Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 czerwca 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Barbara Orechwa-Zawadzka(spr.)

Sędziowie: SA Marek Szymanowski

SA Dorota Elżbieta Zarzecka

Protokolant: Ewa Daniluk

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 13 czerwca 2019 r. w B.

sprawy z odwołania S. J.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji wnioskodawcy S. J.

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 7 marca 2019 r. sygn. akt IV U 105/18

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od S. J. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. 240(dwieście czterdzieści ) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

SSA Marek Szymanowski SSA Barbara Orechwa –Zawadzka SSA Dorota Elżbieta Zarzecka

Sygn. akt III AUa 305/19

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z 8 stycznia 2018 r. odmówił S. J. prawa do emerytury z tytułu wykonywania pracy w warunkach szczególnych. Wskazał, że S. J. nie wykazał do 1 stycznia 1999 r. 25-letniego stażu pracy, a jedynie 23 lata, 7 miesięcy i 14 dni. Do okresu składkowego i nieskładkowego organ rentowy nie zaliczył zatrudnienia w Państwowym Gospodarstwie Rolnym w S. Zakład Rolny (...) w okresie od 15 listopada 1973 r. do 30 listopada 1975 r. (na podstawie zeznań świadków), ponieważ ubezpieczony był pracownikiem dochodzącym, jak wynikało z pisma Krajowego Ośrodka (...).

S. J. złożył odwołanie od tej decyzji. Powołał się na zeznania świadków, którzy jego zdaniem mogli zaświadczyć, że w spornym okresie pozostawał w zatrudnieniu. Wniósł o zmianę decyzji i przyznanie mu prawa do emerytury.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy w Olsztynie wyrokiem z 7 marca 2019 r. oddalił odwołanie. Sąd ten ustalił, że 15 października 2017 r. S. J. (urodzony (...)) złożył wniosek o przyznanie prawa do emerytury z tytułu wykonywania pracy w warunkach szczególnych. Do wniosku dołączył dokumentację dotyczącą okresów zatrudnienia, w tym oświadczenie i zeznania świadków, z których wynikało, że w okresie od 15 listopada 1973 r. do 30 listopada 1975 r. pracował w Państwowym Gospodarstwie Rolnym w S. Zakład Rolny (...) jako pracownik fizyczny w polu, w magazynie czy oborze. Krajowy Ośrodek (...) Oddział Terenowy w O. wskazał w zaświadczeniu z 7 lutego 2018 r., że ubezpieczony był zatrudniony w charakterze pracownika dochodzącego w byłym PGR S. ZR (...) w: 1) październiku 1973 r. przez 24 dni, tj. 209 godzin; 2) listopadzie 1973 r. przez 20 dni, tj. 156 godzin; 3) grudniu 1973 r. przez 16 dni, tj. 118 godzin; 4) styczniu 1974 r. przez 23 dni, tj. 171 godzin; 5) lutym 1974 r. przez 24 dni, tj. 184 godzin; 6) kwietniu 1974 r. przez 21 dni, tj. 169 godzin; 7) maju 1974 r. przez 24 dni, tj. 221 godzin; 8) czerwcu 1974 r. przez 22 dni, tj. 182 godzin; 9) lipcu 1974 r. przez 25 dni, tj. 233 godzin; 10) sierpniu 1974 r. przez 30 dni, tj. 344 godzin; 11) wrześniu 1974 r. przez 2 dni, tj. 24 godzin; 12) marcu 1975 r. przez 1 dzień, tj. 5 godzin; 13) sierpniu 1975 r. przez 18 dni, tj. 199 godzin; 14) wrześniu 1975 r. przez 26 dni, tj. 261 godzin; 15) październiku 1975 r. przez 24 dni, tj. 200 godzin; 16) listopadzie 1975 r. przez 14 dni, tj. 110 godzin. Ze spornego okresu organ rentowy uwzględnił do ogólnego stażu pracy następujące okresy zatrudnienia, wykazane w powołanym zaświadczeniu: od 1 października 1973 r. do 24 października 1973 r. (24 dni), od 1 listopada 1973 r. do 13 listopada 1973 r. (13 dni), od 1 grudnia 1973 r. do 11 grudnia 1973 r. (11 dni), od 1 stycznia 1974 r. do 4 stycznia 1974 r. (4 dni), od 1 lutego 1974 r. do 8 lutego 1974 r. (16 dni), od 1 kwietnia 1974 r. do 7 maja 1974 r. (28 dni), od 1 czerwca 1974 r. do 6 czerwca 1974 r. (5 dni), od 1 lipca 1974 r. do 31 sierpnia 1974 r. (2 miesiące), od 1 września 1974 r. do 2 września 1974 r. (2 dni), od 1 marca 1975 r. do 1 marca 1975 r. (dzień), od 1 sierpnia 1975 r. do 18 sierpnia 1975 r. (18 dni), od 1 września 1975 r. do 30 września 1975 r. (miesiąc), od 8 października 1975 r. do 1 listopada 1975 r. (25 dni), co dało staż pracy w wymiarze 23 lata, 8 miesięcy i 25 dni. Sąd ustalił, że pracownicy dochodzący mieli stawki godzinowe. Nie podpisywano z nimi umów o pracę. Ile wypracowali godzin, tyle otrzymywali wynagrodzenia. Rano przychodzili do pracy, a brygadzista rozdzielał obowiązki. Często przez kilka dni nie przychodzili do pracy, bo jej nie było ze względu na wielu chętnych. W zbiorze dokumentacji aktowej PGR S. ZR (...) znajdują się oryginalne udokumentowane listy płac od października 1973 r.

