Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 sierpnia 2018 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 2 sierpnia 2018 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie sprawy z powództwa J. N. i J. F.

przeciwko Miastu P.

o ustalenie wstąpienia w stosunek najmu

na skutek apelacji powódek

od wyroku Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb.

z dnia 21 lutego 2018 roku, sygn. akt I C 70/17

oddala apelację i nie obciąża powódek obowiązkiem zwrotu na rzecz pozwanego kosztów procesu za instancję odwoławczą.

SSO Jarosław Gołębiowski

SSO Paweł Hochman SSO Dariusz Mizera

Sygn. akt I Ca 452/18

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 21 lutego 2018 r. Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb. po rozpoznaniu sprawy z powództwa J. N. i J. F.

przeciwko Miasto P. o ustalenie wstąpienia w stosunek najmu orzekł o oddaleniu powództwa, ustalił, iż nieuiszczoną część opłaty od pozwu w kwocie 100,00 zł. ponosi Skarb Państwa - Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb oraz nie obciążył powódek zwrotem kosztów procesu na rzecz strony pozwanej.

Podstawę powyższego wyroku stanowiły następujące ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji:

J. N. i J. F. zajmują lokal mieszkalny nr (...) położony w P. przy ulicy (...). Budynek położony w P. przy ulicy (...) był przedmiotem darowizny Skarbu Państwa na rzecz Miasta P..

W dniu 23 stycznia 2017 roku Miasto P. zawarło z Towarzystwem Budownictwa (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P. umowę, na podstawie której oddało powodowi w dzierżawę nieruchomości o łącznej powierzchni 159.495,97 m2, w tym nieruchomość przy ulicy (...) w P.. Umowa została zawarta na czas oznaczony – na okres trzech lat, poczynając od dnia 1 lutego 2017 roku do dnia 31 stycznia 2020 roku.

Umowa najmu lokalu nr (...) położonego w P. przy ulicy (...) została zawarta w dniu 15 grudnia 1982 r. pomiędzy Fabryką (...) a B. F. i P. F..

B. F. i P. F. rozwiązali umowę najmu z dnia 15 grudnia 1982 r. dotyczącą lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w P. przy ulicy (...).

W piśmie z dnia 17 lutego 2016 r. Towarzystwo Budownictwa (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P. wezwało J. F. i J. N. do opróżnienia lokalu nr (...) położonego w P. przy ulicy (...).

W dniu 29 lipca 2016 r. Towarzystwo Budownictwa (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P. złożyło w Sądzie Rejonowym w Piotrkowie Trybunalskim pozew o opróżnienie lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w P. przy ulicy (...) skierowany przeciwko J. N. i J. F.. Postanowieniem z dnia 9 października 2017 r. Sąd na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. zawiesił postępowanie w sprawie do czasu prawomocnego zakończenia postępowania prowadzonego przez Sądem Rejonowym w Piotrkowie Trybunalskim w przedmiotowej sprawie.

Powódka J. F. jest studentką i uczy się w trybie dziennym. Posiada orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu lekkim. Z tego tytułu pobierała stypendium w kwocie 350,00 zł. Utrzymuje się z pobieranego stypendium oraz pomocy finansowej rodziny.

J. N. pozostaje zatrudniona i z tego tytułu uzyskuje miesięczny dochód w wysokości około 1500,00 zł netto. Powódka ma na utrzymaniu syna, na rzecz którego płaci alimenty.

Sąd Rejonowy wyjaśnił, że powyższy stan faktyczny ustalił na podstawie dokumentów przedłożonych do akt przedmiotowej sprawy, a także załączonych akt sprawy prowadzonej przed Sądem Rejonowym w Piotrkowie Trybunalskim pod sygn. akt I C 1794/16. Ponadto Sad uwzględnił zeznania J. N. oraz J. F. na okoliczność sytuacji majątkowej i osobistej powódek.

Sąd uznał, że powództwo podlega oddaleniu.

Zważył, iż podstawę prawną roszczenia powódek J. N. oraz J. F. stanowi art. 189 k.p.c., zgodnie z którym powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. A zatem materialnoprawną przesłanką powództwa o ustalenie jest interes prawny powoda.

W związku z powyższym Sąd Rejonowy wyjaśnił, że w judykaturze ugruntowany jest pogląd, zgodnie z którym „interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. z reguły nie zachodzi wtedy, gdy osoba zainteresowana może w innej drodze, np. w procesie o świadczenie, o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego, a nawet w drodze orzeczenia o charakterze deklaratywnym, osiągnąć w pełni ochronę swych praw (…) Kryterium interesu prawnego powoda w żądaniu ustalenia nie przesądza o dopuszczalności wytoczenia powództwa z art. 189 k.p.c., decyduje natomiast o tym, czy w konkretnych okolicznościach, powództwo to jest zasadne. Konsekwencją niewykazania przez powoda istnienia interesu prawnego jest oddalenie powództwa o ustalenie.” (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 06 czerwca 1997 r., sygn. akt II CKN 201/97).

