Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 października 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział I Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 25 września 2013 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa J. P. (1)

przeciwko G. B.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 2 października 2012 r. sygn. akt XV C 51/12

I/  zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w punkcie II (drugim) o tyle tylko, że zasądza od pozwanej G. B. na rzecz powoda J. P. (1) kwotę 20.525 (dwadzieścia tysięcy pięćset dwadzieścia pięć) złotych;

b)  w punkcie III (trzecim) w ten sposób, że kwotę 866,04 zł zasądzoną od pozwanej na rzecz powoda tytułem kosztów zastępstwa procesowego podwyższa do kwoty 1.584 (jeden tysiąc pięćset osiemdziesiąt cztery) złote;

c)  w punkcie IV (czwartym) w ten sposób, że kwotę 6.350,96 zł zasądzoną od powoda na rzecz pozwanej tytułem kosztów zastępstwa procesowego obniża do kwoty 5.616 (pięć tysięcy sześćset szesnaście) złotych;

d)  w punkcie V (piątym) w ten sposób, że nakazuje ściągnąć od pozwanej G. B. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gdańsku kwotę 3.034,60 (trzy tysiące trzydzieści cztery 60/100) złote tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

II/  oddala apelację w pozostałym zakresie;

III/  nie obciąża powoda kosztami postępowania apelacyjnego na rzecz pozwanej;

IV/  nakazuje ściągnąć od pozwanej G. B. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gdańsku kwotę 1.009,11 (jeden tysiąc dziewięć 11/100) złotych tytułem nieuiszczonych kosztów postępowania apelacyjnego.

Na oryginale właściwe podpisy

I ACa 931/12

UZASADNIENIE

Powód J. P. (1) wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanej G. B. kwoty 200.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 26.09.2007r. tytułem zachowku po J. P. (2) – dziadku powoda. Powód naprowadzał, iż pozwana jest spadkobiercą testamentowym J. P. (2) oraz, iż spadkodawca wydziedziczył ojca powoda S. P.. Wskazał, iż głównym składnikiem spadku jest nieruchomość lokalowa położona w G. przy ul. (...). W ocenie powoda nieruchomość ma wartość 800.000 zł, a zatem zachowek mu należny wynoszący ¼ wartości spadku to kwota dochodzona pozwem.

Pozwana G. B. w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa kwestionując uprawnienie powoda do dochodzenia zachowku bowiem jej zdaniem wydziedziczenie S. P. przez spadkodawcę dokonane w testamencie z dnia 21.11.2000r. nie miało podstaw faktycznych. Pozwana nadto kwestionowała wartość spadkowej nieruchomości z uwagi na obciążenie jej prawem najmu oraz zarzuciła, iż wartość ewentualnego zachowku powoda została obliczona wadliwie, gdyż powód jest jednym z dwóch synów wydziedziczonego S. P..

Wyrokiem z dnia 2 października 2012r. Sąd Okręgowy w Gdańsku sądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 24.295,14 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 2 października 2012r., oddalił powództwo w pozostałej części oraz zasądził tytułem kosztów zastępstwa procesowego od pozwanej na rzecz powoda kwotę 866,04 zł, a od powoda na rzecz pozwanej kwotę 6350,96zł i nakazał ściągnąć od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa kwotę 455,23 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Rozstrzygnięcie to oparł Sąd Okręgowy na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach:

Prawomocnym postanowieniem z dnia 27.06.2007r. sygn. akt XII Ns 293/07 Sąd Rejonowy Gdańsk-Południe w Gdańsku stwierdził, iż spadek po J. P. (2), zmarłym dnia (...) nabyła na podstawie testamentu notarialnego z dnia 21.11.2000r. Rep. A nr (...) otwartego i ogłoszonego w Sądzie Rejonowym Gdańsk-Południe dnia 9.10.2006r. G. B. w całości.

Sąd Okręgowy ustalił, iż spadkodawca miał dwoje dzieci M. P. i S. P.. Pozwana jest córką M. P. . Powód jest synem S. P. który ma jeszcze jednego syna D. P..

Spadkodawca w testamencie notarialnym z dnia 21.11.2000r. oświadczył, iż wydziedzicza syna S. P. ponieważ od dłuższego czasu syn nie utrzymuje z nim kontaktu, opuścił go, nie interesuje się nim, nie pomaga w starości ani w chorobie.

Stwierdził Sąd I instancji, że w skład spadku po J. P. (2) wchodzi lokal mieszkalny nr. (...) położony w G. przy ul. (...), o łącznej powierzchni 52 m2, objęty księgą wieczystą Sądu Rejonowego Gdańsk-Północ w Gdańsku KW nr (...) oraz kwota 8.561,17 zł zgromadzona na rachunku bankowym w Banku (...), z którego w dniu śmierci spadkodawcy – (...) została wypłacona przez M. P. suma 8.000 zł w oparciu o pełnomocnictwo ogólne do rachunku udzielone przez spadkodawcę.

