Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 lutego 2020 r.

Sąd Rejonowy w Kutnie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Paweł Wrzesiński

Protokolant: st. sekr. sąd. Irena Anyszewska

po rozpoznaniu w dniu 6 lutego 2020 r. w Kutnie

na rozprawie

sprawy z powództwa G. C., A. G. i A. Z. - wspólników P.U.H. (...) spółka cywilna z siedzibą w T.

przeciwko M. K.

o zapłatę

1.  zasądza od M. K. na rzecz G. C., A. G. i A. Z. - wspólników P.U.H. (...) spółka cywilna z siedzibą w T. solidarnie kwotę 1.061,74 (jeden tysiąc sześćdziesiąt jeden 74/100) złotych z odsetkami umownymi za opóźnienie w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie od dnia 18 września 2018 r. do dnia zapłaty,

2.  oddala powództwo w pozostałym zakresie,

3.  zasądza od G. C., A. G. i A. Z. - wspólników P.U.H. (...) spółka cywilna z siedzibą w T. solidarnie na rzecz M. K. kwotę 124,06 (sto dwadzieścia cztery 06/100) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt I C 830/19

UZASADNIENIE

Pozwem złożonym dnia 18 września 2018 r. w elektronicznym postępowaniu upominawczym powodowie G. C., A. G. i A. Z. prowadzący działalność gospodarczą pod firmą P.U.H. (...) spółka cywilna z siedzibą w T. wnieśli o zasądzenie od pozwanej M. K. kwoty 2.723,85 zł z odsetkami umownymi w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie od dnia 18 września 2018 r. do dnia zapłaty. Strona powodowa wniosła również o zasądzenie od pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu powodowie wskazali, że przedmiotowa wierzytelność wynika z umowy pożyczki gotówkowej zawartej w dniu 20 lipca 2017 r. pomiędzy M. K. a (...) Spółka z o.o., która następnie na skutek zawarcia w dniu 21 lipca 2017 r. umowy przelewu wierzytelności została przeniesiona na rzecz G. C., A. G. i A. Z., prowadzących działalność gospodarczą pod firmą P.U.H. (...) spółka cywilna z siedzibą w T.. Na dochodzoną pozwem należność składały się kwoty: 2.580,59 zł z tytułu niespłaconego kapitału pożyczki; 74,93 zł z tytułu niespłaconych odsetek kapitałowych skapitalizowanych na ostatni dzień obowiązywania umowy pożyczki tj. na dzień 26 lipca 2018 r.; 15,87 zł z tytułu niespłaconych odsetek umownych za opóźnienie od niespłaconych w terminie rat pożyczki; 52,46 zł z tytułu odsetek umownych za opóźnienie od niespłaconego kapitału pożyczki liczonych od dnia wymagalności całej pożyczki tj. 27 lipca 2018 r. do dnia 17 września 2018 r.

/wydruk z akt e-sądu: pozew – k. 2-5/

Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie VI Wydział Cywilny stwierdził brak podstaw do wydania nakazu zapłaty w elektronicznym postępowaniu upominawczym i przekazał sprawę do rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Kutnie

/wydruk z akt e-sądu: postanowienie – k. 6/

Po przekazaniu sprawy, powodowie uzupełnili braki pozwu złożonego w elektronicznym postępowaniu upominawczym, złożyli pełnomocnictwo oraz dowody wymienione w pozwie. Powodowie podtrzymali żądania i twierdzenia wskazane w elektronicznym postępowaniu upominawczym.

/pismo powodów z załącznikami – k. 11-35/

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym wydanym w dniu 8 maja 2019 r. żądanie pozwu zostało uwzględnione w całości.

/nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym – k. 37/

W ustawowym terminie pozwana wniosła sprzeciw od nakazu zapłaty, wnosząc o oddalenie powództwa w całości i zgłaszając zarzut braku czynnej legitymacji procesowej po stronie powodowej. Pozwana zakwestionowała także zapisy umowne, podnosząc, że stanowiły one niedozwolone klauzule umowne, służące do obejścia prawa. Jednocześnie pozwana nie kwestionowała samego faktu zawarcia przez nią umowy pożyczki. Pozwana wniosła o zwrot kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

/sprzeciw od nakazu zapłaty – k. 43-46/

W odpowiedzi na sprzeciw pozwanej powodowie podtrzymali wszystkie twierdzenia i wnioski zawarte w pozwie, zwracając przy tym uwagę na fakt, że umowa pożyczki gotówkowej została zawarta przez pozwaną po wejściu w życie art. 36a ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim, który wszedł w życie w dniu 11 marca 2016 r. Przepis ten wprowadził maksymalną wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu, pożyczkodawca pobrał prowizję w wysokości dopuszczalnej w myśl wskazanego przepisu. Ponadto pełnomocnik powodów wskazał, że strona powodowa nabyła przedmiotową wierzytelność na podstawie umowy przelewu wierzytelności, o czym pozwana została należycie poinformowana w treści wypowiedzenia umowy z dnia 12 lipca 2018 r., które zostało odebrane osobiście przez pozwaną, do przelewu wierzytelności nie jest wymagana zgoda dłużnika.