Sąd przypomniał, że przeciwko powódkom w tutejszym Sądzie w sprawie I C 1794/16 toczy się postępowanie z powództwa Towarzystwa Budownictwa (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P. o opróżnienie lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w P. przy ulicy (...). W ocenie Sądu postępowanie to stwarza ramy dla orzekania w przedmiocie istnienia i nieistnienia stosunku najmu, a zatem daje powódkom możliwość obrony i podniesienia zarzutów. Rozstrzygnięcie, co do żądania pozwu winno być zatem przedmiotem orzekania w sprawie o opróżnienie lokalu, co powoduje, iż w niniejszym postępowaniu brak jest interesu prawnego powódek.

Ponadto Sąd pierwszej instancji wskazał, że charakter przesłanki interesu prawnego powoduje, że jego brak skutkuje oddaleniem powództwa, nie zaś jak wnosił pozwany odrzuceniem pozwu. W tej części stanowisko pozwanego nie mogło zatem zasługiwać na uwzględnienie. Jednocześnie należy mieć na uwadze, że wyrok oddalający powództwo o ustalenie z powodu nieistnienia interesu prawnego powoda nie korzysta z powagi rzeczy osądzonej, a zatem brak uzyskania ochrony prawnej w postępowaniu o opróżnienie lokalu po jego prawomocnym zakończeniu nie zamyka drogi do wniesienia powództwa o ustalenie wstąpienia w stosunek najmu.

Mając na uwadze powyższe okoliczności, Sąd uznał, że powódki J. F. i J. N. nie miały interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie wstąpienia w stosunek najmu lokalu nr (...) położonego w P. przy ulicy (...). Sąd przyjął, że ustalenie tego prawa stanowi przedmiot rozstrzygania w sprawie o opróżnienie lokalu prowadzonej przed tutejszym Sądzie pod sygn. akt I C 1794/16.

O kosztach procesu Sąd orzekł zgodnie z treścią art. 102 k.p.c., który stanowi, że w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Przypadek o którym mowa w powyższym przepisie zachodzi w przedmiotowej sprawie. Powódka J. F. studiuje w trybie dziennym w związku z czym nie podjęła zatrudnienia. Ponadto powódka posiada orzeczenie o stopniu niepełnosprawności i z tego tytułu pobiera stypendium w kwocie 350,00 zł, zaś J. N. utrzymuje się jedynie z miesięcznego wynagrodzenia za pracę w kwocie 1.500,00 zł. Na utrzymaniu powódki pozostaje syn, na rzecz którego J. N. płaci alimenty. W ocenie Sądu sytuacja majątkowa i osobista powódek uzasadnia brak obciążenia J. F. i J. N. obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz strony pozwanej. Z powyższych powodów Sąd ustalił, iż nieuiszczoną część opłaty od pozwu w kwocie 100,00 zł ponosi Skarb Państwa – Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim.

Apelację od powyższego wyroku wniosły powódki zaskarżając go w części oddalającej powództwo.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciły:

- naruszenie art. 189 k.p.c. nieuzasadnione podważenie posiadania przez powódki interesu prawnego w rzeczonej sprawie.

- naruszenie art. 233 § 1 i 2 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów przeprowadzonych w sprawie, dokonanej wybiórczo, wbrew zasadom logiki i doświadczenia życiowego, polegającej na zupełnym pominięciu dla oceny okoliczności, faktu podstaw spornej kwestii z Miastem P., a w konsekwencji błędnym przyjęciu, zarówno na etapie subsumpcji, jak i wyrokowania, że powódki nie posiadały interesu prawnego;

- zarzut naruszenia art. 328 k.p.c. polegający na tym, że uzasadnienie jest zbyt lakoniczne jako podstawa oddalenia powództwa i nie uwzględnia odrębności sprawy powódek od zwykłych spraw tego rodzaju.

Wniosły o uchylenie wyroku we wskazanej części i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpatrzenia, nieobciążanie kosztami postępowania apelacyjnego na rzecz pozwanego, w tym kosztami zastępstwa procesowego oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powódek kosztów postępowania apelacyjnego w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. 

Sąd Okręgowy zważył co następuje.

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie. Rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji aczkolwiek wydane z wadliwym uzasadnieniem odpowiada prawu.

