Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 27 stycznia 2016 roku

Sąd Okręgowy w Krakowie Wydział II Cywilny – Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Jarosław Tyrpa (sprawozdawca)

Sędziowie: SO Krzysztof Wąsik

SR (del.) Joanna Czernecka

po rozpoznaniu w dniu 27 stycznia 2016 roku w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy ze skargi M. N.

przy uczestnictwie Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Krakowa – Podgórza w Krakowie

na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki w sprawie toczącej się przed Sądem Rejonowym dla Krakowa – Podgórza w Krakowie o zniesienie współwłasności (sygn. akt I Ns 337/15/P)

postanawia:

I.  stwierdzić, że w postępowaniu toczącym się przed Sądem Rejonowym dla Krakowa – Podgórza w Krakowie pod sygnaturą I Ns 337/15/P doszło do naruszenia prawa skarżącego M. N. do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki;

II.  przyznać skarżącemu od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Krakowa Podgórza w Krakowie kwotę 4000 (cztery tysiące) złotych;

III.  w pozostałej części skargę oddalić;

IV.  zwrócić skarżącemu kwotę 100 (sto) złotych uiszczonych tytułem opłaty od skargi;

V.  zasądzić od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Krakowa – Podgórza w Krakowie na rzecz skarżącego M. N. kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania skargowego.

SSO Krzysztof Wąsik SSO Jarosław Tyrpa SSR Joanna Czernecka

UZASADNIENIE

Pismem z dnia 9 grudnia 2015 r. M. N. złożył skargę na przewlekłość postępowania w sprawie toczącej się przed Sądem Rejonowym dla Krakowa – Podgórza w Krakowie, sygn. akt I Ns 337/15/P. Domagał się stwierdzenia przewlekłości w sprawie, zlecenia Sadowi rozpoznającemu sprawę podjęcia odpowiednich czynności, w tym niezwłocznego wyznaczenia terminu rozprawy i rozpoznanie wniosku o zabezpieczenie, zasądzenia od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Krakowa – Podgórza w Krakowie kwoty 8 000 zł oraz zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego. W uzasadnieniu skarżący wskazał, że mimo upływu 8 miesięcy od dnia złożenia wniosku, do dnia złożenia skargi nie został rozpoznany wniosek o zabezpieczenie (mimo obowiązku jego bezzwłocznego rozpoznania) ani nie wyznaczono terminu rozprawy. Pomimo złożenia w maju 2015 r. wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie pełnomocnika z urzędu, dopiero w listopadzie uczestniczka J. W. (1) została wezwana do uzupełnienia braku formalnego wniosku. Sąd Rejonowy nie ustosunkował się również do pism wnioskodawców z dnia 10 lipca 2015 r. i 7 września 2015 r., w których wnioskodawcy wnieśli o wyrażenie zgody na złożenie odpowiedzi na twierdzenia uczestników, zarzuty i wnioski dowodowe. W piśmie tym wnieśli nadto o rozpoznanie złożonego uprzednio wniosku o zabezpieczenie i wyznaczenie rozprawy. Mimo jego ponownego złożenia w dniu 24 września 2015 r., do dnia złożenia skargi pełnomocnik wnioskodawców nie otrzymał z Sądu żadnej odpowiedzi. Uzasadniając wysokość żądanej kwoty skarżący wskazał, iż dalszy brak zabezpieczenia oznacza dla niego przedłużający się stan braku możliwości korzystania z nieruchomości wspólnej.

