Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 października 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 19 października 2017 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa M. L.

przeciwko Skarbowi Państwa - Dyrektorowi Zakładu Karnego w (...)

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 6 października 2016 r., sygn. akt II C 83/16

oddala apelację.

Sygnatura akt V ACa 15/17

UZASADNIENIE

Powód M. L. wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa - Dyrektora Zakładu Karnego w (...) kwoty 20 000 zł, tytułem zadośćuczynienia za doznane krzywdy wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, zasądzenie od pozwanego kwoty 5 000 zł na cel społeczny tj. na rzecz Fundacji (...), Organizacji (...) oraz o zobowiązanie pozwanego do przeproszenia go za dokonane już naruszenia dóbr osobistych, których skutków nie da się usunąć poprzez zamieszczenia na koszt pozwanego w ciągu 7 dni od uprawomocnienia się wyroku na stronie internetowej (...) ( (...) tekstu: „Wyrażam ubolewanie, że Centralny Zarząd Służby Więziennej dopuścił do naruszenia dóbr osobistych Pana M. L. poprzez umieszczenie go w jednostkach penitencjarnych nie spełniających standardów cywilizowanego państwa i za wszystkie wyrządzone Panu M. L. szkody niematerialne szczerze przepraszam”, dostępnego na stronie przez 30 dni. Uzasadniając swoje żądania powołał się na naruszenie jego dóbr osobistych w postaci godności osobistej poprzez niewłaściwe warunki bytowe panujące w jednostce penitencjarnej, w której był osadzony, a to przeludnienie cel, niezabudowane kąciki sanitarne, zły stan techniczny cel, braki w ich wyposażeniu i niewłaściwą wentylację, a także brak odpowiedniej organizacji zajęć kulturalno – oświatowych, niewłaściwą opiekę medyczną, niewłaściwy tryb postępowania ze skargami.

Pozwany domagał się oddalenia powództwa i wywodził, iż nie dopuścił się naruszenia dóbr osobistych powoda. Zaznaczył, że zapewnił powodowi godziwe warunki bytowe i pełną realizację uprawnień przewidzianych w kodeksie karnym wykonawczym jak i wydanych na jego podstawie przepisów wykonawczych, przestrzegał zasady humanitaryzmu i poszanowania godności ludzkiej i nigdy nie stosował wobec powoda, w trakcie pobytu, żadnych niedopuszczalnych form postępowania. Podkreślił, że zarzuty powoda są wysoce ogólnikowe i nie zostały poparte żadnymi dowodami. Powód nigdy nie skarżył się na warunki panujące w Zakładzie Karnym w (...) i nie wykazał aby na skutek tych warunków doznał jakiejkolwiek szkody.

Wyrokiem z dnia 6 października 2016r. Sąd Okręgowy w Gliwicach oddalił powództwo. Orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne: powód ma 52 lata i wielokrotnie odbywał już karę pozbawienia wolności, w tym kilkukrotnie przebywał w Zakładzie Karnym w (...). Pierwszy raz był pozbawiony wolności w latach 1981-1985. Od 1993 r. permanentnie przebywa w jednostkach penitencjarnych. Orzeczone ostatnim wyrokiem karnym kary pozbawienia wolności powód zaczął odbywać 23.07.2012 r. W Zakładzie Karnym w (...) został osadzony 3.02.2015r. po przetransportowaniu z Zakładu Karnego w (...), gdzie dokonał dwukrotnego samouszkodzenia w postaci połknięcia ciała obcego. Deklarował, iż dokonał samouszkodzenia, gdyż był to jedyny sposób na wyjazd z (...)do (...). W Zakładzie Karnym w (...) odmówił leczenia, podobnie jak w Zakładzie Karnym w (...), gdyż obawiał się powrotu do(...). W Zakładzie Karnym w (...) przebywał do dnia 14.04.2016 r. Objęty był profilaktyką zapobiegania autoagresji. Nie objawiał zaburzeń zachowania, trudności adaptacyjnych, ani nie odnotowano sytuacji konfliktowych z jego udziałem. Nie zgłaszał zagrożeń bezpieczeństwa osobistego. Nie stosowano wobec niego środków przymusu bezpośredniego. Prawidłowo funkcjonował w grupie współosadzonych. W czasie rozmów psychologicznych zazwyczaj bywał spokojny, uśmiechnięty i nawet skory do żartów. Deklarował również zadowolenie z osadzenia w tej jednostce.