Ubezpieczony ukończył 60 lat. Nie przystąpił do OFE. Udokumentował ponad 15 lat pracy w warunkach szczególnych i ostatecznie okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze 24 lata, 4 miesiące i 29 dni.

Oceniając zasadność odwołania, Sąd Okręgowy odwołał się do art. 184 ust. 1 i 2 Ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2017 r., poz. 1383 ze zm.) oraz § 4 Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. 83, Nr 8, poz. 43 ze zm.), które określają przesłanki przyznania prawa do emerytury z tytułu pracy wykonanej w szczególnych warunkach. Sąd odwołał się również do § 22 ust. 2 Rozporządzenia Rady Ministrów z 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń, z którego wynika, że istnieje możliwość udowodnienia zeznaniami świadków okresu składkowego, od którego zależy prawo lub wysokość świadczenia w przypadku braku odmiennych regulacji ustawowych w tym przedmiecie. Dowód ten dopuszcza się pod warunkiem złożenia przez zainteresowanego oświadczenia w formie pisemnej lub ustnej do protokołu, że nie może on przedłożyć odpowiedniego dokumentu potwierdzającego ten okres.

Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczony osiągnął wiek emerytalny, nie był członkiem otwartego funduszu emerytalnego i posiadał wymagany na 1 stycznia 1999 r. okres co najmniej 15 lat wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Kwestią sporną pomiędzy stronami było ustalenie, czy ubezpieczony spełnił warunek niezbędny do nabycia prawa do emerytury w postaci posiadania stażu pracy w wymiarze co najmniej 25 lat. Organ rentowy stwierdził, że ubezpieczony wykazał jedynie 24 lata, 4 miesiące i 29 dni okresów składkowych oraz 4 dni okresów nieskładkowych. Ubezpieczony domagał się uwzględnienia okresów jego pracy od 15 listopada 1973 r. do 30 listopada 1975 r. wykonywanej na rzecz PGR S. ZR (...), a nawet od maja 1973 r., jak twierdził na ostatniej rozprawie.

Sąd Okręgowy nie uwzględnił całego, wskazanego okresu pracy ubezpieczonego w PGR S. ZR (...) do okresów składkowych i nieskładkowych. Sąd wskazał, że z zebranego w sprawie materiału dowodowego w postaci dokumentacji płacowej, w tym w szczególności oryginałów udokumentowanych list płac ze spornego okresu i kolejnych zaświadczeń Krajowego Ośrodka (...), wynikało, że ubezpieczony osiągał dochód jedynie w poszczególnych miesiącach. Dokumentacja ta zawierała informacje o liczbie dni i godzin przepracowanych przez ubezpieczonego. Po doliczeniu godzin i dni, które ubezpieczony przepracował na rzecz PGR S. Zakład w (...) jako pracownik dochodzący, pozwalało jedynie na ustalenie jego stażu pracy w wymiarze ustalonym decyzją symulacyjną organu rentowego. Staż ten został ustalony na podstawie zaświadczeń Krajowego Ośrodka (...) Oddział Terenowy O., wystawionych na podstawie oryginalnych list płac ubezpieczonego. Sąd uznał, że w tych okolicznościach zeznania świadków, sprzeczne ze wskazanym zaświadczeniem, nie uzasadniały twierdzenia wskazującego na fakt wykonywania przez ubezpieczonego w pozostałych dniach okresu spornego pracy w charakterze pracownika stałego, a nie dochodzącego, tym bardziej, że J. G. (1) wskazał, że trudno powiedzieć czy ubezpieczony co dzień pracował, K. J. wskazała, że często pracownicy dochodzący nie przychodzili do pracy, bo było ich wielu do jej wykonania, a J. I. nie wiedział, co ubezpieczony robił, ale wiedział, że ubezpieczony wychodził do pracy. Sąd wskazał, że zgodnie z art. 6 ust. 2 pkt 1 lit a Ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych za okresy składkowe uważa się również przypadające przed 15 listopada 1991 r. zatrudnienia po ukończeniu 15 lat życia na obszarze Państwa Polskiego w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy, jeżeli w tych okresach pracownik pobierał wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego: chorobowy, macierzyński lub opiekuńczy albo rentę chorobową. W tej sytuacji Sąd podzielił stanowisko organu rentowego, że ubezpieczony udowodnił staż pracy w wymiarze nieco ponad 24 lata, który jest krótszy niż wymagany na 1 stycznia 1999 r. okres co najmniej 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych.

