Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 24kwietnia 2020 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie III Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – SSR (del.) Andrzej Lipiński

po rozpoznaniu w dniu 24 kwietnia 2020 r. w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa A. B. i Z. B.

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

na skutek wniosku o zabezpieczenie roszczenia

postanawia:

oddalić wniosek ze względu na brak interesu prawnego.

sędzia Andrzej Lipiński

Sygn. akt III C 823/20

Uzasadnienie postanowienia z dnia 24 kwietnia 2020 r.

Pozwem z dnia 14 kwietnia 2020 roku A. B. oraz Z. B. wnieśli o ustalenie przez sąd nieistnienia lub nieważności umowy kredytu lub unieważnienie umowy kredytu oraz zasądzenie od pozwanej Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. 66.356,42 złotych oraz 18.840,38 CHF z tytułu nienależnie uiszczonych rat kapitałowo-odsetkowych ewentualnie ustalenie nieważności lub bezskuteczności niektórych postanowień umowy kredytu oraz ustalenie, iż umowa kredytu jest umową kredytu złotowego, pozbawioną mechanizmu indeksacji i oprocentowaną zgodnie z § 6 umowy kredytu oraz zasądzenie z tego tytułu od pozwanej na rzecz powodów łącznie zwrotu wszystkich nienależnie nadpłaconych rat kapitałowo-odsetkowych w wysokości 49.563,59 złotych ewentualnie unieważnienie umowy kredytu na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 roku o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym i zasądzenie z tego tytułu na rzecz powodów 66.356,42 złotych oraz 18.840,38 CHF z tytułu nienależnie uiszczonych rat kapitałowo-odsetkowych.

Powodowie wnieśli ponadto o niezwłoczne udzielenie zabezpieczenia roszczenia głównego poprzez zawieszenie płatności bieżących rat kredytu przez powodów na rzecz pozwanej do czas prawomocnego zakończenia postępowania.

W uzasadnieniu wniosku o udzielenie zabezpieczenia powodowie wskazali, że niewątpliwie uprawdopodobnili oni zasadność roszczenia o ustalenie nieważności umowy kredytowej, wskazując, iż umowa kredytu jest bezwzględnie nieważna. Strona powodowa wskazała jednoznacznie na okoliczności faktyczne i podstawy prawne świadczące o tym, że w wyniku stwierdzenia nieważności umowy, zwrotowi podlegać będą dotychczas spełnione na rzecz pozwanej świadczenia, a także zwolniona ona będzie od obowiązku ich uiszczania w przyszłości.

Odnosząc się do kwestii interesu prawnego, powodowie podnieśli, iż pozwana jest jednym z najbardziej zaangażowanych w tzw. „sprawy frankowe” banków. Mając na uwadze obecną sytuację finansową pozwanej, należy wskazać, że istnieją znaczne obawy, odnoszące się do wypłacalności Banku w przyszłości i jego możliwości finansowych w zakresie spłaty unieważnionych umów kredytów frankowych.

Powodowie wskazali, że zagrożenie stanu finansowego Banku wynikające ze zwiększającej się liczby wytaczanych powództw z tytułu wadliwych umów kredytu zostało dostrzeżone przez samą pozwaną, która w treści Sprawozdania Zarządu z działalności Banku (...) za 2019 rok wśród możliwych czynników ryzyka wymieniła taką pozycję, jak „Ryzyko prawne walutowych kredytów hipotecznych”.

Zdaniem powodów o niestabilnej sytuacji pozwanej świadczy także treść (...) Banku (...) S.A. za okres 12 miesięcy (do dnia 31 grudnia 2019 roku). Z lektury wskazanego wyżej dokumentu wynika, że w ciągu ostatniego roku Bank znacząco zwiększył kwotę swoich zobowiązań finansowych. Nie ulega także wątpliwości, że zakończona w ubiegłym roku transakcja zakupu akcji i połączenia pozwanej z (...) Bankiem S.A. stanowiła znaczące obciążenie finansowe.

Powodowie wskazali ponadto, iż na moment składania pozwu pozwana posiadała niski rating BB+ o perspektywie negatywnej, świadczący o jego niepewnej kondycji finansowej, który przyznany mu został przez niezależną agencję ratingową E..

