Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 31 stycznia 2019 roku

Strona powodowa (...) S.A. w B. w pozwie wniesionym w dniu 20 lipca 2018 roku (data nadania) w postępowaniu nakazowym wniosła o zapłatę od pozwanej E. W. kwoty 7 784,31 złotych z odsetkami umownymi w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 4 lipca 2018 roku do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu żądania pozwu strona powodowa podniosła, iż podstawą żądania jest weksel z dnia 21 kwietnia 2017 roku, w którym pozwana zobowiązała się do zapłaty weksla na kwotę 7 784,31 złotych do dnia 3 lipca 2018 roku. Powód wezwał pozwaną do wykupu weksla, jednak bezskutecznie.

W dniu 30 października 2018 roku Sąd Rejonowy wydał nakaz w postępowaniu upominawczym pod sygn. akt I Nc 3532/18 orzekając zgodnie z żądaniem pozwu (k. 15).

Pozwana E. W. złożyła sprzeciw od nakazu zapłaty wskutek którego stracił on moc. W sprzeciwie pozwana domagała się oddalenia powództwa i zasądzenia kosztów postępowania (k. 18-19).

W uzasadnieniu sprzeciwu podniosła, że spłaciła na rzecz powoda część zadłużenia, w łącznej kwocie 3 295 zł, zaś kwota, na jaką został wypełniony weksel przy uwzględnieniu dokonanych wpłat przekracza ponad dwukrotnie jej zadłużenie z tytułu umowy (5 000 zł) i ma charakter lichwiarski. Jest ona również sprzeczna z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami.

W toku postępowania strony podtrzymały swoje stanowisko w całości (k. 36-43, nagranie z dnia 31.01.2019 r. 00:00:12).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwana E. W. zawarła z (...) S.A. umowę pożyczki nr (...) z dnia 20 kwietnia 2017 roku. Umowa opiewała na kwotę 5 000 złotych i taka kwota została pozwanej wypłacona w dniu 21 kwietnia 2017 roku. W umowie wskazano, iż całkowita kwota do zapłaty to 10 764 złotych, w tym pożyczka 5 000 złotych, opłata przygotowawcza 129 złotych, wynagrodzenie prowizyjne 3 939 złotych. Dodatkowo pozwana zakupiła usługę (...) za kwotę 900 zł, która została rozłożona na raty i doliczona do rat pożyczki – całkowity koszt pożyczki wynosił 5 764 zł. Pożyczka miała zostać spłacona w 36 ratach po 299 złotych. Rzeczywista Roczna Stopa Oprocentowania wynosiła 77,48 %.

Do umowy na zabezpieczenie zwrotu pożyczki w kwocie 5 000 zł oraz wykonania innych zobowiązań wynikających z umowy pożyczki został dołączony weksel in blanco wraz z deklaracją wekslową, w której pozwana upoważniła stronę powodową do wypełnienia weksla na sumę odpowiadającą zadłużeniu łącznie z kosztami sądowymi na warunkach określonych w deklaracji wekslowej.

Pozwana wpłaciła na poczet tej umowy następujące kwoty: 299 zł w dniu 31 maja 2017 roku, 299 zł w dniu 7 lipca 2017 roku, 299 zł w dniu 4 sierpnia 2017 roku, 299 zł w dniu 4 września 2017 roku, dwie raty po 299 zł w dniu 4 października 2017 roku, 299 zł w dniu 3 listopada 2017 roku, 305 zł w dniu 8 grudnia 2017 roku, 299 zł w dniu 2 stycznia 2018 roku, 299 zł w dniu 9 lutego 2018 roku i 299 zł w dniu 8 marca 2018 roku. Pozwana zaprzestała regularnej spłaty rat od kwietnia 2018 roku. Pismem z dnia 2 maja 2018 roku powód wezwał pozwaną do zapłaty zaległych rat, a następnie - pismem z dnia 3 czerwca 2018 roku - wypowiedział pozwanej E. W. umowę pożyczki.

Nadto w dniu 21 kwietnia 2017 roku strona powodowa wypełniła weksel in blanco nie na zlecenie na kwotę 7 784,31 złotych.

Dowód: umowa pożyczki – k. 57-61, harmonogram spłaty pożyczki - k.62, potwierdzenie wypłaty pożyczki - k. 21, potwierdzenia spłaty rat (11 szt.) – k. 22-32, wezwanie do zapłaty k. 44, wypowiedzenie umowy - k. 6, deklaracja wekslowa - k. 63, karta klienta - k. 64-65, kopia weksla - k. 5 (oryginał w Kasie Sądu), zeznania pozwanej – nagranie z dnia 31.01.2019 r. 00:04:20-00:13:04..

