Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 17 czerwca 2020 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący sędzia Joanna Składowska (spr.)

Sędziowie Elżbieta Zalewska-Statuch

Barbara Bojakowska

Protokolant sekr. sąd. Justyna Raj

po rozpoznaniu w dniu 17 czerwca 2020 roku w Sieradzu

na rozprawie

sprawy z wniosku R. K.

z udziałem A. B. (1), E. T. (1) i I. C. (1)

o zmianę stwierdzenia nabycia spadku

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego w Wieluniu

z dnia 25 lutego 2020 roku, sygnatura akt I Ns 245/19

postanawia:

I.  oddalić apelację;

II.  zasądzić od R. K. solidarnie na rzecz A. B. (1), E. T. (1) i I. C. (1) 360 (trzysta sześćdziesiąt) złotych z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I Ca 167/20

UZASADNIENIE

Pismem z dnia 20 marca 2019 r. (data wpływu), skierowanym do Sądu Rejonowego w Wieluniu, R. K. wniósł o zmianę prawomocnego postanowienia Sądu Rejonowego w Wieluniu, sygn. akt I Ns 956/18 o stwierdzeniu nabycia spadku po J. G., zmarłym dnia 25 grudnia 2000 r. w S., ostatnim miejscu swego stałego zamieszkania, poprzez stwierdzenie nabycia spadku na podstawie testamentu sporządzonego przez spadkodawcę, który do całości spadku powołał R. K. oraz o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

Uczestniczki postępowania I. C. (1), E. T. (1) i A. B. (1), zakwestionowały autentyczność i ważność testamentu i wniosły o oddalenie wniosku.

Zaskarżonym postanowieniem z 25 lutego 2020 r., wydanym pod sygn. akt I Ns 245/19, Sąd Rejonowy w Wieluniu oddalił wniosek.

Rozstrzygnięcie zapadło przy następujących ustaleniach i wnioskach:

Spadkodawca J. G., syn S. i M., urodził się dnia (...) w S.. Miał trzy córki: A. B. (2) z domu G. córkę K. G., E. T. (2) z domu G. córkę M. T. oraz I. C. (2) z domu G. córkę M. T..

W 1975 r. J. G. zawarł związek małżeński z K. W.. Ze związku tego urodziła się córka A.. Z uwagi na ciągłe awantury i nadużywanie przez J. G. alkoholu, małżonkowie rozstali się po trzech latach małżeństwa. W 1980 r. został orzeczony rozwód. Córka A. nie utrzymywała kontaktów z ojcem. Kiedy była dzieckiem, to na ustalone z nią kontakty ojciec przychodził pijany i matka zabroniła odwiedzać córki pod wpływem alkoholu.

W 1982 r. J. G. poznał M. P., z którą żył w związku konkubenckim. Z tego związku urodziły im się dwie córki: I. i E.. Spadkodawca pracował (...), z którego został zwolniony z powodu pracy pod wpływem alkoholu. W późnijszym okresie ze względu na nadużywanie alkoholu nie mógł znaleźć pracy. Kolejny związek rozpadł się z uwagi na nadużywanie przez J. G. alkoholu oraz jego agresywne zachowanie.

W dniu 5 marca 1990 r. J. G. został po raz pierwszy przyjęty do Wojewódzkiego Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w W.. We wstępnym rozpoznaniu wskazano jako chorobę zasadniczą zespół uzależniania od alkoholu.

Wyrokiem z dnia 17 lipca 1990 r., wydanym w sprawie o sygn. akt C 42/90, Sąd Rejonowy w Wieluniu nakazał J. G., aby opróżnił lokal położony w W. przy ulicy (...). Po wyroku eksmisyjnym, J. G. wyprowadził się do matki.

W dniu 24 września 1991 r. J. G. został po drugi przyjęty do Wojewódzkiego Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w W.. We wstępnym rozpoznaniu wskazano jako chorobę zasadniczą zespół uzależnienia od alkoholu. Widoczne były u niego objawy odstawienia alkoholu. Po zastosowanym leczeniu objawy te ustąpiły.