/odpowiedź na sprzeciw pozwanej – k. 57-60/

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

G. C., A. G. i A. Z. prowadzą od 1 listopada 2000 r. działalność gospodarczą pod firmą: Przedsiębiorstwo Usługowo Handlowe (...) spółka cywilna z siedzibą w T. przy ul. (...). Zgodnie z umową spółki cywilnej działalność prowadzona przez powodów obejmowała działalność gospodarczą w postaci pośrednictwa kredytowego, udzielania kredytów gotówkowych, hipotecznych i samochodowych.

/dowód: umowa spółki cywilnej – k. 19-19v/

Na podstawie pisemnej umowy pożyczki gotówkowej zawartej dnia 20 lipca 2017 r. pożyczkodawca (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w T. reprezentowana przez (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w T. udzielił M. K. pożyczki gotówkowej w kwocie 3.540,00 zł na okres od dnia 20 lipca 2017 r. do dnia 30 lipca 2019 r. na zasadach określonych w umowie. Postawienie do dyspozycji pożyczkobiorcy kwoty pożyczki miało nastąpić w dniu 20 lipca 2017 r. w formie przelewu kwoty pożyczki pomniejszonej o prowizję dla pożyczkodawcy na wskazany przez pożyczkobiorcę rachunek bankowy. Kwota udzielonej pożyczki miała zostać zwrócona wraz z należnymi odsetkami w 24 ratach miesięcznych w kwocie po 163,35 zł każda z rat, za wyjątkiem pierwszej raty w wysokości 172,63 zł, w terminach określonych w harmonogramie spłat, który stanowił załącznik do umowy. Niespłacenie pożyczki w całości lub w części w ustalonym terminie powodowało powstanie zadłużenia przeterminowanego, od którego pożyczkodawca mógł naliczać odsetki za opóźnienie według zmiennej stopy procentowej stanowiącej dwukrotność wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie. Ostatnia rata pożyczki miała zostać spłacona do dnia 30 lipca 2019 r. Oprocentowanie pożyczki w dniu podpisania umowy wynosiło 10% w stosunku rocznym. Całkowita kwota do zapłaty wynosiła 3.929,68 zł i stanowiła sumę całkowitej kwoty pożyczki oraz całkowitego kosztu pożyczki. Od kapitału pożyczki tj. 2.000,00 zł pożyczkodawca pobierał jednorazowo w dniu wypłaty kwoty pożyczki prowizję w kwocie 1.540,00 zł [ok. 77% kwoty pożyczki]. Całkowity koszt uzyskania pożyczki, na którą składała się kwota prowizji i kwota odsetek należnych za cały okres obowiązywania umowy w wysokości 389,68 zł wynosiła 1.929,68 zł. Pożyczkodawca miał prawo wypowiedzieć umowę w formie pisemnej z zachowaniem siedmiodniowego okresu wypowiedzenia w przypadku niespłacenia przez pożyczkobiorcę dwóch kolejnych pełnych rat pożyczki.

/dowód: umowa pożyczki gotówkowej – k. 20-21v, harmonogram spłat – k. 22/

W dniu 21 lipca 2017 r. pomiędzy pożyczkodawcą (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w T. a G. C., A. G., A. Z. prowadzącymi działalność gospodarczą pod firmą P.U.H. (...) spółka cywilna z siedzibą w T. została zawarta umowa przelewu wierzytelności, w ramach której pożyczkodawca przeniósł na powodów wierzytelność w stosunku do M. K. o wartości 3.541,94 zł, a powodowie wierzytelność tę nabyli za cenę i na warunkach określonych w umowie.

/dowód: umowa przelewu wierzytelności z załącznikami – k. 23-27/

W dniu 26 lipca 2017 r. pomiędzy G. C., A. G., A. Z. prowadzącymi działalność gospodarczą pod firmą P.U.H. (...) spółka cywilna z siedzibą w T. a L. N. została zawarta umowa przeniesienia prawa majątkowego nr (...), zgodnie z którą powodowie przenieśli na L. N. jako nabywcę wierzytelność w stosunku do dłużnika M. K., wynikającą z umowy pożyczki gotówkowej zawartej w dniu 20 lipca 2017 r.

/dowód: umowa przeniesienia prawa majątkowego z załącznikami – k. 28-29/

W dniu 29 czerwca 2017 r. pomiędzy G. C., A. G., A. Z. prowadzącymi działalność gospodarczą pod firmą P.U.H. (...) spółka cywilna z siedzibą w T. jako powiernikiem a L. N. jako cedentem została zawarta umowa powierniczego przelewu wierzytelności, przedmiotem której był przelew wszystkich praw przysługujących cedentowi względem dłużnika M. K. z tytułu umowy pożyczki gotówkowej z dnia 20 lipca 2017 r. na powiernika, który wierzytelność przyjął w sposób solidarny. W ramach niniejszej umowy powiernik zobowiązał się do prowadzenia czynności prawnych i faktycznych zmierzających do zaspokojenia wierzytelności w imieniu własnym, jednakże na rachunek cedenta. Celem dochodzenia spłaty wierzytelności względem dłużnika, powiernik mógł wystąpić w imieniu własnym z powództwem o zapłatę przeciwko dłużnikowi, a po uzyskaniu tytułu wykonawczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania egzekucyjnego. Umowa została zawarta na czas nieokreślony.

