Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 lutego 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie, I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 6 lutego 2014 r. w Lublinie na rozprawie

sprawy z powództwa K. A.

przeciwko Skarbowi Państwa - Zakładowi Karnemu w C.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 12 lipca 2013 r. sygn. akt I C 701/10

oddala apelację.

I ACa 711/13

UZASADNIENIE

Powód K. A. domagał się zasądzenia od pozwanego Skarbu Państwa reprezentowanego przez Dyrektora Zakładu Karnego w C. kwoty 200.000 zł tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę za naruszenie jego dóbr osobistych. Powództwo zostało następnie rozszerzone
w ten sposób, że powód domagał się dodatkowo zasądzenia kwoty 5.000 zł na wskazany cel społeczny, a mianowicie na rzecz Fundacji (...)
i (...) (...) (...) w W..

Powód swoje żądanie uzasadniał tym, że :

1.  został osadzony w celach mieszkalnych nie spełniających wymogu 3 m ² na osobę, co skutkowało występowaniem częstych konfliktów i ataków agresji, w następstwie czego, pogorszeniu uległ stan zdrowia powoda, zarówno pod względem psychicznym, jak i fizycznym;

2.  kąciki sanitarne nie były „dostatecznie odseparowane” od części mieszkalnej lub były usytuowane na końcu korytarza, co przy niedostatecznej wentylacji wiązało się z ciągłym utrzymywaniem nieprzyjemnego zapachu, jak również naruszało prawo do intymności w trakcie załatwiania potrzeb fizjologicznych;

3.  występował ciągły niedostatek środków higieny osobistej, środków czystości, a także nie było dostępu do ciepłej wody;

4.  zamontowane w oknach blindy utrudniały dostęp do naturalnego światła, zaś dostęp do oświetlenia sztucznego był ograniczony;

5.  istniała możliwość korzystania z łaźni, jednak tylko raz w tygodniu, nie dłużej, niż przez 5 minut, przy czym w okresie zimowym panowały tam ujemne temperatury;

6.  w zakładzie karnym sprawowana była niewłaściwa opieka medyczna przez lekarza stomatologa (w przypadku bólu zęba powodowi przypisywane były jedynie środki przeciwbólowe o bardzo krótkim działaniu), co w rezultacie skutkowało koniecznością usunięcia tegoż zęba.

Zdaniem powoda działania, jak i zaniechania administracji jednostki penitencjarnej – Zakładu Karnego w C., doprowadziły do naruszenia jego dóbr osobistych, takich jak: zdrowie, cześć (rozumiana jako godność osobista, poczucie własnej wartości), prawo do prywatności i intymności. Powód dodatkowo podniósł, że ograniczenie dostępu do oświetlenia sztucznego utrudniało czytanie, a tym samym spowodowało pogorszenie jego wzroku.

Wyrokiem z dnia 12 lipca 2013 r. Sąd Okręgowy w Lublinie oddalił powództwo nie obciążając powoda kosztami procesu.

Za podstawę rozstrzygnięcia sąd przyjął następujące ustalenia i wnioski :

K. A., w Zakładzie Karnym w C. osadzony został na następujący okres czasu: od dnia 21 września 2007 roku do dnia 25 maja 2009 roku, od dnia 27 sierpnia 2009 roku do dnia 21 stycznia 2011 roku oraz od dnia 21 listopada 2011 roku do momentu wyrokowania przez sąd pierwszej instancji.

Do dnia 3 grudnia 2009 roku, w tejże jednostce penitencjarnej występowało „przeludnienie”, na skutek czego, Dyrektor Zakładu Karnego wydawał stosowne zarządzenia w sprawie umieszczenia osadzonych w warunkach, w których powierzchnia mieszkalna wynosi mniej, niż 3 m ²/osobę. Następnie, o treści powyższych zarządzeń, informował Sędziego Penitencjarnego. Od dnia 3 grudnia 2009 roku natomiast, w Zakładzie Karnym w C., żaden z osadzonych nie został umieszczony w celi mieszkalnej, w której powierzchnia, przypadająca na jednego skazanego, wynosi nie mniej, niż 3 m ². Od tego okresu, Sąd penitencjarny nie wydał jakiegokolwiek zarządzenia, zezwalającego na powyższą sytuację.