Ustalając stan faktyczny Sąd oparł się na dokumentach przedstawionych przez stronę powodową oraz pozwaną E. W.. Dokumenty przedłożone przez obie strony Sąd uznał za wiarygodne, co nie przesądza ich skutków prawnych.

Sąd zważył co następuje:

Roszczenia dochodzone pozwem strona powodowa opierała na posiadanym wekslu, który pozwana wystawiła jako weksel gwarancyjny i opatrzyła własnoręcznym podpisem. Na podstawie art. 485 § 2 k.p.c. wydaje się nakaz zapłaty przeciwko zobowiązanemu z weksla, czeku, warrantu lub rewersu należycie wypełnionego, których prawdziwość i treść nie nasuwają wątpliwości.

Zgodnie z poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 marca 1997 roku (sygn. I CKN 48/97, publ. w OSNC 1997/9/124), po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty wydanego na podstawie weksla gwarancyjnego spór z płaszczyzny stosunku prawa wekslowego przenosi się na ogólną płaszczyzną stosunku prawa cywilnego. Sytuacja dłużnika wekslowego i rodzaj zarzutów, jakie może on podnieść przeciwko wierzycielowi wekslowemu zależy jedynie od tego, czy dłużnik odpowiada wobec pierwszego wierzyciela (remitenta), czy wobec kolejnego nabywcy weksla. W odniesieniu bowiem do remitenta odpowiedzialność dłużnika jest o tyle łagodniejsza, że może on bez żadnych ograniczeń powołać się na zarzuty tzw. subiektywne, w tym przede wszystkim związane ze stosunkiem podstawowym (tak wyrok SN z 09.02.2005 r., sygn. II CK 426/04, LEX nr 1472229). W niniejszej sprawie wierzytelności z weksla dochodzi remitent (pierwszy wierzyciel). Pozwana – jako dłużnik wekslowy, mogła zatem podnosić zarzuty wynikające ze stosunku podstawowego.

Pozwana podniosła szereg zarzutów zarówno, co do ważności weksla, jak i ze stosunku podstawowego.

W tym kontekście i w świetle zgromadzonego materiału dowodowego należało ocenić, iż weksel wystawiony przez pozwaną E. W. jest nieważny, ponieważ zmierza on do obejścia prawa. Zgodnie z art. 58 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Weksel jako zobowiązanie abstrakcyjne odrywa się od stosunku podstawowego, jednak jego wystawienie nie może być obejściem przepisów ustawy lub powodować wyzyskania przymusowego położenia innej osoby. Pozwana jest wystawcą weksla, weksel jest wystawiony z klauzulą "nie na zlecenie" w związku z powyższym Sąd może rozważać także ważność stosunku podstawowego.

W ocenie Sądu nie budzi jakichkolwiek wątpliwości, iż zobowiązanie wekslowe miało ułatwić powodowi skuteczne dochodzenie roszczeń związanych ze stosunkiem podstawowym (tj. umową pożyczki), którego postanowienia naruszały przepisy art. 359 § 2 ¹ k.c. i art. 388 k.c. Zgodnie bowiem z treścią umowy z dnia 20 kwietnia 2017 roku pozwana otrzymała od powoda w ramach umowy pożyczki, której zabezpieczeniem był przedstawiony w niniejszej sprawie weksel, kwotę 5 000 złotych, przy czym całkowita kwota do zapłaty została ustalona w umowie jako 10 764 złotych. W kwocie tej zawierały się zgodnie z twierdzeniami powoda: opłata przygotowawcza - 129 złotych i koszty prowizji w kwocie 3 939 złotych, a dodatkowo kwota 900 zł tytułem przyznanego pozwanej (...) i odsetki umowne.

Analiza zapisów umowy prowadzi zatem do wniosku, iż przewidziana w niej wysokość ukrytych pod opłatami, prowizjami i kosztami dodatkowego pakietu odsetek (jako wynagrodzenia za korzystanie z kapitału) wielokrotnie przewyższa ła wysokość dozwolonych prawem odsetek maksymalnych zastrzeżonych od 1 stycznia 2016 roku jako dwukrotność odsetek ustawowych (art. 481 § 2 ¹ k.c.). W związku z powyższym zobowiązanie wekslowe jako zmierzające do obejścia prawa należało uznać na podstawie art. 58 k.c. za nieważne.

