Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 22 lutego 2019r.

Powód R. P. wniósł o stwierdzenie nieważności umowy ubezpieczenia na życie z (...) (...) nr (...) zawartej między stroną pozwaną – Towarzystwem (...) S.A a powodem, a także o zasądzenie od Towarzystwa (...) S.A oraz (...) Bank S.A na rzecz powoda kwoty 16.619,24 zł tytułem zwrotu świadczeń wpłaconych przez powoda na rzecz strony pozwanej. Powód domaga się równie zasądzenia od strony pozwanej solidarnie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa radcy prawnego według norm przepisanych.

W sprecyzowanym żądaniu pozwu (pismo z 10.10.2017r. k. 255 i nast. ) wniósł o stwierdzenie nieważności na podstawie art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. umowy ubezpieczenia na życie z (...) (...) nr (...) zawartej między pozwanym Towarzystwem (...) S.A. a powodem ewentualnie stwierdzenia nieważności powyższej umowy na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, zasądzenie na podstawie art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c. od pozwanych Towarzystwa (...) S.A. oraz pozwanego (...) Bank S.A. w W. kwoty 16.619,24 z. z ustawowymi odsetkami od 15.10.2014r. do 31.12.2015r. i odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 01.01.2016r. do dnia zapłaty. Ponadto powód domagał się uznania, że postanowienia umowne odnoszące się do opłaty wysokości opłaty likwidacyjnej zamieszczone w rozdziale 8 (Opłaty) oraz zawarte w „Tabeli opłat i limitów składek do umowy ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym P. I.” (kod: 2009_ (...)_02_v.02) stanowiącej integralną część Umowy (...) nie wiążą stron z uwagi na to, że postanowienia te nie zostały uzgodnione indywidualnie z powodem, będącym konsumentem, a przy tym kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy;

W uzasadnieniu powód wskazał, iż w dniu 28 października 2010 roku złożył deklarację przystąpienia do umowy ubezpieczenia (...) – produktu oferowanego przez bank (...) S.A. Zamiarem powoda było założenie lokaty na okres do 5 lat. Czynność ta była skutkiem przedstawienia przez pracownicę banku, K. G., niepełnych informacji dotyczących szczegółów wskazanej oferty. Wedle słów powoda nie został on poinformowany o ryzyku związanym z inwestycją w lokatę oraz o kosztach ewentualnej rezygnacji z produktu. Powód w ramach umowy między nim a bankiem przekazał kwotę 17.500,00 złotych na wskazany rachunek bankowy. W następnym roku powód dokonał kolejnej wpłaty na lokatę, w wysokości 1.000,00 złotych.

Dokonane wpłaty były lokowane w funduszu kapitałowym w formie comiesięcznych składek po 248 zł., oraz składki początkowej w wysokości 9.000,00 złotych.

W lipcu 2014 roku Powód został poinformowany przez pracowników banku iż z wpłaconej przez niego łącznie kwoty 18.424,00 złotych otrzyma kwotę 1.804,76 złotych

Pismami z dnia 29 lipca 2014r. i 1 sierpnia 2014r. odpowiednio do Towarzystwa (...) S.A. oraz do (...) Bank S.A. powód złożył oświadczenia o odstąpieniu od skutków prawnych oświadczenia złożonego pod wpływem błędu wywołanego podstępem pracownika (...) Bank S.A., oraz wezwał stronę pozwaną do zwrotu całości ulokowanej w ramach umowy kwoty.

Dnia 17 września 2014 roku T U na (...) S.A. poinformowało powoda, iż jego zastrzeżenia uznaje za nieuzasadnione a stosunek ubezpieczeniowy między stroną pozwaną a powodem wygasł 29 kwietnia 2014 roku, wskutek niezapłacenia składki przez Powoda. Ubezpieczyciel dokonał wówczas umorzenia jednostek uczestnictwa funduszu, zaś kwota do wypłaty dla Powoda, po potrąceniu opłaty likwidacyjnej w wysokości stanowiącej 75% wartości rachunku, wyniosła 1.804,76 zł.

Powód zwracał się o pomoc do takich centralnych organów państwa jak – Komisja Nadzoru Finansowego, Kancelarii Prezydenta RP, Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, oraz do Rzecznika Ubezpieczonych. Komisja Nadzoru Finansowej zwróciła się w tej sprawie do strony pozwanej (...) Banku S.A. zobowiązując ją do ustosunkowania się do zarzutów powoda. Zaś Rzecznik Ubezpieczonych dostrzegł zasadność żądań powoda i skierował wniosek do Prezesa Zarządu Towarzystwa (...) S.A o zawarcie porozumienia z Powodem w celu dokonania zwrotu całości wpłaconych przez niego pieniędzy.

W dniu 18 stycznia 2017 roku powód skierował do strony pozwanej ostateczne przedsądowe wezwanie do zapłaty, które nie spotkało się jednak z odpowiedzią ze strony (...) Bank S.A.

