Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 kwietnia 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 4 kwietnia 2019 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa M. R., A. R., D. R. (1) i P. R.

przeciwko(...) S.A. w W.

o zadośćuczynienie

na skutek apelacji powódek od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 29 stycznia 2018 r. sygn. akt I C 684/17 oraz zażalenia strony pozwanej na orzeczenie o kosztach procesu zawarte w tym wyroku

1.  w uwzględnieniu zażalenia strony pozwanej zmienia punkt IX zaskarżonego wyroku w ten sposób, że nadaje mu treść: „zasądza od powódek M. R., A. R., D. R. (1) i P. R. kwoty po 500 zł (pięćset złotych) tytułem kosztów procesu”;

2.  oddala apelację powódek i zażalenie strony pozwanej w pozostałej części;

3.  zasądza od powódek M. R., A. R., D. R. (1) i P. R. na rzecz strony pozwanej kwoty po 1.000 zł (jeden tysiąc złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Regina Kurek SSA Robert Jurga SSA Józef Wąsik

Sygn. akt I A Ca 417/18

Sygn. akt I A Cz 442/18

UZASADNIENIE

Powódki M. R., A. R., D. R. (1) i P. R. w pozwie z dnia 9 marca 2017 roku wnosiły o zasądzenie od pozwanego(...)S.A. w W. na ich rzecz kwot po 138.000 złotych tytułem zadośćuczynienie pieniężnego za doznaną krzywdę wywołana naruszeniem dóbr osobistych na skutek śmierci D. R. (2) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 17 grudnia 2015 roku. Żądanie powództwa uzasadniła tym, że w dniu 12 listopada 2004 roku miał miejsce wypadek drogowy w wyniku którego śmierć poniósł D. R. (2). Zmarły był mężem powódki M. R. oraz ojcem pozostałych powódek. Tworzyli szczęśliwą i kochającą się rodzinę. Śmierć D. R. (2) zburzyła dotychczasowe życie poszkodowanych, unicestwiła plany i stanowiła dla powódek źródło ogromnych cierpień psychicznych. W sposób gwałtowny zerwane zostały więzi rodzinne łączące powódki z mężem i ojcem.

Pozwane (...)S.A. w W. w odpowiedzi na pozew wnosił o oddalenie powództwa w stosunku do M. R. i A. R. oraz odrzucenie pozwu małoletnich powódek D. R. (1) i P. R.. Wnosząc o oddalenie powództwa wobec powódek M. R. i A. R. podnosiło, że dotychczas wypłacone kwoty 12.000 złotych tytułem zadośćuczynienia rekompensują doznaną przez powódki szkodę w tym zakresie. Nadto wskazywał, że na rzecz powódek zasądzone zostały także kwoty po 35.000 złotych tytułem znacznego pogorszenia sytuacji życiowej co również powinno być brane pod uwagę przy ustaleniu wysokości zadośćuczynienia.

Sąd Okręgowy w Kielcach wyrokiem z dnia 4 kwietnia 2019r:

1/ zasądził od pozwanego(...) S.A. w W. na rzecz powódki M. R. kwotę 48.000 zł, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 grudnia 2015 roku do dnia zapłaty;

2/ oddalił powództwo M. R. w pozostałej części;

3/ zasądził od pozwanego (...) S.A. w W. na rzecz powódki A. R. kwotę 38.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 grudnia 2015 roku do dnia zapłaty;

4/ oddalił powództwo A. R. w pozostałej części;

5/ zasądził od pozwanego (...)S.A. w W. na rzecz powódki D. R. (1) kwotę 38.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 grudnia 2015 roku do dnia zapłaty;

6/ oddalił powództwo D. R. (1) w pozostałej części;

7/ zasądził od pozwanego (...) S.A. w W. na rzecz powódki P. R. kwotę 38.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 grudnia 2015 roku do dnia zapłaty;

7/oddalił powództwo P. R. w pozostałej części;

8/ zniósł wzajemnie pomiędzy stronami koszty procesu;

9/ odstąpił od obciążania powódek M. R., A. R., D. R. (1) i P. R. nieuiszczonymi kosztami sądowymi od oddalonej części powództwa;

10/ nakazał pobrać od pozwanego (...)S.A. w W. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Kielcach kwotę 9.220,55 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych od uwzględnionej części powództwa.

