Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 6 listopada 2019 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 6 listopada 2019 r. w Olsztynie na rozprawie skargi B. S. o wznowienie postępowania w sprawie z wniosku T. S. z udziałem B. S. o podział majątku wspólnego, zakończonego prawomocnym postanowieniem Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 14 lutego 2019 r., sygn. akt IX Ca 1076/18,

p o s t a n a w i a:

I.  zmienić postanowienie Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 14 lutego 2019 r. w sprawie IX Ca 1076/18 w ten sposób, że punktowi I nadać brzmienie: „I. zmienić zaskarżone postanowienie w części w ten sposób, że:

a)  dodać punkt IIa o treści: „ustalić, że nakłady wnioskodawczyni z majątku osobistego na majątek wspólny wynoszą 2.844,80 zł;”;

b)  punktowi III nadać brzmienie: „zasądzić od wnioskodawczyni T. S. na rzecz uczestnika B. S. kwotę 33.077,60 zł (trzydzieści trzy tysiące siedemdziesiąt siedem złotych sześćdziesiąt groszy), płatną w dwóch ratach: pierwsza w wysokości 6.077,60 zł do dnia 31 grudnia 2019 r. i druga w wysokości 27.000 zł do dnia 31 sierpnia 2020 r., z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie uchybienia płatności którejkolwiek z rat;”;

II.  oddalić skargę w pozostałej części.

Krystyna Skiepko Bożena Charukiewicz Joanna Dąbrowska-Żegalska

Sygn. akt IX Ca 867/19

UZASADNIENIE

Uczestnik postępowania B. S. wniósł o wznowienie postępowania w sprawie z wniosku T. S. o podział majątku wspólnego, zakończonego prawomocnym postanowieniem Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 14 lutego 2019 r., sygn. akt IX Ca 1076/18.

W uzasadnieniu podał, że nie mógł bez swojej winy uczestniczyć w rozprawie apelacyjnej w dniu 13 lutego 2019r., która poprzedzała wydanie wskazanego orzeczenia. Postanowienie to w sposób istotny zmieniło orzeczenie Sądu Rejonowego w Piszu, na niekorzyść uczestnika. Skarżący wskazał, że nie został zawiadomiony o terminie rozprawy apelacyjnej przed Sądem Okręgowym w Olsztynie. Podniósł, że nie otrzymał również nigdy apelacji wnioskodawczyni i nie mógł wobec tego złożyć odpowiedzi na apelację i odnieść się do jej zarzutów. Wskazał, że Sąd apelacyjny podzielił w całości zarzuty strony apelującej uniemożliwiając mu polemikę z nimi lub ich podważenie.

Uczestniczka T. S. nie zajęła stanowiska w sprawie.

Postanowieniem z dnia 18 kwietnia 2018 r. Sąd Rejonowy w Piszu ustalił, że w skład majątku wspólnego wnioskodawczyni T. S. i uczestnika B. S. wchodzi prawo własności zabudowanej nieruchomości gruntowej stanowiącej działkę gruntu numer (...) o powierzchni 2639 m2, położonej w obrębie S., gmina B., dla której Sąd Rejonowy w Piszu prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) o wartości 69 000 zł. Dokonał podziału majątku wspólnego wnioskodawczyni i uczestnika, w ten sposób, że składnik majątku wspólnego opisany w punkcie I postanowienia przyznał na własność wnioskodawczyni. Zasądził od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika postępowania tytułem spłaty kwotę 34 500 zł płatną w 8 równych ratach rocznych, każda rata w kwocie po 4 312,50 zł płatna do dnia 31 grudnia każdego roku wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie zwłoki w płatności, przy czym pierwsza rata płatna jest do dnia 31 grudnia 2018r. Oddalił wniosek w pozostałym zakresie. Nie obciążył stron kosztami postępowania. Przyznał adwokatowi W. S., tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu wnioskodawczyni wynagrodzenie w kwocie 4 428 zł, w tym kwotę 828 zł tytułem podatku VAT, które nakazał wypłacić ze środków budżetowych Sądu Rejonowego w Piszu.

