Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 25 marca 2013 roku

Sąd Apelacyjny w Krakowie, Wydział I Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący:SSAJan Kremer (spr.)

Sędziowie:SSAZbigniew Ducki

SSA Wojciech Kościołek

po rozpoznaniu w dniu 25 marca 2013 roku w Krakowie na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa J. P. (1)

przeciwko M. P., E. P. i P. P.
o zapłatę

na skutek zażalenia powoda na postanowienie Sądu Okręgowego w Krakowie
z dnia 16 listopada 2012 roku, sygn. akt I C 301/12

postanawia:

oddalić zażalenie.

I ACz 521/13

UZASADNIENIE

Powód J. P. (1) w pozwie z dnia 13 lutego 2012 r. wniósł o zasądzenie od pozwanych M. P., P. P. i E. P. solidarnie odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości w kwocie 960 000 zł. Powód podał, że w 2009 r. uprawomocniło się orzeczenie dotyczące majątku dorobkowego powoda i pozwanej M. P.. Powód uzasadnił żądanie tym, że wyprowadził się z domu przy ul. (...) marca 1991 roku i po tej dacie już tam nie zamieszkiwał, ani też w żaden inny sposób nie korzystał z przysługującego mu prawa własności. Podniósł, że do chwili prawomocnego zakończenia postępowania o podział majątku wspólnego z całej nieruchomości korzystała pozwana M. P. wraz z dziećmi stron, P. P. i E. P.. Powodowi jako jednemu ze współwłaścicieli nieruchomości przysługiwało uprawnienie do korzystania z pożytków cywilnych, jakie w postaci wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy daje prawo własności. W ocenie powoda pozwana M. P. w zakresie w jakim posiadała rzecz i korzystała z niej w sposób wykluczający posiadanie i korzystanie powoda działała bezprawnie. Powód wskazał, że gdy jeden ze współwłaścicieli nie dopuszcza pozostałych współwłaścicieli do korzystania z przedmiotu własności ma obowiązek wypłaty wynagrodzenia za korzystanie ze wspólnej rzeczy. W odpowiedzi na pozew między innymi podniesiono zarzut powagi rzeczy osądzonej wskazując na sprawę o podział majątku dorobkowego powoda i pozwanej M. P..

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 16 listopada 2012 roku Sąd Okręgowy w Krakowie odrzucił pozew J. P. (1) przeciwko pozwanej M. P.. Sąd Okręgowy ustalił, że przed Sądem Rejonowym dla Krakowa- Krowodrzy w Krakowie pod sygn. akt I Ns 2525/02/K toczyła się sprawa z wniosku J. P. (1) przy uczestnictwie M. P. o podział majątku dorobkowego oraz z wniosku J. P. (2) przy uczestnictwie M. P. o zniesienie współwłasności. W toku tego postępowania wnioskodawca oświadczył, że wnosi o uwzględnienie przy podziale majątku wspólnego korzyści, jakie odniosła uczestniczka M. P. przez to, że korzystała z całego domu mieszkalnego przy ul. (...) przez okres od orzeczenia rozwodu do dnia wydania postanowienia o podziale majątku. Z kolei M. P. wniosła o uwzględnienie przy podziale majątku wspólnego korzyści, jakie odniósł J. P. (1) przez to, że korzystał z całego domu mieszkalnego oraz warsztatu ślusarskiego położonego w K. przy ul. (...) za okres od dnia 19 lutego 1991 roku do dnia wydania postanowienia o podziale. Sąd ustalił, że ze sprawy o podział majątku dorobkowego wynika, że ustalono w niej, że M. P. i J. P. (1) dokonali podziału składników majątku dorobkowego do korzystania w ten sposób, że uczestniczka otrzymała nieruchomość przy ul. (...) i część ruchomości, zaś wnioskodawca nieruchomość przy ul. (...) oraz wybrane ruchomości.