Sąd wskazał, że przy ustalaniu okresów zatrudnienia powinny być uwzględniane dokumenty z przebiegu zatrudnienia, tj. świadectwa pracy wystawione przez pracodawcę, umowy o pracę, angaże, legitymacje ubezpieczeniowe i inne dokumenty potwierdzające okresy ubezpieczenia. Dopiero gdy dokumentacja pracownicza jest niepełna lub zawiera pewne rozbieżności, dopuszczalne jest posiłkowanie się zeznaniami świadków, ale jako dowodem uzupełniającym, potwierdzającym przebieg zatrudnienia. W postępowaniu w przedmiocie prawa do emerytury w obniżonym wieku nie jest dopuszczalne oparcie się wyłącznie na zeznaniach świadków w sytuacji, gdy z dokumentów wynikają okoliczności przeciwnie. Dlatego też w tej kategorii spraw same zeznania świadków, gdy nie znajdują potwierdzenia w dokumentach pracowniczych, nie stanowią miarodajnego dowodu pracy w szczególnych warunkach (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 21 lutego 2018 r., III AUa 681/17). Ponadto w postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych obowiązuje zasada kontradyktoryjności i związany z nią ciężar udowodnienia przez ubezpieczonego podnoszonych przez niego twierdzeń, któremu ten nie sprostał. Brak jakichkolwiek dowodów pozwalających na ustalenie faktu i wymiaru zatrudnienia ubezpieczonego w spornym okresie (poza okresami uwzględnionymi przez organ rentowy) wyklucza możliwość uwzględnienia go w stażu ubezpieczeniowym, a tym samym uzupełnienia go do brakującego okresu 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Zaliczenie nieudokumentowanego spornego okresu zatrudnienia wyłącznie na podstawie przesłuchania strony zainteresowanej czy ogólnikowych i nieprecyzyjnych zeznań świadków jest dopuszczalne tylko w przypadkach niebudzących żadnych wątpliwości co do spójnego i precyzyjnego rodzajowego oraz czasowego potwierdzenia się udowadnianych okoliczności (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 17 stycznia 2017 r., III AUa 2316/15).

Sąd stwierdził, że złożone przez ubezpieczonego na ostatniej rozprawie zaświadczenie z 1 lutego 2019 r. nie potwierdziło tezy ubezpieczonego, że należało również uwzględnić jego okres pracy od maja 1973 r. W zbiorze dokumentacji aktowej byłego PGR S. ZR (...) zostały udokumentowane oryginalne listy płac udokumentowane od października 1973 r. Zestawienie ponownie przedstawione przez (...) również rozpoczyna się od października 1973 r. Ponadto to, że w pismach (...) stosuje się zamiennie nazewnictwo pracownik dochodzący lub pracownik fizyczny itp. również nie miało takiego znaczenia, jakie chciałby mu przypisać ubezpieczony. Nie zostały przez to zakwestionowane dane zawarte w zaświadczeniach, które wystawiono na podstawie oryginalnych list płac.

Sąd wskazał, że nazwisko ubezpieczanego występowało również na innych listach, np. z okresu od 26 maja 1974 r. do 30 czerwca 1974 r., ale – jak wyjaśnił organ rentowy – wynikało to z tego, że ubezpieczony korzystał ze świadczeń socjalnych, np. w okresie od 26 maja 1974 r. do 30 czerwca 1974 r. korzystał ze stołówki zakładowej.