W dniu 31 października 1991 r. został skierowany do Sądu Rejonowego w Wieluniu przez Prokuraturę Rejonową w Wieluniu akt oskarżenia przeciwko J. G. oskarżonemu o przestępstwo z art. 184 § 1 k.k. i inne, popełnione w ten sposób, że znęcał się moralnie i fizycznie nad M. P. i jej synami P. i D., zniszczył drzwi mieszkania oraz złośliwie uchylał się od płacenia alimentów na rzecz córek.

W dniu 24 listopada 1994 r. J. G. został przyjęty do Wojewódzkiego Zakładu (...) w P. na Oddział Detoksykacyjny z rozpoznaniem zespołu zależności alkoholowej. Wypisany z zakładu w dniu 2 grudnia 1994 r. po detoksykacji.

W dniu 18 września 1995 r. J. G. został przyjęty po raz trzeci do Wojewódzkiego Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w W.. We wstępnym rozpoznaniu wskazano jako chorobę zasadniczą majaczenie alkoholowe.

W dniu 1 marca 1996 r. J. G. został po czwarty przyjęty do Wojewódzkiego Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w W.. We wstępnym rozpoznaniu wskazano jako chorobę zasadniczą - stan predeliryjny w ZZA.

W dniu 1 kwietnia 1996 r. J. G. po raz piąty został przyjęty do Wojewódzkiego Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w W.. We wstępnym rozpoznaniu wskazano jako chorobę zasadniczą zespół organiczny encefalopatyczny, a jako współistniejące ZZA i nadciśnienie tętnicze.

W dniu 25 marca 1998 r. spadkodawca sporządził testament własnoręczny, który został otwarty i ogłoszony dnia 15 marca 2019 r. w Sądzie Rejonowym w Wieluniu, w sprawie o sygn. akt I Ns 197/19, na podstawie którego do całości spadku powołał swojego chrześniaka R. K..

W dniu 6 października 1999 r. J. G. po raz szósty został przyjęty do Wojewódzkiego Szpitala (...) w W.. We wstępnym rozpoznaniu wskazano jako chorobę zasadniczą majaczenia alkoholowe. W trakcie pobytu w placówce, w dniu 7 października 1999 r., z powodu silnego pobudzenia, dobijał się do drzwi i okien, rzucał krzesłami, wystąpiły halucynacje, stanowił zagrożenie dla siebie oraz innych pacjentów. Zastosowano przymus bezpośredni w formie pasów bezpieczeństwa. Stwierdzano majaczenia alkoholowe, zaburzoną orientację, halucynacje słuchowe i wzrokowe, lęk i niepokój.

J. G. zmarł 25 grudnia 2000 r. w S., jako rozwiedziony. Z karty zgonu, sporządzonej przez lekarza A. N. dla celów Urzędu Stanu Cywilnego wynika, iż przyczyną zgonu był alkoholizm przewlekły.

Prawomocnym postanowieniem z dnia 19 grudnia 2018 r., wydanym w sprawie o sygn. akt I Ns 956/18, Sąd Rejonowy w Wieluniu stwierdził, że spadek po J. G., synu S. i M. wraz z wchodzącym w skład spadku gospodarstwem rolnym nabyły na podstawie ustawy i z dobrodziejstwem inwentarza córki A. B. (2) z domu G. córka J. i K. oraz E. T. (1) oraz I. C. (1) - obie z domu G., córki J. i M. po 1/3 części każda z nich.

W ocenie Sądu pierwszej instancji, w przedstawionych okolicznościach brak jest podstaw do wzruszenia wskazanego orzeczenia, czy to przez jego uchylenie (art. 678 k.p.c.), czy przez zmianę ( art. 679 i 690 § 2 k.p.c.).