Nieważność weksla nakazuje z kolei odwołanie się wprost do stosunku podstawowego, jakim jest zobowiązanie umowne, tj. w tym przypadku umowa pożyczki z dnia 20 kwietnia 2017 roku. Także i to zobowiązanie w zakresie, w jakim zastrzega opłaty i koszty poza odsetkowe w wysokości łącznej 5 764 zł należało uznać za nieważne na podstawie art. 58 k.c.

Zgodzić się należy z argumentacją powoda, iż wskazane w umowie opłata przygotowawcza i wynagrodzenie prowizyjne oraz kwota za pakiet dodatkowy nie przekraczają łącznie maksymalnych kosztów pozaodsetkowych, obliczonych według art. 36 a ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim obowiązującego w dacie zawarcia umowy z dnia 20 kwietnia 2017 roku. Przepis ten wprowadzony z dniem 11 marca 2016 roku ustawą z dnia 5 sierpnia 2015 roku (Dz.U. z 2015 roku, poz. 1357) o zmianie ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym oraz niektórych innych ustaw przewiduje granicę wysokości wszelkich kosztów, które mogą być dochodzone w ramach udzielonego kredytu i przedstawia sposób ich wyliczenia. Zastosowany algorytm pozwala na przyjęcie, że koszty ustalone jako pozaodsetkowe koszty kredytu w umowie stron mieszczą się w tym zakresie, biorąc pod uwagę kwotę faktycznie udzielonej pożyczki oraz okres, na jaki pożyczka ta została udzielona (36 miesięcy). Jednocześnie jednak, w ocenie Sądu nie znajduje żadnego uzasadnienia proste, automatyczne przyjęcie takiej wysokości kosztów w oderwaniu od faktycznych kosztów obsługi pożyczki. Nie przecząc bowiem, że powód ma prawo pobierać opłaty za obsługę pożyczki i sam fakt korzystania przez pozwaną w ramach zawartej umowy pożyczki z postawionych do jej dyspozycji środków to koszty te muszą zostać wykazane. Powód w żaden sposób zaś nie wykazał, aby takiej wysokości koszty poniósł, w szczególności aby należne mu było wynagrodzenie prowizyjne w kwocie aż 3 939 zł. Również kwota 900 zł za dodatkowy pakiet budzi wątpliwości i nie zostało wykazane faktyczne poniesienie tego rodzaju kosztów przez powoda. Co prawda w pkt 15 umowy jest wyszczególniona zawartość tego pakietu (obejmującego możliwość jednorazowego odroczenia maksymalnie dwóch rat pożyczki w całym okresie kredytowania albo obniżenia o połowę maksymalnie czterech rat), jednak naliczona opłata jest zdecydowanie wygórowana, mając na uwadze, że dotyczyła jedynie hipotetycznej możliwości, z której pozwana mogła, ale nie musiała skorzystać. Powód nie wykazał, aby pozwana korzystała z którejś ze wskazanych w pakiecie możliwości.

W ocenie Sądu zawarte w umowie postanowienia zastrzegające pozaodsetkowe koszty udzielenia pożyczki w postaci prowizji, hipotetycznych uprawnień, jak w usłudze (...) pakiet są niedozwolonymi postanowieniami umownymi w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. i przez to nie wiążą pozwanej. Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 umowy nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (§ 2). Zgodnie z § 3 wskazanego przepisu, nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (§ 4).

W przedmiotowej sprawie nie ulega wątpliwości, iż umowa z pozwaną została zawarta na wzorcu umownym, a pozwana nie miała wpływu na jej istotne zapisy - poza kwotami i okresem trwania umowy nie podlegała ona bowiem indywidualnym negocjacjom. Takie jednostronne zastrzeżenie umowne należało ocenić jako klauzulę abuzywną, bowiem kształtuje sytuację pozwanej w sposób skrajnie niekorzystny.

