułem zachowku wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz zasądzenia na jej rzecz kosztów procesu.

W uzasadnieniu pozwu powódka wskazała, że jest córką spadkodawcy R. A., który zmarł dnia 05 października 2011 roku. Początkowo w postępowaniu przed Sądem Rejonowym w Gdyni w sprawie o sygn. VII Ns 2566/11 stwierdzono nabycie spadku przez córkę i żonę zmarłego. Po uprawomocnieniu się tego postanowienia, odnaleziony został testament spadkodawcy, w którym do całości spadku powołana została matka spadkodawcy, co skutkowało wydaniem przez Sąd Rejonowy w Gdyni w sprawie o sygn. VII Ns 2508/12 postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku na podstawie testamentu na rzecz pozwanej. Powódka podniosła, że w przypadku dziedziczenia ustawowego, otrzymałaby 1/2 część spadku. Powódka wskazała również, że w skład masy spadkowej po R. A. wchodzi:

⚫

lokal mieszkalny położony w G. przy ul. (...), dla którego prowadzona jest księga wieczysta o numerze (...) o wartości szacunkowej 160.000 zł,

⚫

nakłady na lokal użytkowy (pawilon handlowy), położony w G. przy ul. (...) o wartości szacunkowej 30.000 zł,

⚫

samochód osobowy marki V. (...) o numerze rejestracyjnym (...) o wartości szacunkowej 5.000 zł,

⚫

1/2 udziału w prawie własności samochodu osobowego marki V. o numerze rejestracyjnym (...) o wartości szacunkowej 5.000 zł.

Pozwana oszacowała wartość spadku na kwotę 200.000 zł. Wobec tego, przy uwzględnieniu, że zachowek wynosi 1/2 części, która by jej przypadała, gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego, czyli 1/4 wartości spadku, stanowi kwotę dochodzoną pozwem, czyli 50.000 zł.

(pozew – k. 2-4)

Pozwana w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa w całości, jako niezasadnego co do zasady jak i wysokości oraz zasądzenie na jej rzecz kosztów procesu. Pozwana zakwestionowała twierdzenia powódki dotyczące stosunków pozwanej ze spadkodawcą, jak również rodzaju i wysokości środków pieniężnych, które spadkodawca przekazał powódce za życia. Pozwana wskazała, że roszczenie powódki narusza art. 5 k.c., to jest zasady współżycia społecznego – uczciwość, poprawność czy sprawiedliwość społeczną. Pozwana wskazała, że spadkodawcę i W. T. łączyła umowa spółki cywilnej, w ramach której prowadzony był sklep spożywczy. Następnie umowa ta została rozwiązana w dniu 10 lipca 2002 roku i członkowie spółki podzielili się majątkiem. W czasie obowiązywania umowy prowadzili wspólne gospodarstwo domowe i wspólnie rozporządzali środkami uzyskanymi z działalności gospodarczej, które w dużej mierze przeznaczali na wybudowanie domu mieszkalnego, na nieruchomości stanowiącej współwłasność powódki i jej matki – W. T.. Pozwana dodała, że przed rozpoczęciem prowadzenia działalności gospodarczej W. T. nabyła nieruchomość położoną w G. za cenę 3.800 zł, a następnie dokonała na rzecz powódki darowizny udziału 1/2 tej nieruchomości. Obecnie powódka zamieszkuje w domu wybudowanym na tej działce przez spadkodawcę oraz W. T.. Nieruchomość ta zdaniem pozwanej warta była 100.000 zł. Pozwana podkreśliła również, że powódka nie interesowała się sytuacją życiową pozwanej oraz spadkodawcy. Pozwana wskazała na dobrą sytuację życiową powódki, w znacznej mierze dzięki spadkodawcy, natomiast pozwana podkreśliła jest osobą schorowaną, w podeszłym wieku, z niewielkim źródłem utrzymania. Wreszcie pozwana wskazała, potwierdzając okoliczności zawarte w testamencie, że powódka wraz matką wyrzuciły spadkodawcę z domu. Pozwana podała również, że do czasu wniesienia pozwu, powódka nie wydała jej spadku po spadkodawcy, a nadto kwota osiągniętych korzyści, które powódka uzyskała ze spadku, prawdopodobnie przekracza wysokość zgłoszonego roszczenia. Zdaniem pozwanej, roszczenie o zachowek wygasło na skutek zaspokojenia się ze spadku, który jej się nie należy, albowiem nie jest ona spadkobierczynią. Pozwana podała, że jedynym składnikiem majątkowym spadku, którym włada, na dzień wniesienia odpowiedzi na pozew, jest lokal mieszkalny znajdujący się w G. przy ul. (...). Natomiast pozwana nie posiadała wiedzy o położeniu samochodu osobowego V. (...) o numerze rejestracyjnym (...), który został prawdopodobnie sprzedany przez powódkę i osiągnęła ona z tego tytułu korzyść majątkową w wysokości co najmniej 5.000 zł. Według pozwanej pawilon handlowy przy ul. (...) w G. od dłuższego czasu był wynajmowany przez powódkę osobom trzecim, przez co osiągała ona miesięcznie kwotę 1.000 zł, a więc przez cały okres najmu mogła osiągnąć z tego tytułu kwotę 30.000 zł. Pozwana dodała, że spadkodawca prowadził sklep spożywczy w przedmiotowym pawilonie, w którym znajdowały się ruchomości o wartości szacunkowej 20.000 zł, którymi po śmierci spadkodawcy podzieliły się L. A. oraz powódka. Na tożsamą sytuację wskazała pozwana w odniesieniu do środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym spadkodawcy, prowadzonym przez Bank (...) SA. Pozwana oświadczyła, że do dnia złożenia pisma, powódka pomimo wezwania, nie wydała wszystkich korzyści osiągniętych z majątku spadkowego.