Dodatkowo, na pozwaną, decyzją Prezesa UOKiK nr DOIK-12/2017 z dnia 29 grudnia 2017 roku nałożona została kara pieniężna w wysokości ponad 20.000.000 złotych – w związku ze stosowaniem przez pozwaną klauzul niedozwolonych w umowach kredytu powiązanych z CHF ( pozew wraz z wnioskiem o zabezpieczenie roszczenia k. 3-62).

Sąd ustalił i zważył, co następuje:

Wniosek o zabezpieczenie powództwa nie zasługiwał na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 730 § 1 k.p.c. w każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny można żądać udzielenia zabezpieczenia.

Na podstawie zaś art. 730 ¹ k.p.c. udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona lub uczestnik postępowania, jeżeli uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia (§ 1). Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie (§ 2). Przy wyborze sposobu zabezpieczenia sąd uwzględni interesy stron lub uczestników postępowania w takiej mierze, aby uprawnionemu zapewnić należytą ochronę prawną, a obowiązanego nie obciążać ponad potrzebę (§ 3).

Art. 738 k.p.c. określa z kolei, iż sąd ma obowiązek rozpoznać wniosek o udzielenie zabezpieczenia w jego granicach, biorąc przy tym za podstawę orzeczenia materiał zebrany w sprawie.

Zgodnie z art. 243 k.p.c., przez uprawdopodobnienie należy rozumieć wykazanie faktów, które może się odbyć bez zachowania szczegółowych przepisów o postępowaniu dowodowym. Środkami uprawdopodobnienia mogą być także oświadczenia stron, czyli środki prostsze niż środki dowodowe. Wymóg uprawdopodobnienia roszczenia odpowiada obowiązkowi uprawdopodobnienia wiarygodności roszczenia.

Oceny prawdopodobieństwa istnienia roszczenia sąd dokonuje przed wydaniem postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia, na podstawie posiadanego materiału procesowego. Jeżeli zabezpieczenie ma nastąpić przed wszczęciem postępowania w sprawie albo w jego początkowym stadium (przed wymianą pism przygotowawczych i pierwszą rozprawą), podstawą ustalenia prawdopodobieństwa istnienia roszczenia będą na ogół twierdzenia wnioskodawcy przytoczone na uzasadnienie wniosku, o ile nie budzą wątpliwości co do zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy. Roszczenie jest przy tym prawdopodobne, jeżeli istnieje słuszna podstawa do przypuszczenia, że ono istnieje i jest wymagalne.

Natomiast oceny interesu prawnego jako "potrzeby" udzielenia zabezpieczenia należy dokonywać według kryteriów obiektywnych, na podstawie całokształtu okoliczności sprawy, a nie według kryteriów subiektywnych, czyli subiektywnego odczucia uprawnionego o potrzebie udzielenia zabezpieczenia w danym przypadku ( Kodeks postępowania cywilnego. Tom IV. Komentarz Art. 730-1095 ¹ red. prof. Dr hab. Andrzej Marciniak).

W niniejszej sprawie powodowie domagali się udzielenia zabezpieczenia roszczenia zarówno pieniężnego (o zapłatę), jak i niepieniężnego (o ustalenie).

W niniejszej sprawie podstawę materialnoprawną pozwu stanowi art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku - Prawo bankowe (Dz.U. 2018. 2187 j.t.). Zgodnie ze wskazanym przepisem przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Na podstawie zaś ust. 2 umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie, a także określać m.in. kwotę i walutę kredytu. We wskazanym przepisie wskazane zostały ponadto inne elementy, jakie powinna obligatoryjnie zawierać umowa kredytu.

Należy przy tym wyjaśnić, że odmienny charakter ma zastosowanie w umowie kredytu niedozwolonej klauzuli umownej – co reguluje art. 385 ¹ k.c. – w niniejszej sprawie tzw. spreadu walutowego oraz nieważność umowy na podstawie art. 58 k.c. Stosowanie przez Bank niedozwolonego postanowienia umownego – w zakresie sposobu rozliczania kredytu –przez pewien czas obowiązywania umowy, nie powoduje, że umowa ta staje się automatycznie nieważna i to ze skutkiem ex tunc.