W spadkowej nieruchomości stale zamieszkuje S. P., który zamieszkiwał tam z J. P. (2), do chwili jego śmierci.

Sąd Okręgowy ustalił dalej, że przydział do lokalu przy ulicy (...) w G. uzyskał J. P. (2) w dniu 20.05.1957 r. W lokalu tym zamieszkał z żoną W. i dziećmi M. i S.. W dniu 28.06.1998 r. W. P. zmarła, a w stosunek najmu po niej wstąpił S. P. i J. P. (2), co zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Gdańsku z dnia 5 czerwca 2001r. sygn. akt I C 2887/00. W dniu 21.11.2000 r. J. P. (2) wykupił lokal od Gminy M. G.. Pozwem z dnia 27.02.2001 r. wniósł o eksmisję syna S. P.. W toku postępowania zmarł, a w jego miejsce procesowe wstąpiła pozwana G. B., która skutecznie cofnęła powództwo i zrzekła się roszczenia.

Sąd meriti ustalił, że S. P. nie uiszcza opłat z tytułu czynszu, opłaca tylko bieżące media. Pozwana G. B. nie zwracała się do niego o zapłatę czynszu.

Pismem z dnia 9 marca 2012 r. S. P. wypowiedział G. B. stosunek najmu spadkowego lokalu z zachowaniem trzymiesięcznego terminu wypowiedzenia. Do dnia wyrokowania przez Sąd I instancji S. P. nie wyprowadził się.

Sąd Okręgowy ustalił, iż wartość spadkowej nieruchomości po odliczeniu wartości obciążającego ją prawa najmu wynosi 185.800 zł (429.000zł wartość nieruchomości „-” 243.200zł wartość prawa najmu), a wartość spadku po J. P. (2) to kwota 194.361,17 zł, na którą składają się wskazana wartość nieruchomości oraz środki zgromadzone na rachunku bankowym w wysokości 8.561,17zł.

Powód wezwał pozwaną pismem z dnia 13.09.2007r. do zapłaty zachowku w kwocie 200.000zł czego pozwana nie uczyniła.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów urzędowych i prywatnych, akt sprawy IC 20/10 Sądu Rejonowego Gdańsk-Południe, zeznań powoda J. P. (1), zeznań świadka S. P. oraz w oparciu o opinie biegłej J. K. (1), którą tak podstawową jak i uzupełniającą oraz ustną uznał za kompletną, sporządzoną profesjonalnie, zawierającą należyte uzasadnienie i logicznie wyprowadzone wnioski.

Sąd Okręgowy nie podzielił zarzutu pozwanej braku legitymacji czynnej powoda wskazując, iż Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 22 kwietnia 1975r. III CZP 15/75 stwierdził, iż spadkobierca testamentowy pozwany o zachowek przez zstępnych żyjącego wydziedziczonego zstępnego spadkodawcy, nie może skutecznie kwestionować legitymacji czynnej powodów w oparciu o zarzut, że wydziedziczenie ich wstępnego było bezpodstawne. Wyłącznie uprawnionym do kwestionowania podstaw wydziedziczenia jest tylko wydziedziczony w toku postępowania o swój zachowek.

Wskazał następnie Sąd I instancji, iż strony różniły się w kwestii wyceny przedmiotowej nieruchomości oraz istnienia ograniczonego prawa rzeczowego w postaci prawa najmu na rzecz S. P..

Odnosząc się do tej problematyki Sąd meriti zważył, iż z przepisu art. 8. 1. uchylonej obecnie ustawy o najmie lokali i dodatkach mieszkaniowych z 2 lipca 1994 r. (Dz.U. z 1998 r. nr 120 poz 787) wynikało, że w razie śmierci najemcy jego zstępni, wstępni, pełnoletnie rodzeństwo, osoby przysposabiające albo przysposobione oraz osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu małżeńskim z najemcą, mieszkający z nim stale do chwili jego śmierci, wstępują w stosunek najmu lokalu oraz nabywają jego uprawnienia i obowiązki związane z tym lokalem, chyba że się tego prawa zrzekną wobec wynajmującego. Nie dotyczy to osób, które w chwili śmierci najemcy miały tytuł prawny do zajmowania innego lokalu mieszkalnego.

Sąd meriti wskazał, iż wyrokiem z dnia 05.06.2001r. Sąd Rejonowy w Gdańsku ustalił, iż S. P. wstąpił w stosunek najmu w miejsce zmarłej matki ex lege, zaś fakt późniejszego wykupu przedmiotowego lokalu przez jednego z najemców - J. P. (2), nie pozbawił S. P. prawa wynikającego z przytoczonego artykułu, który obowiązywał w tej dacie, bowiem nabył je już z chwilą śmierci matki, tj. w dniu 28.06.1998 r.