W odpowiedzi na skargę Skarb Państwa - Sąd Rejonowy dla Krakowa – Podgórza w Krakowie wniósł o oddalenie skargi jako nieuzasadnionej. Wskazał, że pismem z dnia 24 marca 2015 r. M. N., M. K. oraz A. K. wnieśli o zniesienie współwłasności nieruchomości i ustanowienie odrębnej własności lokali. Zarządzeniem z dnia 30 marca 2015 r. przewodniczący zarządził doręczenie odpisu wniosku uczestnikom wzywając ich do złożenia odpowiedzi na wniosek w terminie miesiąca. Kolejne pisma w sprawie uczestnicy wysyłali po otrzymaniu odpisów wniosku, w których zwracali się z wnioskami o przedłużenie terminu do wniesienia odpowiedzi na pismo wnioskodawców inicjujące postępowanie. W dniu 29 maja 2015 r. uczestnicy M. Ł. (1), J. Ł., M. Ł. (2) oraz uczestniczka J. W. (1) wnieśli o przedłużenie terminów do złożenia odpowiedzi na wniosek. Zarządzeniem z dnia 29 maja 2015 r. przewodnicząca uwzględniła je przedłużając termin do dnia 30 czerwca 2015 r. Pismem z dnia 3 czerwca 2015 r. uczestnik M. L. także wniósł o przedłużenie wniosku o złożenie odpowiedzi na pismo wnioskodawców. Dopiero po przedłużonym terminie składania odpowiedzi na wniosek m.in. skarżącego, uczestnicy składali pisma z dnia 30 czerwca 2015 r. oraz 3 lipca 2015 r., przy czym uczestniczka J. W. (2) wnosiła w sprawie jeszcze trzykrotnie - 30 czerwca, 31 lipca r. oraz 30 października 2015 r. - o ponowne przedłużenie terminu do złożenia odpowiedzi na wniosek. Wnioskodawcy pismami z dnia 7 lipca oraz 10 września 2015 r. wnieśli o wyrażenie zgody na złożenie kolejnego pisma - repliki na stanowiska uczestników. Zarządzeniem z dnia 20 października skierowane zostało wezwanie do uzupełnienia braków wniosku o zwolnienie od kosztów postępowania i ustanowienie pełnomocnika z urzędu dla uczestniczki J. W. (1), która kolejnymi pismami wnosiła jednocześnie o przedłużenie terminu do wniesienia odpowiedzi na wniosek. Braki zostały uzupełnione dnia 21 listopada 2015 r. Postanowieniem z dnia 10 grudnia 2015 r. Sąd po analizie wniosku oraz pisemnych odpowiedzi uczestników postępowania oddalił wniosek o zabezpieczenie, jednocześnie zawieszając z urzędu postępowanie do czasu uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności udziałów dłużnika J. K. w nieruchomości objętej wnioskiem w niniejszej sprawie. Do zawieszenia doszło z uwagi na istotność rozstrzygnięcia w sprawie o sygn. akt XII Co 120/15/P dla sprawy zniesienia współwłasności.

Skarb Państwa wskazał także, że Sąd Rejonowy dla Krakowa - Podgórza w Krakowie od lat notuje jedne z najwyższych w kraju liczby wpływu spraw o zniesienie współwłasności, a referaty Wydziału I Cywilnego są w tym zakresie poważnie obciążone, co istotnie wpływa na czas rozpatrywania spraw. Odnosząc się do zarzutów skarżącego podał, że Sąd nie mógł rozpoznać wniosku o zabezpieczenie opierając się jedynie na twierdzeniach wnioskodawców, bez uprzedniego otrzymania stanowiska uczestników. Z uwagi na stopień skomplikowania sprawy, niemożliwym było dotrzymanie pierwotnego miesięcznego terminu do wniesienia odpowiedzi na wniosek, co uniemożliwiało porównanie stanowiska stron w sprawie. Zarzut niewyrażenia zgody na złożenie odpowiedzi na pisma uczestników jest chybiony. Z uwagi na liczbę uczestników i ich rozbieżne stanowiska, oczekiwanie na wyrażenie zgody przez Sąd na złożenie odpowiedzi na pisma stron może przedłużać postępowanie w obliczu mnożącej się niemerytorycznej korespondencji. Argument ten nie jest trafny w sytuacji, gdy strona unikała odnoszenia się do stanowiska pozostałych uczestników postępowania. Wyznaczenie rozprawy należy do przewodniczącego, gdy sprawa znajduje się na etapie na to pozwalającym. W sprawie nie doszło do złożenia odpowiedzi na wniosek przez wszystkich uczestników, a nadto zachodziły przesłanki zawieszenia postępowania. Wskazując na charakter postępowania o zniesienie współwłasności, liczbę uczestników i stopień skomplikowania Skarb Państwa wskazał, że z zasady takie sprawy toczą się długo. Mając na uwadze stopień obciążenia Wydziału i Sekretariatu, nie jest zasadnym oczekiwanie podejmowania wszelkich czynności natychmiast. Sąd w przedmiotowej sprawie dokonywał wszystkich czynności bez nieuzasadnionej zwłoki.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Stosownie do treści art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 roku o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. z 2004 roku, Nr 179, poz. 1843 ze zm.) przewlekłość postępowania zachodzi, jeżeli postępowanie w sprawie trwa dłużej, niż to konieczne dla wyjaśnienia tych okoliczności faktycznych i prawnych, które są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Dla stwierdzenia, czy w sprawie doszło do przewlekłości postępowania, należy w szczególności ocenić terminowość i prawidłowość czynności podjętych przez sąd, w celu wydania w sprawie rozstrzygnięcia co do istoty, uwzględniając charakter sprawy, stopień faktycznej i prawnej jej zawiłości, znaczenie dla strony, która wnosi skargę, rozstrzygniętych w niej zagadnień oraz zachowanie się stron, a w szczególności strony, która zarzuca przewlekłość postępowania.