(pismo pozwanej z dnia 13.01.2016r. – k. 18-23, odpowiedź na pozew – k. 54-70)

W piśmie z dnia 11 lutego 2016 roku powódka zmodyfikowała twierdzenia zawarte w pozwie, wskazując, że majątek spadkowy będący podstawą wyliczenia zachowku stanowią:

⚫

lokal mieszkalny położony w G. przy ul. (...), dla którego prowadzona jest księga wieczysta o numerze (...) o wartości szacunkowej 160.000 zł,

⚫

nakłady na lokal użytkowy (pawilon handlowy) położony w G. przy ul. (...) o wartości 30.000 zł

(pismo powódki z dnia 11.02.2016r. – k. 117-123)

Na rozprawie w dniu 05 czerwca 2018 roku powódka wniosła o zasądzenie na jej rzecz kwoty 44.300 zł. Nie cofnęła powództwa i nie zrzekła się roszczenia w pozostałym zakresie.

(protokół rozprawy z dnia 05.06.2018r. – k. 482, płyta CD k. 484)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

R. A. zmarł w dniu 05 października 2011 roku. W chwili śmierci był mężem L. A., jednak w toku pozostawała sprawa o rozwód na skutek pozwów złożonych przez oboje małżonków. Małżeństwo trwało od 2008 roku. Małżeństwo to pozostawało ze sobą w separacji faktycznej od 2010 roku. Spadkodawca miał jedną córkę – K. A. (1) z domu A., ze związku z W. T..

Postanowieniem z dnia 11 kwietnia 2012 roku Sąd Rejonowy w Gdyni w sprawie o sygn. akt VII Ns 2566/11 stwierdził, że spadek po R. A., na podstawie ustawy, nabyły żona L. A. i córka K. S..

Postanowieniem Sądu Rejonowego w Gdyni z dnia 11 czerwca 2015 roku wydanym w sprawie o sygn. akt VII Ns 2508/12 zmieniono prawomocne postanowienie wydane w sprawie o sygn. VII Ns 2566/11 z dnia 11 kwietnia 2012 roku w ten sposób, że stwierdzono, że spadek po R. A., na podstawie testamentu z dnia 13 grudnia 2000 roku, otwartego i ogłoszonego w Sądzie Rejonowym w Gdyni w sprawie VII Ns 2728/12 nabyła w całości wprost matka spadkodawcy H. M.. Postanowienie uprawomocniło się dnia 03 grudnia 2015 roku.

(okoliczności bezsporne ustalone w oparciu o: postanowienie z dnia 11.06.2015r. w VII Ns 2508/12 – k. 24 wraz z uzasadnieniem – k. 400-408, postanowienie z dnia 03.12.2015r. w III Ca 779/15 – k. 24v. wraz z uzasadnieniem – k. 410-416, zeznania świadków: Z. A. – k. 314-314v., płyta CD k. 318, L. A. – k. 315v.-316v., płyta CD k. 318)

Dnia 29 czerwca 1995 roku W. T. nabyła od A. M. nieruchomość położoną w G., stanowiąca działkę budowlaną nr (...) o powierzchni 498 m ^2, dla której Sąd Rejonowy w Gołubiu prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), za kwotę 3.800 zł. Nadto W. T. przeniosła połowę udziału w przedmiotowej nieruchomości na swoją córkę K. A. (1) (obecnie S.). Na przedmiotowej nieruchomości wybudowany został budynek mieszkalny I-piętrowy, podpiwniczony wraz z garażem. Środki pieniężne o nieustalonej wysokości na jego budowę przeznaczyli W. T. oraz R. A..