Uzasadniając żądanie stwierdzenia nieważności umowy powód wskazał, iż jest ona sprzeczna z naturą stosunku obligacyjnego. Zwracał uwagę, na niedookreślony charakter Funduszu Kapitałowego (...), na którym były lokowane środki powoda, które następnie w postaci jednostek uczestnictwa były lokowane w 100% w obligacje emitowane przez (...) S.A., z których wypłata oparta była na indeksie (...) 8 (...) ( (...) ) (...) ( (...)). Ani w chwili zawarcia umowy, ani później, powód nie wiedział według jakich reguł są przeliczane jednostki uczestnictwa. Początkowa składka została wyceniona według sztywnego kursu, by w kolejnych miesiącach z niewiadomych przyczyn ulec zmniejszeniu o 1/3. Powód zwrócił uwagę na brak powiazania indeksu (...) 8 (...) ( (...) ) (...) z indeksami na rynku kapitałowym, jak i również brak korelacji pomiędzy wartością jego jednostek uczestnictwa z wyceną tego indeksu, nie wspominając już o braku jakiegokolwiek związku z notowaniami indeksu (...) 20. O ryzyku związanym z inwestowaniem jego kapitału w obligacje, których wartość nie pozostawała w żadnym związku z sytuacją na rynku regulowanym powód nie został poinformowany.

Powód wskazał ponadto na niedozwolony charakter postanowień umownych odnoszących się do opłaty likwidacyjnej. Opłata ta została w ocenie Powoda naliczona bez uzgodnienia z nim indywidualnie, nie będąc jednocześnie postanowieniem określającym głównie świadczenia stron.

Motywując ostrożnością procesową wniosek o unieważnienie umowy z uwagi na nieuczciwą praktykę rynkową, której dopuścił się pracownik (...) Bank S.A powód argumentował, iż działania pracownicy banku były nacechowane nierzetelnością. Powodowi podano nieprawdziwe informacje dotyczące istotnych cech umowy, w tym szczególności ryzyk związanych z jej zawarciem i możliwości utraty zainwestowanego kapitału. Pracownica banku, posiadając informację o celu powoda, jakim było zawarcie lokaty, wprowadziła go celowo w błąd przedstawiając powodowi produkt P. (...) jako szczególną formę lokaty, którą nigdy nie była, a także, iż ten produkt spełnia resztę wymagań powoda zarówno co do bezpieczeństwa środków jak i czasu trwania umowy. W ocenie powoda zachowanie to nosiło znamiona podstępu pozostającego w sprzeczności z dobrymi obyczajami, których należałoby oczekiwać od pracownika instytucji finansowej jaką jest bank. Konsekwencją uznania umowy za nieważną jest obowiązek zwrotu świadczenia uiszczonego przez powoda tj. kwoty 16.619,24 zł.

Pozwany (...) Bank S.A. w W. wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu ( odpowiedź na pozew k. 93 i nast. ).

Strona pozwana (...) Bank S.A – stanowczo zaprzeczył jakoby powód został wprowadzony przez pracownika pozwanego banku w błąd co do treści czynności prawnej poprzez rzekome podanie powodowi przed przystąpieniem do ubezpieczenia jakichkolwiek warunków sprzecznych z treścią dokumentacji umownej lub poprzez zatajenie przed powodem jakichkolwiek informacji. Wskazał, iż powód otrzymał dokument Deklaracji Przystąpienia do ubezpieczenia, w którym znajduje się widoczna informacja o formie produktu – ubezpieczenie, a nie lokata bankowa – a także o czasie trwania i wymaganiach dotyczących wpłacania comiesięcznych składek. Pozwany zwrócił uwagę na możliwość złożenia oświadczenia o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli złożonego w wyniku błędu, którego termin minął skutecznie dla Powoda w listopadzie 2011 roku.

To brak zapoznania się z treścią dokumentów, które powód podpisał w siedzibie banku, było przyczyną niewiedzy na temat cech produktu (...). Zachowanie powoda wyklucza możliwość zastosowania art. 84 K.C dotyczącego błędu przy składaniu oświadczeń woli. Nie spełniało ono także norm dotyczących wzorca „przeciętnego konsumenta”, którego postawę można ocenić jako uważną oraz ostrożną. Powód pisemnie potwierdził, iż został poinformowany o najważniejszych warunkach ubezpieczenia, do którego przystąpił.

Wobec powyższego wszelkie obowiązki informacyjne zostały przez pozwanego dochowane w momencie zawierania umowy z powodem. Został on także poinformowany, iż produkt jest długoterminowy, ma charakter ubezpieczeniowy i inwestycyjny, wymaga comiesięcznych wpłat, w ciągu okresu subskrypcji istnieje możliwość bezkosztowej rezygnacji z umowy, oraz, że niedotrzymanie warunków umowy powoduje pobranie opłaty likwidacyjnej w szczególności w wysokości 100% wartości rachunku w ciągu pierwszych trzech lat.

Pozwany Towarzystwo (...) S.A. z siedzibą we W. wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na jego rzecz kosztów procesu, według norm przepisanych ( odpowiedź na pozew k. 118 i nast.).