W Zakładzie Karnym w C., K. A., osadzony został w następujących celach: celi nr (...) o powierzchni mieszkalnej 15,44 m ^{( 2)} mieszczącej się na oddziale (...) oraz w celach: (...) o powierzchni mieszkalnej 15,22 m ^{( 2)} - każda mieszczące się na oddziale (...). We wszystkich celach mieszkalnych umieszczonych było pięciu osadzonych.

W sprawie wywołany został dowód z oględzin cel nr: (...), z którego wynika, że we wszystkich celach osadzonych jest pięciu skazanych. W żadnej celi nie widać śladów zacieków, zabrudzeń, grzyba, czy pleśni. Znajdujący się w celach kącik sanitarny jest całkowicie zabudowany. W celach znajdują się również: umywalka, oświetlenie jarzeniowe oraz wentylacja grawitacyjna. W celach znajduje się również jedno okno, zabezpieczone metalową kratą oraz siatką drucianą.

Raz w tygodniu osadzeni mają możliwość korzystania z ciepłej kąpieli w łaźni, a nadto otrzymywali niezbędne środki czystości i higieny osobistej. Ponadto, osadzeni w Zakładzie Karnym w C., osadzeni, a zatem, w tym K. A., miał możliwość korzystania z zajęć kulturalno-oświatowych, zarówno w celach mieszkalnych, świetlicy oddziału, jak i poza oddziałem. Mógł również korzystać z zajęć na boisku rekreacyjnym i sali rekreacyjnej siłowej. Ponadto czynnie brał udział w konkursach i turniejach, za co został dwukrotnie nagrodzony.

K. A. miał nadto możliwość podniesienia swoich kwalifikacji zawodowych poprzez kształcenie się na kursach organizowanych przez jednostkę penitencjarną. Taki też kurs o specjalności brukarza ukończył w Zakładzie Karnym w C. w lipcu 2008 roku. Ponadto, w dniu 11 stycznia 2011 roku powód zakwalifikowany został do nauki w ZSZ o specjalności malarz – tapeciarz w szkole mieszczącej się w Zakładzie Karnym we W.. Niemniej jednak, sam zrezygnował z kształcenia, na skutek czego, w dniu 8 listopada 2011 roku został wycofany z nauczania.

W Zakładzie Karnym w C. osadzeni mieli również zapewnioną stałą opiekę medyczną. Przyjęcia osadzonych przez specjalistę stomatologa w oddziałach mieszkalnych odbywały się zgodnie z porządkiem wewnętrznym zakładu, a w nagłych wypadkach osadzenie byli przyjmowani natychmiast w ambulatorium. Wizyty stomatologiczne, powód odbył: w dniu 12 czerwca 2009 roku, kiedy to lekarz stomatolog dokonał opracowania ubytku zęba, jak również w dniu 22 czerwca 2009 roku w celu uzyskania porady lekarskiej. Dodatkowo powód zapisany był na wizytę stomatologiczną, która miała się odbyć w dniu 19 czerwca 2009 roku, niemniej jednak z wizyty tej zrezygnował. Z kolei w okresie od lutego 2010 roku do lutego 2011 roku K. A. nie zapisywał się do lekarza stomatologa. Nie zgłaszał również jakichkolwiek dolegliwości stomatologicznych.

Sąd wywołał opinię sądową z zakresu stomatologii, z której wynika, że fakt niemożności udzielenia pomocy stomatologicznej miał bezpośredni związek z usunięciem powodowi zęba 14 w lutym 2011 roku. W momencie wystąpienia u powoda dolegliwości bólowych ze strony zęba 14, należało pacjenta zbadać, postawić rozpoznanie, przedstawić możliwe metody leczenia (leczenie kanałowe, bądź usunięcie zęba) i wybraną przez powoda metodę zastosować. W pisemnej opinii uzupełniającej biegły sądowy zaopiniował, że możliwe jest wystąpienie stanu zapalnego bez pojawienia się dolegliwości bólowych. W związku z tym, powód mógł nie zgłaszać dolegliwości bólowych związanych z zębem 14. W lutym 2011 roku K. A. przeszedł ekstrakcję zęba 14 w zakładzie Karnym we W..