(dowody: akt notarialny z dnia 29.06.1995r. – k. 76-78, wydruk z KW nr (...) – k. 79-87, oświadczenie z dnia 20.07.2000r. – k. 88, fotografie – k. 95, zeznania pozwanej k. 433V – 434, płyta k. 436 akt )

Dnia 22 października 1997 roku R. A. nabył prawo spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w G. przy ul. (...) za kwotę 42.000 zł.

(okoliczności bezsporne ustalone w oparciu o: akt notarialny z dnia 22.10.1997r. – k. 130-131)

R. A. na podstawie umowy z dnia 30 lipca 2002 roku wydzierżawił od (...) Spółdzielni Mieszkaniowej grunt niezabudowany, o powierzchni 42 m ², położony w G. przy ul. (...), obejmujący działkę nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Gdyni prowadzi księgę wieczystą o numerze (...). Umowa została zawarta z przeznaczeniem na pawilon handlowy. Czynsz dzierżawy ustalono na kwotę 4,34 zł/m ² wraz z podatkiem VAT. Dzierżawca zobowiązany był do ponoszenia wszelkich kosztów związanych z eksploatacją dzierżawy i prowadzoną działalnością gospodarczą. Aneksem z dnia 27 sierpnia 2002 roku zmieniono oznaczenie wydzierżawiającego na Sklep (...) R. A. z siedzibą w G..

(okoliczności bezsporne ustalone w oparciu o: umowę dzierżawy z dnia 03.07.2002r. – k. 25-28 wraz z aneksem z dnia 27.08.2002r. – k. 29)

Dnia 04 grudnia 2006 roku R. A. zawarł z W. T. umowę spółki cywilnej, której celem było prowadzenie działalności gospodarczej pod nazwą: Firma Handlowa (...) S.C.”. R. A. wniósł do spółki środki pieniężne w kwocie 1.500 zł i określono jego udział na 20 %, natomiast W. T. - w kwocie 2.000 zł i określono jej udział na 80 %. Udział w zyskach i stratach podzielono stosownie do udziałów. W czasie trwania umowy spółki, jej członkowie zaciągnęli kredyt inwestycyjny nr 240/98 w kwocie 30.000 zł na zakup pawilonu handlowego. Umowa została zgodnie rozwiązana dnia 10 lipca 2002 roku, po wcześniejszym oświadczeniu R. A. z dnia 01 lipca 2002 roku w przedmiocie wystąpienia ze spółki. Na mocy wyżej opisanej umowy W. T. zrzekła się wszelkich praw do nie związanego na stale z gruntem pawilonu nr 8, a także prawa korzystania z gruntu znajdującego się pod nim, a R. A. wstąpił w jej prawa do tego pawilonu oraz gruntu pod tym pawilonem. Nadto R. A. zobowiązał się spłacić zaciągnięty kredyt inwestycyjny nr 240/98 z dnia 24 kwietnia 1998 roku, zrzekł się praw do pozostałych składników majątku wspólnego, a W. T. wstąpiła we wszystkie wspólne prawa i obowiązki, wynikające ze zobowiązań wspólnych z wyjątkiem tych, w które wstąpił R. A.. Dodatkowo R. A. zrzekł się roszczenia o zwrot wkładu wniesionego do spółki. Warunkiem skuteczności porozumienia było przeniesienia praw i obowiązków wynikających z umowy leasingowej z dnia 10 sierpnia 2000 roku na W. T. i wydania jej dokumentów i kluczy do samochodu r. (...) o numerze rejestracyjnym (...). Strony zobowiązały się rozwiązać umowę dzierżawy, aby możliwe było zawarcie osobnych umów dla pawilonów nr 7 i nr 8.

(okoliczności bezsporne ustalone w oparciu o: umowę spółki cywilnej z dnia 04.12.1996r. – k. 71-72, oświadczenie z dnia 01.07.2002r. – k. 73, porozumienie z dnia 10.07.2002r. – k. 74-75, umowa o kredyt inwestycyjny nr 240/98 z dnia 24.04.1998r. – k. 90-92, zeznania świadka W. T. – k. 286v.-288, płyta CD – k. 289)

W skład spadku po R. A. wchodziły:

⚫

lokal mieszkalny położony w G. przy ul. (...), dla którego prowadzona jest księga wieczysta o numerze (...) o wartości 160.000 zł,

(okoliczność bezsporna)