Zgodnie z treścią art. 678 § 1 k.c. w razie zbycia rzeczy najętej w czasie trwania najmu nabywca wstępuje bowiem w stosunek najmu na miejsce zbywcy; może jednak wypowiedzieć najem z zachowaniem ustawowych terminów wypowiedzenia. Powyższe uprawnienie do wypowiedzenia najmu nie przysługuje nabywcy, jeżeli umowa najmu była zawarta na czas oznaczony z zachowaniem formy pisemnej i z datą pewną, a rzecz została najemcy wydana (§ 2).

Również fakt, śmierci właściciela lokalu nie wpływa na prawo najemcy. Zgodnie bowiem z art. 922 k. c. wszelkie prawa i obowiązki majątkowe przechodzą z chwilą śmierci na spadkobiercę.

Oświadczenie S. P. z dnia 09.03.2012r., że wypowiada stosunek najmu przedmiotowego lokalu Sąd Okręgowy ocenił jako pozorne i mające na celu poprawę sytuacji procesowej powoda oraz wzrost ceny rynkowej lokalu. S. P. na rozprawie w dniu 15 czerwca 2012 r. stwierdził, iż w jego przekonaniu stosunek najmu, który wypowiedział nigdy nie istniał, nadto przyznał, że jedyną przyczyną wypowiedzenia stosunku najmu było obniżenie wyceny mieszkania z powodu obciążenia mieszkania tym prawem. Oświadczył również, iż nie zamierza opuszczać zajmowanego przez siebie lokalu. W ocenie Sądu I instancji powyższe oznacza, iż czynność prawna w postaci wypowiedzenia była czynnością pozorną. Ponadto wskazać należy, iż Sąd dokonuje wyceny nieruchomości według stanu na dzień śmierci spadkobiercy.

Odnosząc się do zarzutów powoda dotyczących określenia wpływu prawa najmu na wartość wycenionego lokalu mieszkalnego Sąd meriti podkreślił, iż biegła sądowa, w piśmie z dnia 23.02.2012r. wyjaśniła, że w dokumentach nie znalazła umowy najmu zawartej pomiędzy właścicielem lokalu i najemcą S. P., dlatego też nie mogła stwierdzić, czy jest to umowa zawarta na czas oznaczony czy nieoznaczony. Umowa najmu tymczasem ma wpływ na wartość nieruchomości, bowiem jeżeli należałoby osobie uprawnionej zapewnić lokal zamienny, to wartość lokalu wycenianego stanowiłaby różnicę między wartością lokalu wolnego (bez umowy najmu) i wartością lokalu zamiennego.

Wpływ obciążenia nieruchomości umową najmu na wartość nieruchomości uregulowany jest w § 38 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego (Dz.U. nr 207 poz. 2109 z dnia 22.09.2004 roku ze zm.)

Sąd I instancji w oparciu o opinię biegłej, którą w całości podzielił, stwierdził, że kwota 243.200 zł jest kwotą, jaką właściciel musiałby wydać na zapewnienie lokalu zamiennego najemcy na okres 10 lat, przy założeniu długiego okresu trwania najmu (kwota ta została obliczona poprzez przyjęcie kwoty miesięcznego czynszu w wymiarze 1500 zł netto). O taką zatem wartość należało pomniejszyć wartość rynkową przedmiotowego lokalu. Wyniosła ona zatem według stanu z chwili śmierci spadkodawcy i cen z chwili orzekania 185.800 zł.

Zdaniem Sądu Okręgowego w skład masy spadkowej weszły nadto środki z posiadanego przez spadkodawcę rachunku bankowego w wysokości 8.561,17 zł, pomimo iż w dacie śmierci spadkodawcy zostały one wypłacone przez upoważnioną córkę zmarłego, M. P., która posiadała sporządzoną na siebie przez spadkodawcę stosowną dyspozycję na wypadek śmierci. Za takim stanowiskiem przemawia bowiem prawidłowa wykładnia art. 56 prawa bankowego, a kwoty wypłacone z rachunku na jego podstawie winny być uwzględnione przy obliczaniu zachowku na takich samych zasadach jak darowizny (por. A. Szpunar, „Wypłaty... s. 420-421, P. Szmitowski, Dyspozycja... s. 89, P. Książek, Zachowek w... s. 281-285).

Sąd I instancji wskazał, iż zgodnie z art. 1011 kc zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę. Skutki prawne wydziedziczenia obejmują jedynie samego wydziedziczonego, nie dotyczą zaś jego zstępnych.

Zgodnie z art. 991 § 1 kc powodowi przysługuje zachowek w wymiarze 1/8, ma on bowiem brata.