W uzasadnieniu podniósł, że powód podpisał deklarację przystąpienia, sam określił wysokość składki zainwestowanej, wiedział, że umowa ubezpieczenia została zawarta na 15 lat. Wskazał pozwany, iż na podstawie OWU ubezpieczyciel jest zobowiązany do różnego rodzaju świadczeń: z tytułu dożycia ( wtedy ubezpieczony otrzymuje 100% wartość rachunku nie mniej niż 100% składki zainwestowanej ), z tytułu zgonu w okresie ubezpieczenia, z tytułu zgonu z powodu nieszczęśliwego wypadku, oraz do wypłaty całkowitego wykupu w razie rezygnacji w okresie ubezpieczenia, równej wartości rachunku pomniejszonej o opłatę likwidacyjną.

Celem inwestycyjnym (...) było powiększenie wartości jego aktywów przy czym pozwany nie gwarantował jego osiągniecia, środki (...) były lokowane w obligacje, z których wypłata była oparta na opisanym w pozwie indeksie, powiązanym z rynkami akcji europejskich, amerykańskich, japońskich i krajów rozwijających się oraz rynkiem nieruchomości europejskich, obligacji europejskich i surowców. Indeks stanowi element strategii inwestycyjnej banku inwestycyjnego, zarządzającego nim, która jest niezależna od pozwanego, ustalana z góry, niemniej stanowi ona informację poufną. Całkowicie nieuzasadnione jest wobec tego porównywanie wartości jednostek (...) do notowań indeksu (...) 20. Pozwany zwrócił przy tym uwagę, iż bieżąca wartość aktywów (...) nie ma znaczenia dla głównego świadczenia z tytułu dożycia, bo ono realizuje cel inwestycyjny ubezpieczenia w długim okresie. Pozwany wskazał iż umowa zawarta z powodem to umowa ubezpieczenia na życie i dożycie mająca charakter instrumentu długoterminowego, inwestowania na kilka lub kilkanaście lat i nieuprawniona jest ocena jego rentowności po kilku latach trwania umowy. Podniósł, iż w przypadku takich ubezpieczeń zarówno zysk jak i ryzyka w ostatecznym rozrachunku ponosi jednak ubezpieczony, mimo to są one atrakcyjną, bezpieczną i potencjalnie zyskowną formą ulokowania kapitału, funkcjonującą w wielu krajach, dozwoloną przez ustawę.

Za bezzasadne pozwany uznał żądanie uznania umowy za nieważną, powołał się na zasadę swobody umów, nie ma żadnych podstaw do twierdzenia, iż w umowie winny znajdować się takie postanowienia, które pozwoliłyby ubezpieczonemu samodzielnie na określenie, czy też weryfikację wartości świadczeń należnych na podstawie umowy. Postanowienia regulaminu określają zasady wyceny i aktywów (...) bez określania szczegółowej metodologii ich zakreślania, gdyż nie jest to wymagane przez ustawę. Mimo to stosowane przez pozwanego postanowienia określające sposób wyceny aktywów jest cecha charakterystyczną cechą (...) i jest zgodne z naturą takiego stosunku prawnego. Stanowczo pozwany zaprzecza aby miały one charakter postanowień abuzywnych. Wskazał też pozwany, iż mimo, że nie może uzyskiwać zysków z inwestowania składki w ramach (...) to ponosi ryzyko spadku wartości aktywów bo w razie rezygnacji przez ubezpieczonego opłata likwidacyjna uzależniona od wartości rachunku nie pokryje poniesionych przez pozwanego kosztów inicjalnych. Powyższe przemawia za tym, że pozwany jest zainteresowany tym aby wartość aktywów (...) była jak najwyższa. W praktyce jednak nie ma on żadnego wpływu ani na ich wzrost ani na spadek.

Pozwany zaprzeczył jakoby wprowadził powoda w błąd przy zawieraniu umowy ubezpieczenia, a jego oświadczenie o uchyleniu się do skutków prawnych oświadczenia woli jest nieskuteczne.

Zakwestionował pozwany zarzut abuzywności opłaty likwidacyjnej, gdyż postanowienia określające podstawę jej pobrania nie są sprzeczne z dobrymi obyczajami, nie naruszają interesu konsumenta, bowiem powód przystępując do umowy miał świadomość konsekwencji rezygnacji z ubezpieczenia, mógł odstąpić bezkosztowo od umowy w okresie subskrypcji, zwrócenia uwagi wymaga także fakt, że opłata likwidacyjna pobierana jest w związku z poniesionymi przez pozwanego kosztami ( koszty akwizycji, koszty operacyjne).