Wnioskodawca złożył co prawda własnoręczny testament spadkodawcy z dnia 25 marca 1998 r., w którym ten powołał R. K. do dziedziczenia, jednak wobec kwestionowania jego autentyczności i skuteczności przez uczestniczki postępowania, konieczne było zbadanie czy przedmiotowy testament jest ważny, a tym samym może stanowić podstawę stwierdzenia praw do spadku na rzecz wymienionej w nim osoby.

Przeprowadzony dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu badania pisma ręcznego wykazał, iż testament został sporządzony i podpisany przez spadkodawcę, zatem jest autentyczny.

Natomiast postępowanie dowodowe w pozostałym zakresie pozwoliło w ocenie Sądu, na konstatację, że sporządzenie testamentu nastąpiło w stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, co daję podstawę do stwierdzenia nieważności testamentu z przyczyn wymienionych w treści art. 945 § 1 k.c.

Jak zaważył Sąd pierwszej instancji, dla ważności testament niezbędne jest aby testator, po pierwsze, zdawał sobie sprawę, że sporządza akt ostatniej woli. Po drugie, miał zamiar taki akt sporządzić. Co do przesłanki braku swobody podjęcia decyzji i jej wyrażenia, przyjmuje się stanowisko, zgodnie z którym ta wada oświadczenia ostatniej woli obejmuje zarówno przypadki wynikające z samej osoby testatora (np. skutki jego choroby), jak i działanie pod przymusem psychicznym.

Oświadczenie woli testatora jest świadome, jeżeli w czasie sporządzania testamentu nie występowały żadne zaburzenia świadomości, a testator jasno i wyraźnie zdawał sobie sprawę, że sporządza testament określonej treści. Natomiast oświadczenie testatora jest swobodne, jeżeli spadkodawca nie kieruje się motywami intelektualnymi lub pobudkami uczuciowymi mającymi charakter chorobowy, nie pozostaje pod dominującym wpływem czyjejkolwiek sugestii i zachowuje wewnętrzne poczucie swobody postępowania.

Mając na uwadze w szczególności opinie biegłego sądowego psychiatry M. G., ale również zeznania przesłuchanych świadków oraz zainteresowanych, Sąd ustalił, iż istniejące u J. G. zaburzenia powodowały, że w dniu 25 marca 1998 r. nie mógł on działać z dostatecznym rozeznaniem i swobodą z uwagi na występującą u niego chorobę alkoholową w fazie chronicznej oraz zaburzenia psychotyczne.

Testament był sformułowany w sposób logiczny, jednak stan psychiczny testatora, na który wpływało uzależnienie od alkoholu, zmiany organiczne w ośrodkowym układzie nerwowym i halucynoza alkoholowa oraz okoliczności sporządzania testamentu powodowały brak świadomości i swobody podejmowania decyzji i wyrażenia woli.

Wobec nieważności testamentu aktualne jest dziedziczenie ustawowe, a zatem wniosek R. K. podlegał oddaleniu.

Wnioskodawca wniósł apelację od postanowienie Sądu Rejonowego, zaskarżając je w części, to jest w zakresie punktu 1 i podnosząc zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego w zakresie dania wiary zeznaniom świadków, w tym uczestniczek postępowania jak i opinii biegłych, w sytuacji, gdy opinie te pozostają w sprzeczności.

W konkluzji skarżący wniósł o:

1.  zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez uwzględnienie wniosku w całości;

ewentualnie o:

2.  uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji;

3.  zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych;

4) dopuszczenie dowodów w postaci dokumentacji lekarskiej,
pracowniczej i ubezpieczeniowej J. G. w liczbie 20 kart, na
okoliczność stanu J. G. w dacie testowania.

Uczestniczki domagały się oddalenia apelacji na koszt skarżącego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Wbrew zarzutom skarżącego, Sąd Rejonowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, w takim zakresie, na jaki zezwalały przeprowadzone dowody, po dokonaniu ich oceny zgodnie z kryteriami wskazanymi w art. 233 k.p.c.