⚫

nakłady na lokal użytkowy (pawilon handlowy), położony w G. przy ul. (...) o wartości 17 400 zł.,

(dowód opinia biegłego z dnia 23.01.2018r k. 457-461 akt)

⚫

samochód osobowy marki V. (...) o numerze rejestracyjnym (...), numerze nadwozia (...) o wartości 2.000 zł,

(okoliczność bezsporna)

⚫

1/2 udziału w prawie własności samochodu osobowego marki V. (...) o numerze rejestracyjnym (...), numerze nadwozia (...) o wartości 9.000 zł,

(okoliczność bezsporna)

⚫

środki pieniężne zgromadzone na rachunkach bankowych prowadzonych przez Bank (...) S.A. w łącznej kwocie 1.097,03 zł.

(okoliczności bezsporne ustalone w oparciu o: informację z (...) z dnia 09.11.2016r. – k. 350-355v.)

⚫

kasa fiskalna o wartości 1.891 zł

(dowód: faktura VAT nr FS_00/06/2008/131 z dnia 22.12.2008r. – k. 104, zeznania świadka M. H. – k. 315-315v. – płyta CD – k. 318)

Pismem z dnia 30 grudnia 2015 roku pozwana wezwała powódkę do wydania spadku po R. A., a także do wskazania składników majątkowych oraz miejsca gdzie składniki te się znajdują lub znajdowały, wskazania, jakimi składnikami majątkowymi rozporządziła i w jakiej dacie, a także zwrotu korzyści, które uzyskała z tytułu spadku. Powódka odmówiła.

(okoliczności bezsporne ustalone w oparciu o: wezwanie z dnia 30.12.2015r. – k. 47-48 wraz z potwierdzeniem nadania – k. 50, pismo powódki z dnia 11.01.2016r. – k. 108-109)

W pawilonie handlowym przy ul. (...) w G. w dacie śmierci spadkodawcy przeprowadzany był remont. Sklep był częściowo zatowarowany. Znajdowało się w nim skromne wyposażenie w postaci biurek, dwóch lodówek i kasy fiskalnej. Wyposażenie sklepu oraz towar zostały po śmierci R. A. zabrane przez powódkę i L. A..

(dowód: zeznania świadków: F. K. – k. 314v.-315, M. H. – k. 315-315v., płyta CD k. 318, L. A. – k. 315v.-316v., płyta CD k. 318, W. B. – k. 393v.-394, płyta CD k. 396, powódki K. A. (1) – k. 394v.-395, płyta CD k.397, zeznania pozwanej H. M. – k. 433v.-434v., płyta CD k.436)

Wartość pawilonu handlowego, położonego w G. przy ul. (...) na dzień 05 października 2011 roku wynosiła 17.400 zł.

(dowód: opinia biegłej sądowej E. C. (1) – k. 457-461)

Dnia 01 listopada 2012 roku powódka wydzierżawiła od (...) Spółdzielni Mieszkaniowej grunt o powierzchni 42 m ², położony w G. przy ul. (...), obejmujący działkę nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Gdyni prowadzi księgę wieczystą o numerze (...). Umowa została zawarta z przeznaczeniem na pawilon handlowy. Czynsz dzierżawy ustalono na kwotę 233,10 zł + podatek VAT.

(okoliczności bezsporne ustalone w oparciu o: umowę dzierżawy z dnia 01.11.2012r. – k. 377-379)

Po śmierci spadkodawcy powódka podnajmowała pawilon handlowy położony w G. przy ul. (...), z czego osiągnęła przychód w wysokości 34.300 zł

(okoliczności bezsporne ustalone w oparciu o: wydruki z (...) k. 30-40, zeznania świadka W. T. – k. 286v.-288, płyta CD – k. 289, umowę najmu z dnia 02.11.2012r. – k. 369-370, wypowiedzenie z dnia 29.04.2013r. – k. 371, umowę najmu z dnia 18.03.2014r. – k. 372-373, rozwiązanie umowy z dnia 20.01.2016r. – k. 374, zeznania powódki K. A. (1) – k. 394v.-395, płyta CD k.397)

Powódka po śmierci spadkodawcy pokrywała koszty utrzymania wydzierżawionej nieruchomości, znajdującej się przy ul. (...) w G., na której znajdował się lokal użytkowy (pawilon handlowy). Łącznie koszty utrzymania wyniosły 16.110,65 zł, na co składały się:

- 1.829,60 zł tytułem podatku od nieruchomości za lata 2012-2016,

- 11.365,55 zł tytułem dzierżawy,

- 2.915,50 zł tytułem podatku do Urzędu Skarbowego osiągniętego z tytułu najmu

(dowód: decyzje wraz z potwierdzeniami wpłat – k. 380-388, kartoteka finansowa za okres od 01.11.2012r.-31.12.2015r. – k. 375-376, zeznania powódki K. A. (1) – k. 394v.-395, płyta CD k.397 )

Samochód marki V. (...) o numerze rejestracyjnym (...), numerze nadwozia (...) został sprzedany za kwotę 9.000 zł przez L. A., która rozliczyła się z tej sprzedaży z powódką.