W tym miejscu należy wskazać, iż rażące naruszenie interesów konsumenta w określonym stosunku umownym oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść. Postanowienia umowy rażąco naruszają interes konsumenta wówczas, gdy poważnie i znacząco odbiegają od sprawiedliwego wyważenia praw i obowiązków stron, przy czym ocena stopnia naruszenia powinna być dokonywana z uwzględnieniem kryteriów przedmiotowo-podmiotowych. Z kolei sprzeczność z dobrymi obyczajami oznacza tworzenie przez kontrahenta konsumenta takich postanowień umownych, które godzą w równowagę kontraktową stron tego stosunku (por. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 27 maja 2009 r., VI ACa 1473/08, LEX nr 785833). Przyjmuje się, że klauzula dobrych obyczajów, podobnie jak klauzula zasad współżycia społecznego, nakazuje dokonać oceny w świetle norm pozaprawnych, przy czym chodzi o normy moralne i obyczajowe, powszechnie akceptowane albo znajdujące szczególne uznanie w określonej sferze działań, na przykład w obrocie profesjonalnym, w określonej branży, w stosunkach z konsumentem itp. W stosunkach z konsumentami szczególne znaczenie mają te oceny zachowań podmiotów w świetle dobrych obyczajów, które odwołują się do wartości takich jak: szacunek wobec partnera, uczciwość, szczerość, zaufanie, lojalność, rzetelność i fachowość. Zachowania stron stosunku prawnego powinny im odpowiadać, także w fazie poprzedzającej zawarcie umowy. Postanowienia umów, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta nie pozwalając na realizację tych wartości, będą uznawane za sprzeczne z dobrymi obyczajami. Tak w szczególności kwalifikowane są wszelkie postanowienia, które zmierzają do naruszenia równorzędności stron stosunku, nierównomiernie rozkładając uprawnienia i obowiązki między partnerami umowy (por. M. Bednarek [w:] System prawa prywatnego, t. 5, s. 662-663; W. Popiołek [w:] K. Pietrzykowski, Komentarz, t. I, 2005, art. 3851, nb 7; K. Zagrobelny (w:) E. Gniewek, Komentarz, 2008, art. 3851, nb 9). Przez „dobre obyczaje” w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. należy rozumieć pozaprawne reguły postępowania niesprzeczne z etyką, moralnością i aprobowanymi społecznie obyczajami (por. G. Bieniek, H. Ciepła, St. Dmowski, J. Gudowski, K. Kołakowski, M. Sychowicz, T. Wiśniewski, Cz. Żuławska, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, tom 1, Wielkie Komentarze, Lexis Nexis 2009). Sprzeczne z dobrymi obyczajami będą zatem działania wykorzystujące niewiedzę, brak doświadczenia konsumenta, naruszenie równorzędności stron umowy, działania zmierzające do dezinformacji, wywołania błędnego przekonania konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności. Chodzi więc o działanie potocznie określane jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające in minus od przyjętych standardów postępowania (por. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 27 stycznia 2011 r., VI ACa 771/10, LEX nr 824347). Na przedsiębiorcy spoczywa obowiązek zachowania transparentności postanowień umownych. W przedmiotowej sprawie zdaniem Sądu koszty prowizji, opłaty przygotowawczej, opłaty za tzw. Twój pakiet były natomiast ukształtowane w sposób arbitralny i bez jakiejkolwiek relacji do stanu faktycznego.

Stwierdzenie abuzywności konkretnych postanowień umownych rodzi taki skutek, że postanowienia te nie wiążą konsumenta ex tunc i ex lege. Zgodnie z art. 385 ^{( 1 )} § 2 in fine k.c., strony są związane umową w pozostałym zakresie.

Mając powyższe na uwadze sąd uznał za zasadne powództwo w zakresie kwoty 2 517,31 zł. Na kwotę tą składa się bowiem pozostały do spłacenia kapitał oraz odsetki należne powodowi zgodnie z umową. Z dowodów znajdujących się w aktach sprawy wynika bowiem, iż pozwana dotychczas uiściła na poczet zadłużenia kwotę 3 295 zł, pozostała do spłaty zatem kwota 1 705 zł. Dodatkowo należne są powodowi odsetki za korzystanie przez pozwaną z kapitału w łącznej wysokości 796 zł, jak też odsetki karne za okres po wypowiedzeniu umowy w kwocie 16,31 zł. Razem daje to kwotę 1 517,31 zł i taką kwotę Sąd uwzględnił jako nienaruszającą przepisów ustawy.

W pkt I sąd zasadził zatem od pozwanej na rzecz powoda wskazaną wyżej kwotę z umownymi odsetkami w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 4 lipca 2018 roku do dnia zapłaty.

W pozostałym zakresie roszczenie powoda jako nieuzasadnione należało oddalić, o czym orzeczono w pkt II wyroku.

W pkt III Sąd - mając na uwadze wynik procesu, który pozwana wygrała w 77 %, jak również sytuację życiowo – finansową pozwanej odstąpił od obciążania jej kosztami procesu. Możliwość taką daje art. 102 k.p.c. w wypadkach szczególnie uzasadnionych. Pozwana znajduje się obecnie w bardzo trudnej sytuacji majątkowej, ma na utrzymaniu studiującą córkę i wysokie zadłużenie, powstałe w istocie z przyczyn przez nią niezawinionych. W ocenie Sądu obciążenie jej w tej sytuacji zwrotem kosztów na rzecz powoda byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)

3.  (...)

(...)