Analizując terminowość i prawidłowość podjętych w sprawie czynności, uwzględniając charakter sprawy, stopień jej skomplikowania, jak również jej znaczenie dla skarżącego, nie sposób jest odeprzeć zarzutu skarżącego, iż w istocie w toku prowadzonego przez Sąd Rejonowy dla Krakowa – Podgórza w Krakowie postępowania doszło do naruszenia jego prawa do rozpoznania sprawy bez uzasadnionej zwłoki. Wskazują na to trzy okoliczności.

Po pierwsze, zawarty we wniosku wszczynającym postępowanie w sprawie wniosek o udzielenie zabezpieczenia został rozpoznany dopiero w dniu 10 grudnia 2015 roku, a zatem po ośmiu miesiącach od daty jego złożenia. Tymczasem - w świetle art. 737 k.p.c. - wniosek o udzielenie zabezpieczenia podlega rozpoznaniu bezzwłocznie, nie później jednak niż w terminie tygodnia od dnia jego wpływu. Zarzuty odpowiedzi na skargę, iż Sąd Rejonowy nie mógł orzec w przedmiocie tego wniosku bez poznania stanowiska uczestników, pozostają w zupełnym oderwaniu od roli i charakteru postępowania zabezpieczającego, które może zostać wszczęte nawet przed wytoczeniem sprawy (art. 733 k.p.c.), a zatem w sytuacji, w której obowiązany w ogóle nie będzie mieć możliwości złożenia swojego stanowiska w sprawie. Z tego też względu wniosek o zabezpieczenie – zgodnie z art. 738 k.p.c. – sąd rozpoznaje w jego granicach, biorąc za podstawę orzeczenia materiał zebrany w sprawie. To uprawniony, który nie przedstawił i należycie nie uprawdopodobnił zarówno roszczenia jak i interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia (art. 730 ¹ § 1 k.p.c.) musi liczyć się z możliwością oddalenia takiego wniosku. W każdym zaś razie brak stanowiska obowiązanego nie stanowi przeszkody w rozpoznaniu takiego wniosku, a zatem oczekiwanie przez Sąd Rejonowy na stanowisko obowiązanych w celu rozpoznania wniosku nie było uzasadnione.

Po drugie, postępowanie przed Sądem Rejonowym w okresie od dnia 24 marca 2015 roku (data wpływu wniosku) do dnia 10 grudnia 2013 roku (data rozpoznania wniosku o udzielenie zabezpieczenia i zawieszenia postępowania) ograniczyło się wyłącznie do czynności formalnych, które trudno określić mianem efektywnych. Polegały one na zobowiązaniu uczestników (z doręczeniem odpisu wniosku) do złożenia odpowiedzi na wniosek w terminie miesięcznym, przedłużeniu zakreślonego im terminu, jak również na czynności związanej z wezwaniem jednej z uczestniczek do usunięcia braków wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie pełnomocnika z urzędu, podjętej pięć miesięcy po wpływie tego wniosku (wpływ wniosku w dniu 21 maja 2015 roku; wezwanie do usunięcia braków w dniu 31 października 2015 roku). Wniosek ten do chwili obecnej nie został rozpoznany, choć braki usunięto w dniu 23 listopada 2015 roku. Rację ma odpowiedź na skargę, że postępowania o zniesienie współwłasności należą do jednych z najbardziej skomplikowanych i wielowątkowych, niemniej nie oznacza to, że sąd, poprzez akceptację wniosków uczestników, może doprowadzać do sytuacji, w której kolejne wnioski strony (uczestniczki J. W. (3)) o przedłużenie terminu skutkują brakiem jej stanowiska, pomimo upływu półrocznego terminu od doręczenia odpisu wniosku. Właśnie mając na względzie skomplikowany i złożony charakter tego typu postępowań sąd winien dyscyplinować strony postępowania i wykorzystywać instrumenty jakie dają mu przepisy prawa procesowego, w tym w szczególności możliwość informacyjnego wysłuchania stron w kierunku zadecydowania o sposobie zniesienia współwłasności, z uwzględnieniem kryteriów pierwszeństwa podziału fizycznego (art. 211 k.c.). Nie można przy tym powiedzieć, by sprawa była na tyle skomplikowana, aby strona w miesięcznym terminie nie mogła złożyć odpowiedzi na wniosek, a taki termin Sąd Rejonowy zakreślił uczestnikom postępowania. Nieruchomość będąca przedmiotem podziału jest zabudowana budynkiem z dziewięcioma lokalami, a i liczbna współwłaścicieli nie jest duża.