Po przybyciu do Zakładu Karnego w (...) osadzony został w celi mieszkalnej nr (...) o powierzchni 34,84 m ^{( 2)} przeznaczonej dla 11 osób – Oddział I oraz następnie celi nr 532 o powierzchni 52,51 m ^{( 2)} przeznaczonej dla 17 osób – Oddział (...). Sanitariaty w tych celach znajdowały się w osobnych pomieszczeniach, które zapewniają całkowitą separację od części mieszkalnej. Były one oddzielone nieprzeźroczystym parawanem. W celi 17-osobowej znajdowały się 3 umywalki i dwie toalety. Cele, w których przebywał są wyposażone w sprzęty kwaterunkowe przewidziane w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia z dnia 28 stycznia 2014 r. w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych tj. stół, szafki więzienne, taborety i łóżka dla każdego osadzonego. Posiłki spożywane są w celach –wyżywienie jest urozmaicone, spełnia wszelkie normy ilościowe, kaloryczne i jakościowe określone w obowiązujących przepisach. Każdy z osadzonych miał zapewnioną możliwość korzystania ze sztućców, z miski plastikowej, zmiotki, szufelki i kosza na śmieci. Za utrzymanie czystości i porządku w celach oraz higieny osobistej odpowiedzialni byli sami osadzeni, przy czym Zakład Karny zapewniał niezbędne w tym celu środki czystości. Osadzeni otrzymywali również środki higieny osobistej Do czerwca 2014r. osadzonym przysługiwała ciepła kąpiel raz w tygodniu. Obecnie przysługują po dwie kąpiele, a dla osób pracujących kąpiel przewidziana jest codziennie. Po kąpieli osadzeni mają możliwość wymiany bielizny osobistej, co tydzień ręczników, a co dwa tygodnie pościeli. Dodatkowo wydawane jest mydło toaletowe, papier toaletowy, proszek do prania, nożyk do golenia, a w razie zgłoszenia potrzeby także pasta i szczoteczka do zębów oraz krem do golenia. Do cel mieszkalnych doprowadzona jest zimna bieżąca woda, a osadzeni mają prawdo do korzystania z grzałek oraz czajników elektrycznych do podgrzania wody. Jeżeli sprzętu takiego nie posiadają, to gorącą wodę mogą otrzymać od osadzonych porządkowych. Ręczniki i pościel są prane w zewnętrznej pralni, a rzeczy osobiste każdy osadzony pierze we własnym zakresie.

Cele mieszkalne oświetlane są naturalnym światłem padającym z okna. Ponadto w każdej celi jest oświetlenie jarzeniowe oraz oświetlenie żarowe do kontroli celi w porze nocnej, które jest zgodne z przyjętymi normami w tym zakresie. Za zgodą dyrektora osadzeni mogą też korzystać z własnych lampek stołowych np. do czytania. Ponadto w porze nocnej oświetlenie zewnętrzne jednostki skierowane jest na ściany pawilonów mieszkalnych co powoduje, że w celach mieszkalnych panuje półmrok umożliwiający rozpoznanie konturów przedmiotów i poruszanie się po celi.

Cele mieszkalne mają sprawną wentylację grawitacyjną. Stan wentylacji podlega okresowej kontroli. Zwiększenie cyrkulacji powietrza w celach można uzyskać poprzez otwieranie okien o każdej porze dnia i nocy. Całe cele są remontowane w zależności od potrzeb, według ustalonego wcześniej harmonogramu, ewentualnie poza kolejnością w trybie pilnym, gdy stan celi tego wymaga. Wszystkie cele w Zakładzie Karnym posiadają instalację grzewczą. Temperatura grzejników regulowana jest automatycznie w zależności od temperatury zewnętrznej.