Natomiast substrat zachowku czyli czysta wartość spadku po J. P. (2) wynosi 194.361,17 zł, albowiem wartość rynkowa nieruchomości lokalowej z uwzględnieniem prawa najmu lokalu wynosi 185.800 zł zaś środki na rachunku bankowym to kwota 8.561,17 zł. W tym stanie rzeczy udział powoda z tytułu zachowku Sąd Okręgowy obliczył na 24.295,14 zł. (194 361,17 zł x 1/8) i tę kwotę zasądził na podstawie przytoczonych przepisów od pozwanej na rzecz powoda wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wyrokowania, czyli 2 października 2012 r., oddalając powództwo w pozostałej części.

Orzekając o kosztach Sąd I instancji miał na uwadze wynik procesu - wygrana powoda w 12 % - i dlatego rozdzielił koszty pomiędzy stronami, zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, zasądzając od pozwanej na rzecz powoda kwotę 866,04 zł, zaś od powoda na rzecz pozwanej kwotę 6350,96 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Sąd Okręgowy nakazał ściągnąć od pozwanej G. B. na rzecz Skarbu Państwa kwotę 455,23 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych (12 % całości kosztów), a mając na względzie fakt zwolnienia powoda od kosztów sądowych w toku postępowania, nie obciążał go kosztami opinii biegłej oraz opłaty od pozwu.

Powyższy wyrok w części oddalającej powództwo co do kwoty 30.400 zł oraz w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu zaskarżył apelacją powód zarzucając mu:

1)  naruszenie przepisów prawa procesowego:

a)  art. 233 kpc poprzez naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów skutkujące błędnym ustaleniem przez Sąd I instancji istnienia umowy najmu lokalu nr. 2 przy ul. (...) pomiędzy S. P. a pozwaną, błędnym uznaniem oświadczenia S. P. o wypowiedzeniu umowy najmu za pozorne a oświadczenia pozwanej o cofnięciu pozwu o eksmisję wraz ze zrzeczeniem się roszczenia za dowód istnienia stosunku najmu; wadliwym uznaniem za prawidłowe i zgodne z przepisami prawa ustalenie wartości spadkowego lokalu oraz wartości najmu przez biegłą J. K.;

b)  art. 1046 § 1, § 4, § 5 i § 5 ¹ kpc poprzez brak ich zastosowania przy ustalaniu wartości obciążenia lokalu w postaci umowy najmu;

2)  naruszenie prawa materialnego, a w szczególności art. 922 kc poprzez jego zastosowanie przez per analogiam i ustalenie przez Sąd stanu faktycznego spadku na dzień jego otwarcia, a nie na dzień orzekania.

W oparciu o te zarzuty wnosił powód o zmianę zaskarżonej części wyroku poprzez dodatkowe zasądzenie na jego rzecz od pozwanej kwoty 30.400 zł tytułem zachowku oraz o zasądzenie na jego rzecz kwoty 1.973,12 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego zaś od niego na rzecz pozwanej kwoty 5.243,87 zł – także z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Powód, powołując się na stosowne zastrzeżenie, złożone w trybie art. 162 kpc kwestionował także zasadność postanowienia Sądu Okręgowego o oddaleniu jego wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii innego biegłego sądowego na okoliczność wartości rynkowej spadkowej nieruchomości oraz wnosił o dopuszczenie tego dowodu w postępowaniu apelacyjnym.

Pozwana wnosiła o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył co następuje:

Apelacja podlegała częściowemu uwzględnieniu z uwagi na trafność jedynie zarzutu błędnego – z naruszeniem art. 233 § 1 kpc – uznania przez Sąd I instancji opinii biegłej J. K. (1) za w pełni miarodajny i wiarygodny dowód mogący być podstawą ustalenia wartości spadkowej nieruchomości położonej w G. przy ul. (...) na skutek czego Sąd ten nieprawidłowo ustalił, iż wartość ta – w stanie faktycznym sprawy, przy uwzględnieniu okoliczności obciążenia nieruchomości prawem najmu na rzecz S. P. – wynosi jedynie 185.800 zł.

Pozostałe zarzuty apelacji są nieuzasadnione.

Nie ma racji w szczególności skarżący zarzucając Sądowi Okręgowemu, że dopuścił się obrazy przepisu art. 1046 §§ 1,4,5,5 ¹ kpc przez ich niezastosowanie przy ustalaniu wartości prawa najmu obciążającego spadkową nieruchomość. Wskazany przepis reguluje materię związaną z egzekucją świadczeń niepieniężnych, w szczególności z egzekucją obowiązku wydania nieruchomości, statku morskiego oraz opróżnienia lokalu lub pomieszczenia i adresowany jest do komornika jako organu egzekucyjnego.