Za podstawę faktyczną wyroku Sąd przyjął następujący stan faktyczny:

W dniu 12 listopada 2004 roku w miejscowości K. miał miejsce wypadek drogowy na skutek którego śmierć poniósł D. R. (2). Sprawca wypadku został skazany prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w G.. (k. 198 akt(...)) Pojazd sprawcy wypadku ubezpieczony był w zakresie odpowiedzialności cywilnej w (...) Spółka Akcyjna a obecnie(...)S.A. w W.. (okoliczność bezsporna, polisa ubezpieczeniowa).

Zmarły na skutek przedmiotowego wypadku D. R. (2) pozostawił żonę M. R. oraz dzieci A. R., która liczyła wówczas(...) lat, P. R. w wieku(...) lat oraz D. R. (1) w wieku(...) lat.

Wszyscy wspólnie zamieszkiwali. Przed śmiercią D. R. (2) pracował i utrzymywał rodzinę. Tworzyli szczęśliwą rodzinę. Małżeństwo funkcjonowało prawidłowo. Powódka M. R. korzystała z pomocy w Poradni(...). Rozpoznano u niej zaburzenia adaptacyjne depresyjno - lękowe skutkujące rozstrojem zdrowia psychicznego. Z pomocy psychologicznej korzystała także A. R.. Rozpoznano u niej zaburzenia emocjonalne, zaburzoną pracę analizatora wzrokowego, percepcję i koordynację wzrokowo-ruchową, pamięć wzrokową poniżej przeciętnej oraz zaburzoną sprawność grafomotoryczną wiodącej ręki. Stwierdzona została konieczność korzystania z pomocykorekcyjno-kompensacyjnej, indywidualnej pomocy w nauce, pracy terapeutycznej nad emocjami, radzeniem sobie z sytuacjami trudnymi i stresem. U powódek P. R. i D. R. (1) zdiagnozowano zaburzenia emocjonalne, które miały negatywny wpływ na jej rozwój intelektualny oraz na sferę emocjonalno - społeczną. Wystąpiła także konieczność korzystania z pomocy psychologicznej. (dowód: zeznania świadka K. M. k-102, zeznania powódek M. R. i A. R. k-177,178 , opinie sądowo-psychiatryczne , zaświadczenia k-22-32, skrócone odpisy akt stanu cywilnego k-17-21).

Zaburzenia adaptacyjne, które wystąpiły u powódki M. R. wywołały napięcie emocjonalne, niepokój, smutek, żal. Powstało poczucie zagrożenia. Długotrwały uszczerbek na zdrowiu w okresie do 2 lat od śmierci męża wynosił 10%. Na dzień dzisiejszy stan zdrowia psychicznego powódki jest dobry. Nie wykazuje objawów psychiatrycznych.

U A. R. śmierć ojca wywołała reakcję żałoby. Prawdopodobny czas trwania żałoby wynosił do 2 lat. Z reakcją żałoby wiązać można wystąpienie lęku separacyjnego i objawów psychosomatycznych. Stan zdrowia psychicznego powódki A. R. jest dobry. Obecnie nie ma potrzeby leczenia psychiatrycznego ani psychoterapii. Rokowania na przyszłość są dobre. Nie istnieją przesłanki do wystąpienia w przyszłości zaburzeń psychicznych w związku ze śmiercią ojca.

Powódki P. R. i D. R. (1) mogły przeżywać żałobę po ojcu tylko odzwierciedlając stany emocjonalne osób opiekujących się nimi. Opóźnienie pojawienia się dojrzałości szkolnej u P. R. mogło mieć związek z przeżyciami po śmierci ojca. Obecny stan zdrowia powódek jest dobry. Powódki nie wymagają psychoterapii ani leczenia psychiatrycznego. (dowód: opinie biegłych lekarzy psychologa i psychiatry k-124-136,166, 177).