W związku z powoływaniem się powoda na orzeczenia sądów dotyczące innych umów oferowanych przez inne niż pozwany podmioty powołał się na uchwałę Sądu Najwyższego z 20 listopada 2015r. przesądzającą, iż fakt zamieszczenia w rejestrze klauzul niedozwolonych postanowienia stosowanego przez innego przedsiębiorcę nie jest wiążąca dla przedsiębiorcy niebędącego pozwanym, w której wydano wyrok uznający postanowienia wzorca umowy za niedozwolone.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powód R. P. w dniu 28 października 2010r. w lokalu oddziału banku (...) S.A. w N. zawarł umowę ubezpieczenia na życie i dożycie (...) z (...). Ubezpieczającym był Bank, ubezpieczycielem Towarzystwo (...) S.A. we W.. Powód podpisał deklarację przystąpienia do umowy, z której wynika, iż przy zawieraniu umowy uiścił pierwszą składkę w kwocie 9.000 zł. Składka zainwestowana miała wynosić 45.000 zł., składka miesięczna, bieżąca 248 zł., okres odpowiedzialności 180 miesięcy, data początku okresu ubezpieczenia to szósty dzień po zakończeniu okresu subskrypcji ( w tym wypadku okres subskrypcji trwał od 1.10 do 31.10.2010r. ).

Z tytułu zgonu wysokość świadczenia miała wynosić 1% składki zainwestowanej plus iloczyn liczby jednostek uczestnictwa funduszu w dacie umorzenia i wartości jednostki uczestnictwa funduszu w dacie zgonu ubezpieczonego. Wysokość świadczenia ubezpieczeniowego z tytułu dożycia to 100% wartości rachunku w dacie umorzenia.

Środki pieniężne ubezpieczonego były alokowane w (...) (...).

Powód podpisał oświadczenie, w którym stwierdzał, że zostały mu wręczone i wyjaśnione warunki ubezpieczenia P. I., regulamin (...), tabela opłat i limitów składek. Jednocześnie w oświadczeniu znajdują się informacje, iż produkt jest długoterminowy, na koniec okresu ubezpieczenia, czyli po 15 latach gwarantowana jest wypłata składki zainwestowanej równej 5-krotnosci pierwszej składki, produkt wymaga comiesięcznej wpłaty składek a niedotrzymanie tego warunku powoduje pobranie opłaty likwidacyjnej w wysokości określonej w tabeli, w szczególności w pierwszych trzech latach w wysokości 100 % wartości rachunku i zakończenia stosunku ubezpieczenia, bezkosztowa rezygnacja z umowy jest możliwa do końca okresu subskrypcji.

W dacie zawarcia umowy powód uiścił pierwszą składkę oraz 33 kolejne składki bieżące. W sumie w tym dniu wpłacił kwotę 17.500 zł. Kolejną wpłatę w wysokości 1.000 zł. powód dokonał 4 sierpnia 2011r. Została ona zaliczona na kolejne 4 miesięczne składki.

Produkt był oferowany przez pracownicę Banku, doradcę klienta, która zajmowała się także obsługą kasową, sprzedażą lokat, ubezpieczeń kredytów, ubezpieczeń. W oddziale banku była reklama dotycząca atrakcyjnej lokaty oprocentowanej 12 %, po pytaniach klientów byli oni informowani, że wraz z lokatą musi wziąć produkt obejmujący ubezpieczenie. Doradca informował o tym, iż produkt jest długoterminowy, że klient może sprawdzać stan rachunku, iż jego wartość może być po kilku latach taka sama lub wyższa, niemniej daje ona możliwość odkładania pieniędzy. Na ulotkach podawano informacje, że produkt przynosi przewidywany zysk i w tym kierunku byli szkoleni doradcy, szkolono ich także, że powinni powyższy produkt przedstawiać jako pierwszy w przypadku zainteresowania klienta założeniem lokaty. Konsumenci byli informowani o opłacie likwidacyjnej, równocześnie produkt był przedstawiany jako program systematycznego oszczędzania.

W lipcu 2014r. powód będąc w oddziale banku dowiedział się, że z powodu braku wpłaty składek jego jednostki uczestnictwa w Funduszu zostały umorzone i że z wpłaconej kwoty 18.500 zł. może wypłacić kwotę 1.728 zł.

Cena jednostki uczestnictwa w momencie zawierania umowy wynosiła 200 zł., w chwili umorzenia – 39,55 zł.

Powód poczuł się oszukany przez pracownicę banku, która według niego miała założyć mu lokatę.

Pismem z 30 lipca 2014r. skierował do (...) na (...) S.A. reklamację w trybie ustawy o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej. Oświadczył, iż odstępuje od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli z żądaniem wzajemnego zwrotu świadczeń. W uzasadnieniu swojego stanowiska wskazał, że był zainteresowany zawarciem lokaty bankowej, doradca klienta poinformował go o produkcie spełniającym jego oczekiwania, przy czym został on przedstawiony jako posiadająca wyłącznie pozytywne aspekty okazja. Powyższe oraz fakt, iż produkt nie został szczegółowo omówiony oraz przedstawiony jako lokata powód ocenia jako podstęp pracownicy banku, która pod pretekstem założenia lokaty zawarła z nim umowę ubezpieczenia. W tym samym czasie czyli w 2014r. powód kierował skargi, pisma o podjęcie interwencji do organów państwowych: Komisji Nadzoru Finansowego, Biura Rzecznika Ubezpieczonych, Kancelarii Prezydenta RP, Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Powód otrzymał stosowne wyjaśnienia oraz informacje, iż Komisja Nadzoru Finansowego do Banku a Rzecznik Ubezpieczonych do Towarzystwa (...) skierowały pisma o wyjaśnienie zastrzeżeń powoda. Pozwany Bank uznał zarzuty klienta za nieuzasadnione.