Problematykę wyceny nieruchomości normują natomiast przepisy art. 149-159 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997r. o gospodarce nieruchomościami (tj. Dz.U. 2010 nr. 102 poz. 651 ze zm.) oraz wydane w oparciu o delegację z art. 159 tej ustawy rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 września 2004r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego (Dz.U. z 2004r. nr. 207 poz. 2109 z zm.). Materia dotycząca szacowania wartości nieruchomości wymaga posiadania wiedzy specjalnej, a osobami uprawnionymi do sporządzenia stosownych opinii są rzeczoznawcy majątkowi (art. 156 ugn).

Prawidłowo zatem – zgodnie z art. 278 kpc - Sąd I instancji dopuścił dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu wyceny nieruchomości na okoliczność ustalenia wartości rynkowej lokalu (...) położonego w G. przy ul. (...) według stanu tego lokalu na dzień (...) i cen aktualnych z odniesieniem się do zarzutu pozwanej, że na wartość tego lokalu ma wpływ prawo najmu przysługujące S. P.. Tak sformułowana w postanowieniu dowodowym z dnia 5.11.2010r. (k. 173) teza dowodowa odpowiadała wymogom art. 151 ugn w zw. z § 38 rozp. Rady Ministrów z dnia 21.09.2004r. w sprawie wyceny nieruchomość i sporządzana operatu szacunkowego oraz przede wszystkim normom art. 922, 924 i 925 kc w zw. z art. 993-995 kc, nakazującym obliczanie stanu czynnego spadku dla potrzeb określenia wysokości należnego zachowku według stanu spadku z chwili jego otwarcia, czyli w chwili śmierci spadkodawcy oraz cen z chwili ustalania zachowku. Stanowisko to jest utrwalone w orzecznictwie i doktrynie i Sąd Apelacyjny, orzekający w niniejszej sprawie, także je podziela.

Wbrew zatem prezentowanemu w apelacji poglądowi oraz postawionemu w niej zarzutowi Sąd Okręgowy nie naruszył normy art. 922 kc stosując ją dla potrzeb ustalania stanu czynnego spadku po J. P. (2).

Chybione są również wszystkie zarzuty apelacji, które kwestionują ustalenia faktyczne Sądu I instancji dokonane odnośnie:

1)  okoliczności tytułu prawnego S. P. do zajmowania spadkowego lokalu oraz

2)  okoliczności, że pozwana G. B. po wstąpieniu w miejscu spadkodawcy J. P. (2) do procesu o eksmisję, jaki on wytoczył S. P. skutecznie zrzekła się roszczenia – co ma znaczenie dla oceny istnienia stosunku najmu, a także

3)  uznania oświadczenia S. P. o wypowiedzeniu umowy najmu za pozorne.

Powyższe ustalenia Sądu I instancji są prawidłowe, mają swe pełne oparcie w materiale dowodowym zebranym w niniejszej sprawie. Stwierdzić trzeba, że apelujący jedynie gołosłownie polemizuje z tymi ustaleniami oraz z wnioskami prawnymi Sądu Okręgowego poczynionymi w oparciu o nie, nie przedstawiając merytorycznie zasadnych argumentów.

Powód jednocześnie, co podnieść należy, nie kwestionuje pozostałych ustaleń faktycznych Sądu I instancji. Z ustaleń tych tymczasem wynika, iż spadkodawca J. P. (2) zajmował lokal nr.2 położony w G. przy ul. (...) na podstawie decyzji administracyjnej z dnia 20 maja 1957r. Osobami uprawnionymi do zamieszkiwania wraz z nim byli: żona W. P. oraz dzieci córka M. i syn S.. W. P. – co niesporne – zmarła w dniu 28.06.1998r. Zgon matki S. P. nastąpił zatem w okresie obowiązywania ustawy z dnia 2 lipca 1994r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (tj. Dz.U. z 1998r. nr. 120 poz. 787 z zm.). Przypomnieć należy, że przepis art. 56 ust. 1 tej ustawy stanowił, że najem nawiązany na podstawie decyzji administracyjnych o przydziale lub na podstawie innego tytułu prawnego przed wprowadzeniem w danej miejscowości publicznej gospodarki lokalami albo szczególnego trybu najmu, jest, w rozumieniu ustawy najmu umownym zawartym na czas nieoznaczony. Przepis ten wprowadził zasadę, iż wszelki najem lokali mieszkalnych, czy to nawiązany na mocy decyzji administracyjnej o przydziale – jak to ma miejsce w niniejszej sprawie, czy z innego tytułu prawnego (ale powstałego w określonym czasie) jest z chwilą wejścia w życie ustawy tj. z dniem 12 listopada 1994r. najmem umownym, zawartym na czas nie oznaczony.

W. P. jako żona J. P. (2), na którego opiewała decyzja administracyjna z 1957r., była najemcą lokalu, co wprost wynikało z art. 7 ustawy o najmie, a wcześniej z art. 10 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 1974r. – prawo lokalowe (Dz.U. 1987 nr. 30 poz. 165 z zm.) i art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 30 stycznia 1959 – prawo lokalowe (Dz.U. z 1962 nr. 47 poz. 227 z zm.).