W tej sytuacji brak było podstaw do rozliczania nakładów poczynionych na te składniki majątkowe oraz korzyści uzyskanych przez strony z korzystania z nich. Z tych względów wniosek o rozliczenie korzyści oddalono. Postanowienie to zostało zmienione przez Sąd Okręgowy w Krakowie postanowieniem z dnia II Ca 1937/07 w ten sposób, że nadano mu brzmienie, zgodnie z którym ustalono, że w skład majątku dorobkowego J. P. (1) oraz M. P. wchodzi m.in. prawo użytkowania wieczystego nieruchomości szczegółowo oznaczonej, zabudowanej domem mieszkalnym przy ul. (...) oraz składnik ten przyznano na wyłączną własność uczestniczce M. P.. W punkcie VI oddalono żądanie wnioskodawcy J. P. (1) i uczestniczki M. P. o rozliczenie korzyści z tytułu posiadania rzeczy i ustalenia nierównych udziałów. Sąd II instancji stwierdził, że Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił, że byli małżonkowie zawarli umowę dotyczącą podziału do korzystania majątku dorobkowego, co wyklucza możliwość skutecznego domagania się rozliczenia korzyści z tytułu posiadania.

Powołując się na art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. Sąd Okręgowy stwierdził, że pomiędzy stronami toczyła się już sprawa zakończona prawomocnym postanowieniem Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 25 marca 2009 roku, sygn. akt II Ca 1937/07. Wskazał, że w postępowaniu o podział majątku wspólnego dochodzi do kompleksowego rozstrzygania roszczeń, których realizacja jest możliwa wyłącznie w tym postępowaniu. W ramach postępowania w sprawie toczącej się do sygn. akt I Ns 2525/02/K J. P. (1) wnosił o uwzględnienie przy podziale majątku wspólnego korzyści, jakie odniosła uczestniczka M. P. przez to, że korzystała z całego domu mieszkalnego przez okres od orzeczenia rozwodu do dnia wydania postanowienia o podziale majątku. Sąd o wskazanym roszczeniu rozstrzygnął w punkcie VI, oddalając żądanie o rozliczenie korzyści z tytułu posiadania rzeczy. Nie może to zatem być przedmiotem kolejnej sprawy pomiędzy J. P. (1) i M. P. (k.206-209).

Powód w zażaleniu wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia, zarzucił obrazę przepisów postępowania, mogącą mieć wpływ na treść postanowienia, tj. art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. będącą skutkiem błędnego przyjęcia przez Sąd I instancji, że w przedmiotowej sprawie powód dochodzi wobec pozwanej M. P. roszczeń będących przedmiotem prawomocnie zakończonego postępowania, które to błędne ustalenie skutkowało przyjęciem przez Sąd I instancji, że w przedmiotowej sprawie zachodzi przesłanka odrzucenia pozwu w postaci powagi rzeczy osądzonej. W konkluzji wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości, ewentualnie o jego zmianę poprzez odmowę odrzucenia pozwu wobec pozwanej M. P. oraz zasądzenie na rzecz pełnomocnika z urzędu kosztów postępowania zażaleniowego z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi.

Zdaniem powoda w niniejszym postępowaniu nie zachodzi tożsamość przedmiotowa, gdyż brak jest identycznej podstawy prawnej żądania. Powód w piśmie z dnia 16 listopada 2012 roku wskazał alternatywną podstawę materialnoprawną dochodzonego roszczenia, tj. przepisy art. 405 i nast. k.c., a przedmiotem prawomocnie zakończonego postępowania o podział majątku pomiędzy stronami były roszczenia z tytułu rozliczenia korzyści z tytułu posiadania rzeczy (k. 287-288).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie nie jest zasadne.

Przepis art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. zawiera podstawę prawną dla orzeczenia o odrzuceniu pozwu w sytuacji gdy, o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku albo została prawomocnie osądzona. Powód w istocie nie kwestionuje tożsamości okoliczności faktycznych stanowiących podstawę żądania. Sąd Apelacyjny wskazuje po analizie treści pozwu, że tożsamość okoliczności faktycznych zachodzi. Powód nie podważa też w zażaleniu istnienia orzeczenia o podziale majątku dorobkowego, wskazując jednak na istnienie innej, alternatywnej podstawy prawnej roszczenia w czym upatruje również brak tożsamości roszczenia. Tożsamość roszczenia zachodzi wówczas, gdy identyczny jest nie tylko przedmiot, ale i podstawa sporu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 1971 roku, sygn. akt II CZ 59/71), przy czym w orzecznictwie podkreśla się, że dotyczy to zarówno podstawy faktycznej jak i prawnej, czyli normy prawnej roszczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2011 roku, sygn. akt I CSK 277/10; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 1997 roku, sygn. akt I CKU 65/96). Tożsamość żądań uzasadniającą odrzucenie pozwu rozumieć należy jako zwrócenie się do sądu o rozstrzygnięcie konkretnego, tożsamego w każdym aspekcie problemu prawnego wyrosłego na gruncie tych samych faktów (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 czerwca 2011 roku, sygn. akt II CSK 427/2010). Dlatego też z tym samym roszczeniem mamy do czynienia także w sytuacji, gdy wprawdzie żądanie nie jest identyczne, ale zmierza do tego samego celu. Powód właśnie na tą nieidentyczność podstawy prawnej wskazuje, jednak nie mogło to w związku z przytoczonym poglądem odnieść skutku.