W pierwszej kolejności wskazać należy, na zasadność zarzutu powódek wskazującego, że przy wydaniu zaskarżonego wyroku Sąd pierwszej instancji dopuścił się naruszenia przepisu art. 189 k.p.c. uznając, że powódki nie mają interesu prawnego w wniesieniu przedmiotowego powództwa. Zgadzając się co do zasady, że strona nie ma interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieistnienia zobowiązania, jeżeli o spełnienie świadczenia wynikającego z tego zobowiązania toczy się postępowanie przed sądem, i to nawet wówczas, gdy zostało ono wszczęte później niż zostało wytoczone powództwo o ustalenie, wskazać należy że w okolicznościach przedmiotowej sprawy powyższe stanowisko nie może mieć zastosowania i prowadzić do oddalenia powództwa z uwagi na brak interesu prawnego. O braku powyższej przesłanki nie decyduje z pewnością okoliczność, że w toku pozostaje sprawa z powództwa Towarzystwa Budownictwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w P. przeciwko powódkom o eksmisję. W ocenie sądu Okręgowego strona powodowa może bowiem poszukiwać ochrony prawnej nie tylko zgłaszając w wskazanej sprawie zarzuty wskazujące na istnienie prawa do zajmowania spornego lokalu ale również domagać się ustalenia istnienia tego prawa w innym alternatywnym postępowaniu. Za powyższym stanowiskiem przemawia nie tylko brak tożsamości podmiotowej stron w obu toczących się sprawach ale przede wszystkim fakt, że wskazując na podstawę faktyczną powództwa o ustalenie powódki wyeksponowały zarzuty właśnie pod adresem Miasta P., związane z „polityką” przydziału mieszkań, których ocena z oczywistych względów nie może być dokonana w sprawie o eksmisję.

Powyższe stanowisko znajduje potwierdzenie w judykaturze. Tytułem przykładu wskazać należy na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 1995 r. ( sygn. akt III CZP 49/95 ), w której wyjaśniono, że w sprawie o opróżnienie mieszkania zakładowego dopuszczalne jest wytoczenie przez pozwanego powództwa wzajemnego o ustalenie, że zachowuje on uprawnienie do lokalu zamiennego, oraz na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2017 r. ( sygn. akt III CZP 75/17 ), w której wyrażono pogląd, że dłużnik mający status lokatora w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z 21.6.2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1610), przeciwko któremu zostało wszczęte postępowanie egzekucyjne o opróżnienie lokalu służącego zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych, prowadzone na podstawie tytułu wykonawczego określonego w art. 999 § 1 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 3 maja 2012 r., może dochodzić ustalenia prawa do lokalu socjalnego na podstawie art. 189 k.p.c.

Konsekwencją powyższego stanowiska jest uznanie, że również uzasadnienie Sądu pierwszej instancji nie odpowiadało normie art. 328 § 1 k.p.c. w tym znaczeniu, że nie zawierało oceny prawnej zgłoszonych przez powódki argumentów mających świadczyć o ich prawie do spornego lokalu. Podkreślić jednak należy, że wskazane uchybienie stanowiło konsekwencję zaprezentowanego przez Sąd pierwszej instancji poglądu prawnego ( o braku interesu prawnego ) trudno więc uznać je za zawinione.

Wydając zaskarżony wyrok Sad pierwszej instancji nie dopuścił się natomiast naruszenia wskazanego w skardze apelacyjnej przepisu art. 233 § 1 i 2 k.p.c. W szczególności za prawidłową należało uznać decyzję Sądu pierwszej instancji o pominięciu zagadnień dotyczących decyzji strony pozwanej odmawiającej zawarcia z powódkami umowy najmu. Brak potrzeby dokonania szczegółowych ustaleń w tym zakresie zostanie wyjaśniona poniżej.

Jak wskazano na wstępie pewne zastrzeżenia związane z treścią uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie mogą prowadzić do uwzględnienia powództwa. W tym miejscu należy zaznaczyć, że Sąd Okręgowy jako podstawę faktyczną wydanego orzeczenia przyjmuje ustalenia Sądu pierwszej instancji nie znajdując podstaw do ich zmiany bądź uzupełnienia i wyjaśnić, że zasadność żądania pozwu uzależniona była bowiem od wykazania przez stronę powodową prawa do zajmowania lokalu nr (...) położonego w P. przy ulicy (...). Powódki nie wykazały tego prawa. Powódki zamieszkiwały w wskazanym lokalu, korzystając z uprawnienia przysługującego ich rodzicom. Stosunek najmu został jednak rozwiązany. Wniosek w tym przedmiocie został złożony przez rodziców powódek w dniu 30 listopada 2015 r. ( k. 29 ) i brak jakichkolwiek podstaw aby uznać, że strona pozwana go nieuwzględniła.