Sąd Rejonowy ustalił, że T. S. i B. S. związek małżeński zawarli 18 października 1986 roku w B.. Ze związku tego mają troje dzieci. Małżonków łączył system małżeńskiej wspólności ustawowej.

Małżeństwo zainteresowanych zostało rozwiązane przez rozwód wyrokiem Sądu Okręgowego w Olsztynie z 12 maja 2008 roku wydanym w sprawie VI RC 77/07, z winy B. S.. Wyrok rozwodowy uprawomocnił się 3 czerwca 2008 roku.

Po zawarciu związku małżeńskiego małżonkowie S. mieszkali początkowo w G. w wynajętym lokalu mieszkalnym.

Wnioskodawczyni nigdzie wówczas nie pracowała, zajmowała się domem i córką małżonków - M. urodzoną w (...) roku.

Uczestnik postępowania od 16 czerwca 1980 roku do 30 czerwca 1984 roku zatrudniony był w pełnym wymiarze czasu pracy, na podstawie umowy o pracę, w Państwowym Ośrodku (...) gospodarstwo (...) na stanowisku traktorzysty. Następnie odbywał zasadniczą służbę wojskową, a od 7 września 1987 roku zatrudniony był w pełnym wymiarze czasu pracy w PGR B. Zakładzie Rolnym w S. na stanowisku pracownika produkcji roślinnej - traktorzysty.

Jako pracownik PGR B., B. S. otrzymał w najem działkę gruntu oznaczoną nr geod. (...) o powierzchni 2639 m ², zabudowaną budynkiem mieszkalnym, położoną we wsi S. w gminie B., dla której Sąd Rejonowy w Piszu prowadzi księgę wieczystą nr (...). W 1987 roku wnioskodawczyni i uczestnik zamieszkali na opisanej wyżej nieruchomości. W 1989 roku małżonkom urodziła się córka K., a w (...) syn P..

Wnioskodawczyni zajmowała się domem i wychowywaniem dzieci, a gdy te podrosły dorabiała na hodowli i sprzedaży drobiu, sprzedaży jaj, sprzedaży mleka i cieląt pochodzących od posiadanej przez nią i jej męża krowy, oraz sprzedaży warzyw, grzybów, jagód. Doglądała też sąsiedniej nieruchomości, za co otrzymywała od jej właściciela wynagrodzenie. Ponadto korzystała z pomocy opieki społecznej i pomocy sąsiedzkiej.

W 1992 roku PGR B. upadło, czego konsekwencją była utrata przez uczestnika postępowania zatrudnienia z dniem 31 stycznia 1992 roku. Od tego czasu uczestnik podejmował prace dorywcze, między innymi przy wycince drzew, porządkowaniu lasu, prace budowlane. W okresie od 3 stycznia do 1 lipca 1994 roku zatrudniony był w pełnym wymiarze czasu pracy w Urzędzie Miasta i Gminy B. w ramach robót publicznych na stanowisku pracownika fizycznego.

Od 1994 roku uczestnik podejmował starania o nabycie prawa własności opisanej wyżej nieruchomości położonej we wsi S., na której od 1987 roku zamieszkiwał wraz z rodziną. W latach 1994-1999 nieruchomość ta zmieniała właścicieli. Ostatecznie, w dniu 9 sierpnia 1999 roku pomiędzy Gminą B., a B. i T. G. małżonkami S. zawarta została umowa sprzedaży działki gruntu oznaczonej nr geod. (...) o powierzchni 2639 m2, zabudowanej budynkiem mieszkalnym, położonej we wsi S., której wartość na dzień ustania wspólności majątkowej małżonków S. wynosiła 69 000 złotych.

Jak ustalił Sąd Rejonowy w czasie trwania związku małżeńskiego wnioskodawczyni i uczestnik wspólnie dokonywali remontów budynku, w którym zamieszkiwali wraz z dziećmi. W tym zakresie korzystali też z pomocy fizycznej braci wnioskodawczyni.

W 2000 roku uczestnik postępowania uległ wypadkowi, w wyniku którego doznał rozległych obrażeń dolnej kończyny lewej. Z tego powodu w 2003 roku wobec niego orzeczony został umiarkowany stopień niepełnosprawności o charakterze trwałym. Od czasu wypadku uczestnik nie podejmował żadnej pracy, zaczął nadużywać alkoholu, wszczynał domowe awantury.