Decyzjami z dnia 16 grudnia 2015 roku pozwane(...)S.A. w W. wypłaciło powódkom tytułem zadośćuczynienia kwoty po 12.000 złotych. ( decyzje k-38-41)

Wyrokiem Sądu Rejonowego wR. z dnia 25 lutego 2009 roku na rzecz powódek zasądzone zostały od (...) S.A. w W. tytułem znacznego pogorszenia sytuacji życiowej kwoty po 35.000 złotych. ( dowód: odpis wyroku S.R. w R. k-79).

W ocenie Sądu żądania powódek zasługują na częściowe uwzględnienie.

Sąd poczynił następujące rozważania prawne:

Poza sporem jest sama zasada odpowiedzialności pozwanego (...)S.A. w W. za szkody jakich doznały powódki na skutek śmierci D. R. (2). Tak samo bezsporne było to, że powódkom jako najbliższym członkom rodziny zmarłego przysługuje na podstawie art.448 k.c. w związku z art.24 § 1 k.c. zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę jaką było zerwanie na skutek wypadku i śmierci D. R. (2) więzi rodzinnych łączących z nim powódki. Z tego tytułu strona pozwana dobrowolnie wypłaciła powódkom kwoty po 12.000 złotych.

Spór między stronami w istocie sprowadzał się do tego czy dotychczas wypłacone kwoty rekompensują krzywdę jakiej doznały powódki na skutek śmierci D. R. (2). W ocenie Sądu dotychczas wypłacone powódkom kwoty nie w pełni zaspokajają roszczenie powódek z tytułu zadośćuczynienia opartego na podstawie art.448 k.c. w związku z art.24 § 1 k.c.

Doznana przez powódki na skutek przedmiotowego zdarzenia krzywda należy do znacznych. Więź rodzinna odgrywa istotną rolę. Zapewnia członkom rodziny poczucie stabilności, wzajemną pomoc zarówno w sferze materialnej jak i niematerialnej. Gwarantowała należyte wychowanie dzieci. Podkreślić należy, że zmarły D. R. (2) wraz z powódkami wspólnie zamieszkiwali, tworzyli dobrze funkcjonującą , kochającą się rodzinę. Sąd czyniąc te ustalenia dał wiarę zeznaniom świadka K. M. oraz powódek M. R. i A. R., Zeznania te są wzajemnie zgodne w istotnych punktach i logiczne.

Na skutek śmierci D. R. (2) małoletnie powódki utraciły prawo do wychowania się w pełnej rodzinie, a powódka M. R. została całkowicie osamotniona. Wyłącznie na niej spoczął ciężar wychowania małoletnich dzieci.

Bliskie relacje jakie miały miejsce pomiędzy zmarłym D. R. (2) a powódkami w sposób istotny wpłynęły na ich stan psychiczny wywołując znaczny stopień bólu, cierpienia i osamotnienia.

Okoliczności te wynikają nie tylko z zeznań świadka K. M. i zeznań powódek M. R. i A. R. ale także z opinii sądowo-psychiatrycznych i sporządzonych niebawem po zdarzeniu. Z opinii tych jednoznacznie wynika, że powódek wystąpiły zaburzenia emocjonalne wymagające pomocy psychologicznej. Ze złożonych zaświadczeń wynika, że z takiej pomocy korzystały.

Sąd podzielił także opinie biegłych psychologa M. W. i psychiatry Z. K.. Opinie te wskazują , że obecnie stan zdrowia powódek jest dobry i nie wymagają obecnie psychoterapii ani leczenia psychiatrycznego. Nie powstał też u nich uszczerbek na zdrowiu.