/dowód: umowa powierniczego przelewu wierzytelności z załącznikami – k. 30-31/

M. K. nie uregulowała w całości należności z tytułu zawartej umowy pożyczki. Dokonała 6 częściowych wpłat na łączną kwotę 1.172,00 zł, które zaksięgowano: w kwocie 2,04 zł na poczet odsetek za opóźnienie od niespłaconych w terminie rat pożyczki, w kwocie 210,55 zł na poczet oprocentowania oraz w kwocie 959,41 zł na poczet kapitału pożyczki.

/bezsporne/

Pismem z dnia 8 maja 2018 r. M. K. została wezwana do spłaty w terminie 7 dni od daty wystawienia wezwania łącznej kwoty 312,06 zł z tytułu dwóch zaległych rat płatnych: do dnia 30 marca 2018 r - rata 8, na którą składały się: kwota 146,12 zł z tytułu należności głównej i odsetek, ponadto kwota 2,15 zł tytułem odsetek od zadłużenia przeterminowanego oraz do dnia 30 kwietnia 2018 r. - rata 9, na którą składały się: kwota 163,35 zł z tytułu należności głównej i odsetek, ponadto kwota 0,44 zł tytułem odsetek od zadłużenia przeterminowanego. Brak zwrotnego potwierdzenia odbioru wezwania. Pozwana na wezwanie nie odpowiedziała.

/dowód: wezwanie do zapłaty – k. 32/

Pismem z dnia 2 lipca 2018 r. doręczonym M. K. w dniu 19 lipca 2018 r., strona powodowa wypowiedziała umowę pożyczki zawartą w dniu 20 lipca 2017 r. z zachowaniem siedmiodniowego okresu wypowiedzenia, jednocześnie wzywając do zapłaty w tym terminie należności w kwocie 2.660,09 zł. Należność ta obejmowała niespłacony kapitał pożyczki w kwocie 2.580,59 zł, odsetki z tytułu oprocentowania pożyczki w kwocie 66,72 zł, odsetki od zadłużenia przeterminowanego liczone na dzień 12 lipca 2018 r.

/dowód: wypowiedzenie umowy pożyczki – k. 34, potwierdzenie odbioru – k. 33/

Powyższy stan faktyczny sąd ustalił w oparciu o przywołane dowody z dokumentów przedłożonych przez stronę powodową, dokumenty te nie były kwestionowane przez pozwaną. Pozwana nie kwestionowała faktu zawarcia umowy pożyczki gotówkowej, a także wskazania odnośnie zaksięgowania dokonanych wpłat.

Wprawdzie pozwana zarzuciła, że strona powodowa nie wykazała skutecznego przejścia konkretnej wierzytelności, jednakże wypada zauważyć, że przedłożone w oryginałach umowy przelewu wierzytelności zawierają dostateczne skonkretyzowanie wierzytelności względem pozwanej, która była przedmiotem kolejnych przelewów wierzytelności.

Z zapisów umowy powierniczego przelewu wierzytelności wynika w szczególności uprawnienie powodów jako powiernika do wystąpienia w imieniu własnym z przedmiotowym powództwem przeciwko pozwanej o zapłatę należności z umowy pożyczki gotówkowej.

Z dokumentów przedłożonych przez stronę powodową wynika, że zobowiązanie pożyczkobiorcy nie zostało spełnione w ustalonym terminie, zaś pożyczkodawca w tym zakresie może dochodzić od strony pozwanej zapłaty świadczenia pieniężnego.

Należało zauważyć, że zgodnie ze wskazaniem powoda dochodzona pozwem kwota obejmuje także odsetki. Wobec zgłoszonego przez powoda na podstawie przepisu art. 482 § 1 k.c. żądania zapłaty odsetek od zaległych odsetek istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia w przedmiotowej sprawie miało także ustalenie podstawy naliczania odsetek. Tymczasem wskazania powoda w tym zakresie są niejednoznaczne, a złożone dokumenty nie pozwalają poczynić konkretnych ustaleń w tym przedmiocie, mając na względzie także fakt, że na poczet ogólnie określonego przez stronę powodową oprocentowania została już zarachowana kwota 210,55 zł, a także kwota 2,04 zł na poczet odsetek za opóźnienie od niespłaconych w terminie rat pożyczki.

Określenie w pozwie żądania zapłaty świadczenia z tytułu odsetek może nastąpić w dwojaki sposób. Może to nastąpić w sposób opisowy, przez wskazanie kwoty lub kwot, od jakiej lub od jakich odsetki zostały naliczone, okresu lub okresów, za jaki lub za jakie zostały naliczone oraz stopy procentowej lub stóp procentowych, według jakiej lub jakich zostały naliczone.

Odsetki mogą być również wyrażone kwotowo, jako wynik ich wyliczenia, co jednak nie zwalnia powoda od wskazania w pozwie kwoty lub kwot, od jakiej lub od jakich odsetki zostały naliczone, okresu lub okresów, za jaki lub za jakie zostały naliczone oraz stopy procentowej lub stóp procentowych, według jakiej lub jakich zostały naliczone. Powyższe elementy wyznaczają zakres roszczenia o świadczenie z tytułu odsetek, wskazanego w pozwie.

Wymagania w przypadku kwotowego określenia odsetek nie mogą być mniejsze, niż w przypadku wyrażenia ich przez określenie kwoty kapitału, okresu naliczenia i stopy procentowej (to jest podanie od jakiej kwoty, za jaki okres i według jakiej stopy procentowej zostały naliczone). Tylko bowiem w takim przypadku możliwe jest precyzyjne określenie zakresu roszczeń objętych tytułem egzekucyjnym, rozmiaru ich zaspokojenia w postępowaniu egzekucyjnym i zweryfikowanie przez dłużnika prawidłowości i zasadności ich naliczenia (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2000 r., III CZP 27/00, OSNC 2001/1/3).