W 2006 roku M. S. oraz wnioskodawczyni w imieniu małoletnich K. S. i P. S. wytoczyły powództwo przeciwko uczestnikowi o alimenty.

Wyrokiem z 28 listopada 2006 roku wydanym w sprawie III RC 194/06 Sąd Rejonowy w Piszu zasądził od B. S. na rzecz każdego z trójki dzieci alimenty w kwocie po 50 złotych miesięcznie.

Wyrokiem Sądu Rejonowego w Piszu wydanym 7 grudnia 2007 roku w sprawie II K 161/07 B. S. został uznany winnym tego, że w okresie od sierpnia 2003 roku do 13 grudnia 2006 roku znęcał się psychicznie i fizycznie nad żoną oraz psychicznie nad dziećmi, w ten sposób, że wszczynał awantury domowe, w trakcie których wyzywał ich słowami powszechnie uznanymi za obelżywe, wyganiał z domu, a nadto groził żonie pozbawieniem życia, szarpał ją i popychał, i za to został skazany na karę 8 miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawieszono na okres próby 3 lat.

Po ogłoszeniu wyroku w sprawie karnej uczestnik postępowania dobrowolnie wyprowadził się z domu. Od tego czasu nie partycypuje w kosztach utrzymania nieruchomości gruntowej w S., ani kosztach utrzymania i napraw posadowionego na tej nieruchomości budynku mieszkalnego. Koszty te ponosi wnioskodawczyni.

Obecnie uczestnik postępowania mieszka w wynajętym lokalu mieszkalnym w G., gdzie pracuje na stanowisku pracownika ochrony fizycznej. Wnioskodawczyni mieszka w E. i w celach zarobkowych wyjeżdża za granicę.

W ocenie Sądu Rejonowego w niniejszej sprawie bezspornie ustalono, że w skład majątku wspólnego zainteresowanych mającego ulec podziałowi wchodzi nieruchomość stanowiąca działkę gruntu o nr geod. (...) o powierzchni 2639 m ², zabudowana budynkiem mieszkalnym, położona we wsi S. w gminie B., dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w Piszu prowadzi księgę wieczystą nr (...). Wartość tej nieruchomości według stanu na dzień ustania wspólności majątkowej zainteresowanych, to jest według stanu na dzień uprawomocnienia się wyroku rozwodowego, Sąd ustalił na kwotę 69 000 złotych w oparciu o opinię biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości M. P.. Ponieważ wnioskodawczyni domagała się przyznania nieruchomości na wyłączną własność, a uczestnik sprzedaży nieruchomości w drodze licytacji, Sąd Rejonowy, kierując się orzecznictwem podzielił wniosek wnioskodawczyni. Od daty ustania wspólności majątkowej zainteresowanych, to wnioskodawczyni ponosi wszelkie wydatki i ciężary związane z przedmiotową nieruchomością i posadowionym na niej budynkiem mieszkalnym. W ocenie Sądu Rejonowego nie bez znaczenia pozostawał fakt, że od grudnia 2007 roku przedmiotowa nieruchomość znajduje się w wyłącznym posiadaniu wnioskodawczyni, która jeszcze do niedawna na niej zamieszkiwała, a tym samym to wyłącznie wnioskodawczyni pobierała pożytki z tej rzeczy wspólnej. W konsekwencji, w ocenie Sądu, fakt korzystania przez wnioskodawczynię z nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego i pobierania z niej pożytków, z wyłączeniem uczestnika, uzasadnia oddalenie roszczenia wnioskodawczyni o rozliczenie kosztów utrzymania przedmiotowej nieruchomości oraz kosztów utrzymania i remontów posadowionego na niej budynku mieszkalnego. Sąd oddalił wniosek wnioskodawczyni o ustalenie nierównych udziałów zainteresowanych w majątku wspólnym. oboje małżonkowie przyczyniali się do powstawania majątku wspólnego. Wnioskodawczyni od początku trwania związku małżeńskiego przede wszystkim zajmowała się prowadzeniem domu i wychowywaniem dzieci, ale również dorabiała na hodowli i sprzedaży drobiu, sprzedaży jaj, mleka, cieląt, warzyw, grzybów, jagód, a także na pilnowaniu sąsiedniej nieruchomości. Uczestnik natomiast do czasu wypadku, jakiemu uległ, to jest do 2000 roku podejmował stałe zatrudnienie bądź prace dorywcze. Sąd nie znalazł szczególnych okoliczności, które przemawiałyby za dokonaniem nierównego ustalenia udziałów w majątku wspólnym. Wnioskodawczyni w żadnej mierze nie udowodniła, że uczestnik nie przyczynił się do nabycia przedmiotowej nieruchomości. Reasumując, łączna wartość majątku wspólnego zainteresowanych podlegającego podziałowi wynosi 69 000 złotych. Ponieważ udziały zainteresowanych w majątku wspólnym są równe, zaszła konieczność zasądzenia spłaty od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika. Kwota spłaty wyniosła 34 500 złotych i wynikała z podziału na dwie równe części wartości nieruchomości przyznanej wnioskodawczyni (69 000 zł : 2 = 34 500 zł). O spłacie na rzecz uczestnika Sąd orzekł zgodnie z art. 212 § 3 k.c. oznaczając termin oraz sposób jej uiszczenia oraz wysokość odsetek należnych w przypadku zwłoki w płatności. W ocenie Sądu Rejonowego osiem równych rocznych rat, z których pierwsza płatna jest w terminie do 31 grudnia 2018 roku, to czas odpowiedni, który pozwoli wnioskodawczyni na zgromadzenie kwoty zasądzonej na rzecz uczestnika tytułem spłaty.