W świetle wyżej ustalonych faktów sąd uznał, że żądanie powoda jest bezzasadne. Kwestia przeludnienia zarzucana przez powoda występowała w Zakładzie Karnym w C. tylko do 5 grudnia 2009 r. Natomiast po tej dacie zarzuty przeludnienia nie są zasadne i były wynikiem błędnie obliczanej przez powoda powierzchni mieszkalnej cel. Przepis art. 248 k.k.w. regulujący kwestię powierzchni cel i dopuszczający możliwość umieszczania osadzonych, na czas określony, w warunkach, w których powierzchnia w celi na jedną osobę wynosi mniej niż 3 m ² został zakwestionowany przez Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 26 maja 2008 roku z uwagi na jego niezgodność z przepisami Konstytucji RP (sygn. SK 25/07, opubl. OTK-A 2008/4/62), jednak odroczono utratę jego mocy obowiązującej na okres 18 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, tj. od dnia 5 czerwca 2008 roku (Dz. U. z 2008 roku, Nr 96, poz. 620). W związku z tym wskazany powyżej przepis utracił moc obowiązującą z dniem 5 grudnia 2009 roku. Natomiast do tego czasu przepis ten mógł być stosowany w takim samym zakresie, jak przed orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego i jego prawidłowe zastosowanie nie może być uznane za bezprawne.

Co do pozostałych zarzutów dotyczących warunków odbywania kary pozbawienia wolności, z których powód wywodził roszczenia to zdaniem sądu nie zostały one udowodnione, a tym samym nie udowodnił samego faktu naruszenia dóbr osobistych. Strona pozwana zaś w sposób wiarygodny wykazała, że warunki panujące w Zakładzie Karnym w C. odpowiadały obowiązującym normom, w wyniku czego nie doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda. Konstrukcja wieloosobowych cel mieszkalnych, ich wyposażenie i usytuowanie kącików sanitarnych zapewniały niezbędną intymność. Środki higieny dostarczane były wg obowiązujących norm, a korzystanie z łaźni odbywało się zgodnie z regulaminem organizacyjno-porządkowym. Opieka stomatologiczna nad osadzonymi była wystarczająca i zapewniała możliwość udzielania pomocy w razie potrzeby.

Końcowo sąd podniósł, że roszczenie powoda należy uznać za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i również na podstawie art. 5 k.c. podlega oddaleniu. Dopuszczając się bowiem czynów zabronionych, K. A. nagminnie naruszał prawo i porządek prawny, w wyniku czego odbywa obecnie karę pozbawienia wolności, która ze swej istoty musi być uciążliwa, mimo iż, dolegliwości, z którymi spotkał się w Zakładzie Karnym w C., nie wykraczały poza normalny zakres wynikający z istoty tej kary.

Wyrok sądu pierwszej instancji zaskarżył powód apelacją z dnia 23 września 2013 r. Zarzucił obrazę art. 23 kc i 24 kc w zw z art. 448 kc przez błędną jego wykładnie i niewłaściwe zastosowanie, a nadto zarzucił naruszenie prawa procesowego tj. art. 233 kpc polegające na nie rozważeniu wszystkich okoliczności co miało istotny wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia.

Wskazując na powyższe domagał się zmiany zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa, ewentualnie uchylenia wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz zasądzenia kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje :

Apelacja nie jest zasadna.

Ustalenia faktyczne dokonane przez sąd pierwszej instancji są prawidłowe i sąd odwoławczy przyjmuje je za własne. Prawidłowa jest również ocena ustalonych faktów pod kątem prawa materialnego.

Skarżący w uzasadnieniu apelacji przedstawia rozważania dotyczące możliwości naruszenia dóbr osobistych osób skazanych, którzy odbywają karę pozbawienia wolności w warunkach nieodpowiednich, a zwłaszcza w przeludnionych celach, gdzie powierzchnia na jednego osadzonego jest mniejsza niż 3 m ² . Rozważania te wsparte orzecznictwem Sądu Najwyższego są jednak czynione w oderwaniu od okoliczności tej sprawy i od dowodów i ustaleń dokonanych przez sąd pierwszej instancji w tej sprawie.