Nie odpowiada wskazanym wyżej wymogom precyzyjnego określenia należności z tytułu odsetek podanie jedynie kwoty odsetek oraz okresu, za jaki odsetki zostały naliczone. Przyjęcie, że taki sposób podania należności z tytułu odsetek jest wystarczający, umożliwiałoby wierzycielowi uniknięcie w prosty sposób podania w pozwie sposobu, w jaki dokonał wyliczenia należności z tytułu odsetek oraz pozbawiałoby dłużnika możliwości weryfikacji tego wyliczenia. W zależności od okoliczności wierzyciel mógłby przy tym wskazywać różne podstawy faktyczne świadczenia z tytułu odsetek określonych w pozwie, co jest niedopuszczalne z punktu widzenia zasady dokładnego określenia żądania pozwu, a co za tym idzie pewności obrotu prawnego.

Wskazanie w pozwie obok kwoty odsetek również kwoty, od jakiej te odsetki naliczono, wysokości stopy procentowej oraz okresu, za jaki naliczano odsetki, pozwala pozwanemu na ocenę, czy roszczenia te istnieją i w jakiej wysokości oraz czy nie są przedawnione.

W spełnieniu wymagań formalnych pozwu sąd nie może wyręczyć powoda, ponieważ nie może żadnej ze stron pomagać, lecz musi w sposób całkowicie bezstronny rozpoznawać żądanie stron. Nie może więc sąd uzupełnić luk w zredagowaniu żądania pozwu i następnie to żądanie rozpatrywać (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 29 maja 1992 r., I ACz 196/92, OSA 1993/4/27).

Żądanie pozwu obejmowało należności odsetkowe z różnych tytułów, bez należytej konkretyzacji odnośnie zakresu poszczególnych roszczeń odsetkowych, faktycznej podstawy ich naliczania, czy rozmiaru ich zaspokojenia, co uniemożliwiało zweryfikowanie prawidłowości i zasadności ich naliczenia.

Przy wyliczeniu należności odsetkowych sąd posiłkował się także kalkulatorem odsetek znajdującym się w systemie informacji prawnych LEX. Podobne narzędzie umożliwiające dokonanie obliczenia wysokości należności odsetkowych znajduje się pod adresem strony (...) uwzględniając obowiązującą w danym okresie wysokość odsetek umownych za opóźnienie od zadłużenia przeterminowanego od niespłaconego kapitału pożyczki [wyliczenie odsetek – k. 64].

Z podsumowania należnych powodom ze wskazanego tytułu wyliczonych odsetek umownych za opóźnienie od zadłużenia przeterminowanego (od niespłaconego kapitału pożyczki, czyli od kwoty 1.040,59 zł, bez uwzględnienia prowizji) liczonych od dnia wymagalności całej pożyczki tj. 27 lipca 2018 r. do dnia 17 września 2018 r. wynika, że powodom przysługuje kwota 21,15 zł, nie zaś wskazana w pozwie kwota 52,46 zł.

Strona powodowa powinna ponosić negatywne konsekwencje w zakresie braku wskazania oraz wykazania, jak faktycznie wyglądała kwestia naliczenia pozostałych odsetek.

Sąd zważył, co następuje:

Przedmiotowe powództwo zasługiwało na uwzględnienie w części.

Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości (art. 720 § 1 k.c.).

W ujęciu kodeksu cywilnego umowa pożyczki jest umową darmą (grzecznościową). Umowa ta może jednak zostać zawarta także pod tytułem odpłatnym. W tym przypadku świadczenie biorącego pożyczkę polega zwykle na zapłacie odsetek (art. 359 k.c.).

Zgodnie z art. 471 k.c., dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Nie ulega wątpliwości, że podstawę wywiedzionego roszczenia stanowiła umowa pożyczki. Wynikające z zawartej umowy zobowiązanie pozwanej nie zostało spełnione w ustalonym terminie. Z kolei powodowie jako nabywcy wierzytelności mogą dochodzić od pozwanej zapłaty przedmiotowego świadczenia pieniężnego w zakresie, w jakim doszło do niewykonania umowy przez pożyczkobiorcę.

Zgodnie z art. 509 § 1 i 2 k.c., wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią, chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania (przelew), wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki.

Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia wierzytelności przenosi wierzytelność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły (art. 510 § 1 k.c.).

Należy zwrócić uwagę na specyficzny rodzaj przelewu wierzytelności pomiędzy powodami a nabywcą wierzytelności, a mianowicie przelew powierniczy.