Powyższe postanowienie zaskarżyły apelacjami strony.

Wnioskodawczyni zaskarżyła postanowienie w całości. W apelacji zarzuciła:

I. naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na rozstrzygnięcie tj.:

- art. 233 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez dowolną ocenę materiału dowodowego w zakresie postawy Uczestnika względem wnioskodawczyni, majątku i rodzinny w kontekście istnienia ważnych powodów do ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym;

II. naruszenie przepisów prawa materialnego mające istotny wpływ na rozstrzygnięcie, tj.:

- art. 43 § 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego poprzez błędną jego wykładnię ważnych powodów do żądania ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym;

- art. 45 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, poprzez jego błędną wykładnię i w konsekwencji oddalenie wniosku o rozliczenie wydatków i nakładów w wysokości 6841,75 zł na nieruchomość wspólną po ustaniu wspólności majątkowej oraz wydatku w postaci zapłaty podatku od nieruchomości złożonego na rozprawie 4.04.2018 r.

Wskazując na powyższe zarzuty wnioskodawczyni domagała się zmiany zaskarżonego postanowienia i ustalenia nierównych udziałów zainteresowanych w majątku wspólnym w proporcji 90% na rzecz wnioskodawczyni oraz 10 % na rzecz uczestnika, rozliczenie nakładów i wydatków poczynionych przez wnioskodawczynię na wspólną nieruchomość w wysokości wskazanej, zasądzenie od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika stosownej spłaty oraz przyznania z postępowania przed Sądem II instancji kosztów wynagrodzenia adwokata ustanowionego z urzędu, które to koszty nie zostały uiszczone w całości ani w części. Ewentualnie skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Piszu.

Uczestnik postępowania zaskarżył postanowienie w części, tj. co do punktu III, w którym Sąd zasądził od wnioskodawczyni na rzec uczestnika kwotę 34.500 zł, rozkładając ją na osiem równych rocznych rat, wnosząc o jego zmianę i zasądzenie od wnioskodawczyni T. S. na rzecz uczestnika postępowania B. S. tytułem spłaty kwoty 34 500zł, zasądzonej w III punkcie postanowienia z dnia 18.04.2018r., w jednej racie płatnej w całości do 31 grudnia 2018r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie zwłoki w płatności.