Sąd uznał, że złożone przez ubezpieczonego zaświadczenia Centrum (...) w M. z 4 marca 2019 r. nie miało wpływu na rozstrzygnięcie w sprawie. Do stażu pracy zostałoby ewentualnie doliczone jedynie kilkanaście dni, niemniej jednak jest to okresu praktyki zawodowej, którego nie można zaliczyć do stażu pracy i uzupełnić nim okres pracy. W wyroku z 7 października 2015 r. (III AUa 503/15) Sąd Apelacyjny w Rzeszowie wskazał m.in., że okres pobierania nauki w zasadniczej szkole zawodowej, w ramach której w programie nauczania przewidziano praktyki zawodowe, nie jest tożsamym z zatrudnieniem jako młodocianego pracownika w rozumieniu art. 6 ust. 2 pkt 3 Ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r., poz. 748).

Zdaniem Sądu Okręgowego, nawet jeśli okres ten należało traktować jako okres zatrudnienia młodocianego, to okresy zatrudnienia młodocianych na obszarze Państwa Polskiego na warunkach określonych w przepisach obowiązujących przed 1 stycznia 1975 r. uważa się za okresy składkowe (por. art. 6 ust. 2 pkt 3 Ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, tekst jedn. Dz.U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.). Sąd Najwyższy wyraził także pogląd, że okres nauki zawodu odbywanej przed 1 stycznia 1975 r. w ramach umowy zawartej na podstawie przepisów ustawy z 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy (Dz.U. Nr 45, poz. 226) był – w rozumieniu prawa ubezpieczeń społecznych – okresem zatrudnienia w ramach stosunku pracy (por. wyrok z 24 kwietnia 2009 r., II UK 334/08, OSNP 2010 nr 23-24, poz. 294). Jednakże z treści art. 1-3 i art. 9 i 10 Ustawy z 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczenia do określonej pracy i warunków zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz wstępnym stażu wynika zasada, że zakład pracy przyjmujący młodocianego na naukę zawodu jest obowiązany zawrzeć z nim na piśmie umowę określającą zawód i rodzaj pracy, w jakim młodociany będzie szkolony, czas trwania nauki zawodu, przyuczenia do określonej pracy lub wstępnego stażu pracy oraz zasadnicze obowiązki i uprawnienia młodocianego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 15 grudnia 2015 r., III AUa 1919/14). Jak wynika zaś z akt sprawy, poza wskazanym wyżej zaświadczeniem z 4 marca 2019 r., ubezpieczony nie przedstawił takiej umowy o pracę. Ponadto jest to bardzo krótki okres i z treści tego zaświadczenia wynikało (zważywszy na okres nauki nim wskazany), że ubezpieczony przerwał naukę. Ponadto zaświadczenie to nie mogło stanowić wystarczającego dowodu na wykazanie, że skoro w maju 1973 r. ubezpieczony nie uczył się i przebywał w domu rodzinnym, to tym samym musiał pracować stale albo co najmniej w połowie pełnego wymiaru czasu pracy w rozumieniu art. 6 ust. 2 pkt 1 lit a Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Z tych powodów Sąd uznał, że ubezpieczony nie spełnił wszystkich przesłanek do przyznania mu prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym. Nie spełnił bowiem warunku 25-letniego ogólnego stażu pracy. W tej sytuacji Sąd oddalił odwołanie na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

S. J. złożył apelację od wyroku Sądu Okręgowego. Zaskarżył wyrok w całości i zarzucił

1.  naruszenie przepisu prawa materialnego, tj. art. 184 ust. 1 i 2 Ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U z 2018 r., poz. 1270) oraz § 4 ust. 1 Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach w szczególnym charakterze poprzez przyjęcie przez Sąd, że ubezpieczony nie spełnił wszystkich warunków do przyznania prawa do tego świadczenia z powodu nieosiągnięcia na dzień 1 stycznia 1999 r. wymaganego ustawą łącznego ogólnego stażu pracy w wymiarze 25 lat, podczas gdy wymieniony spełnia wszelkie przesłanki do przyznania ubezpieczonemu prawa do emerytury, w tym wymieniony udowodnił wymagany okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze 25 lat;

2.  naruszenie przepisu prawa materialnego, tj. art. 6 ust. 2 pkt 1 Ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U z 2018 r., poz. 1270) poprzez uznanie przez Sąd, że ubezpieczony nie pracował stale, a co najmniej w połowie pełnego wymiaru czasu pracy w rozumieniu ww. przepisu w spornym okresie, podczas gdy ubezpieczony wykazał, że pracował w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy i w tych okresach pobierał wynagrodzenie;