Jak wynika z informacji pozwanego (...) na (...) S.A. umowa ubezpieczenia zawarta z powodem została rozwiązana z dniem 29 kwietnia 2014r. w związku z nieopłaceniem składki. W dniu 7 maja 2014r. Towarzystwo (...) dokonało umorzenia wszystkich jednostek uczestnictwa funduszu. Przy wartości rachunku w dacie umorzenia – 7.219,03 zł., wysokości opłaty likwidacyjnej wynoszącej 75 % wartości rachunku tj. kwoty 5.414,76 zł. zwrócono powodowi kwotę 1.804,76 zł.

Dowód: deklaracja przystąpienia P. II k. 22, 106-109, potwierdzenie wpłat k. 24-25, tabela operacji funduszu, wykaz wpłat, wartości jednostek i rachunku k. 26-27, reklamacja k. 28-31, pisma do instytucji i odpowiedzi k. 32-49, informacja ubezpieczyciela k. 51—54, owu k. 60-67, regulamin (...) k. 68-70, tabela opłat k. 116 zeznania świadka K. R. k. 270/v-271.

Z postanowień ogólnych warunków ubezpieczenia wynika, iż przedmiotem umowy jest życie ubezpieczonego. Ochrona ubezpieczeniowa jest udzielana w razie zgonu i dożycia do końca okresu ubezpieczenia. Ponadto celem umowy jest gromadzenie i inwestowanie środków finansowych ubezpieczonego przy wykorzystaniu (...) N. F. X.. Wysokość świadczenia ubezpieczeniowego po okresie odpowiedzialności miała wynosić 100% wartości rachunku, która z kolei miała być obliczana w oparciu o wartość obligacji wyemitowanych przez (...) S.A. , z których wypłata oparta jest na indeksie (...) ( rozdział 10 owu , § 4 ust. 3 i 5 Regulaminu ), przy czym obligacje zapewniają ochronę wartości nominalnej odpowiadającej składce zainwestowanej. ogólne warunku umowy wprowadzają szereg definicji między innymi takie jak wartość aktywów netto, wartość jednostki uczestnictwa, wartość rachunku, które jednak nie dają konsumentowi możliwości chociażby w przybliżeniu oszacowania wartości powyższych danych.

W przypadku wcześniejszej rezygnacji z ubezpieczenia ubezpieczyciel przewidział pobranie opłaty likwidacyjnej – w pierwszych trzech latach równej 100% wartości rachunku, w czwartym roku – 75 % tej wartości.

Produkt ubezpieczeniowy charakteryzuje się dużym stopniem skomplikowania, wprowadza i posługuje się szeregiem pojęć z zakresu ekonomii i obrotu papierami wartościowymi, wymagającymi wiedzy specjalistycznej, brakiem przejrzystej metodologii określania wartości obligacji, brakiem gwarancji osiągniecia zysku a jedynie ofertą zwrotu określonej kwoty ( nominalnej wartości składki zainwestowanej ) na koniec okresu odpowiedzialności.

Dowód: OWU i regulamin - k. 60-70, tabela k. 116, zeznania świadka T. K. – zapis płyta CD k. 383.

Pismem z dnia 18.01.2017 r. powód wystosował do pozwanego (...) S.A. wezwanie do zapłaty kwoty 18.424 zł, w terminie 5 dni od daty doręczenia pisma.

Dowód: wezwanie do zapłaty – k. 57

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dołączonych do akt dokumentów, których autentyczność i wiarygodność nie zostały przez strony podważone, nie wzbudziły także zastrzeżeń Sądu oraz na podstawie zeznań świadków, które są wiarygodne i korespondują z dowodami z dokumentów, dlatego też Sąd uwzględnił je w całości.

Pozwany cofnął wniosek o przesłuchanie świadka M. S..

Odnośnie zenan świadka T. K. to oczywiście nie ma podstaw do kwestionowania ich prawdziwości. Potwierdzają one w całej rozciągłości a nawet jeszcze bardziej uwypuklają to co wynika z dokumentów a mianowicie, iż produkt ubezpieczeniowy P. I. powinien być raczej dedykowany do podmiotów posiadających wiedzę specjalistyczną, mających kwalifikacje do prowadzenia pośrednictwa w transakcjach kupna i sprzedaży papierów wartościowych. Świadek w zeznaniach operuje pojęciami z zakresu wiedzy specjalistycznej, maklerskiej, których definicje i zrozumienie wzajemnej korelacji musiałaby być poprzedzona ich objaśnieniem zrozumiałym dla przeciętnego konsumenta. Ważnym wnioskiem z zeznań świadka, choć potwierdzającym dowód z dokumentów jest to, że przeciętny klient nie miał możliwości zrozumienia zasad jakimi rządzą się instrumenty finansowe mające wpływ na wycenę obligacji wpływających z kolei na wartość jednostek (...).