Należy podzielić stanowisko i wyjaśnienia zawarte w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 września 2011 r., III CSK 349/10, niepubl. oraz powołanym tam orzecznictwie, a mianowicie stwierdzenie, że podstawy ukształtowania czynności powierniczej dostarcza art. 353 ¹ k.c. z uwzględnieniem ograniczeń w niej wskazanych oraz
w art. 58 k.c. Cechami konstytutywnymi tego rodzaju czynności są: przeniesienie przez powierzającego na powiernika jakiegoś prawa (wierzytelności), w następstwie czego powiernik może korzystać z niego względem osób trzecich w zakresie wyznaczonym jego treścią (stosunek zewnętrzny) oraz zobowiązanie powiernika wobec powierzającego (stosunek wewnętrzny), że będzie z tego prawa korzystał w ograniczonym zakresie, wskazanym treścią umowy powierniczej, w szczególności, że prawo to (wierzytelność) powróci do powierzającego. Występują tu zatem dwa podstawowe stosunki prawne: zewnętrzny pomiędzy dłużnikiem wierzytelności a nabywcą (powiernikiem) oraz wewnętrzny (z reguły zlecenia) pomiędzy zbywcą wierzytelności a nabywcą.

Tego rodzaju umowa uznawana jest za przelew wierzytelności (art. 509 k.c.) z osłabionymi skutkami prawnymi w stosunku do przelewu w pełni rozporządzającego, ponieważ związanie powiernika (nabywcy) stosunkiem wewnętrznym jest ściśle określone do czynności mających na celu odzyskanie wierzytelności od dłużnika i przekazanie jej powierzającemu (zbywcy).

Na taki charakter powierniczego przelewu wierzytelności w celu jej ściągnięcia i dopuszczalność stosowania go w obrocie prawnym wskazuje zarówno doktryna, jak i orzecznictwo (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 21.10.1999 r., I CKN 111/99, OSNC 2000/4/82 i z dnia 6.05.2004 r., II CK 252/03, niepubl.).

Ponadto cesjonariusz w umowie powierniczej działa w imieniu własnym, ale na rachunek cedenta tj. zleceniodawcy.

Zgodnie z umową powierniczego przelewu wierzytelności stronie powodowej przysługuje uprawnienie do wystąpienia w imieniu własnym z przedmiotowym powództwem przeciwko pozwanej o zapłatę należności z umowy pożyczki gotówkowej.

Zobowiązania stron przedmiotowej umowy pożyczki, z której roszczenia wywodzili powodowie, zostały określone przez same strony umowy zgodnie z przewidzianą w art. 353 ¹ k.c. zasadą swobody umów. Pożyczkobiorca zobowiązał się do zwrotu kapitału pożyczki, kosztów uzyskania pożyczki oraz umownych odsetek.

Jednakże w ocenie sądu szereg postanowień wskazanej umowy pożyczki budziło uzasadnione wątpliwości, gdyż postanowienia te kształtują wzajemne obowiązki stron w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszają interesy pożyczkobiorcy. Dotyczy to w szczególności regulacji odnośnie prowizji.

Konstrukcja przedłożonej umowy jednoznacznie wskazuje, że została one sporządzona przez profesjonalny podmiot zajmujący się udzielaniem pożyczek i czerpiący z tego tytułu konkretne dochody.

Należy zauważyć, że pozwana jest konsumentem w rozumieniu przepisu art. 22 ¹ k.c., co zobowiązuje sąd do dokonania oceny przedmiotowego roszczenia również w świetle przepisów o ochronie konsumentów, w tym szczególnie art. 385 ¹ – 385 ³ k.c.

Przez działanie wbrew dobrym obyczajom przy kształtowaniu treści stosunku zobowiązaniowego rozumie się w judykaturze wprowadzanie do umowy klauzul, które godzą w równowagę kontraktową stron takiego stosunku; rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza zaś nieusprawiedliwioną dysproporcję na niekorzyść konsumenta praw i obowiązków stron, wynikających z umowy (por. m. in. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 13 lipca 2005 r., I CK 832/04, Biul.SN 2005, Nr 11, poz. 13, z dnia 3 lutego 2006 r., I CK 297/05, Biul.SN 2006, nr 5-6, poz. 12, z dnia 27 października 2006 r., I CSK 173/06, LEX nr 395247).

Ocena rzetelności określonego postanowienia wymaga zatem rozważenia indywidualnego rozkładu obciążeń, kosztów i ryzyka, jakie wiąże się z przyjętymi rozwiązaniami oraz zbadania jak wyglądałyby prawa lub obowiązki konsumenta w sytuacji, w której postanowienie to nie zostałoby zastrzeżone.

W kontekście tak pojmowanych przesłanek oceny analizowanego postanowienia umowy, nie można było nie dostrzec braku równowagi kontraktowej stron, skoro podmiot występujący jako pożyczkodawca, a jednocześnie przedsiębiorca, narzucił podmiotowi oznaczonemu jako pożyczkobiorca, a jednocześnie konsumentowi wszystkie warunki umowy, w tym także i te dotyczące wysokości prowizji.

Przepis art. 385 ¹ § 1 k.c. stanowi, że postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Norma prawna zawarta w przepisie kolejnego paragrafu stanowi, że jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie.

Z kolei przepis art. 385 ¹ § 3 k.c. stanowi, że nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Natomiast przepis kolejnego paragrafu stanowi, że ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje.

Zgodnie z przepisem art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

Odnośnie prowizji wskazanej w umowie podnieść należy, że nie wiadomo, z jakiego tytułu została pobrana opłata w kwocie 1.540,00 zł, którą przy kwocie pożyczki wynoszącej 2.000,00 zł, należy uznać za wygórowaną, znacznie zawyżała ona bowiem całkowity koszt zaciągniętego zobowiązania.

Powodowie w żaden sposób nie wykazali zasadności pobrania tak wysokiej prowizji, a także jej ekwiwalentności. Zapisy umowy pożyczki nie wskazują sposobu ustalenia jej wysokości i podstawy jej pobrania.