3.  naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c., poprzez dokonanie dowolnej, jednostronnej, nacechowanej brakiem obiektywizmu, sprzecznej z zasadami logiki, a przez to błędnej oceny materiału dowodowego oraz braku jego wszechstronnego rozważenia, polegającej w szczególności na uznaniu, że:

a)  okresy zatrudnienia powinny być uwzględniane przede wszystkim przez dokumenty z przebiegu zatrudnienia, natomiast gdy dokumentacja pracownicza jest niepełna, co potwierdzało zaświadczenie z Archiwum (...) Oddział Terenowy O. z 1 lutego 2019 r. o zdekompletowaniu dokumentacji, którego Sąd nie wziął pod uwagę, wydając orzeczenie w sprawie, dopuszczalne jest posiłkowanie się zeznaniami świadków jako dowodem uzupełniającym, co ubezpieczony uczynił w sprawie;

b)  ubezpieczony nie udowodnił, że pracował codziennie przez cały czas w okresie od maja 1973 r. do listopada 1975 r., podczas gdy z zeznań świadków wynikało, że ubezpieczony codziennie pracował w ww. okresie i ze względu na dużą ilość osób dochodzących wymaganym było przychodzenie do pracy codziennie, nikt nie zostałby skierowany na kurs traktorowo-motocyklowy, gdyby nie chodził codziennie do pracy, a tym bardziej nie otrzymałby żadnej premii, a nadto powyższe znajduje odzwierciedlenie w systematycznie przedkładanych listach płac, które potwierdzały, że ubezpieczony pracował cały czas, a tym samym wykazał wysokość osiąganego wynagrodzenia oraz wymiar czasu pracy w miesiącu we wskazywanym okresie,

c)  Sąd nie uwzględnił zaświadczenia nr 490/73 z 22 grudnia 1973 r. na okoliczność ciągłej pracy ubezpieczonego, podczas gdy z przedłożonego zaświadczenia wynikało, że ubezpieczony uczęszczał na dwumiesięczny kurs traktorowo-motocyklowy w okresie od 15 października 1973 r. do 15 grudnia 1973 r. w Państwowym Ośrodku (...) w M., na który został skierowany przez PGR S. ZR (...), a zatem trudno uznać za wiarygodne temu, że zostałby skierowany na kurs przez PGR S. w przypadku, gdy koszty kursu ponosił PGR S., a ubezpieczony chodziłby nieregularnie do pracy, nawet w okresie, kiedy uczęszczał na ten kurs;

d)  z zeznań K. J. wynikało, że pracownicy dochodzący często przez kilka dni nie przychodzili do pracy, bo jej nie było ze względu na wielu chętnych, podczas gdy z zeznań świadka K. J. wynikało, że ze względu na dużą ilość osób dochodzących wymagane było przychodzenie do pracy codziennie, jej zdaniem praca musiała być codziennie, premie otrzymywały osoby, które cały czas pracowały, pracownicy dochodzący też przychodzili codziennie, a z okresu macierzyńskiego świadek nie posiada dokumentów i także z pracy dochodzącej również nie posiada dokumentów;

e)  zeznania J. G. (2) i J. I. nie pozwalały na uznanie, że S. J. pracował codziennie w spornym okresie, podczas gdy z zeznań świadka J. I. wynikało, że jeśli ubezpieczony nie chodziłby do pracy codziennie, to później nie wzięliby go do pracy, do pracy chodzili codziennie, natomiast z zeznań J. G. (2) wynikało, że jeśli pracownik nie przychodził codziennie do pracy, to było raczej niemile widziane, nawet dochodzący pracowali codziennie, jeśli nie byłby odpowiednim pracownikiem nie zostałby skierowany na kurs;

f)  zeznania świadka A. J. nie zostały uwzględnione przez Sąd, podczas gdy z jego zeznań wynikało, że jak świadek był pracownikiem stałym od 1973 r. to ubezpieczony pracował cały czas, wychodził z nim do pracy, codziennie brat przychodził do pracy jako dochodzący, brat pracował pełne miesiące, po kilka dni to nie było możliwe, jak ktoś przyszedł do pracy 2-3 razy w miesiącu, to pracę później otrzymywali ci, którzy codziennie przychodzili do pracy, brat był na kursie prawa jazdy, zakład pracy płacił za kurs, trzeba było potem pracować rok-dwa w zakładzie;