Zważywszy na powyższe syn W. i J. S. wstępując w myśl art. 8 ust. 1 ustawy o najmie lokali w prawa zmarłej matki – najemcy spadkowego lokalu – wstąpił w stosunek najmu na czas nieoznaczony.

Do ustania tego stosunku nie doszło na skutek nabycia prawa własności lokalu przez J. P. (2) co trafnie skonstatował Sąd Okręgowy wskazując na treść unormowania z art. 678 § 1 kc. Stosunek najmu na czas nieoznaczony nie ustał wobec S. P. również na skutek wniesienia przez J. P. (2) w dniu 27.02.2001r. pozwu o eksmisję bowiem po zgonie tego powoda jego spadkobierczyni G. B. oświadczeniem z dnia 30.04.2010r. pozew ten cofnęła i zrzekła się roszczenia w zakresie objętym pozwem.

Cofnięcie pozwu stanowi rezygnację z kontynuowania procesu, natomiast przedmiotem zrzeczenia się jest roszczenie materialnoprawne i dotyczy ono jedynie tego roszczenia, którym powód może swobodnie dysponować (art. 203 kpc). G. B. wyraźnie w swoim oświadczeniu z dnia 30.04.2010r. zrzekła się roszczenia w zakresie objętym pozwem, a zatem wywodzonego w oparciu o okoliczności faktyczne zaistniałe przed lutym 2001r. Zgodnie bowiem z art. 33 ustawy o najmie wynajmujący może wytoczyć powództwo o rozwiązanie najmu i nakazanie przez Sąd opróżnienia lokalu jedynie w wypadkach w tym przepisie wskazanych. Inaczej rzecz ujmując o zakończeniu najmu decyduje zatem nie wynajmujący lecz Sąd, który ocenia czy wskazane przez powoda przyczyny są rzeczywiście ważne. Skoro w sprawie Sądu Rejonowego Gdańsk-Północ w Gdańsku sygn. akt I C 20/10 nie doszło do merytorycznego badania istnienia przesłanek z art. 33 ustawy o najmie, gdyż na skutek przedmiotowego cofnięcia pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia objętego tym pozwem Sąd prawomocnym postanowieniem z dnia 25.05.2010r. umorzył postępowanie (k. 231 akt I C 20/10 Sądu Rejonowego Gdańsk-Południe w Gdańsku) to wbrew odmiennemu stanowisku apelacji nie jest możliwym w niniejszym procesie przesłankowe ustalanie czy wskazywane przez J. P. (2) przyczyny faktyczne żądania nakazania eksmisji syna S. istniały. W konsekwencji stwierdzić trzeba, iż w dacie otwarcia spadku po J. P. (2) tj. na dzień (...) nieruchomość spadkowa była obciążona obligacyjnym prawem najmu na czas nieoznaczony na rzecz S. P., którego wartość obniża wartość nieruchomości w okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy. Przedmiotowe prawo obligacyjne (a nie ograniczone prawo rzeczowe jak to błędnie ujął Sąd I instancji – str. 7 uzasadnienia zaskarżonego wyroku k. 470) stanowi jedną z prawnych postaci władania lokalem. To uprawnienie do mieszkania wiąże się z prawami osobistymi, w szczególności z godnością człowieka bowiem przeciwieństwem posiadania mieszkania jest bezdomność.

W określonych stanach faktycznych osobisty charakter uprawnienia może mieć dominujące znaczenie, przykładowo w razie orzekania o prawie do lokalu socjalnego. Prawo do mieszkania ma również charakter ekonomiczny, a prawne postacie władania lokalem mieszkalnym podlegające ochronie, czy to związane z prawami rzeczowymi czy obligacyjnymi (najmem) są prawami majątkowymi. Dlatego też, nawet abstrahując od kwestii czy prawo najmu spadkowego lokalu zostało przez S. P. skutecznie wypowiedziane oświadczeniem z dnia 09.03.2012r., czy też było to oświadczenie pozorne, należało w niniejszej sprawie wycenić ekonomiczną wartość tego prawa na datę otwarcia spadku po J. P. (2) przy uwzględnieniu konkretnych okoliczności faktycznych, w tym faktu, iż S. P. – co bezsporne - nie płacił i nie płaci opłat czynszowych oraz, iż pozwana G. B., zrzekając się roszczenia o nakazanie eksmisji w sprawie I C 20/10 Sądu Rejonowego Gdańsk-Południe nie mogła zrzec się roszczeń z art. 33 ustawy o najmie – na przyszłość.