Biorąc pod uwagę całokształt wyżej wskazanych okoliczności Sąd uznał, że dotychczas wypłacone odszkodowanie nie spełnia swojej kompensacyjnej funkcji. Zdaniem Sądu odpowiednią sumę zadośćuczynienia dla powódki M. R. stanowi kwota 60.000 złotych, a dla pozostałych powódek kwoty 50.000 złotych. Sąd uznał, że największy stopień krzywdy na skutek śmierci męża doznała powódka M. R.. Sąd orzekając o wysokości roszczeń powódek uwzględnił dotychczas wypłacone im kwoty po 12.000 złotych. W pozostałym zakresie Sąd oddalił żądania jako zbyt wygórowane.

Co do małoletnich powódek D. R. (1) i P. R. Sąd uznał, że wytoczenie powództwa przez ich przedstawiciela ustawowego M. R. było czynnością przysparzającą nie wymagającą zgody sądu opiekuńczego.

O kosztach procesu Sąd rozstrzygnął na podstawie art.100 k.p.c. Co prawda powódki przegrały proces w większym zakresie, ale Sąd wziął pod uwagę to, że wygrały proces co do zasady a sama wysokość roszczenia podlegała uznaniu Sądu.

Na podstawie art.113 ust.1 ustawy o kosztach sądowych Sąd nakazał pobrać od pozwanego(...)S.A. w W. nieuiszczone koszty sądowe od uwzględnionej części powództwa stanowiące opłatę sądową i wydatki na opinie biegłych. W oparciu o art. 113 ust.4 powyższej ustawy Sąd odstąpił od obciążenia powódek nieuiszczonymi kosztami sądowymi. Sąd uwzględnił uznaniowy charakter roszczeń oraz sytuację majątkową stron, a także to, że małoletnie powódki P. R. i D. R. (1) są małoletnie.

Apelację od tego wyroku (w jednym piśmie) wniosły powódki w zakresie:

- pkt II oddalającego powództwo M. R. co do kwoty 60 000 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 grudnia 2015 r. do dnia zapłaty,

- pkt IV oddalającego powództwo A. R. co do kwoty 50 000 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 grudnia 2015 r. do dnia zapłaty,

-

pkt VI oddalającego powództwo D. R. (1) co do kwoty 50 000 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 grudnia 2015 r. do dnia zapłaty,

-

pkt VIII oddalającego powództwo P. R. co do kwoty 50 000 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 grudnia 2015 r. do dnia zapłaty.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciły:

1/ Naruszenie przepisów prawa procesowego mające istotny wpływ na wynik sprawy

tj-: 1. art. 233 § 1 kodeksu postępowania cywilnego przez niewszechstronną, sprzeczną z zasadami doświadczenia życiowego i logicznego rozumowania ocenę materiału dowodowego zebranego w sprawie poprzez:

- przyjęcie, iż ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, że odpowiednie zadośćuczynienie za krzywdę doznaną wskutek zerwania więzi rodzinnych pomiędzy powódkami, a D. R. (2), wskutek jego śmierci w wypadku z dnia 12 listopada 2004 r. powinna stanowić dla M. R. kwota 60 000 zł, a dla pozostałych powódek kwoty po 50 000 zł, co doprowadziło do zasądzenia zadośćuczynienia w wysokości rażąco zaniżonej w porównaniu do doznanej przez nie krzywdy;

-naruszenie przepisów prawa materialnego tj:.

1/ niewłaściwe zastosowanie art. 448 kodeksu cywilnego w zw. z art. 24 § 1 k.c. przez przyjęcie, że odpowiednie zadośćuczynienie za krzywdę doznaną przez powódki wskutek zerwania więzi rodzinnych pomiędzy nimi, a D. R. (2), wskutek jego śmierci w wypadku z dnia 12 listopada 2004 r. stanowi dla M. R. kwota 60 000 zł, a dla pozostałych powódek kwoty po 50 000 zł, które są kwotami niewspółmiernie nieodpowiednimi, rażąco zaniżonymi w stosunku do doznanej przez powódki krzywdy.