4.  błąd w ustaleniach faktycznych poprzez przyjęcie, że:

a)  organ rentowy w wyliczeniu okresów pracy ubezpieczonego nie uwzględnił okresów pracy od maja 1973 r., gdyż oryginały list płac istnieją jedynie od października 1973 r., podczas gdy organ rentowy uwzględnił właśnie te dalsze okresy jako okres zatrudnienia ubezpieczonego;

b)  w zbiorze dokumentacji aktowej byłego PGR S. ZR (...) oryginalne udokumentowane listy płac są od października 1973 r., podczas gdy w aktach PGR S. znaleziono kopie list płac już od maja 1973 r., co pokazało, że ubezpieczony pracował w spornym okresie;

c)  ubezpieczony dopiero na ostatniej rozprawie podkreślił, że w zakładzie rolnym (...) pracował już od maja 1973 r., podczas gdy ubezpieczony od samego początku po wniesieniu odwołania do Sądu wskazywał, że prace wykonywał od kwietnia lub maja 1973 r., a nie od listopada 1973 r., co również potwierdzały przedłożone listy płac od maja 1973 r.;

d)  nie można doliczyć do stażu pracy ubezpieczonego nauki w klasie pierwszej przyzakładowej w zasadniczej szkole zawodowej w zawodzie mechanik pojazdów samochodowych, co wynikało z zaświadczenia z Centrum (...) w M. z 4 marca 2019 r., podczas gdy zdaniem ubezpieczonego okres nauki od września 1972 r. do listopada 1972 r. należało zaliczyć do stażu pracy, gdyż był to okres ubezpieczenia w czasie odbywanej szkoły, a zatem zgodnie z art. 6 ust. 1 Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stanowił on okres składkowy i powinien być uwzględniony w ogólnym stażu pracy ubezpieczonego.

Wskazując na te zarzuty, ubezpieczony wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zmianę zaskarżonej decyzji z 8 stycznia 2018 r. poprzez ustalenie, że S. J. przysługuje prawo do emerytury z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Wniósł również o zasądzenie od organu na rzecz ubezpieczonego zwrotu kosztów postępowania wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych za obie instancje.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył:

Apelacja była niezasadna, choć niektóre z zarzutów apelacyjnych zasługiwały na uwzględnienie.

Niewątpliwie Sąd Okręgowy błędnie wskazał w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że oryginały list płac S. J. z okresu jego pracy w Państwowym Gospodarstwie Rolnym w S. Zakład Rolny (...) istnieją jedynie od października 1973 r. i że organ rentowy nie uwzględnił dni pracy S. J. przepracowanych od maja 1973 r. Niewątpliwie z zaświadczania Krajowego Ośrodka (...) z 23 listopada 2018 r. wynikało, że S. J. był zatrudniony w charakterze pracownika dochodzącego w byłym PGR S. ZR (...) w: 1) maju 1973 r. przez 22 dni, tj. 186 godzin; 2) czerwcu 1973 r. – przez 22 dni, tj. 196 godzin; 3) lipcu – przez 21 dni, tj. 176 godzin; sierpniu 1973 r. – przez 22 dni, tj. 197 godzin; 4) wrześniu 1973 r. – przez 25 dni, tj. 196 godzin; 5) październiku 1973 r. – przez 24 dni, tj. 209 godzin; 6) listopadzie 1973 r. – przez 20 dni, tj. 156 godzin; 7) grudniu 1973 r. – przez 16 dni – 118 godzin; 8) styczniu 1974 r. – przez 23 dni, tj. 171 godzin; 9) lutym 1974 r. – przez 24 dni , tj. 184 godzin; 10) marcu 1974 r. – przez 25 dni, tj. 201 godzin; 11) kwietniu 1974 r. – przez 21 dni, tj. 169 godzin; 12) maju 1974 r. – przez 24 dni, tj. 197 godzin; 13) w czerwcu 1974 r. – przez 22 dni, tj. 182 godzin; 14) lipcu 1974 r. – przez 25 dni, tj. 233 godzin; 15) sierpniu 1974 r. – przez 30 dni, tj. 344 godzin; 16) wrześniu 1974 r. – przez 2 dni, tj. 24 godziny; 17) marcu 1975 r. – przez dzień, tj. 5 godzin; 18) sierpniu 1975 r. – przez 18 dni, tj. 199 godzin; 19) wrześniu 1975 r. – przez 26 dni, tj. 261 godzin; 20) październiku 1975 r. – przez 24 dni, tj. 200 godzin; 21) listopadzie 1975 r. – przez 14 dni, tj. 110 godzin. Co więcej, z decyzji ZUS z 20 grudnia 2018 r. o ponownym ustaleniu kapitału początkowego (która została wydana w toku postępowania przed Sądem Okręgowym) wynikało, że organ rentowy ustalił ogólny staż ubezpieczeniowy S. J. w wymiarze 24 lat, 4 miesięcy i 29 dni okresów składkowych oraz 4 dni okresów nieskładkowych i że do tego stażu ubezpieczeniowego zaliczył m.in. dni, w których ubezpieczony przepracował w Gospodarstwie Rolnym w S. Zakład Rolny (...) w spornym okresie od maja 1973 r. do listopada 1975 r. Z tego przedziału czasowego organ rentowy zaliczył okresy: od 1 maja 1973 r. do 22 maja 1973 r. (22 dni); od 1 czerwca 1973 r. do 22 czerwca 1973 r.(22 dni); od 1 lipca 1973 r. do 21 lipca 1973 r. (21 dni), od 1 sierpnia 1973 r. do 22 sierpnia 1973 r. (22 dni), od 1 września 1973 r. do 30 września 1973 r. (miesiąc), od 1 października 1973 r. do 24 października 1973 r. (24 dni), od 1 listopada 1973 r. do 20 listopada 1973 r. (20 dni), od 1 grudnia 1973 r. do 16 grudnia 1973 r. (16 dni), od 1 stycznia 1974 r. do 23 stycznia 1974 r. (23 dni), od 1 lutego 1974 r. do 24 lutego 1974 r. (24 dni), od 1 marca 1974 r. do 31 marca 1974 r. (miesiąc), od 1 kwietnia 1974 r. do 21 kwietnia 1974 r. (21 dni), od 1 maja 1974 r. do 24 maja 1974 r. (24 dni), od 1 czerwca 1974 r. do 22 czerwca 1974 r. (22 dni), od 1 lipca 1974 r. do 2 września 1974 r. (2 miesiące i 2 dni), od 1 marca 1975 r. do 1 marca 1975 r. (dzień), od 1 kwietnia 1975 r. do 15 kwietnia 1975 r. (15 dni), od 1 sierpnia 1975 r. do 18 sierpnia 1975 r. (18 dni), od 1 września 1975 r. do 24 października 1975 r. (1 miesiąc i 24 dni) oraz od 1 listopada 1975 r. do 14 listopada 1975 r. (14 dni).