Nieco zatem ubocznie, gdyż co wyżej zaznaczono okoliczność ta nie ma znaczenia istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy, stwierdzić trzeba, iż trafnie Sąd Okręgowy skonstatował, iż oświadczenie S. P. z 9 marca 2012r. o wypowiedzeniu stosunku najmu lokalu nr. 2 położonego w G. przy ul. (...) było czynnością pozorną. W świetle zeznań świadka S. P. złożonych na rozprawie w dniu 15 czerwca 2012r. (k. 284-285) oczywistym jest bowiem, iż nie miał on zamiaru wywołania skutków prawnych właściwych dla czynności z art. 688 kc. Istnieje zatem jedynie pozór dokonania czynności wypowiedzenia najmu.

Mając powyższe na względzie Sąd Apelacyjny przyjął za własne ustalenie faktyczne Sądu Okręgowego poza ustaleniem dotyczącym wartości spadkowej nieruchomości. Jak to na wstępie rozważań zaznaczono należało bowiem zgodzić się ze skarżącym, iż Sąd I instancji z naruszeniem art. 233 § 1 kpc ocenił moc dowodową opinii biegłej J. K. (1), niezasadnie nieuwzględniając zarzutów powoda do tej opinii.

W tym miejscu godzi się przypomnieć, że Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 maja 2005r. sygn. akt V CK 659/04 (Lex nr 18084) wyjaśnił, że jakkolwiek opinia biegłych jest oparta na wiadomościach specjalnych, to podlega ona ocenie Sądu w oparciu o cały zebrany materiał, a zatem, na tle tego materiału, koniecznym jest stwierdzenie, czy ustosunkowała się ona do wynikających z innych dowodów faktów mogących stanowić podstawę ocen w opinii zawartych oraz czy opierając się na tym materiale w sposób logiczny i jasny przedstawia tok rozumowania prowadzący do sformułowanych w niej wniosków.

W ocenie Sądu Apelacyjnego opinia biegłej J. K. (1), tak podstawowa, jak i uzupełniająca oraz ustna złożona w toku postępowania pierwszoinstancyjnego i apelacyjnego niż ustosunkowała się do wszystkich faktów mogących stanowić podstawę ocen w opinii zawartych. Opinie biegłej J. K. nie uwzględniły bowiem przy określeniu wartości prawa najmu obciążającego spadkową nieruchomość realiów niniejszej sprawy. Tymczasem zgodnie z § 38 ust. 4 w zw. z ust. 2 i 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2004r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzenia operatu szacunkowego (Dz.U. 2004.207.2105 z zm.) wartość nieruchomości obciążonej umową najmu (dzierżawy, użyczenia albo inną umowę, której przedmiotem jest korzystanie z nieruchomości) pomniejsza się o kwotę odpowiadającą wartości tego prawa jeżeli wpływa to na zmianę wartości nieruchomości.

O tym czy i w jaki sposób istnienie najmu wpływa na zmianę wartości nieruchomości decydują okoliczności faktyczne. Nie było zatem zasadnym pominięcie przez biegłą J. K. okoliczności, iż S. P. nie wywiązuje się z obowiązków najemcy i nie opłaca czynszu co powoduje, iż stosunek najmu jest potencjalnie rozwiązywany w drodze wypowiedzenia w trybie art. 32 ust. 1 pkt. 2 ustawy o najmie.

Zastrzeżenia budzi nadto przyjęcie przez biegłą nieuprawnionego założenia, iż najem spadkowego lokalu jest najmem na czas oznaczony lat 10 (vide: zeznania J. K. k. 337) i zastosowanie przez biegłą metody obliczenia wartości prawa najmu przy użyciu techniki kapitalizacji prostej co miało oznaczać iloczyn dochodu rocznego generowanego przez spadkową nieruchomość (vide: k. 263 opinii), a sprowadzało się do obliczenia tej wartości jako wydatku na wynajęcie lokalu zamiennego dla najemcy przez okres 10 lat i to lokalu równoważnego powierzchniowo i lokalizacyjnie (opinia ustna k. 338).

Wątpliwości jakie budziły przedmiotowe opinie biegła J. K. (1), słuchana w postępowaniu apelacyjnym na rozprawie w dniu 24.05.2013r. (nagranie rozprawy k. 494) w ocenie Sądu Apelacyjnego, nie wyjaśniła w sposób przekonywujący wobec czego postanowieniem z dnia 6 czerwca 2013r. Sąd na podstawie art. 286 kpc dopuścił dowód z innego biegłego sądowego z zakresu wyceny nieruchomości mgr inż. D. K. (1) na okoliczność ustalenia wartości rynkowej nieruchomości według stanu tej nieruchomości na dzień otwarcia spadku po J. P. (2) tj. 20 lipiec 2006r. z uwzględnieniem istniejącego na ten dzień obciążenia nieruchomości obligacyjnym prawem najmu na czas nieoznaczony, przysługującym S. P., o ile wpływa to na zmianę wartości nieruchomości, według aktualnych cen rynkowych (postanowienie k. 500).