W ocenie sądu zapis umowy pożyczki, pozwalający pożyczkodawcy na pobranie prowizji 1.540,00 zł, przy kwocie pożyczki wynoszącej 2.000,00 zł, godzi w dobre obyczaje oraz narusza w sposób rażący interes konsumenta.

Prowizję tę należy uznać za rażąco wygórowaną i nie mieszczącą się w granicach swobody kontraktowania, określonej w art. 385 ¹ k.c., zważywszy że pożyczkobiorca zmuszony był przystać na tak ustalone warunki ze względu na swoją słabszą pozycję negocjacyjną.

Wskazać należy, że umowa nie przewidywała żadnego świadczenia wzajemnego pożyczkodawcy, odpowiadającego obowiązkowi zapłaty tej kwoty. Świadczy to jednoznacznie o tym, że zastrzeżona ona została jedynie w celu maksymalizacji zysków wierzyciela, co prowadzi do obejścia przepisów o odsetkach maksymalnych i nie powinno korzystać z ochrony prawnej. Opłata ta przysporzyłaby nadmiernych i nieusprawiedliwionych zysków wierzycielowi.

Biorąc pod uwagę wysokość prowizji w stosunku do udzielonej pożyczki należy uznać tą opłatę za rażąco wygórowaną, bo stanowiącą ok. 77% kwoty pożyczki i zawierającą w sobie nadmierny element obciążenia pożyczkobiorcy, prowadzący do zachwiania równowagi stron stosunku zobowiązaniowego, co pozostaje w sprzeczności z zasadą swobody umów, o której mowa w art. 353 ¹ k.c.

Niewątpliwie w kwocie tej opłaty zostały ukryte nadmiernie wygórowane obciążenia pożyczkobiorcy. Kwota prowizji wskazana w umowie kilkukrotnie przewyższała maksymalne odsetki i w związku z tym, w ocenie sądu, doszło do dysproporcji między wartością określonych w umowie świadczeń stron.

Wypada zauważyć, że kwota prowizji była niezależna od rzeczywistego okresu trwania umowy. W umowie przewidziano bowiem, że pożyczkodawca pobiera jednorazowo od pożyczkobiorcy w dniu wypłaty wskazaną prowizję, która była wymagalna w dniu zawarcia umowy. Oznacza to, że jej wysokość nie została uzależniona od rzeczywistego okresu trwania umowy. Wskazane postanowienie umowne prowadziło do sytuacji, w której niezależnie od długości spłaty pożyczki, czy woli wcześniejszego rozwiązania umowy i jej spłaty, pożyczkobiorca praktycznie od razu ponosił koszty na poziomie zbliżonym do wysokości udzielonej pożyczki.

Wskazana w umowie prowizja, a nie odsetki w możliwej maksymalnej wysokości, stanowiła w istocie rzeczywisty zysk dla pożyczkodawcy całkowicie niezależny od przyszłego zachowania pożyczkodawcy. Tak określone przez stronę powodową koszty, którymi pożyczkobiorca był obciążony w momencie wypłaty pożyczki, w konkretnych okolicznościach nie miały jakiegokolwiek uzasadnienia i powiązania ekonomicznego z poniesionymi rzeczywiście kosztami, których poniesienia powodowie nawet nie wykazali, są zatem sprzeczne z dobrymi obyczajami, nie mają też żadnego przełożenia na możliwe rzeczywiste koszty ponoszone w tym zakresie.

Strona powodowa nie wyjaśniła, czym było uzasadnione ustalenie prowizji na tak wysokim poziomie. W szczególności brak dostatecznego uzasadnienia, jakie konkretne czynności zobowiązany był wykonać pożyczkodawca w związku z ustaleniem takiej prowizji. Pożyczkodawca nie wskazał na żadne okoliczności uzasadniające zastrzeżoną opłatę, takie jak jej adekwatność do nakładu pracy i podjętych działań pracowników pożyczkodawcy, czy ponoszonych wydatków, albo szczególne wysokie ryzyko kredytowe, jakie musiał ponieść.

Nawet mając na uwadze specyfikę działania instytucji pożyczkowych niebędących bankami, należało przyjąć, że pożyczkodawca w sposób arbitralny, niezależny od woli pożyczkobiorcy, niejako nałożył cały ciężar i ryzyko związane z prowadzoną przez siebie działalnością na pożyczkobiorcę, obciążając go obowiązkiem zapłaty prowizji w wysokości zbliżonej do udzielonego świadczenia, nie podając żadnych podstaw do jej wyliczenia.

W literaturze wskazuje się, że prowizja stanowi cenę za przeprowadzenie określonych czynności, w tym przypadku o charakterze finansowym, w związku z czym zawiera w sobie zarówno ekwiwalent poniesionych przez dany podmiot kosztów tytułem danej czynności, jak też element zysku. Strona powodowa nie wyjaśniła, jaka była faktyczna wartość poszczególnych działań podejmowanych przez pożyczkodawcę celem zawarcia przedmiotowej umowy pożyczki.