Wskazując na powyższe wniosły o:

1/ zmianę zaskarżonego wyroku i podwyższenie zasądzonej od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powódki M. R. w pkt I wyroku kwoty o 60 000 zł tj. do kwoty 108 000 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 grudnia 2015 r. do dnia zapłaty,

2/ zmianę zaskarżonego wyroku i podwyższenie zasądzonej od pozwanego (...)Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powódki A. R. w pkt III wyroku kwoty o 50 000 zł tj. do kwoty 88 000 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 grudnia 2015 r. do dnia zapłaty, 3/ zmianę zaskarżonego wyroku i podwyższenie zasądzonej od pozwanego (...)Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powódki D. R. (1) w pkt V wyroku kwoty o 50 000 zł tj. do kwoty 88 000 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 grudnia 2015 r. do dnia zapłaty, 3/ zmianę zaskarżonego wyroku i podwyższenie zasądzonej od pozwanego (...)Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powódki P. R. w pkt VII wyroku kwoty o 50 000 zł tj. do kwoty 88 000 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 17 grudnia 2015 r. do dnia zapłaty, a ponadto o zasądzenie od pozwanego na rzecz powódek kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Z kolei zażalenie na orzeczenie o kosztach procesu (pkt 9) złożyła strona powodowa wnosząc o zmianę zaskarżonego postanowienia w pkt IX poprzez:

- zasądzenie od powódki M. R. na rzecz pozwanej kwoty 1.648,93 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, zasądzenie od powódki M. R. na rzecz pozwanej kosztów postępowania zażaleniowego,

- zasądzenie od powódki A. R. na rzecz pozwanej kwoty 2.434,39 zł,

- zasądzenie od powódki A. R. na rzecz pozwanej kosztów postępowania zażaleniowego,

zasądzenie od powódki D. R. (1) na rzecz pozwanej kwoty 2.434,39 zł tytułem zwrotu kosztów procesu,

- zasądzenie od powódki D. R. (1) na rzecz pozwanej kosztów postępowania zażaleniowego,

- zmianę zaskarżonego postanowienia w pkt IX poprzez zasądzenie od powódki P. R. na rzecz pozwanej,

- zasądzenie od powódki P. R. na rzecz pozwanej kosztów postępowania zażaleniowego.

Powyższemu rozstrzygnięciu zarzuciła naruszenie art. 100 zd. 1 k.p.c.

Sąd Apelacyjny w Krakowie po rozpoznaniu apelacji uznał ją za nieuzasadnioną.

Sąd I Instancji poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, które Sąd Apelacyjny uznaje za swoje oraz trafnie zastosował przepisy prawa materialnego.

Zarzut apelacyjny sformułowany w pkt I apelacji ma w istocie charakter materialnoprawny. Zarzucone w apelacji uchybienie należy zakwalifikować jako tzw. błąd w zakresie subsumcji, z którym mamy do czynienia, w szczególności wówczas gdy Sąd poprawnie ustalił treść i znaczenie przepisu prawnego, a także słusznie zastosował ten przepis do ustalonego stanu faktycznego, ale niewłaściwe określił zakres skutków prawnych wynikających z tego przepisu w danym wypadku, tj. zastosował poprawnie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c., ale błędnie określił wysokość należnego stronie powodowej zadośćuczynienia (por. System prawa procesowego cywilnego. Tom III. Zaskarżanie orzeczeń sądowych. pod red. Władysława Siedleckiego s. 211-212).

Istota sprawy na obecnym jej etapie sprowadza się do oceny adekwatności przyznanego zadośćuczynienia za doznaną przez powódki krzywdę.

Choć użyte w art. 448 k.c. pojęcie „odpowiedniej sumy" ma charakter niedookreślony, tym niemniej w orzecznictwie od lat wskazuje się kryteria, którymi należy się kierować przy ustalaniu wysokości tego zadośćuczynienia.