W okolicznościach przedmiotowej sprawy brak było również podstaw aby uznać powódki za współlokatorów w rozumieniu przepisu art. 2 ust 1 pkt 3 ustawy o ochronie praw lokatorów… ( t.j. Dz. U. z 7 czerwca 2018 poz. 1234 ) Prawo powódek do zajmowania lokalu mieszkalnego nie sposób również wywieść z przepisów Kodeksu cywilnego. Tym samym za słuszne należy uznać stanowisko pozwanego, iż powódkom nie przysługuje uprawnienie do wstąpienia w stosunek najmu lokalu po rodzicach, gdyż rodzice powódek rozwiązali umowę najmu, zaś uprawnienia wynikające z art. 691 k.c. przysługują dzieciom najemców wyłącznie w wypadku śmierci rodziców.

W omawianej sprawie brak również podstaw faktycznych aby uznać, że powódki wstąpiły w stosunek najmu „per facta concludenta”.

Nie budzi wątpliwości okoliczność, że w rozpoznawanej sprawie brak podstawy prawnej ( podlegającej ustaleniu na płaszczyźnie cywilnoprawnej ), z której można by wywieść obowiązek strony pozwanej do zawarcia z powódkami umowy najmu. Stosunek najmu jako stosunek cywilnoprawny, może być zawarty co do zasadny w oparciu o wynikająca z przepisów Kodeksu cywilnego zasadę swobody umów. Oznacza to, że brak ustawowego obowiązku w tym zakresie wyklucza ustalenie przez Sąd Okręgowy, że pozwany winien zawrzeć z powódkami stosowną umowę. Ma również rację strona pozwana, że spełnienie przesłanek do nabycia prawa do wstąpienia w stosunek najmu lokali komunalnych Miasta P. nie oznacza nabycia prawa do żądania zawarcia umowy najmu konkretnego lokalu we wskazanym przez uprawnionego czasie. Konsekwencją powyższego stanowiska, musi być więc przyjęcie, że zastrzeżenia powódek odnoszące się do nieprawidłowych ich zdaniem zasad przydziału mieszkań przez stronę pozwaną oraz brakiem uwzględnienia szczególnej sytuacji w jakiej się znalazły nie mogą być przedmiotem analizy w niniejszym postępowaniu. Sposób wykonywania przez organy pozwanego jego ustawowych zadań wobec obywateli może być poddana z pewnością ocenie politycznej a kontrola zasadności poszczególnych decyzji co do zasady winna przebiegać w postępowaniu administracyjnym, oczywiście o ile przepisy szczególne taką kontrolę przewidują.

W uzupełnieniu powyższych argumentów wskazać należy, że okoliczności, które konsekwentnie eksponują powódki odnoszące się do ich sytuacji życiowej, ( majątkowej i osobistej ), przyczyn opuszczenia mieszkania przez rodziców, wreszcie niesprawiedliwej w ich ocenie postawa strony pozwanej nieuwzgledniającej szczególnych okoliczności związanych z rozwiązaniem umowy najmu oraz nieprawidłowego ukształtowania i błędnego stosowania przyjętych przez Gminę zasad przydziału lokali nie mogą skutkować przyjęciem przeciwnego niż zaprezentowane wyżej stanowisko.

Okoliczności te mogły by być przedmiotem oceny w kontekście art. 5 k.c. Wskazany przepis nie może jednak stanowić samodzielnej i autonomicznej podstawy uwzględnienia powództwa.

Wskazane wyżej argumenty nie pozostają jednak bez znaczenia. Mogą być one bowiem wykorzystane w sporze o eksmisję, w którym zapewne Sąd pierwszej instancji stosując prawo materialne z urzędu rozważy, czy zgłoszone tam roszczenie nie stanowi nadużycia prawa w rozumieniu wskazanego przepisu.

Reasumując, Sąd Okręgowy uznał, że wydając zaskarżony wyrok Sąd pierwszej instancji nie dopuścił się naruszenia przepisów prawa materialnego, co mogło by prowadzić do jego uchylenia lub zmiany. Omówione wyżej uchybienia procesowe, jako nie mające wpływu na wynik sprawy nie mogą skutkować zmianą ( ewentualnie uchyleniem ) zaskarżonego orzeczenia.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł o oddaleniu apelacji.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie przepisu art. 102 k.p.c., biorąc pod uwagę przywołane w związku z odwołaniem się do treści art. 5 k.c. argumenty dotyczące oraz sytuację rodzinną i majątkową powódek.

SSO Jarosław Gołębiowski

SSO Dariusz Mizera SSO Paweł Hochman