Skuteczne postawienie zarzutu dokonania błędnych ustaleń, będących konsekwencją niewłaściwej oceny materiału dowodowego wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego. Wyrażenie przez stronę odmiennego poglądu, co do oceny poszczególnych dowodów jest jej prawem, jednakże możliwość przedstawienia innej wersji stanu faktycznego, nie świadczy jeszcze o nadużyciu swobodnej oceny dowodów. Jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł wyrażonych w art. 233 § 1 k.p.c. i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne.

Wbrew prezentowanej przez apelującego tezie, istnieje ścisła korelacja pomiędzy wnioskami opinii biegłego z zakresu psychiatrii M. G. a pozostałymi dowodami w postaci dokumentacji medycznej oraz zeznań świadków.

Dane wynikające z dokumentów oraz relacja osób pozostających w bliskich relacjach ze spadkodawcą, pozwalają na stworzenia obrazu postępującej choroby alkoholowej J. G., która ostatecznie, jak wynika z dokumentu w postaci karty zgonu, doprowadziła do śmierci spadkodawcy.

Odnosząc się do sformułowanych w uzasadnieniu środka zaskarżenia zastrzeżeń w stosunku do opinii biegłego z zakresu psychiatrii należy w pierwszym rzędzie podkreślić, że przedmiotem opinii biegłego nie jest przedstawienie faktów, lecz ich ocena na podstawie wiedzy fachowej (wiadomości specjalnych). Podważenie mocy dowodowej opinii, poprzez zakwestionowanie wiadomości specjalnych, do których biegli się odwołują, bądź wywodzenie z takiej opinii dalszych wniosków opartych na wiadomościach tego rodzaju, z uwagi na treść art. 278 § 1 k.p.c., może nastąpić wyłącznie poprzez przeprowadzenie dowodu z uzupełniającej opinii tych samych biegłych lub z opinii innego biegłego. Potrzeba powołania innego biegłego lub dalsze uzupełnienie przedstawionej opinii powinny jednak wynikać z okoliczności sprawy, a nie z samego niezadowolenia strony z dotychczasowej opinii. Dopuszczenia tego dowodu nie może zatem uzasadniać wyłącznie wniosek strony, lecz zawarte w tym wniosku konkretne uwagi i argumenty podważające miarodajność dotychczasowej opinii. W przeciwnym wypadku, wniosek taki musi być uznany za zmierzający wyłącznie do nieuzasadnionej zwłoki w postępowaniu, co winno skutkować jego pominięciem. Podsumowując, stosownie do treści art. 286 k.p.c., opinii kolejnego biegłego lub opinii uzupełniającej tego samego biegłego, można żądać jedynie w razie istnienia takiej potrzeby i nie może być ona przy tym jedynie wynikiem niezadowolenia strony z niekorzystnego dla niej wydźwięku konkluzji opinii (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 10 stycznia 2002 r., II CKN 639/99, niepubl., z 17 grudnia 1999 r., II UKN 273/99, OSNP 2001/8/284, 18 października 2001 r., IV CKN 478/00, niepubl.).

Wbrew zapatrywaniu apelującego nie zachodzi sprzeczność pomiędzy opiniami wydanymi przez biegłego sądowego psychiatrę M. G. oraz biegłego sądowego z zakresu kryminalistycznych badań pisma, podpisów i dokumentów M. H..

Po pierwsze, zakresy obu opinii i wiedzy specjalistycznej biegłych w żadnej mierze nie pokrywają się. Zgodnie ze zleceniem Sądu pierwszej instancji, biegły psychiatra miał wypowiedzieć się, czy w dacie sporządzania testamentu J. G. był zdolny do świadomego i swobodnego podejmowania decyzji i wyrażenia woli, natomiast biegły z zakresu badania pisma ręcznego określić, czy testament został sporządzony i podpisany osobiście przez spadkodawcę. Z powyższych względów opinia tego ostatniego żadną miarą nie mogła stać się podstawą ustaleń w zakresie stanu psychicznego testatora.