Nie było natomiast podstaw do uwzględnienia wniosku S. J. o uzupełnienie ogólnego stażu ubezpieczeniowego o cały okres jego pracy w latach 1973-1975, a nie tylko o poszczególne dni w konkretnych miesiącach w tych latach. S. J. nie przedłożył dowodów potwierdzających, że w całym okresie od maja 1973 r. do listopada 1975 r. pracował on stale w Państwowym Gospodarstwie Rolnym w S. Zakładzie Rolnym (...) jako pracownik zatrudniony na podstawie umowy o pracę, a nie jako „pracownik dochodzący”. Ubezpieczony nie posiadał świadectwa pracy, pomimo że świadkowie K. J. i J. G. (2), którzy byli zatrudnieni w tym przedsiębiorstwie przed ubezpieczonym, posiadali takie świadectwa pracy. Kserokopie ich świadectw pracy zostały złożone do akt rentowych S. J. i wynikało z nich, że świadkowie K. J. i J. G. (2) byli stałymi pracownikami Państwowego Gospodarstwa Rolnego w S. Zakładu Rolnego (...). Z zeznań tych świadków wynikało, że ubezpieczony rozpoczął pracę w Państwowym Gospodarstwie Rolnym w S. Zakład Rolny (...) w wieku 15-16 lat i pracował jako pracownik „dochodzący”. Ubezpieczony nie był stałym pracownikiem przedsiębiorstwa. Jego wynagrodzenie zależało od liczby przepracowanych godzin. Brygadzista zapisywał w dzienniku ile godzin przepracowali poszczególni pracownicy „dochodzący” danego dnia. Niemniej jednak – jak wskazał świadek J. G. (2) – nawet pracownik „dochodzący” pracował cały miesiąc.