Podnieść należy przede wszystkim, że umieszczanie skazanych w warunkach zagęszczenia niezgodnego z wynikającą z art. 110 § 1 k.k.w. normą 3 m ² na jednego osadzonego w Zakładzie Karnym w C. miało miejsce do dnia 5 grudnia 2009 r. (czemu nie zaprzeczał pozwany). natomiast powód żądanie swoje uzasadniał tym, że w przeludnionych celach przebywał od dnia 12 grudnia 2009 r. (vide pozew k. 3, zeznania powoda k. 133, świadkowie M. B. i M. C. k.112 iv. , których powołał powód również zeznawali o roku 2010, a nie o wcześniejszym okresie). Zatem ocenę warunków pobytu powoda należy odnieść do okresu po dniu 12 grudnia 2009 r., gdyż w przeciwnym przypadku dochodziłoby do orzekania ponad żądanie. Zarzuty przeludnienia należy wobec tego uznać za bezzasadne gdyż nie odpowiadają rzeczywistemu stanowi rzeczy. Brak jest podstaw do przyjęcia, że powód przebywał od 12 grudnia 2009 r. w przeludnionych celach gdyż przeczy temu zebrany w sprawie materiał dowodowy. Już z protokołu wizytacji z dnia 23 – 25 listopada 2009 r. (k.291) przeprowadzonej stwierdzono, że na ogólną 724 odbywających karę pozbawienia wolności tylko 6 osób przebywało w celach o pow. poniżej 3 m ² (czyli jedna cela). Powód zarzut o przeludnieniu opierał – jak podnosił - na własnych pomiarach , ale jak wykazały oględziny i pomiary cel dokonane przez sąd w ramach przeprowadzonego dowodu z oględzin (k.488- 492), powierzchnia wskazanych przez powoda cel jest większa niż wskazywał powód (każda z cel miała powierzchnię ponad 15 m ² co w przeliczeniu na 5-ciu osadzonych daje powierzchnię ponad 3m ² , a powierzchnia liczona z kącikiem sanitarnym w każdej celi liczyła ponad 17m ² ). Zarzut naruszenia dóbr osobistych wskutek umieszczenia powoda w celach o powierzchni przypadającej na jednego osadzonego mniejszej niż 3m ² jest zatem nieuprawniony, a zawarte w uzasadnieniu apelacji wywody skarżącego wsparte bogatym orzecznictwem Sądu Najwyższego są bezprzedmiotowe.

Nie zostały udowodnione również inne zarzuty co do warunków odbywania kary pozbawienia wolności, ani też możliwości korzystania przez powoda z opieki stomatologicznej. Sąd pierwszej instancji w szczegółowym uzasadnieniu wykazał bezzasadność żądań powoda również i z tego tytułu, a wobec ogólnikowości zarzutów apelacyjnych bez wskazania dowodów, które zdaniem skarżącego miałyby wskazywać na zasadność roszczeń powoda ponowna analiza tej kwestii nie jest celowa.

Skarżący nie kwestionuje i w żaden sposób nie odnosi się do tych wywodów uzasadnienia wyroku sądu pierwszej instancji, w których sąd podnosi sprzeczność żądania powoda z zasadami współżycia społecznego, ale do tych twierdzeń sądu pierwszej instancji należy odnieść się z pełna aprobatą. Należy podnieść, że powód w Zakładzie Karnym w C. przebywał od 21 września 2007(z przerwą od 25 maja 2009 do 27 sierpnia 2009 r. kiedy to przebywał w ZK w B. i z przerwą od 21 stycznia 2011 r. do 21 listopada 2011 r. kiedy przebywał w ZK we W. ) do momentu zwolnienia (informacja na wezwaniu na termin rozprawy apelacyjnej k. 598) , ale powództwo wniósł dopiero 20 września 2010 r. , kiedy to już kwestia przeludnienia w tym zakładzie nie istniała, a zatem można mieć uzasadnione wątpliwości czy rzeczywiście powodowi chodziło o ochronę dóbr osobistych czy też raczej o próbę realizacji rozdętych do granic absurdu roszczeń finansowych wobec Skarbu Państwa co w procesach tego typu jest regułą, gdyż nie zdarza się aby poza kilkusettysięcznymi roszczeniami finansowymi przedmiotem pozwu były np. żądania określone w art. 24 § 1 kc zd.1.

Reasumując powyższe należy stwierdzić, że wyrok sądu pierwszej instancji jest prawidłowy, a apelacja powoda jako bezzasadna podlega oddaleniu.

Dlatego też Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 kpc orzekł ja w wyroku.