Niezależnie wszakże od tej kwestii warto zauważyć, że biegły z zakresu psychiatrii ani we wnioskach końcowych swej opinii, ani w jej treści nie stwierdził, że w momencie testowania spadkodawca znajdował się w stanie nietrzeźwości, co mogłoby pozostawać w opozycji do stwierdzenia biegłego M. H., iż w rękopisach nie stwierdza się typowych cech tzw. pogorszenia alkoholowego, tzn. stanu osoby sporządzającej kwestionowane zapisy i podpis będącej pod wpływem alkoholu.

Zaburzenia psychiczne skutkujące brakiem świadomości i swobody w podejmowaniu decyzji wyrażana woli nie wynikały u spadkodawcy z faktu, iż w chwili sporządzania miał znajdować się w stanie nietrzeźwości. Sąd pierwszej instancji żadną miarą nie poczynił takiego ustalenia. Stan psychiczny testatora w ten sposób oceniony wynikał natomiast z choroby alkoholowej. U J. G. występowało uzależnienie od alkoholu w fazie chronicznej oraz wtórne organiczne zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym. Z biegiem czasu i w wyniku ciągłego nadużywania alkoholu oraz współistniejących chorób somatycznych. np. nadciśnienia tętniczego. dochodziło do powstania wtórnych organicznych zmian w ośrodkowym układzie nerwowym. W dokumentacji medycznej kilkakrotnie odnotowano objawy wynikające z tych zmian, między innymi rozwlekłość wypowiedzi, drobiazgowość, czy spowolnienie psychoruchowe. Organiczne zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym wynikają ze zmian strukturalnych tkanki mózgowej i nie podlegają wycofaniu. Mają za to tendencje do pogłębiania się, szczególnie w sytuacji aktywnego uzależnienia od alkoholu, czy występowania nadciśnienia tętniczego. Kolejne hospitalizacje na Oddziale Psychiatrycznym w W. były już podyktowane powikłaniami uzależnienia w postaci stanów majaczenia alkoholowego. W tym okresie spożywany alkohol zaczął już u spadkodawcy powodować występowanie doznań psychotycznych i zaburzeń orientacji w czasie i przestrzeni. Lekarze badający szeroko opisują zwidywane przez niego nieistniejące postacie, nierealne sytuacje, w których uczestnictwo deklarował, czy wypowiadane treści urojeniowe. Doznania te powodowały u testatora lęk i niepokój oraz wpływały na jego zachowanie i podejmowane decyzje. Objawy takie występowały również w okresach między pobytami w szpitalu, a nie tylko bezpośrednio przed nimi. Doznania psychotyczne występowały również przy zachowanej orientacji, co może sugerować nie tylko stany majaczenia alkoholowego, ale również elementy halucynozy alkoholowej, tym bardziej że testator nie kontynuował leczenia farmakologicznego.

Przewlekły chroniczny alkoholizm, przebiegający z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego, wpływał również znacząco na procesy motywacyjne.

To zatem występujące uzależnienie i wynikające z niego zaburzenia, a nie stan po spożyciu alkoholu powodowały, że w całym okresie, a nie jedynie w chwili sporządzania testamentu spadkodawca miał wyłączoną świadomość podejmowanych decyzji i z dużym prawdopodobieństwem nie miał zdolności do podejmowania decyzji w sposób swobodny. Jego myślenie i działanie nakierowane było na zdobywanie i spożywanie alkoholu.

W świetle powyższego, apelacja podlegała na podstawie art. 385 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oddaleniu jako bezzasadna.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 520 § 2 k.p.c., zasądzając od wnioskodawcy na rzecz uczestników postępowania kwotę 360 złotych, stanowiącą opłatę za czynności adwokata, określoną na podstawie § 6 pkt 2 i § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. poz. 1800 ze zm.).