Osadzeni mają możliwość korzystania ze spacerów, z biblioteki, dokonywania zakupów w kantynie, brania udziału w imprezach oświatowo–kulturalnych (koncerty, spotkania, wystawy, oglądanie filmów) oraz sportowych (m.in. gra w siatkówkę, tenisa stołowego, czy udział w zajęciach lekkoatletycznych). Osadzeni mają też dostęp do spotkań religijnych. W Zakładzie Karnym w (...) prowadzi się działalność z zakresu profilaktyki uzależnień i działa wewnętrzny radiowęzeł. W bibliotece znajduje się około 15 000 woluminów, w tym możliwość dostępu do aktów prawnych. Powód z zajęć kulturalno – oświatowych korzystał sporadycznie. Od czasu do czasu grał na świetlicy w tenisa stołowego oraz w szachy. Wolny czas zazwyczaj spędzał na oglądaniu telewizji i słuchaniu muzyki. Uczestniczył też w codziennych spacerach i apelach. Kontakt z bliskimi utrzymywał w formie listowej i telefonicznej.

Każda z osób przebywająca w Zakładzie Karnym ma zapewnioną darmową opiekę lekarską, wszelkie wypadki związane z utratą zdrowia są natychmiast zgłaszane lekarzowi. W razie braku lekarza lub w sytuacjach zagrożenia życia lub zdrowia osadzonych wzywane jest pogotowie ratunkowe. W Zakładzie Karnym zatrudnionych jest kilkunastu lekarzy oraz kilka osób w ramach opieki pielęgniarskiej. Powód był konsultowany przez lekarzy różnych specjalności. Z uwagi na schorzenia – zakrzepica nogi, przebyta zatorowość płuc, miał przynajmniej raz w miesiącu pobieraną krew. Otrzymywał też stosowne leki. Ponadto powód w dniach 4.02.2015, 5.02.2015 r., 2.03.2015 r., 1.04.2015 r., 18.06.2015 r. (ocena okresowa), 16.12.2015 r. (ocena okresowa) był konsultowany psychologicznie oraz odbywał rozmowy z wychowawcą. Był również objęty przez pewien okres szczególną opieką, ponieważ został objęty profilaktyką presuicydalną wg instrukcji nr (...) Dyrektora Generalnego SW w sprawie zapobiegania samobójstwom osób pozbawionych wolności.

Powód nie składał skarg na warunki panujące w Zakładzie Karnym, zachowanie personelu, zagrożenie ze strony innych współwięźniów, nieprawidłowości i uchybienia w zakresie postępowania z korespondencją i paczkami.