(dowód: zeznania świadków: L. A. – k. 315v.-316v., płyta CD k. 318, powódki – k. 394v.-395, płyta CD k. 397)

Środki pieniężne z rachunków bankowych spadkodawcy wypłacone zostały przez powódkę i L. A.. Z tej kwoty powódka przekazała pozwanej kwotę 400 zł.

(okoliczności bezsporne ustalone w oparciu o: zeznania powódki – k. 394v.-395, płyta CD k. 397, pozwanej – k. 433v.-434v., płyta CD k. 436)

Relacje powódki i spadkodawcy były zmienne w różnych okresach czasu z przewagą okresów, w których relacje były złe, nieodpowiadające typowym relacjom pomiędzy córką a ojcem. Powódka w sierpniu 2003 roku wniosła pozew przeciwko spadkodawcy o przyznanie alimentów. Pomiędzy nimi dochodziło do kłótni i awantur. Obecnie powódka ma 36 lat. Prowadzi działalność gospodarczą pod firmą (...). Jej sytuacja rodzinna i materialna jest dobra. W momencie śmierci spadkodawcy nie zamieszkiwała z nim. Obecnie powódka zamieszkuje w domu w G..

Relacje powódki i pozwanej nie odpowiadały typowym relacjom pomiędzy babcią i wnuczką – były złe. Zaprzestały one jakiegokolwiek kontaktu po śmierci spadkodawcy. Powódka nie wspierała finansowo pozwanej.

Pozwana obecnie ma 83 lata. Osiąga niskie dochody. Utrzymuje się z emerytury w wysokości 1060 zł. netto Jest wspierana finansowo przez syna Z. A.. Zamieszkuje w mieszkaniu przy ul. (...) w G., co do którego zawarła z synem Z. A. umowę dożywocia, syn przekazuje pozwanej co miesiąc kwotę 100 EURO na mieszkanie.

(dowód:, wydruk z (...) k. 96, testament z dnia 13.12.2000r. – 97-102, dokumenty z akt sprawy o sygn. II RC 1216/03 – k. 93-95, 103, 144-140, 423-430v., fotografie – k. 126-129, zeznania powódki – k. 433-434v., płyta CD k.436, zeznania pozwanej – k. 433v.-434v., płyta CD k. 436 )

Sąd zważył co następuje:

Powyższy stan faktyczny był częściowo bezsporny pomiędzy stronami, a nadto Sąd ustalił go na podstawie przedłożonych przez strony dokumentów, które nie były w sprawie kwestionowane i nie budziły wątpliwości co do ich autentyczności, dlatego też Sąd w pełni uznał je za wiarygodne. Sąd uznał również za wiarygodne zeznania świadków F. K., M. H., L. A., W. B.. Natomiast z dużą ostrożnością Sąd podszedł do zeznań powódki K. A. (1) (poprzednio S.) jako osoby, która bezpośrednio była zaangażowana w spór, oraz świadków W. T., A. A. oraz Z. A. w zakresie, w jakim spadkodawca miał przyczynić się do budowy domu w G.. Warto zauważyć, że A. A. oraz Z. A. byli beneficjentami, albowiem otrzymali oni mieszkanie od pozwanej, z zastrzeżeniem prawa dożywocia na rzecz pozwanej. Osoby te opiekują się pozwaną. Nadto w rodzinie występował ostry konflikt. Natomiast za niewiarygodne należało uznać zeznania świadka W. T., która również miała wiele żalów w stosunku do spadkodawcy. Dodatkowo powódka jest jej córką, z którą wiązały ją o wiele bliższe relacje niż ze spadkodawcą. Wobec powyższego Sąd dał im wiarę jedynie w zakresie bezspornym i niebudzącym wątpliwości w świetle pozostałego materiału dowodowego.