W rozpoznawanej sprawie należy podzielić stanowisko Sądu I instancji, że sprawa o to samo roszczenie, które objęte zostało żądaniem pozwu w niniejszej sprawie została już prawomocnie rozstrzygnięta pomiędzy powodem a pozwaną M. P. w postępowaniu zakończonym prawomocnym postanowieniem Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 25 marca 2009 roku. Zarówno w niniejszym procesie, jak i we wcześniej toczącym się postępowaniu o podział majątku dorobkowego małżonków powód w sposób jednoznaczny domagał się zapłaty za korzystanie przez pozwaną z nieruchomości przy ul. (...) w K.. Nie budzi zatem wątpliwości, że podstawa faktyczna obu roszczeń jest identyczna, dotyczy bowiem tego samego okresu, tej samej nieruchomości i tego samego działania. W tym kontekście nie mogło odnieść skutku zamierzonego przez powoda wskazanie w piśmie z dnia 16 listopada 2012 roku alternatywnej podstawy prawnej jego żądania, przy zachowaniu identycznej podstawy faktycznej. Podkreślić należy, że zgodnie z treścią art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c. powód zobowiązany jest do przytoczenia w pozwie jedynie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, nie musi natomiast wskazywać podstawy prawnej roszczenia. Zastosowanie prawidłowej kwalifikacji prawnej należy do Sądu rozpoznającego sprawę. O tożsamości podstawy prawnej sporu, która wyznacza granice powagi rzeczy osądzonej nie świadczy zatem wskazany przez powoda przepis mający uzasadniać jego żądanie, ale identyczność stosunku prawnego, z którego powód wywodzi swoje roszczenie. Tymczasem pomimo powołania w piśmie z dnia 16 listopada 2012 roku art. 405 k.c. i następnych, okoliczności przedstawione przez powoda wprost wskazują na to, że podstawą jego żądania wobec M. P. jest ponownie rozliczenie korzyści pomiędzy współwłaścicielami. Powództwo w niniejszej sprawie zmierza do tego samego celu co już zakończone prawomocnie postępowanie. Zgodnie natomiast z treścią art. 618 § 3 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c. i art. 567 § 3 k.p.c. po zapadnięciu prawomocnego postanowienia w postępowaniu o podział majątku wspólnego uczestnik nie może dochodzić roszczeń względem współwłaścicieli z tytułu posiadania rzeczy. Wskazań nadto należy, że roszczenie z bezpodstawnego wzbogacenia może być dochodzone wówczas gdy brak innej podstawy dla dochodzenia danego roszczenia. W rozpoznawanej sprawie tak nie jest, zapadło orzeczenie sądu rozliczające strony w sprawie o podział majątku dorobkowego. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 sierpnia 1971 r. II CR 224/71 stwierdził, że „przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 i nast. k.c.) wchodzą w grę wówczas, gdy nic innego nie wynika ze stosunku łączącego strony, ani z przepisów prawa rzeczowego. Chodzi w szczególności o przepisy regulujące stosunki posiadacza i właściciela (art. 224 i nast. k.c.).” LEX nr 6981. ( por. także wyrok z dnia 17 listopada 1998 r. III CKN 18/98 Lex nr 479355 „ Korzyść, której dotyczy art. 405 k.c., musi być uzyskana bez podstawy prawnej jakiegokolwiek rodzaju. Jest tak wówczas, gdy u jej podstaw nie leży ani czynność prawna, ani przepis ustawy, ani orzeczenie sądu lub decyzja administracyjna.”, jak też wyrok z dnia 19 lutego 2002 r. IV CKN 786/00, LEX nr 54363). Z przedstawionych przyczyn wobec spełnienia przesłanki tożsamości roszczenia zażalenie uległo oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.