W świetle zeznań świadków K. J. i J. G. (2) nie można było uznać, że ubezpieczony był jednakowo traktowany jak stali pracownicy przedsiębiorstwa. Nie był stałym pracownikiem. Jego wynagrodzenie było uzależnione od liczby godzin przepracowanych w danym miesiącu. Wynikało to również z zaświadczeń Krajowego Ośrodka (...), które były składane do akt organ rentowego i akt sprawy. W zaświadczeniach tych zawarto liczbę dni i godzin oraz wysokość wynagrodzenia i premii S. J. w niektórych miesiącach w latach 1973-1975. Zaświadczenia te były weryfikowane w postępowaniu sądowych z dokumentacją znajdującą się w Krajowym Ośrodku (...) Oddziale Terenowy w O.. Na podstawie nowych dokumentów, które znajdowały się w tym ośrodków, było możliwe uzupełnienie stażu ubezpieczeniowego S. J. o dodatkową liczbę dni i godzin pracy w konkretnych miesiącach lat 1973-1975. Brak było podstaw do twierdzenia, że to wskutek bałaganu w Krajowym Ośrodku (...) Oddziale Terenowy w O. oraz zniszczenia dokumentów potwierdzających jego zatrudnienie w Państwowym Gospodarstwie Rolnym w S. Zakładzie Rolnym (...) w pozostałym okresie nie może on wykazać 25 lat okresów składowych i nieskładkowych. Dokumenty, które były składane w postępowaniu sądowych, bardzo szczegółowo wskazywały liczbę dni przepracowanych przez ubezpieczonego w poszczególnych miesiącach lat 1973-1975 i pozwoliły na ustalenie ogólnego stażu ubezpieczeniowego w wymiarze 24 lata, 4 miesiące i 29 dni okresów składkowych oraz 4 dni okresów nieskładkowych. Ubezpieczony nie przedstawił dodatkowych dokumentów z okresu zatrudnienia w Państwowym Gospodarstwie Rolnym w S. Zakładzie Rolnym (...), na podstawie których można było by uzupełnić jego staż ubezpieczeniowy.

Ponadto nie było podstaw do uwzględnienia w stażu ubezpieczeniowym okresu pracy ubezpieczonego w czasie nauki w przyzakładowej zasadniczej szkole zawodowej. Z zaświadczenia Centrum (...) w M. z 4 marca 2019 r. wynikało, że ubezpieczony był uczniem pierwszej klasy przyzakładowej zasadniczej szkoły zawodowego w zawodzie mechanika pojazdów samochodowych w okresie od 1 września 1972 r. do 2 listopada 1972 r., a praktykę zawodową w zakładzie pracy odbywał przez dwa dni w tygodniu. Na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie nie można było jednak ustalić, że ubezpieczony zawarł z przedsiębiorstwem umowę o zatrudnieniu robotnika młodocianego w celu nauki zawodu. Był to jednak warunek do doliczenia okresu od 1 września 1972 r. do 2 listopada 1972 r. do okresów składkowych na podstawie art. 6 ust. 2 pkt 3 Ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2017 r., poz. 1383 ze zm.), gdyż zgodnie z tym przepisem za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. okresy zatrudnienia młodocianych na obszarze Państwa Polskiego na warunkach określonych w przepisach obowiązujących przed 1 stycznia 1975 r., za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Przepisy Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie dają podstaw do zaliczenia samego okresu praktyk, które były przewidziane w programie nauczania, do okresów składkowych.

Należało zwrócić uwagę, że ubezpieczony nie wskazał innych okresów, które dawały podstawę do uzupełniania jego ogólnego stażu ubezpieczeniowego. Dane wynikające z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie pozwoliły na ustalenie ogólnego stażu ubezpieczeniowego jedynie w wymiarze 24 lat, 4 miesięcy i 29 dni okresów składkowych oraz 4 dni okresów nieskładkowych. Jest to okres krótszy niż okres 25 lat ogólnego stażu ubezpieczeniowego, wymagany do przyznania prawa do emerytury z tytułu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach na podstawie art. 184 Ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2017 r., poz. 1383 ze zm.) w zw. z § 4 Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r., Nr 8, poz. 43). Ubezpieczony nie wykazał tej przesłanki, dlatego należało podzielić stanowisko Sądu Okręgowego o braku podstaw do przyznania mu prawa do emerytury z tytułu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach.

Mając powyższe na uwadze, apelacja ubezpieczonego podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. (punkt I sentencji wyroku).

O kosztach zastępstwa procesowego organu rentowego w postępowaniu apelacyjnym orzeczono zgodnie z art. 98 § 1 i § 3 w zw. z art. 99 k.p.c. oraz § 10 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 9 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, w brzmieniu obowiązującym od 30 stycznia 2018 r. (Dz.U. z 2015 r., poz. 1804 ze zm.) – punkt II sentencji wyroku.

SSA Marek Szymanowski SSA Barbara Orechwa-Zawadzka SSA Dorota Elżbieta Zarzecka