Ustalenia powyższe Sąd oparł na zeznaniach świadka S. A., historii rozmieszczenia w celach, protokołów kontroli wentylacji, notatkach osobo- poznawczych i ocenach okresowych powoda oraz na zeznaniach powoda. Jednocześnie Sąd oddalił wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu psychiatrii, uznając, ze przeprowadzenie tego dowodu nie jest konieczne.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że powództwo nie zasługuje na uwzględnienie. Przywołał przesłanki ochrony dóbr osobistych określone w art. 24 k.c., a także przepis art. 448 kc, zgodnie z którym w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu czyje dobro osobiste zostało naruszone odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia. Podkreślił przy tym, iż bezwzględnie wymagane jest aby traktowanie człowieka pozbawionego wolności nie było poniżające i niehumanitarne, a ograniczenia i dolegliwości które musi on znosić, nie przekraczały koniecznego rozmiaru wynikającego z zadań ochronnych i celu zastosowanego środka oraz nie przewyższały ciężaru nieuniknionego cierpienia, nieodłącznie związanego z samym faktem uwięzienia. Jednocześnie Sąd wskazał, iż postępowanie dowodowe wykazało, że w Zakładzie Karym w (...) panują surowe warunki, jednakże ocena czy nastąpiło naruszenie dobra, jakim jest godność osobista winna być dokonana przez pryzmat całokształtu okoliczności, w zgodzie z zasadami logiki i doświadczenia życiowego. Dokonując oceny warunków pobytu powoda w zakładzie karnym nie można pominąć realiów występujących w Polsce, dotyczących czasami wręcz fatalnej sytuacji osób przebywających w szpitalach, domach opieki czy placówkach oświatowych, co wynika w głównej mierze z ich niedoinwestowania. Z przedstawionych dokumentów, a częściowo także z zeznań powoda i słuchanego w sprawie świadka wynika, że pozwany zapewniał warunki odbywania kary zgodne z obowiązującymi normami i których w żadnym razie nie można poczytywać za przejaw nieludzkiego, poniżającego traktowania. Powód nie był osadzony w warunkach przeludnienia. Kąciki sanitarne, na które składa się muszla klozetowa i umywalka z bieżącą wodą usytuowane są wewnątrz cel mieszkalnych, ale od reszty pomieszczenia odgradza je przegroda, która zapewnia minimum intymności. Cele posiadają sprawną instalację grawitacyjną. Pozwany zapewniał osadzonym niezbędne środki czystości i możliwość zadbania o higienę osobistą. Zapewniał też na ile to możliwe w warunkach izolacji więziennej możliwość udziału w zajęciach czy imprezach kulturalno oświatowych, sportowych, wydarzeniach religijnych. Inną kwestią jest, że powód nie zawsze z tych możliwości korzystał. Nie zostały również potwierdzone zarzuty powoda co do niewłaściwej opieki medycznej i niewłaściwego leczenia powoda. Ostatecznie powód nie składał skarg na warunki w jakich został osadzony, przeciwnie – deklarował zadowolenie z osadzenia go właśnie w Zakładzie Karym w (...). W tej sytuacji Sąd uznał, iż przekonanie powoda o naruszeniu jego dóbr osobistych ma charakter wyłącznie subiektywny, nie znajduje żadnych podstaw obiektywnych i jako takie nie zasługuje na ochronę w trybie art. 23, 24 i 448 k.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód, zaskarżając go w części oddalającej powództwo, zarzucając obrazę prawa materialnego tj. naruszenie art. 23 k.c. i 24 k.c. w związku z art. 448 k.c. poprzez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie i naruszenie prawa procesowego tj. art. 233 k.p.c., polegające na nierozważeniu wszystkich okoliczności, co miało istotny wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Ustalenia faktyczne, jakie poczynił Sąd Okręgowy, są prawidłowe i w pełni znajdują oparcie w zgromadzonych dowodach, których ocena spełnia wymogi z art.233 § 1 k.p.c. Stąd, bez zbędnego ich powtarzania, Sąd Apelacyjny akceptuje te ustalenia i czyni je własnymi.