Zeznania świadka K. R. (2) wskazują, iż jakkolwiek doradca klienta informował konsumenta o pewnych postanowieniach umownych ( chodzi i tu o opłatę likwidacyjną i długoterminowość umowy ) to nie ulega wątpliwości, iż produkt był przedstawiany jako atrakcyjny, z uwypukleniem jego zysków, pominięciem ryzyk a ponadto ewidentnie był on szczególnie promowany w oddziałach banku.

Z uwagi na niestawiennictwo powoda sąd pominął dowód z jego zeznań. Pomimo tego jego oświadczenia zawarte w załączonych do pozwu pismach, które zostały sporządzone jeszcze w 2014r. a zatem nie na potrzeby procesu, są spontaniczne i jasno przedstawiają przebieg wypadków, intencje powoda, okoliczności zawarcia umowy.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługuje częściowo na uwzględnienie.

Powód podnosił zarzuty dotyczące istnienia wady oświadczenia woli tj. błędu wywołanego przez pracownika pozwanego banku (...) S.A., następnie stosowania przez Bank (...) nieuczciwych praktyk rynkowych oraz zarzuty sprzeczności postanowień umowy zawartej z pozwanym Towarzystwem (...) S.A. z właściwością stosunku prawnego i zasadami współżycia społecznego.

Powód zawarł umowę grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie, której przedmiotem była zarówno ochrona ubezpieczeniowa na wypadek zajścia zdarzenia określonego w ogólnych warunkach ubezpieczenia tj. zgonu w okresie odpowiedzialności jak i gromadzenie i inwestowanie środków finansowych.

Analiza postanowień warunków umowy wskazuje, iż umowa ta miała charakter mieszany z dominującym charakterem inwestycyjnym i pobocznymi elementami ubezpieczenia i oszczędności. Fakt, że środki wpłacane przez powoda miały być inwestowane w fundusz wskazują na to, że głównym elementem był aspekt kapitałowy.

W niniejszej sytuacji pozwany G. (...) Bank był ubezpieczającym a pozwany Towarzystwo (...) S.A. ubezpieczycielem Powód, będący konsumentem występował jako ubezpieczony.

Zgodnie z art. 805 § 1 kc Przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. Ubezpieczający może zawrzeć umowę na cudzy rachunek. ( art. 808 § 1 kc , art. 829 §2 kc ). Ubezpieczony może dochodzić wówczas świadczeń bezpośrednio od ubezpieczyciela.

Powód wskazywał w pierwszej kolejności, że umowa jest nieważna powołując się po pierwsze na jej sprzeczność z ustawą, zasadami współżycia społecznego ( art. 58 k.c. ) lub właściwością zobowiązania po drugie abuzywność postanowień wzorca umownego – ogólnych warunków umowy, pozwalających na pobieranie opłaty likwidacyjnej. Równocześnie powód szeroko uzasadniał okoliczności zawarcia umowy i wskazał na pozostawanie w błędzie co do treści czynności prawnej dodatkowo podnosząc, że wprowadzenie go w błąd przez pracownika ubezpieczającego, z którą zawierał umowę. Powyższe argumenty a więc z jednej strony zarzut bezwzględnej nieważności umowy a z drugiej odwołanie się do instytucji nieważności względnej ( art. 84 i 88 k.c. ) sprawiają wrażenie nieporozumienia, wydaje się jednak, iż powód powołuje się na powyższą okoliczność w celu uzasadnienie kolejnego zarzutu a mianowicie stosowania przez bank i ubezpieczyciela nieuczciwej praktyki rynkowej i także żądania stwierdzenia nieważności umowy w oparciu o przepisy ustawy z dnia 23 sierpnia 2007r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. Na skutek złożenia oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli umowa jest traktowana jako niezawarta, a tym samym nie wywołująca zamierzonych skutków prawnych. Tymczasem nieważność bezwzględna zachodzi już w chwili zawarcia umowy. Praktycznym skutkiem tej różnicy jest niemożność złożenia skutecznego oświadczenia o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli złożonego przy zawarciu umowy. Jeśli umowa jest nieważna już od chwili jej zawarcia a oświadczenia stron nie wywołały pożądanych przez nie skutków, to nie można uchylać się od tych skutków.

Uzasadniając jednak w pierwszej kolejności zarzut bezwzględnej nieważności umowy powód wskazywał na niedookreślony charakter Funduszu Kapitałowego, brak podstawowej wiedzy powoda na temat tego w jaki sposób są wyceniania jednostki uczestnictwa, brak możliwości powiązania wartości jednostek uczestnictwa nawet z wyceną indeksu, na którym były oparte obligacje, w które inwestowane były jednostki.