W uzasadnieniu uczestnik postępowania wskazał, że wnioskodawczyni pracuje za granicą w związku z czym nie powinna mieć problemów z pozyskaniem środków na spłatę uczestnika w jednej racie do końca 2018 r. Podkreślił, że rozłożenie świadczenia aż na 8 rat jest dla niego bardzo krzywdzące z uwagi na niskie zarobki, stan zdrowia, wiek oraz brak stałego meldunku.

Postanowieniem z dnia 14 lutego 2018 r. Sąd Okręgowy w Olsztynie na skutek apelacji wnioskodawczyni i uczestnika od postanowienia Sądu Rejonowego w Piszu z dnia 18 kwietnia 2017r., sygn. akt I Ns 482/16, I. zmienił zaskarżone postanowienie w części w ten sposób, że:

a) dodał punkt II a o treści: „ustalić, że udział wnioskodawczyni w majątku wspólnym wynosi 60%, a uczestnika postępowania 40%, zaś nakłady wnioskodawczyni z majątku osobistego na majątek wspólny wynoszą 3.470,-zł;

b) punktowi III nadał brzmienie: „zasądzić od wnioskodawczyni T. S. na rzecz uczestnika postępowania B. S. tytułem spłaty kwotę 26.212,-zł (dwadzieścia sześć tysięcy dwieście dwanaście), płatną w 6 (sześciu) rocznych ratach, pierwsza rata płatna do 31 grudnia 2019r. w kwocie 6.212,-zł (sześć tysięcy dwieście dwanaście), a następne raty w kwotach po 4.000,-zł (cztery tysiące), będą płatne do dnia 31 grudnia każdego następnego roku po 2019, wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie uchybienia w płatności;”

II. oddalił apelację wnioskodawczyni i uczestnika postępowania w pozostałej części,

III. przyznał od Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Olsztynie na rzecz adwokata W. S. wynagrodzenie w kwocie 600,-zł (sześćset) plus należny podatek VAT tytułem kosztów nieopłaconej pomocy udzielonej wnioskodawczyni z urzędu w postępowaniu odwoławczymi,

IV. orzekł, że koszty postępowania apelacyjnego wnioskodawczyni i uczestnik ponoszą każdy w zakresie związanym ze swoim udziałem w sprawie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W ocenie Sądu Okręgowego skarga o wznowienie postępowania zasługiwała na uwzględnienie.

Stosownie do art. 524 § 1 k.c. uczestnik postępowania może żądać wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem orzekającym co do istoty sprawy, jednakże wznowienie postępowania nie jest dopuszczalne, jeżeli postanowienie kończące postępowanie może być zmienione lub uchylone. Zgodnie natomiast z § 2 tego przepisu zainteresowany, który nie był uczestnikiem postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem orzekającym co do istoty sprawy, może żądać wznowienia postępowania, jeżeli postanowienie to narusza jego prawa. W takim wypadku stosuje się przepisy o wznowieniu postępowania z powodu pozbawienia możności działania.

Uczestnik postępowania, który brał udział w sprawie zakończonej prawomocnym postanowieniem co do istoty sprawy, może domagać się wznowienia postępowania w oparciu na podstawach nieważności (art. 401 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. ), jak i podstawach restytucyjnych (art. 401–403 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).

W sprawie o sygnaturze akt IX Ca 1076/18 toczącej się przed Sądem Okręgowym w Olsztynie zachodziła jedna z podstaw wznowienia postępowania uregulowana w art. 401 pkt 2 k.p.c. Przepis ten stanowi, że można żądać wznowienia postępowania z powodu nieważności jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej albo nie była należycie reprezentowana, bądź jeżeli wskutek naruszenia przepisów prawa była pozbawiona możności działania.

Analiza akt postępowania IX Ca 1076/18 wskazuje, że uczestnik został pozbawiony możności działania. Zawiadomienie o terminie rozprawy apelacyjnej zostało bowiem wysłane uczestnikowi na nieaktualny adres, wynikający z wniosku, złożonego przez wnioskodawczynię. Tymczasem uczestnik już w odpowiedzi na wniosek z 2 czerwca 2017r. (k.68) podał inny adres zamieszkania, aniżeli wynikający z wniosku. Adres ten wskazał także w apelacji przez siebie wywiedzionej. Korespondencja sądowa zawierająca między innymi odpis apelacji wnioskodawczyni oraz zawiadomienie o terminie posiedzenia apelacyjnego wyznaczonego na rozprawę nie została skierowana na adres wskazany przez uczestnika, także w apelacji. W związku z tym uczestnik nie mógł podjąć czynności procesowych w toku postępowania apelacyjnego. Sytuacja ta doprowadziła do niemożności działania uczestnika, a zatem dawała podstawę do wznowienia zakończonego prawomocnym postanowieniem Sądu Okręgowego w Olsztynie postępowania.