Otóż powinno mieć ono charakter kompensacyjny, a więc musi przedstawiać odczuwalną wartość ekonomiczną, nie będącą jednakże wartością nadmierną w stosunku do doznanej krzywdy. Przyjmuje się z reguły, że „wartość odpowiednia" to wartość utrzymana w granicach odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życia społeczeństwa. Przede wszystkim pamiętać należy o najistotniejszych elementach, mianowicie o cierpieniach - tak fizycznych jak i psychicznych - pokrzywdzonego, których rodzaj, czas trwania i natężenie należy każdorazowo określić w kontekście materiału dowodowego sprawy. Tak więc indywidualny charakter zadośćuczynienia przesądza o tym, że ostateczne ustalenie, jaka kwota konkretnie jest „odpowiednia" z istoty swej należy do sfery swobodnego uznania sędziowskiego, lecz nie może to być uznanie dowolne.

Przyjmuje się, że w postępowaniu apelacyjnym ustalenie przez sąd I instancji kwoty o której mowa podlega, mimo wspomnianego uznania sędziowskiego, ocenie w aspekcie, czy nie jest ona nadmiernie wygórowana bądź zaniżona, uwzględniając oczywiście okoliczności stanu faktycznego danej sprawy. Ocena kryteriów decydujących o wysokości zadośćuczynienia zależy bowiem od okoliczności konkretnej sprawy. Dlatego też konfrontacja danego przypadku z innymi może dawać jedynie orientacyjne wskazówki, a wysokość świadczeń przyznanych w innych sprawach, choćby w podobnych stanach faktycznych, nie powinna stanowić dodatkowego kryterium miarkowania zadośćuczynienia, o którym mowa. (por.z nowszego orzecznictwa: wyrok SN z dnia 29 maja 2008 r. II CSK 78/08, LEX nr 420389, wyrok SN z dnia 11 lutego 2008 r. II CSK 536/07 LEX nr 461725, wyrok SN z dnia 4 lutego 2008 r. III KK 349/07 LEXnr 395071, wyrok SN z dnia 9 listopada 2007r. V CSK 245/07 LEX nr 369691).

W części opisowej niniejszego uzasadnienia, za Sądem I instancji, przytoczono opis więzi łączącej powódki ze zmarłym, zakres cierpień i ich czasokres jak i inne elementy, które w świetle powyższych uwag decydować powinny o wysokości zadośćuczynienia z art. 448 k.c. Brak zatem potrzeby, by opisy te w odniesieniu do powódek jeszcze raz w tym miejscu powtarzać, gdyż, stosowne ustalenia faktyczne zostały recypowane przez Sąd drugiej instancji.

Należy zwrócić uwagę, że biegli sądowi psycholog i psychiatra nie stwierdzili obecnie u powódki M. R. zaburzeń psychicznych ani problemów, czy trudności psychologicznych lub osobowościowych mogących pozostawać w związku przyczynowym ze śmiercią męża w listopadzie 2004 roku. Ponadto biegli uznali, że nie ma podstaw do orzekania o trwałym uszczerbku na zdrowiu, ponieważ objawy zaburzeń adaptacyjnych depresyjno - lękowych utrzymywały się w okresie do 2 lata od śmierci męża i to było podstawą do ustalenia 10% uszczerbku na zdrowiu powódki. Objawy ustąpiły do 2007 roku. Nie doszło u powódki M. R. także do zmiany osobowości, żałoba u powódki, pomimo tego, że przedłużała się i swoim nasileniem przybrała postać zaburzeń psychicznych, została zakończona i nie można mówić o żałobie niedomkniętej, czy patologicznej. Żałoba po śmierci ojca trwała równolegle do żałoby po śmierci męża, smutek, ból i cierpienie po stracie męża było potęgowane cierpieniem po śmierci ojca powódki. Z zebranego w sprawie materiału dowodowego w postaci opinii sądowej psychiatryczno - psychologicznej wynika, że nasilenie dolegliwości stopniowo zmniejszało się i w okresie do 2 lata powódka odzyskała równowagę psychiczną.