Zwykle pod pojęciem prowizji określa się jeden z elementów wynagrodzenia za udzielenie kredytu lub pożyczki, który w przeciwieństwie do oprocentowania nie jest zapłatą za możliwość korzystania z kapitału, ale stanowi swoiste wynagrodzenie instytucji kredytowej za czynności związane z zawarciem umowy (np. ocena zdolności kredytowej, przygotowanie i analiza dokumentów), z pozostawaniem w gotowości udostępnienia środków w przypadku kredytu niewykorzystanego, czy z podejmowaniem czynności związanych z wcześniejszą spłatą kredytu lub pożyczki albo odstąpieniem przez kontrahenta od umowy.

W realiach rozpoznawanej sprawy można mówić jedynie o prowizji za udzielenie pożyczki, bowiem prowizja była pobierana jednorazowo od pożyczkobiorcy w dniu wypłaty kwoty pożyczki. Jednak brak jakichkolwiek podstaw do przyjęcia, że koszty, jakie pożyczkodawca poniósł w związku z czynnościami skutkującymi zawarciem umowy i wypłatą kapitału, pozostawały w choćby zbliżonej proporcji do żądanego od pożyczkobiorcy świadczenia wzajemnego. Przy czym należy zwrócić uwagę, że część wpłat dokonanych przez pożyczkobiorcę została już zaliczona na poczet prowizji, czego strona pozwana nie kwestionowała. Ponadto bezpośrednio po zawarciu umowy pożyczkodawca zbył powstałą z tego tytułu wierzytelność.

Wprawdzie obecnie w ustawie z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz.U.2011.126.715 z późn. zm.), z dniem 11 marca 2016 r., określony został limit prowizji związanych z zawarciem umowy o kredyt konsumencki i strony posiadają swobodę kontraktową w tym zakresie, nie oznacza to jednak, że można pomijać wyznaczone przepisem art. 353 ¹ k.c. ograniczenia w swobodnym umownym kształtowaniu treści zobowiązania, który wskazuje trzy źródła tych ograniczeń: przepisy prawne, zasady współżycia społecznego i właściwości (naturę) stosunku. Przepis ten nakazuje jednocześnie, aby poddawać badaniu nie tylko treść, ale i cel zobowiązania przy ocenie, czy strony dokonały czynności prawnej we wskazanych granicach wyznaczonych im przez zasadę swobody umów.

Pozwana posiadała wprawdzie swobodę w zakresie zawarcia umowy pożyczki. Nie oznacza to jednak, że podmiot udzielający pożyczki mógł w sposób zupełnie dowolny kształtować prawa i obowiązki oznaczone w umowie zawartej poprzez zastosowanie gotowego wzorca umownego, powodując narzucenie przez przedsiębiorcę, przy wykorzystaniu jego silniejszej pozycji, postanowień umownych, które będą naruszać w sposób rażący interes konsumenta.

Zgodnie z ustawą o kredycie konsumenckim, pozaodsetkowe maksymalne koszty kredytu są ograniczone przepisem art. 36a, który wskazuje wzór matematyczny maksymalnych kwot. Wzór ten ustala maksymalną, a nie powszechnie obowiązującą wysokość kosztów dodatkowych.

Mając na uwadze regulację art. 353 ¹ k.c. oraz art. 359 § 2 1 i § 2 ² k.c., zamieszczony we wskazanej ustawie wzór nie może jednak stanowić sposobu obejścia przepisów o odsetkach maksymalnych przez dodawanie do kwot spłaty dodatkowych znacznie zawyżonych obciążeń dla konsumenta.

W konkretnych okolicznościach postanowienia umowy dotyczące prowizji z tytułu udzielenia pożyczki pozostają w sprzeczności z regulacją art. 359 § 2 1 i § 2 ² k.c., określającego wysokość odsetek maksymalnych.

Wskazana w umowie prowizja stanowi w istocie dodatkowy koszt pożyczki, oprócz określonych w umowie odsetek umownych, co sprawia, że w tej części umowa pozostaje w sprzeczności z prawem i zasadami współżycia społecznego (art. 58 k.c.).

Ewentualne wynagrodzenie za korzystanie z sumy pożyczki, zwyczajowo znajdujące wyraz w obowiązku zapłaty umówionych odsetek, znacznie przekracza wysokość odsetek maksymalnych określonych w art. 359 § 2 ¹ k.c. Wypada zauważyć, że to przede wszystkim odsetki powinny stanowić wynagrodzenie za korzystanie z cudzych pieniędzy w przypadku umowy pożyczki zawartej z osobami fizycznymi.

W konkretnych okolicznościach ustalona w umowie prowizja, narzucona pożyczkobiorcy bez możliwości negocjacji, była rażąco wygórowana i nieuzasadniona, a tym samym to postanowienie umowne należało uznać za naruszające zasady współżycia społecznego, a w konsekwencji regulację art. 353 ¹ k.c.

Mając powyższe na uwadze, należało uznać, że postanowienia umowne dotyczące wynagrodzenia prowizyjnego stanowią klauzule abuzywne i nie wiążą pożyczkobiorcy.

Okoliczność, że obecnie obowiązuje limit kosztów pozaodsetkowych na podstawie art. 36a-36d ustawy o kredycie konsumenckim, nie wyłącza kontroli postanowień wzorca umowy, które odnoszą się takich kosztów, pod kątem ich abuzywności.