Z powyższymi argumentami powoda należy się zgodzić. W istocie stopień skomplikowania produktu ubezpieczeniowego jest tak duży, że praktycznie nie ma możliwości racjonalnej oceny przez konsumenta czy i na ile umowa jest opłacalna, czy też stanowi ona ryzyko obciążające jedynie klienta. Środki finansowe były inwestowane w bardzo skomplikowane instrument finansowy, klient nie miał jasnych informacji na temat ryzyka a w istocie to tylko on ponosił w całości ryzyko inwestycyjne.

W postanowieniach ogólnych warunków umowy i regulaminu (...) nie ma wystarczająco jasnych, precyzyjnych mechanizmów określania wartości obligacji jak i nie ma możliwości rozeznania się w ryzyku inwestycyjnym. Nie wskazano mechanizmu wyceny obligacji emitowanych przez spółkę (...) S.A. wchodzącej w skład funduszu powiązanego z polisą. Ta nieprawidłowość konstrukcji umowy polegająca na zupełnym pominięciu wskazania metody określania wartości obligacji prowadzi do ich sprzeczności z naturą zobowiązania. Nasuwa się wobec tego jednoznaczny wniosek, że skoro metody wyceny nie wskazano w umowie, jej wyboru może dokonać jednostronnie ubezpieczyciel i w konsekwencji zachodzi sytuacja, w której jedna ze stron stosunku umownego samodzielnie określa swoje zobowiązanie, co jest sprzeczne z naturą zobowiązania. Z pewnością rację ma pozwany, podnosząc, że powód - konsument nie ma kompetencji merytorycznych do wyceny aktywów funduszu nie oznacza to jednak, iż zwalnia go to od wskazania przy zawieraniu umowy metody wyceny umożliwiającą jej kontrolę przez klienta. Tymczasem jak powołuje powód mimo prób powiązania wartości indeksu, na którym były oparte obligacje, w które inwestowano jednostki uczestnictwa czy też z indeksem (...) 20, nie odnajdywał on żadnych korelacji wahań tych indeksów i wartości własnych jednostek uczestnictwa. Pomimo wzrostu indeksów, jedynym zauważalnym aczkolwiek zupełnie niezrozumiałym i nie wyjaśnionym przez pozwanych efektem inwestowania był systematyczny spadek wartości jednostek uczestnictwa z początkowej wartości 200 zł. do 34,53 zł. w chwili ich umorzenia. Argument pozwanego ubezpieczyciela, iż ze względu na długoterminowy charakter umowy nie można dokonywać podobnych ocen w krótszym okresie czasu jest nieprzekonujący.

W ocenie sądu powyższe okoliczności przemawiają za przyjęciem zasadności argumentów powoda skutkujących stwierdzeniem nieważności umowy ubezpieczenia na podstawie art. 58 § 1 i 2 k.c.

Zasadnym jest stanowisko powoda, który argumentował, że klauzula przewidująca pobieranie przez Towarzystwo, wygórowanej opłaty likwidacyjnej w formie i na zasadach opisanych w ogólnych warunkach ubezpieczenia na wypadek wcześniejszej wypłaty środków, stanowi niedozwoloną klauzulę umowną.

Oczywiście zaznaczenia wymaga, że wszelkie rozważania dotyczące abuzywności postanowienia umownego są czynione niejako na marginesie a to z uwagi na fakt, uznania przez sąd umowy w całości za bezwzględnie nieważną.

W myśl art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszają jego interesy.

Nie ulega wątpliwości, że postanowienia umowy ubezpieczenia, dotyczące opłaty likwidacyjnej, nie były z powodem uzgadniane indywidulanie.

Postanowienia określające zasady pobierania opłaty likwidacyjnej nie są świadczeniem głównym, tym bowiem jest ubezpieczenie życia powoda oraz gromadzenie środków na indywidualnym rachunku jednostek ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych. Ze strony powódki głównym świadczeniem jest obowiązek zapłaty składek, a ze strony pozwanego, wypłata określonych sum w razie śmierci ubezpieczonego w okresie ubezpieczenia lub dożycia do końca okresu ubezpieczenia.

Zatem zapisy o możliwości pobierania i sposobie ustalania wartości opłat związanych z wykupem mogą podlegać ocenie pod względem ich zgodności z dobrymi obyczajami i interesami konsumenta.

Dokonując oceny prawidłowości twierdzenia powoda, iż przedmiotowe postanowienia OWU są niedozwolone, sąd w całości podziela zapatrywania Sądu Najwyższego zawarte w wyroku z dnia 18 grudnia 2013 roku, sygn. I CSK 149/13 (publ. Biul.SN 2014/2/14, LEX nr 1413038, M.Prawn. 2014/17/923), w którym Sąd ocenił, że postanowienie ogólnych warunków umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, przewidujące, że w razie wypowiedzenia umowy przez ubezpieczającego przed upływem 15 lat od daty zawarcia umowy, ubezpieczyciel pobiera opłatę likwidacyjną powodującą utratę znacznej części zgromadzonych na rachunku ubezpieczającego środków finansowych, rażąco narusza interesy konsumenta i stanowi niedozwolone postanowienie umowne w świetle art. 385 ¹ zd. 1 k.c.