Odnośnie powódki A. R., która w chwili zdarzenia miała (...) lat, biegli ocenili, że obecny stan psychiczny powódki nie daje podstaw do stwierdzenia uszczerbku na zdrowiu w zakresie funkcji poznawczych, emocjonalno-wolicjonalnych i społecznych, nie zauważyli symptomów nieprawidłowo kształtującej się osobowości, nie występowały zaburzenia zacofania, nie zaszła potrzeba pomocy lekarskiej ani psychoterapii, zaś obecnie powódka nie wykazuje objawów żadnego zaburzenia psychicznego, a nadto prawidłowo kształtuje się jej osobowość. W ocenie biegłych śmierć ojca nie spowodowała zaburzeń rozwoju emocjonalnego i intelektualnego, ani w zakresie funkcjonowania społecznego czy rozwoju osobowości powódki A. R..

Zarówno powódka P. R. D. R. (1) mogła przeżywać żałobę po ojcu tylko odzwierciedlając stany emocjonalne osób opiekujących się nią, przede wszystkim matki, żałoba nie mogła trwać dłużej niż u matki, pomimo opóźnienia się dojrzałości szkolnej o rok u powódki P. R. (co w ocenie biegłych mogło mieć związek z przeżyciami po śmierci ojca) jej rozwój intelektualny, emocjonalny, i społeczny przebiegał prawidłowo, dalsza linia życiowa powódki i aktualny stan psychiczny opiniowanej nie dały podstaw do stwierdzenia uszczerbku na zdrowiu w zakresie funkcji poznawczych, emocjonalno-wolicjonalnych czy społecznych, powódka pamięta tylko trzy sytuacje z udziałem taty. Ma konkretne plany życiowe i zawodowe, a nadto nie należy się spodziewać w przyszłości pojawienia się zaburzeń psychicznych w związku przyczynowym ze śmiercią ojca. Co istotne dziecko w tak młodym wieku współprzeżywa wraz z opiekunami zaistniałą sytuację, toteż ich reakcja na żałobę mogła być odzwierciedleniem przeżyć emocjonalnych matki i innych osób opiekujących się nimi, biegli nie przyznali żadnej z córek zmarłego uszczerbku na zdrowiu z przyczyn psychiatrycznych oraz ocenili, że śmierć ojca D. R. (2) nie miała wpływu na dalszą linię życiową i aktualny stan psychologiczny powódek. Nadto z treści opinii biegłych brak podstaw nie wynika. Aby śmierć ojca negatywnie wpłynęła na rozwój intelektualny, emocjonalny i społeczny powódek A., P. i D. R. (1).

W przytoczonym kontekście Sąd Apelacyjny uznał, że wbrew wywodom apelacji powódek, ich żądania są wygórowane, a w konsekwencji, nie zasługują na uwzględnienie.

Sąd I Instancji wziął pod uwagę wszystkie konieczne okoliczności faktyczne sprawy, a apelacja nie wykazała pominięcia istotnego elementu w tym względzie. Sąd Okręgowy uwzględnił wszelkie ujawnione w niniejszym postępowaniu aspekty doznanej przez powódkę krzywdy, dokonał ich starannej oceny i właściwie je przełożył na wysokość należnego zadośćuczynienia. Przyznana kwota 60 000 zł dla powódki M. R. oraz 50.000 zł dla pozostałych (przy uwzględnieniu wypłacenia przez pozwane towarzystwo ubezpieczeniowe w postępowaniu likwidacyjnym kwoty 12 000 zł) powyższe czynniki uwzględnia i wyważa. Nie sposób ją uznać za rażąco zaniżoną w stosunku do rozmiarów ustalonej krzywdy, czy aktualnie panujących warunków społeczno-gospodarczych. Sąd Apelacyjny nie stwierdził, aby przy wydawaniu zaskarżonego wyroku wystąpił dysonans między poprawnie sformułowanymi przesłankami w ujęciu ogólnym a zindywidualizowanymi przesłankami, dotyczącymi sytuacji konkretnej osoby pokrzywdzonej, co czyni apelację bezzasadną.