Opinia pisemna oraz wyjaśnienia ustne biegłego D. K. w ocenie Sądu Apelacyjnego są wiarygodne, rzetelne, kategoryczne i pełne. Wnioski opinii zostały logicznie, konkretnie i merytorycznie uzasadnione, podobnie jak cały jej wywód. Biegły uwzględnił w pełni konkretne okoliczności faktyczne niniejszej sprawy, w tym okoliczności, iż S. P. nie płacił czynszu w konsekwencji czego najem potencjalnie może zostać mu wypowiedziany oraz wyjaśnił w jaki sposób istnienie prawa najmu wpływa na wartość spadkowej nieruchomości.

Wyliczeń dokonanych przez biegłego D. K. nie kwestionował powód (k. 543). Natomiast zarzuty pozwanej podniesione w piśmie procesowym z dnia 9.08.2013r. biegły odparł słuchany na rozprawie w dniu 25.09.2013r. (k. 569-569v i nagranie z rozprawy koperta – 571). Zdaniem Sądu Apelacyjnego okoliczność, iż spadkowy lokal może zostać „uwolniony” od najmu ma kapitalne znaczenie dla obliczenia obciążenia zmniejszającego wartość spadkowej nieruchomości, dlatego też słusznie biegły przyjął przy ustalaniu tej wartości hipoteczny, ale wynikający z realiów czasokresu procedury prowadzącej do opróżnienia lokalu na okres 40 miesięcy. Zaznaczyć także należy, iż wartość czynszową badanego lokalu biegły przyjął nie jak to zarzuca pozwana jako najniższą lecz średnią – po skorygowaniu (vide: tabela str. 24 opinii k. 526). Zastosowanie przez biegłego współczynników korygujących ma natomiast swe oparcie w przepisach art. 150-155 ugn oraz rozp. Rady Ministrów z dnia 21.09.2004r. w sprawie wyceny nieruchomości i uwzględnia warunki rynku nieruchomości na terenie G. oraz indywidualne cechy spadkowej nieruchomości takie jak jej położenie, stan techniczny, standard, funkcjonalność które to przesłanki rzutują na cenę rynkową nieruchomości.

W oparciu o opinię biegłego D. K., którą Sąd Apelacyjny uznał za w pełni wiarygodną, rzetelną i fachową, ustalić zatem należy, iż wartość nieruchomości spadkowej położonej w G. przy ul. (...) z uwzględnieniem obciążającego ją prawa najmu na czas nieoznaczony wynosi 350.000 zł (425.000zł – wartość nieruchomości bez obciążenia minus 75.000 – zł wartość prawna najmu; dowód opinia biegłego D. K. k. 502-527). W konsekwencji należy skorygować ustalenia Sądu I instancji co do substratu zachowku i stwierdzić, iż wynosi on kwotę 358.561,17 zł, na którą składają się: kwota 8.561,17 zł środków zgromadzonych w dacie zgonu na rachunku bankowym spadkodawcy oraz kwota 350.000 zł wartości spadkowej nieruchomości. Zachowek należny powodowi obliczony zgodnie z art. 991 § 1 kc to kwota 44.820,14 zł (1/8 x 358.561,17zł).

Mając powyższe ustalenia faktyczne i rozważania na uwadze Sąd Apelacyjny na podstawie art. art. 386 § 1 kpc w częściowym uwzględnieniu apelacji zmienił zaskarżony wyrok w zakresie oddalającym powództwo poprzez zasądzenie tytułem zachowku od pozwanej na rzecz powoda dalszej kwoty 20.525 zł (44.820,14zł „-” już zasądzone 24.295,14zł) oraz w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu za pierwszą instancję stosownie do wyniku sporu tj. ostatecznej wygranej powoda w 22% - punkt I instancji.

Na podstawie art. 102 kpc odstąpiono od obciążenia powoda kosztami postępowania apelacyjnego na rzecz pozwanej z uwagi na jego złą sytuację majątkową oraz specyfikę sprawy niniejszej związaną z jej stanem faktycznym i okolicznością toczenia sporu przez osoby z bliskiej rodziny a także zależność zasadności wysokości roszczeń od wyceny biegłego.

W oparciu o przepis art. 108 § 1 kpc w zw. z art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. nr. 167 poz. 1398 z zm.) zasądzono od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gdańsku kwotę 1.009,11 zł tytułem części kosztów postępowania apelacyjnego, od ponoszenia których powód był zwolniony. Na koszty należne Skarbowi Państwa składały się sumy: 1520 zł – opłata od apelacji oraz 3.066,88 zł – koszty opinii biegłego w postępowaniu apelacyjnym tj. ogółem kwota 4.586,88 zł. Stosownie do wyniku procesu – przegrana pozwanej w 22% - kwota należna od niej Skarbowi Państwa to iloczyn 22% i 4.586,88 zł, wynoszący zasądzoną sumę 1.009,11 zł – punkt IV sentencji.