Zgodnie z art. 385 ^{( 1)} k.c. niedozwolonym postanowieniem umownym, niewiążącym konsumenta, jest takie postanowienie, które nie zostało z konsumentem uzgodnione indywidualnie i kształtuje jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Natomiast nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Oceny zgodności nieuzgodnionych indywidualnie postanowień umownych z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy (art. 385 ^{( 2)} k.c.). W literaturze podkreślane jest, że bierze się pod uwagę treść umowy, okoliczności jej zawarcia oraz uwzględnia się umowy pozostające w związku z umową obejmującą kontrolowane postanowienie (zob. Kodeks cywilny. Komentarz. red. prof. ucz. UW dr hab. Konrad Osajda). Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 roku (sygn. akt I CSK 1049/14) mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, pozostawiający bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta. W uzasadnieniu zostało również wyjaśnione, że klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną przedsiębiorcy w kwestii bardzo istotnej dla konsumenta, dotyczącej kosztów kredytu, jest klauzulą niedozwoloną (zob. też np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 4 października 2016 roku, sygn. akt I ACa 645/16). Ocena, czy dane postanowienie umowne stanowi klauzulę niedozwoloną, wymaga przy tym kontroli incydentalnej w każdej sprawie. Należy również wskazać, że związanie sądu orzeczeniem SOKiK oraz wpisaniem danej klauzuli umownej stosowanej przez konkretny bank do rejestru klauzul niedozwolonych dotyczy tylko tych umów, które zostały zawarte po umieszczeniu postanowienia umownego do ów rejestru.

Mając powyższe na uwadze oraz przedstawione przez wnioskodawców środki uprawdopodobnienia, na obecnym etapie postępowania, należy stwierdzić, że twierdzenia powodów odwołujące się do dyskrecjonalności pozwanej w ustalaniu wysokości zobowiązań oraz kwestionowanych w tym zakresie klauzul indeksacyjnych w zawartej umowie kredytu należy uznać za zasadne. Mimo, iż wykładnia poszczególnych postanowień umowy kredytu oraz okoliczność, czy kwestionowane postanowienia były uzgadniane w sposób indywidualny z powodami będzie mogła być przedmiotem dopiero postępowania rozpoznawczego, to Sąd uznał, iż postanowienia powołane przez powodów świadczą o możliwości zakwalifikowania ich jako klauzul niedozwolonych, z racji tego, iż mechanizm ustalenia przez pozwaną kursów waluty, pozostawiający Bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta.

W ocenie Sądu, wnioskodawcy nie uprawdopodobnili jednakże interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia powództwa. Okoliczności przedstawione przez powodów nie dają bowiem podstaw do uznania, iż brak udzielenia zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie.

Powodowie wskazali między innymi, że o niestabilnej sytuacji pozwanej świadczy treść Finansowego Raportu Rocznego Banku (...) S.A. za okres do 31 grudnia 2019 roku. Zgodnie ze wskazanym Raportem, zwiększa się liczba wytaczanych powództw przeciwko Bankowi z tytułu wadliwych umów kredytu powiązanych z CHF. W niniejszym Raporcie pozwana zauważyła, że kwestie związane z ustalaniem nieważności umów kredytu tego typu będą stopniowo coraz częściej przedmiotem rozpoznania przez sądy „co prawdopodobnie doprowadzi do pojawienia się dalszych interpretacji istotnych dla oceny ryzyk związanych z przedmiotowymi postępowaniami. Okoliczność ta wskazuje na potrzebę stałej analizy tych spraw. Dalsze wnioski o wyjaśnienia i orzeczenia skierowane do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i polskiego Sądu Najwyższego mogą być również składane, co może mieć wpływ na wynik spraw sądowych” ( adres internetowy raportu k. 9v). Istotnie również, decyzją Prezesa UOKiK nr DOIK-12/2017 z dnia 29 grudnia 2017 roku na pozwaną nałożona została kara pieniężna w wysokości ponad 20.000.000 złotych – w związku ze stosowaniem przez pozwaną klauzul niedozwolonych w umowach kredytu powiązanych z CHF ( adres internetowy decyzji k. 11). Natomiast niezależna agencja ratingowa E. oceniła w istocie, że pozwana posiada niski rating BB+ o perspektywie negatywnej (zmiana ze stabilnej). W uzasadnieniu zostało wskazane, że określenie perspektywy ratingu Banku jako negatywnej związane jest ze wzrostem ryzyka niekorzystnych rozstrzygnięć prawnych w zakresie hipotecznych kredytów walutowych, których duży portfel bank posiada ( adres internetowy ratingu k. 10v).