Podniesione w apelacji zarzuty naruszenia prawa procesowego okazały się chybione, a niezależnie od tego nieprecyzyjne. Dla skuteczności zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. skarżący musi wykazać, jakich dowodów Sąd pierwszej instancji nie ocenił, jakie fakty pominął i jaki wpływ pominięcie faktów czy dowodów miało na treść orzeczenia. Nie jest natomiast wystarczające twierdzenie, że ocena dowodów powinna być inna, niż wynikająca z uzasadnienia zaskarżonego wyroku. Skarżący nie wymienił dowodów, jakie miały pozostać poza oceną Sądu Okręgowego, nie wykazał też jakie kryteria oceny dowodów zostały naruszone. Brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego lub dowolna jego ocena występuje w przypadku, gdy sąd pominie pewne zebrane w sprawie dowody – wbrew obowiązkowi oceny całokształtu okoliczności sprawy, gdy przyjmie pewne fakty za udowodnione, chociaż nie zostały one w ogóle lub nawet dostatecznie potwierdzone, a wreszcie wtedy, gdy ocena materiału dowodowego koliduje z zasadami doświadczenia życiowego lub regułami logicznego rozumowania, co oznacza, że sąd wyprowadził błędny logicznie wniosek z ustalonych przez siebie okoliczności. Tak rozumianych uchybień w zakresie oceny dowodów na gruncie rozpoznawanej sprawy Sądowi Okręgowemu postawić nie można, zresztą sam pozwany na żadne konkretne uchybienia w tym zakresie się nie powołuje. Sąd I instancji w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia szczegółowo i zgodnie z regułami logicznego wnioskowania i doświadczeniem życiowym ocenił dowody zgromadzone w sprawie, a ocenę ten Sąd Apelacyjny podziela, podobnie jak i wyciągnięte z tej oceny wnioski, które również przyjmuje za swoje, zatem nie zachodzi potrzeba ponownego ich powtarzania.

W sprawie nie doszło również do naruszenia art.23 k.c. i art.24 k.c. w związku z art.448 k.c. Jak wskazał Sąd Okręgowy, jedną z przesłanek odpowiedzialności za naruszenie dób osobistych jest bezprawność czynu, rozumiana jako niezgodne z prawem działanie bądź zaniechanie po stronie pozwanego, co w realiach sprawy oznaczałoby odbywanie przez powoda izolacji penitencjarnej w warunkach sprzecznych z obowiązującym prawem. Tymczasem z poczynionych ustaleń faktycznych wynika, że powodowi zapewniono pobyt w celach mieszkalnych spełniających wymogi opisane w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia z dnia 28 stycznia 2014 r. w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych (Dz.U.2014.200). Niewątpliwie - co podkreślił Sąd I instancji – warunki panujące w Zakładzie Karnym w (...) należy uznać za surowe. Z całą pewnością nie są to jednak warunki uwłaczające godności ludzkiej, a tylko takie mogłyby prowadzić do obiektywnego naruszenia zindywidualizowanego dobra osobistego powoda w postaci jego godności osobistej. Słusznie podkreślił Sąd Okręgowy, iż naruszenia tego nie można oceniać wyłącznie z punktu widzenia subiektywnych odczuć powoda – aby do naruszenia doszło muszą istnieć obiektywne przesłanki pozwalające przyjąć postronnemu rozsądnemu obserwatorowi, iż konkretne dobro w konkretnych okolicznościach faktycznych zostało naruszone. Tak rozumianego naruszenia dobra osobistego powód nie wykazał. Powód nie wykazał też by zaistniały takie okoliczności faktyczne, które uzasadniałby przyjęcie, iż nie otrzymał on świadczeń medycznych, bądź by udzielono mu świadczeń w sposób niezgodny z aktualną wiedzą i sztuką medyczną.

Apelacja opiera się w znacznej mierze na poglądach judykatury o potrzebie zapewnienia humanitarnych warunków odbywania kar izolacyjnych oraz odwołujących się do kryteriów określania zadośćuczynienia należnego za krzywdę związaną z naruszeniem godności człowieka w wyniku niehumanitarnego traktowania. Słuszność tych poglądów nie może jednak przesłonić faktu, że przeprowadzone w sprawie dowody naruszenia praw osobistych powoda nie potwierdziły. Pozwany nie ma obowiązku zapewniać osadzonym komfortowych warunków pobytu w izolacji więziennej. Wystarczającym jest aby warunki te były zgodne z przepisami i godziwe, a to kryterium zostało wobec powoda spełnione.

Z tych przyczyn, nie znajdując podstawy do zmiany zaskarżonego wyroku w jakimkolwiek zakresie, Sąd Apelacyjny oddalił apelację na podstawie art.385 k.p.c.

SSA Jadwiga Galas SSA Aleksandra Janas SSO del. Łucja Oleksy-Miszczyk