Rozpoznając sprawę ponownie Sąd Okręgowy, jako Sąd drugiej instancji uznał, że obie apelacje podlegały uwzględnieniu w części.

Za trafne należało uznać stanowisko Sądu Rejonowego, zgodnie z którym nie zachodziły w sprawie podstawy do naruszenia zasady równych udziałów małżonków w majątku wspólnym.

Zasadą wyrażoną w art. 43 § 1 k.r.o. jest, że małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Odstąpienie od zasady wymaga wystąpienia dwóch przesłanek: ważnych przyczyn oraz różnego stopnia przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego. Podkreślić przy tym należy, że przesłanki te muszą być spełnione łącznie (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 października 1997 r., II CKN 348/97, LEX nr). Oznacza to, że ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym nie może nastąpić w każdym wypadku faktycznej nierówności przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku wspólnego, lecz tylko w tych wypadkach, gdy zaistnieją ważne powody. Z jednej strony żadne „ważne powody” nie uzasadniają same przez się ustalenia nierównych udziałów, jeżeli stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego jest równy. Z drugiej strony – różny stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku bierze się po uwagę dopiero wtedy, gdy za ustaleniem nierównych udziałów przemawiają „ważne powody”.

Na stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku dorobkowego składa się całokształt starań o zaspokojenie potrzeb rodziny. Będą to zarówno zarobki lub inne dochody uzyskiwane przez małżonków wykorzystywane na zaspokojenie potrzeb rodziny oraz świadczenia pracy osobistej przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.

W odniesieniu do przesłanki ważnych powodów uzasadniających ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym należy stwierdzić, iż są to najogólniej takie zachowania małżonka, które zasługują na negatywną ocenę z punktu widzenia zasad współżycia społecznego. Negatywnie oceniane zachowanie małżonka musi charakteryzować się pewnym natężeniem i powtarzalnością, a nie jakąkolwiek zarzucalnością.

Podkreślić również należy, iż nie każde negatywnie oceniane zachowanie jednego z małżonków musi prowadzić do przyjęcia ważnego powodu w rozumieniu art. 43 § 1 k.r.o. Znaczenie prawne ma tylko takie zachowanie, które pozostaje w związku z nieprzyczynianiem się małżonka do powstania majątku wspólnego lub jego uszczupleniem. W doktrynie wskazuje się bowiem, iż powody ustalenia nierównych udziałów dotyczą oceny, kwalifikacji zachowania drugiego małżonka oraz spowodowanych przez niego takich stanów rzeczy, które stanowią przyczynę niższej wartości majątku wspólnego niż ta, która wystąpiłaby, gdyby postępował właściwie. Nie stanowią jednak ważnych powodów okoliczności niezależne od małżonka i przez niego niezawinione, w szczególności związane z nauką, chorobą czy bezrobociem (M. Sychowicz (w:) K. Piasecki (red.), Kodeks, 2006, s. 232). Tym samym nie każde zachowanie małżonka naruszające zasady współżycia społecznego i w związku z tym zasługujące na negatywną ocenę będzie stanowiło o ważnym powiedzie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, ale takie zachowanie, które ma negatywny wpływ na ten majątek.

W ocenie Sądu Okręgowego wnioskodawczyni, która zgłosiła wniosek o ustalenie nierównych udziałów stron w majątku wspólnym, nie wykazała nierównego stopnia przyczynienia się stron do powstaniu majątku wspólnego, który podlega podziałowi w niniejszej sprawie, co jest konieczną przesłanką orzeczenia o ustaleniu nierównych udziałów w tym majątku.