W ocenie Sądu jednakże, ryzyko przyszłej, ewentualnej niewypłacalności Banku jest jedynie hipotetyczne i pozostaje wyłącznie w sferze domysłów powodów. Nawet ewentualne uznanie w postępowaniu rozpoznawczym, że konkretne wzorce umów miały charakter klauzul niedozwolonych, a także biorąc pod uwagę liczbę klientów pozwanej, którzy zawarli umowy o zbliżonych postanowieniach o kredyt hipoteczny indeksowany do CHF, ryzyko, że skala tego zjawiska, w obliczu kierowanych wobec Banku roszczeń, spowoduje całkowitą niewypłacalność pozwanej, pozostaje niewielkie. Wskazać należy, że nie ma podstaw do utożsamiania pogarszającej się sytuacji sektora bankowego z ryzykiem upadłości poszczególnych podmiotów należących do tego sektora.

Przypomnieć należy, że na podstawie art. 158 Prawa bankowego do upadłości banku może dojść, jeżeli według bilansu sporządzonego na koniec okresu sprawozdawczego aktywa banku nie wystarczają na zaspokojenie jego zobowiązań oraz jeżeli bank nie reguluje swoich zobowiązań w zakresie wypłaty tzw. środków gwarantowanych na rachunkach bankowych. Komisja Nadzoru Finansowego podejmuje wówczas decyzję o zawieszeniu działalności banku i ustanowieniu zarządu komisarycznego. Nie ma jednak podstaw (a w szczególności okoliczności przytoczone przez wnioskodawców na to nie wskazują), by w stosunku do pozwanej mówić o spełnieniu przez nią którejkolwiek z wymienionych wyżej przesłanek upadłości.

Podkreślić ponadto trzeba, że nawet w sytuacji dojścia do upadłości banku w przyszłości, funkcjonujący w Polsce Bankowy Fundusz Gwarancyjny jest instytucją gwarantującą zwrot środków w kwocie do 100.000 euro. Suma ta obejmuje środki na wszystkich rachunkach klienta, takich jak lokaty terminowe, bieżące i oszczędnościowo-rozliczeniowe. Gdyby natomiast kwota depozytów przekraczała sumę gwarantowaną przez BFG, istnieje możliwość ubiegania się o ich zwrot w ramach toczącego się postępowania upadłościowego.

W ocenie Sądu, wnioskowany przez powodów sposób zabezpieczenia (zawieszenie płatności bieżących rat kredytu na rzecz pozwanej) należy ponadto uznać za nieadekwatny. Przypomnieć należy, że zgodnie z obowiązującymi przepisami, przy wyborze sposobu zabezpieczenia sąd powinien uwzględnić interesy stron lub uczestników postępowania w takiej mierze, aby uprawnionemu zapewnić należytą ochronę prawną, a obowiązanego nie obciążać ponad potrzebę. Trzeba mieć na uwadze, że z uwagi na naturę prowadzonej przez Bank działalności (m.in. kumulowanie na rachunkach bankowych środków pieniężnych należących do klientów), na rachunkach tych znajdują się nie tylko środki finansowe samego Banku, ale także klientów pozwanej. Udzielenie więc zabezpieczenia przez Sąd w formie wskazanej przez powodów, nie tylko byłoby zbyt nadmiernym obciążeniem pozwanej, ale także potencjalnie mogłoby naruszać interesy osób trzecich, w szczególności pozostałych klientów pozwanej.

Z uwagi na powyższe, Sąd orzekł jak w sentencji postanowienia.