Podkreślić trzeba, że przedsiębiorcę udzielającego kredytu konsumenckiego, czy też pożyczki, wiąże zarówno regulacje art. 385 ¹ § 1 k.c., jak i art. 36a ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim, co oznacza, że musi on mieć na uwadze zarówno to, by do umowy zawartej z konsumentem nie wprowadzać postanowień określających zobowiązania kontrahenta w sposób, który pozwalałby je uznać za klauzule niedozwolone, jak i dbać o to, by suma kosztów pozaodsetkowych nie wykroczyła poza ich maksymalną wysokość określoną ustawą.

Należy zauważyć, że podobne regulacje zawarte są w Dyrektywie nr 93/13/ EWG, która wprowadza ochronę konsumentów przed nieuczciwymi postanowieniami umownymi. W wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 30 maja 2013 r. C-488/11 przyjęto, że „Art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że nie pozwala on sądowi krajowemu, jeżeli stwierdził on nieuczciwy charakter postanowienia dotyczącego kary umownej w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, na ograniczenie się, do czego upoważnia go prawo krajowe, do obniżenia przewidzianej przez nie kwoty kary umownej obciążającej tego konsumenta, lecz zobowiązuje go do zwykłego niestosowania rzeczonego postanowienia wobec konsumenta.”

Wprawdzie w niniejszej sprawie wprost nie ma mowy o karze umownej, jednak zastrzeżenie wysokiej prowizji stanowi podobne obciążenie, co wymaga dokonania analogicznej oceny.

W świetle przepisów o ochronie konsumentów wskazaną powyżej opłatę należy uznać za nadużycie. Nie ulega wątpliwości, że zastrzeżony w umowie obowiązek poniesienia dodatkowych obciążeń, które nie odnoszą się do głównego świadczenia konsumenta, daje pożyczkodawcy dodatkowe nieuzasadnione i nieekwiwalentne świadczenie kosztem konsumenta. Wskazane postanowienia umowne jako nieuzgodnione indywidualnie z konsumentem, naruszają klauzulę dobrych obyczajów, w oparciu o wskazane powyżej przepisy nie wiążą zatem konsumenta.

Przepis art. 385 ¹ § 1 k.c. wprowadza sankcję bezskuteczności wobec niedozwolonych postanowień umownych. Sankcją tą objęte są jedynie te postanowienia, które mają charakter klauzul niedozwolonych, natomiast pozostała część umowy pozostaje ważna. Jednocześnie sąd nie może, stwierdzając bezskuteczność klauzuli jako niedozwolonej, zastąpić takiej klauzuli innym postanowieniem.

Zasadny i nie sprzeciwiający się przepisom prawa był natomiast dochodzony przez powodów obowiązek zwrotu kapitału pożyczki, rozumianego jako kapitał pożyczki, udostępniony pozwanej jako pożyczkobiorcy.

Mając na uwadze fakt, że kwota kapitału pożyczki ustalonego w umowie wynosiła 3.540,00 zł, obejmowała prowizję w kwocie 1.540,00 zł i kwotę 2.000,00 zł faktycznie wypłaconą pożyczkobiorcy, zaś pozwana dokonywała wpłat, które w zakresie kwoty 959,41 zł zostały zaliczone na poczet kapitału, zwrotowi tytułem kapitału podlegać winna jedynie kwota 1.040,59 zł [2.000,00 zł – 959,41 zł], nie zaś wskazana w pozwie kwota 2.580,59 zł.

O odsetkach za opóźnienie w spełnieniu zasądzonego świadczenia pieniężnego sąd orzekł w oparciu o przepis art. 481 § 1 i 2 k.c. i art. 482 k.c., mając na uwadze również łączące strony regulacje umowne.

W sytuacji, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności.

Wysokość należnych odsetek została ustalona przez strony umowy, zatem odsetki należą się w wynikającej z postanowień umownych wysokości nie przekraczającej wysokości odsetek maksymalnych, od dnia 1 stycznia 2016 r. w wysokości nie przekraczającej odsetek maksymalnych za opóźnienie, z uwzględnieniem zmiany wprowadzonej przez art. 2 pkt 2 lit. a ustawy z dnia 9 października 2015 r. (Dz.U. z 2015 poz. 1830).

Od zaległych odsetek można żądać odsetek za opóźnienie dopiero od chwili wytoczenia o nie powództwa, chyba że po powstaniu zaległości strony zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy, zatem odsetki podlegały zasądzeniu od dnia wniesienia pozwu tj. od dnia 18 września 2018 r.

Z tych względów roszczenie strony powodowej w pozostałym zakresie podlegało oddaleniu jako nieuzasadnione i nieudowodnione.

O kosztach procesu sąd postanowił na podstawie art. 100 zd. 1 k.p.c., stosując zasadę stosunkowego rozdzielenia pomiędzy stronami tych kosztów.

Powodowie ponieśli koszty procesu w wysokości 1.017 zł [900 zł – wynagrodzenie fachowego pełnomocnika + 17 zł opłata skarbowa od pełnomocnictwa + 100 zł opłata sądowa od pozwu], zaś pozwana poniosła koszty procesu w łącznej kwocie 917 zł. Koszty procesu poniesione przez strony to suma 1.934 zł.

Roszczenie strony powodowej zostało uwzględnione w ok. 41%, zatem koszty procesu powinny obciążać pozwaną jedynie w 41% [1.934 zł x 59% = 792,94 zł]. W konsekwencji pozwanej przysługuje od powodów zwrot kosztów procesu w kwocie 124,06 zł, o czym sąd postanowił w punkcie 3. wyroku.