Sąd w niniejszym postępowaniu oparł się również na opinii biegłej sądowej E. C. (2) dotyczącej określenia wartości nakładów poczynionych na pawilon handlowy położony w G. przy ul. (...) na dzień 05 października 2011 roku, tj. datę śmierci spadkodawcy. Przedmiotowa opinia została bowiem sporządzona przez osobę kompetentną, z doświadczeniem zawodowym i wpisaną na listę biegłych przez Prezesa Sądu Okręgowego. Nadto analiza opinii prowadzi do wniosku, że jej treść jest jasno i logicznie umotywowana oraz nie zawiera żadnych elementów mogących budzić wątpliwości Sądu co do jej rzetelności. W tym miejscu wskazać również należy, że przedmiotowa opinia nie była przez strony kwestionowana. Z tych też względów Sąd uznał, że biegła prawidłowo określiła wartość poniesionych nakładów. Zdaniem Sądu rozumowanie biegłej jest prawidłowe i uwzględnia wszelkie cechy lokalu użytkowego – pawilonu handlowego. Z tych też względów brak jest podstaw do kwestionowania tej opinii i może ona stanowić podstawę ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie.

Przedmiotem niniejszej sprawy jest żądanie zapłaty powódce, jako spadkobierczyni ustawowej, zachowku należnego po zmarłym K. A. (2). Powództwo zostało zatem oparte na podstawie art. 1011 k.c. w zw. z art. 991 k.c. w myśl których zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek) (§ 1). Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (§ 2). Zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę.

W niniejszej sprawie bezspornym jest, iż na mocy testamentu po zmarłym R. A. dziedziczy jego matka H. M..

Przechodząc do szczegółowych rozważań należy zauważyć, iż spadkodawca, tj. R. A. (zmarł w dniu 05 października 2011 roku) w swoim testamencie z dnia 13 grudnia 2000 roku, otwartym i ogłoszonym w Sądzie Rejonowym w Gdyni w sprawie VII Ns 2728/12 do całości spadku powołał swoją matkę H. M.. Nabycie spadku po spadkodawcy przez pozwaną zostało stwierdzone prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego w Gdyni z dnia 11 czerwca 2015 roku, które zmieniło wcześniejsze postanowienie wydane w sprawie VII Ns 2566/11, w którym spadek po spadkodawcy z ustawy nabyła L. A. oraz powódka. Postanowienie w sprawie VII Ns 2508/12 uprawomocniło się w dniu 03 grudnia 2015 roku.

Kluczowym dla rozstrzygnięcia kwestii wysokości zachowku jest ustalenie kręgu spadkobierców ustawowych, którzy byliby powołani do dziedziczenia gdyby spadkodawca nie sporządził testamentu. Zgodnie z art. 931 § 1 k.c. w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych, przy czym część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Bezsporne było, iż spadkodawca w chwili śmierci był żonaty i miał jedną córkę – powódkę. Osoby te nie zostały ani wydziedziczone ani też uznane za niegodne. Wobec powyższego w razie dziedziczenia ustawowego spadek po R. A. nabyłyby (co zresztą początkowo miało miejsce w sprawie VII Ns 2508/12): małżonka spadkodawcy L. A. oraz córka K. A. (1) – po połowie. Należy mieć na uwadze, iż wysokość zachowku jest zróżnicowana w zależności od tego czy uprawniony jest trwale niezdolny do pracy, a jeśli jest nim zstępny spadkodawcy, także od tego czy jest małoletni. W niniejszej sprawie bezspornym było, iż powódka nie była małoletnia (urodziła się w (...) roku) ani niezdolna do pracy. W tych okolicznościach powódce przysługuje zachowek w wysokości 1/2 udziału spadkowego, jaki przypadłby jej w razie dziedziczenia ustawowego po spadkodawcy. Z powyższego wynika zatem, iż powódce należy się zachowek w wysokości 1/4 substratu spadku po spadkodawcy. Poza sporem było również, że roszczenie powódki zostało w części zaspokojone przed wytoczeniem powództwa. Powódka bowiem początkowo nabyła spadek z ustawy, a dopiero później został ujawniony testament spadkodawcy, co skutkowało zmianą pierwotnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