W przedmiotowej sprawie też miała miejsce taka sytuacja, bowiem powodowi, poza opisaną już wyżej utratą wartości jednostek do kwoty 7.219,03 zł. ( przy wpłacie sum alokowanych – 18.424 zł.) dodatkowo potrącono opłatę likwidacyjną w kwocie 5.414,27 zł, wypłacając mu jedynie 1.804,76 zł.

Zwrócić uwagę wypada, że postanowienia OWU generalnie nakładają na klienta obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej de facto kary umownej i tylko jego obciążają obowiązkiem zapłaty sumy pieniężnej w razie rezygnacji z umowy, nazwanej opłatą likwidacyjną, której na dodatek charakter i funkcja nie zostały wyjaśnione w ogólnych warunkach ubezpieczenia. Przyjęcie przez ubezpieczyciela takiej wersji, iż tylko klient ponosi koszty przy rezygnacji z umowy, stanowi nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść, jest więc rażącym naruszeniem interesów konsumenta.

Odnośnie kosztów umowy poniesionych przez pozwanego ubezpieczyciela należy przytoczyć, że wielokrotnie w postępowaniu przed Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów było podnoszone, że postanowienia OWU umów na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym dotyczące pobierania opłat likwidacyjnych są niedozwolonymi postanowieniami umownymi ze względu na ich rażące wygórowanie i przerzucanie niemal wszystkich kosztów związanych z akwizycją i ryzykiem ubezpieczeniowym na konsumenta, podczas gdy w umowie nie wyjaśnia się ani charakteru ani funkcji tej opłaty.

Resumując dotychczasowe rozważania należy stwierdzić, że umowa, do której przystąpił powód okazała się nieważne. Zgodnie z art. 410 § 2 kc i 405 kc świadczenie spełnione na podstawie nieważnej czynności prawnej jest nienależne i podlega zwrotowi, przy czym zobowiązanym do zwrotu nienależnego świadczenia jest pozwane Towarzystwo (...) S.A. będące ubezpieczycielem. Świadczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia stają się wymagalne po wezwaniu dłużnika do spełnienia świadczenia. W sprawie niniejszej pozwany ubezpieczyciel został wezwany do zapłaty w dniu, w którym otrzymał odpis pozwu tj. 4 września 2017r., dlatego sąd zasądził odsetki od dnia 5 września 2017r.

W pozostałym zakresie powództwo podlegało oddaleniu. W ocenie sądu nie ma potrzeby uzasadniania zarzutu nieważności umowy na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom skoro sąd uznał, iż nieważność umowy ma charakter bezwzględny. Niezrozumiałe jest natomiast żądanie zasądzenia od pozwanego (...) Bank S.A. kwoty objętej pozwem na podstawie art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c. czyli świadczenia nienależnego bowiem beneficjentem wpłat dokonywanych przez powoda był pozwany ubezpieczyciel oraz uznania, że postanowienia umowne odnoszące się do opłaty wysokości opłaty likwidacyjnej zamieszczone w rozdziale 8 (Opłaty) oraz zawarte w „Tabeli opłat i limitów składek do umowy ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym P. I.” (kod: 2009_ (...)_02_v.02) stanowiącej integralną część Umowy (...) nie wiążą stron z uwagi na to, że postanowienia te nie zostały uzgodnione indywidualnie z powodem, będącym konsumentem, a przy tym kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, bowiem powyższe nie należy do kompetencji sądu.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. zasądzając od pozwanych solidarnie na rzecz powoda koszty zastępstwa procesowego i opłaty skarbowej – 3.617 zł. i opłaty od pozwu – 831 zł.

Wyjaśnienia wymaga, iż pomimo zasądzenia obowiązku zwrotu świadczenia nienależnego wyłącznie od jednego pozwanego – (...) (...), także drugi pozwany Bank przyczynił się do złożenia pozwu, zainicjowania procesu i konieczności poniesienia kosztów postępowania przez powoda. Bank jako ubezpieczający był podmiotem uczestniczącym w zawieraniu umowy, to na skutek działania jego pracownika doszło do zawarcia przez powoda nieważnej umowy ubezpieczenia.

Sędzia

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)

3.  (...)

(...)

Sędzia

Sygn. akt: I C 816/17

PROTOKÓŁ

Dnia

Sąd Rejonowy w Nowym Sączu I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSR Grażyna Poręba

Protokolant: sekr. sąd. Urszula Bodziony - Mróz

na rozprawie rozpoznał sprawę z powództwa R. P. przeciwko TU na (...) S.A. we W., (...) Bankowi S.A. o zapłatę

Rozprawę rozpoczęto o godz. zakończono o godz.

Adnotacje:

Przewodniczący Protokolant