Z niekwestionowanych ustaleń Sądu Rejonowego wynika, że majątek podlegający podziałowi w niniejszej sprawie, to wyłącznie nieruchomość gruntowa, położona w obrębie S., zabudowana budynkiem mieszkalnym i budynkiem gospodarczym. Przedmiotowa nieruchomość została nabyta przez uczestników w dniu 9 sierpnia 1999 r. Nabycie tej nieruchomości wiązało się z zatrudnieniem uczestnika w PGR B. Zakładzie Rolnym w S.. Jako pracownik PGR B. S. otrzymał w 1987r. w najem działkę gruntu, która obecnie jest przedmiotem sporu. Nieruchomość została nabyta z zastosowaniem bonifikaty w wysokości 65%.

Do chwili, kiedy uczestnik uległ wypadkowi, co miało miejsce w 2000 r., podejmował prace zarobkowe, bez większych przerw. W tym czasie wnioskodawczyni zajmowała się domem i wychowywaniem dzieci, podejmowała prace dorywcze, jak sprzedaż produktów pozyskanych z gospodarstwa rolnego, owoców leśnych i nadzór nad sąsiednią nieruchomością.

Powyższe ustalenia, poczynione przez Sąd Rejonowy, dają podstawę do przyjęcia, że główny składnik majątku stron, został pozyskany w okresie kiedy zarówno wnioskodawczyni jak i uczestnik postępowania przyczyniali się do powstania majątku wspólnego.

W konsekwencji, prawidłowa ocena ustaleń faktycznych Sądu Rejonowego nie pozwala na stwierdzenie, że stopień przyczynienia się stron do powstania majątku wspólnego nie był równy, skoro majątek ten powstał również staraniem uczestnika, a przynajmniej w okresie kiedy uczestnik przyczyniał się do powstania majątku wspólnego. Tym samym nie było podstaw do przyjęcia, że zostały spełnione łącznie obie przesłanki ustalenia nierównych udziałów, o których stanowi art. 43 § 1 k.r.o. Wniosek ten jest uprawniony nawet jeśli przyjąć, iż zachowanie uczestnika postępowania po 2000 r. uległo zmianie i zasługiwało na negatywną ocenę, a nawet na zakwalifikowanie tego zachowania jako przesłankę ważnego powodu, o której stanowi art. 43 § 1 k.r.o. Należy podkreślić, iż odstąpienie od zasady równych udziałów w majątku wspólnym wymaga wystąpienia łącznie dwóch przesłanek: ważnych przyczyn oraz różnego stopnia przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego (art. 43 k.r.o.), co nie miało miejsca w niniejszej sprawie.

Na uwzględnienie natomiast zasługiwał zarzut wnioskodawczyni rozliczenia wydatków w postaci uiszczonego po ustaniu wspólności majątkowej stron podatku od wspólnej nieruchomości.

Podstawą prawną rozliczenia wydatków i nakładów poczynionych z majątku osobistego na majątek wspólny są przepisy regulujące współwłasność. Obowiązkiem bowiem współwłaścicieli wynikającym z art. 207 k.c. jest partycypowanie w kosztach związanych z rzeczą wspólną. Chodzi tu o wszelkiego rodzaju wydatki na rzecz, zarówno nakłady konieczne (art. 226 zd. 1 k.c.), związane z normalną eksploatacją rzeczy, jak i inne nakłady (art. 226 zd. 2 k.c.); oraz inne obciążenia, w szczególności takie jak: podatki, ubezpieczenia, odsetki od kredytu (Teresa A. Filipiak Komentarz do art.207 Kodeksu, LEX 2012). Wydatkami i nakładami koniecznymi są zatem te wszystkie wydatki i nakłady, które są niezbędne do utrzymania danej rzeczy w należytym stanie, umożliwiającym normalne korzystanie z niej. Obejmują one zatem niezbędne w tym celu remonty i naprawy, konserwację, wymianę zużytych elementów na nowe, a także uiszczone ze względu na dany przedmiot majątkowy podatki, opłaty i składki na ubezpieczenie.

Wnioskodawczyni udowodniła, że uiściła tytułem podatku od nieruchomości stron kwotę 2.844,80 zł (dowody wpłat k. 186-228, 237). Może tym samym domagać się od uczestnika postępowania zwrotu połowy tej kwoty, tj. 1.422,40 zł.