Kwestią zasadniczą niniejszego postępowania było ustalenie wartości spadku. Należy przy tym zaznaczyć, iż strony były zgodne co do tego, iż w skład majątku jaki pozostawił po sobie spadkodawca wchodził: lokal mieszkalny położony w G. przy ul. (...), dla którego prowadzona jest księga wieczysta o numerze (...) o wartości szacunkowej 160.000 zł, nakłady na lokal użytkowy (pawilon handlowy), położony w G. przy ul. (...), samochód osobowy marki V. (...) o numerze rejestracyjnym (...), numerze nadwozia (...) o wartości 2.000 zł, 1/2 udziału w prawie własności samochodu osobowego marki V. (...) o numerze rejestracyjnym (...), numerze nadwozia (...) o wartości szacunkowej 9.000 zł, środki pieniężne zgromadzone na rachunkach bankowych prowadzonych przez Bank (...) S.A. w łącznej kwocie 1.097,03 zł. Nadto ustalono, że w skład spadku weszła również kasa fiskalna, a jej wartości w wysokości 1.891 zł wynika z faktury VAT nr FS_00/06/2008/131 z dnia 22 grudnia 2008 roku oraz zeznań świadków. Z powyższych składników majątku spornym była wartość nakładów na pawilon handlowy. Wskazać w tym miejscu należy, iż choć strony początkowo pozostawały w sporze co do wartości tego składnika majątkowego, to jednak po sporządzeniu opinii przez biegłą, żadna z nich nie zakwestionowała ustalonej przez biegłą E. C. (2) wartości tychże nakładów, które określono na kwotę 17.400 zł. Ponadto również Sąd nie dopatrzył się, aby była ona nieprawidłowa czy błędna, o czym mowa była powyżej. Nadto w ocenie Sądu jest to wartość obiektywna, niezależna od wartości faktycznej uzyskanej ze sprzedaży pawilonu, która jest zależna od wielu okoliczności, zarówno od przebiegu negocjacji cenowych, osoby na rzecz której nastąpiła sprzedaż (np. osoby znajomej), czasu który sprzedający przeznacza na poszukiwanie nabywcy itp. Dlatego też Sąd wartość określoną przez biegłą przyjął do wyliczeń należnego powódce zachowku.

Kwestią sporną były również poczynione nakłady spadkodawcy na budowę domu jednorodzinnego w G., w którym obecnie mieszka powódka. Pozwana nie zdołała wykazać, w jakim stopniu spadkodawca przyczynił się do budowy tego domu, a zatem podniesiony w tym zakresie zarzut nie mógł zostać uwzględniony, ponieważ nie został udowodniony co do wysokości. To samo dotyczy twierdzeń powódki o długach spadkodawcy, które również nie zostały wykazane co do ich wysokości.

Nie ulegało wątpliwości, że powódka wraz z L. A. przejęły początkowo spadek po R. A.. Powódka z L. A. przejęły takie składniki masy spadkowej jak: samochód osobowy marki P. o numerze rejestracyjnym (...), który następnie został sprzedany za kwotę 9.000 zł. Podobnie sytuacja ma się do środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych prowadzonych przez Bank (...), których wartość wynosiła 1.097,03 zł, z czego tylko 400 zł zostało przekazanych pozwanej H. M.. Bezsporne było również, że powódka przejęła również pawilon handlowy nr 8 przy ul. (...), następnie podnajęła go, z czego osiągnęła przychód w wysokości 34.300 zł, a koszty które w związku z nim poniosła wyniosły łącznie 16.110,65 zł, tak więc czysty dochód powódki wyniósł 18.189,35 zł. Ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynikało, że w pawilonie handlowym znajdowała się również kasa fiskalna o wartości 1.891 zł. Zeznania świadków dotyczące wyposażenia lokalu nie były na tyle precyzyjne, aby było możliwe ustalenie wartości pozostałych ruchomości znajdujących się w tym pawilonie.

Mając na uwadze powyższe, wartość całego majątku ustalonego celem obliczenia zachowku wyniosła łącznie 189.500 zł. Udział spadkowy jaki przypadałby powódce wyniósł zatem 94.750 zł.

Mając na uwadze powyższe należny powódce K. A. (1) zachowek wyniósł 47.375 zł. Powódka nie udowodniła wysokości długów spadkowych zgodnie z treścią art. 6 kc.

Jednakże Sąd znalazł podstawy do pomniejszenia należnego powódce zachowku w niniejszej sprawie do kwoty 15.000 zł z uwagi na zasady współżycia społecznego. Sąd zważył, iż art. 5 k.c. jest przepisem stosowanym tylko w wyjątkowych okolicznościach. Trzeba bowiem mieć na uwadze to, że oddalenie powództwa na jego podstawie „prowadzi do powstania (i aprobowania przez sąd) sytuacji, że stan faktyczny nie odpowiada stanowi prawnemu. W demokratycznym państwie prawnym tego rodzaju trwałe stany nie są pożądane, dlatego też przy sięganiu do art. 5 k.c. należy zachować szczególną ostrożność”. (S. Dmowski, S. Rudnicki, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga pierwsza. Część ogólna., Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1998r., s. 21). Ponadto celem przepisów o zachowku jest ochrona interesów majątkowych najbliższych członków rodziny wymienionych w art. 991 § 1 k.c. przez zapewnienie im niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet wbrew jego woli, roszczenia pieniężnego odpowiadającego określonemu w powołanym przepisie ułamkowi wartości udziału w spadku, który by im przypadł przy dziedziczeniu ustawowym. Względy te nakazują szczególną ostrożność przy podejmowaniu oceny nadużycia prawa żądania zapłaty sumy pieniężnej odpowiadającej wysokości zachowku.