Wszak w myśl orzecznictwa Sądu najwyższego, zarzut niewłaściwego określenia wysokości zadośćuczynienia mógłby być uwzględniony wtedy, gdyby nie zostały wzięte pod uwagę wszystkie istotne kryteria, wpływające na tę postać kompensaty, bądź też gdyby sąd uczynił jedno z wielu kryteriów, decydujących o wysokości zadośćuczynienia, elementem dominującym (tak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 24 stycznia 2000 r. III CKN 536/98- LEX 6942276, ten sam Sąd w uzasadnieniu wyroku z dnia 18 kwietnia 2002 r. II CKN 605/00- LEX 484718 i w wyroku z dnia 26 września 2002 r. III CKN 1037/00 LEX 56905).

Przyznane powódkom zadośćuczynienie spełnia funkcję kompensacyjną, gdyż z pewnością przedstawia wartość odczuwalną dla poszkodowanych, również w ich konkretnej sytuacji materialnej i warunków życia. Z powyższych względów zasądzona na rzecz powódek kwota zadośćuczynienia realizuje w pełni kompensacyjny charakter zadośćuczynienia w stosunku do cierpień doznanych przez nią.

Jedynie na marginesie Sąd Apelacyjny zauważa, że krzywda powódek sferze psychicznej w dużym wymiarze została uwzględniona w wyroku Sądu Rejonowego w R. I Wydziału Cywilnego w sprawie o sygn. akt (...)z dnia 25 lutego 2009 r. którym zasądzono na rzecz każdej z powódek kwoty po 35.000 zł odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia ich sytuacji życiowej wraz z ustawowymi odsetkami. Sąd w uzasadnieniu wskazał, że roszczenie oparte na podstawie art. 446 § 3 k.c. dotyczy nie tylko rodzaju odszkodowania dotyczącego szeroko rozumianej szkody majątkowej, ale również krzywdę niemajątkową. W uzasadnieniu tego wyroku sąd wskazał m. in. : „Sąd badał więc w niniejszej sprawie nie tylko rozmiary ujemnych następstw natury majątkowej, zarówno już istniejące, jak i dające się przewidzieć w przyszłości, ale również ujemne następstwa natury niemajątkowej."

Mając na względzie powyższe argumenty Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji na podstawie art. 385 k.p.c.

Natomiast uzasadnione w części okazało się zażalenie strony pozwanej. Sąd I Instancji nie uwzględnił bowiem, że między powódkami występuje współuczestnictwo procesowe o charakterze formalnym. Każdej z nich przysługuje bowiem odrębne roszczenie, z które mogło być dochodzone w osobnym procesie.

W takiej sytuacji wobec uznania, że stronie powodowej należy się zwrot części kosztów procesu (1500 zł) należało tę kwotę rozdzielić między powódki. Dalej idące zażalenie nie jest zasadne. Rozmiar przyznanego zadośćuczynienia zależy od uznania sądu, a w takiej sytuacji zastosowanie znajduje art. 100 zd. 2 k.p.c. przyznający sądowi pewien zakres swobody w zakresie orzekania o kosztach procesu. Jeśli w takim wypadku Sąd może włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu całych kosztów to tym bardziej może jedną ze stron obciążyć tylko częściowo.

Powódki jednak mimo, że działały z profesjonalnym pełnomocnikiem rażąco wygórowały żądania. Przegranie sprawy więcej niż w 50% - nawet w sprawie o zadośćuczynienie – z reguły nie daje podstaw do wzajemnego zniesienia kosztów procesu. Jednak w niniejszej sprawie ściśle matematycznemu ich rozdzieleniu sprzeciwia się sytuacja materialna i zdrowotna powódki M. R. oraz wiek i stan majątkowy pozostałych powódek.

O kosztach postępowania odwoławczego rozstrzygnięto w oparciu zasadę odpowiedzialności za wynik sprawy na podstawie art. 98 k.p.c , 99 k.p.c. i 108 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. i § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015r., poz. 1805 ze zm.) przy zastosowaniu minimalnej stawki zastępstwa prawnego.

SSA Regina Kurek SSA Robert Jurga SSA Józef Wąsik