Powyższa zasada rozliczenia wydatków między współwłaścicielami nieruchomości ma również zastosowanie do żądania wnioskodawczyni rozliczenia wydatków za wodę i węgiel, które związane są ściśle z eksploatacją nieruchomości przez wnioskodawczynię. Taki charakter mają przykładowo opłaty za wodę, opłaty za wywóz nieczystości, koszty ogrzewania itp. Nie są to wydatki konieczne na utrzymanie nieruchomości. Uczestnika postępowania, który nie zajmuje przedmiotowej nieruchomości, nie mogą obciążać te opłaty, które związane są z korzystaniem z nieruchomości przez wnioskodawczynię.

Częściowo na uwzględnienie zasługiwały zarzuty uczestnika postępowania odnoszące się rozłożenia zasądzonej na jego rzecz od wnioskodawczyni kwoty spłaty na raty, łącznie na 8 lat.

Zgodnie z art. 212 § 3 k.c. jeżeli ustalone zostały dopłaty lub spłaty, sąd oznaczy termin i sposób ich uiszczenia, wysokość i termin uiszczenia odsetek, a w razie potrzeby także sposób ich zabezpieczenia. W razie rozłożenia dopłat i spłat na raty terminy ich uiszczenia nie mogą łącznie przekraczać lat dziesięciu. W wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie sąd na wniosek dłużnika może odroczyć termin zapłaty rat już wymagalnych.

Z przepisu tego wynika, iż zasądzając spłatę Sąd musi brać pod uwagę usprawiedliwione interesy zarówno zobowiązanego, jak i uprawnionego do tych świadczeń, a w konsekwencji tak rozłożyć ciężar spłat, aby nie doprowadzić zobowiązanego do stanu niewypłacalności, a jednocześnie nie pozbawić uprawnionego korzyści płynących z zasądzonej kwoty.

Uwzględniając okoliczność, że wspólna nieruchomości, która w wyniku podziału przypadła wnioskodawczyni nie jest zamieszkana, a zatem nie służy wnioskodawczyni do zaspokojenia jej potrzeb mieszkaniowych, może być w takim razie przedmiotem obrotu, celem pozyskania środków na spłatę udziału uczestnika. Dlatego Sąd Okręgowy postanowił o rozłożeniu zasądzonego na rzecz uczestnika postępowania świadczenia na dwie raty. Pierwsza płatna do końca 2019 r. w wysokości 6.077,60 zł. Rata w podobnej wysokości została zasądzona już przez Sąd Rejonowy w Piszu postanowieniem z 18 kwietnia 2018r., a więc wnioskodawczyni powinna była do czasu rozstrzygnięcia przez Sąd Okręgowy poczynić oszczędności na zapłatę pierwszej raty. Termin zapłaty kolejnej raty w wysokości 27.000 zł został ustalony do 31 sierpnia 2020 r. Określenie powyższych terminów spłaty ma umożliwić wnioskodawczyni zbycie nieruchomości i spłatę udziału uczestnika w oparciu o pozyskane środki.

Ostateczne Sąd Okręgowy zmieniając zaskarżone postanowienie zasądził od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika postępowania kwotę 33.077,60 zł. Łączna wartość majątku podlegająca podziałowi wyniosła 69.000 zł. Połowa tej kwoty, odpowiadająca udziałowi stron w majątku wspólnym to 34.500 zł. Powinna ona być pomniejszona o połowę wartości wydatków poniesionych przez wnioskodawczynię na nieruchomość z tytułu uiszczonego po ustaniu wspólności majątkowej podatku od nieruchomości, tj. 1.422,40 zł. W konsekwencji 34.500 – 1.422,40 zł = 33.077,60 zł. I taką kwotę tytułem spłaty Sąd zasądził od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika.

Mając zatem na uwadze wskazane wyżej okoliczności Sąd Okręgowy na podstawie art. 412 § 2 k.p.c. orzekł, jak w postanowieniu.

Krystyna Skiepko Bożena Charukiewicz Joanna Dąbrowska – Żegalska