W realiach niniejszej sprawy Sąd uznał jednak, że żądanie pozwu częściowo stanowiło naruszenie zasad współżycia społecznego. Wskazać należy, iż sytuacja majątkowa pozwanej jest niekorzystna natomiast powódki przeciwnie – dobra. Do tego powódka jest osoba młodą, natomiast pozwana osobą w podeszłym wieku, osiągającą niskie dochody bez realnych perspektyw poprawienia sytuacji materialnej. Ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika również, że stosunki pomiędzy stronami są złe i nie jest to sytuacja nowa. Zdaniem Sądu do tak złych relacji doprowadziły również relacje pomiędzy uprawnioną do zachowku a spadkodawcą, które w przeważającym okresie czasu nie były najlepsze, o czym świadczy chociażby proces o alimenty, który powódka wytoczyła swojemu ojcu. Na uwadze należy mieć również, że powódka nie oddała pozwanej należnego jej spadku. Powódka wspólnie z L. A. zabrały towar ze sklepu, sprzedały samochód, podzieliły między siebie środki pieniężne zgromadzone na rachunkach bankowych, przekazując uprawnionej do spadku z mocy testamentu jedynie kwotę 400 zł z 1.097,03 zł. Co prawda powódka początkowo miała świadomość, że jest uprawniona do spadku, jednakże dnia 03 grudnia 2015 roku uprawomocniło się postanowienie w przedmiocie zmiany wcześniejszego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. W tej dacie powódka powzięła informację, że nie posiada prawa do spadku i składniki majątkowe winna niezwłocznie wydać osobie do tego uprawnionej, a powódka z nich korzystała i czerpała dochody.

Wobec powyższego Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 15.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 15 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty na podstawie art. 991 k.c. w zw. z art. 1011 k.c. oraz 5 k.c. Ponadto Sąd na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 455 k.c. zasądził od powyższych kwot odsetki ustawowe od dnia 15 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty. Sąd zważył bowiem, że pozwana odebrała pozew, a więc i żądanie zapłaty zachowku dopiero dnia 14 stycznia 2016 roku. W pozostałym zakresie na podstawie wyżej powołanych przepisów a contrario oraz art. 5 k.c. oddalono powództwo.

O kosztach postępowania rozstrzygnięto w oparciu o art. 100 k.p.c. znosząc je wzajemnie między stronami. Jak podnosi się w orzecznictwie, wzajemne zniesienie kosztów procesu między stronami jest słuszne wówczas, gdy obie strony są w takim samym lub zbliżonym stopniu przegrywającym i wygrywającym i zarazem wysokość kosztów każdej ze stron jest zbliżona (por. m.in. postanowienie SN z dnia 11.09.2013 r., III CZ 37/13, LEX nr 1402619; wyrok SA w Lublinie z dnia 13.03.2013 r., I ACa 799/12, LEX nr 1293653; wyrok SO w Nowym Sączu z dnia 14.11.2013r., III Ca 694/13, LEX nr 1716509). Jednocześnie za utrwalony w judykaturze należy uznać pogląd, iż sam charakter roszczenia nie może przesądzać o zastosowaniu art. 100 k.p.c. (por. m.in. cyt. postanowienie SN z dnia 11.09.2013 r.; postanowienie SN z dnia 10.10.2012 r., I CZ 102/12, LEX nr 1232737). Skoro zatem strona powodowa wygrała sprawę w 30%, a pozwana w 70 %, to mając na uwadze, iż powódce należy się łączna kwota 1.680 zł tj. proporcjonalna wartość wygranej w stosunku do poniesionych kosztów, na które składają się: opłata od pozwu (750 zł), koszty biegłej (877,68 zł) oraz opłata za czynności profesjonalnego pełnomocnika w stawce minimalnej (2.400 zł) zgodnie z § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U.2013.491 ze zm.), natomiast pozwana poniosła łączne koszty w wysokości 1.672,54 zł, tj. proporcjonalną wartość wygranej w stosunku do poniesionych kosztów, na które składają się: koszty biegłej (877,68 zł) oraz wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika w osobie radcy prawnego w stawce identycznej jak strony przeciwnej, Sąd zniósł wzajemnie koszty procesu między stronami.