Po trzecie, w aktach sprawy brak jest reakcji Sądu na wniosek skarżącego o zezwolenie na złożenie pisma przygotowawczego. Można, jak czyni to odpowiedź na skargę, uznać za pożądaną sytuację, w której strona wraz z wnioskiem o zezwolenie na złożenie takiego pisma od razu pismo to dołączy, niemniej jednak przepisy obowiązującego prawa takiego obowiązku nie zawierają. Dla oceny zarzutów skargi nie jest istotne to, że wnioskodawcy pisma przygotowawczego nie złożyli jednocześnie z wnioskiem o zezwolenie na jego złożenie, ale to, że nie było żadnej reakcji Sądu na ich wniosek o udzielenie takiego zezwolenia. Tymczasem stosowny wniosek składany był trzykrotnie: 10 lipca 2015 roku (k. 165), 7 września 2015 roku (k. 167) i 24 września 2015 roku (k. 170). W tych dwóch ostatnich wnioskach wnioskodawcy domagali się również rozpoznania ich wniosku o udzielenie zabezpieczenia i wyznaczenia terminu rozprawy. Żaden z tych wniosków nie został rozpoznany, poza wnioskiem o zabezpieczenie, który został rozpoznany w dniu 10 grudnia 2015 roku.

Opóźnień w rozpoznaniu sprawy i podejmowaniu w niej czynności w kontekście stwierdzenia przewlekłości postępowania, nie można usprawiedliwiać brakami kadrowymi, nawet jeśli odpowiedzialność za ich wystąpienie nie leży po stronie Sądu (Sędziów orzekających czy Przewodniczącego Wydziału), na co zwraca uwagę odpowiedź na skargę. Wprowadzenie do polskiego porządku prawnego skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki było skutkiem przyjętych przez państwo polskie zobowiązań międzynarodowych i orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który w wyroku z dnia 26 października 2000 roku w sprawie Kudła przeciwko Polsce (skarga nr 30210/96) stwierdził, że w krajowym porządku prawnym brak jest instrumentu prawnego zapewniającego skarżącym dochodzenie prawa do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie w rozumieniu art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Obowiązek przestrzegania przyjętych zobowiązań międzynarodowych i zapewnienia obywatelom ochrony w celu ich dochodzenia spoczywa na państwie jako takim. Dlatego też obowiązek zorganizowania warunków należytego sprawowania władzy jurysdykcyjnej spoczywa na wszystkich jego władzach (organach). Nie można go odnosić tylko do organów władzy sądowniczej (wymiaru sprawiedliwości). Państwo ma więc obowiązek takiego zorganizowania warunków sprawowania władzy jurysdykcyjnej (w tym zapewnienia optymalnej obsady kadrowej), aby nie dochodziło do przewlekłości postępowania (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2005 r., III SPP 34/05, OSNP 2005 nr 20, poz. 327 oraz z dnia 3 czerwca 2005 r., III SPP 109/05, OSNP 2006 nr 1-2, poz. 33). Podniesiony przez Skarb Państwa brak zapewnienia należytej kadry do obsługi referatów sędziów i ich nadmierne obciążenia, jakkolwiek faktycznie uniemożliwiające sprawne rozpoznawanie spraw, nie może jednak usprawiedliwiać państwa, jako podmiotu naruszającego postanowienia Konwencji. Wskazywanej przy tym w odpowiedzi na skargę sytuacji nie można także uznać za nagłej, nieprzewidywalnej i przejściowej, która nie daje się możliwa do zapobieżenia przy założeniu sprawnej organizacji działania wymiaru sprawiedliwości. Władze państwowe (ustawodawcza, wykonawcza) powinny podjąć bowiem przedsięwzięcia (legislacyjne, organizacyjne, finansowe), które pozwoliłyby na rozpoznanie spraw bez nieuzasadnionej zwłoki. Konwencja nakłada bowiem na państwa obowiązek zorganizowania systemu prawnego w sposób umożliwiający sądom spełnienie wymagań art. 6 ust. 1 Konwencji (por. orzeczenie ETPCz z dnia 13 lipca 1983 r., skarga nr 8737/79, w sprawie Zimmermann i Steiner przeciwko Szwajcarii).

W świetle powyższego Sąd Okręgowy orzekł jak w punkcie I sentencji na podstawie art. 12 ust. 2 powołanej ustawy, zgodnie z którym uwzględniając skargę, sąd stwierdza, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiła przewlekłość postępowania.

Stosownie do treści art. 12 ust. 4 powołanej ustawy uwzględniając skargę, sąd na żądanie skarżącego przyznaje od Skarbu Państwa sumę pieniężną w wysokości od 2000 zł do 20 000 zł. Żądaną przez skarżącego kwotę 8000 zł należy uznać za wygórowaną. Postępowanie w Sadzie Rejonowym trwa 10 miesięcy, z czego za przewlekłego nie sposób uznać dotyczącego okresu doręczenia odpisu wniosku i zakreślenia uczestnikom odpowiedzi na wniosek. Za przewlekły niewątpliwie należy uznać okres ośmiomiesięcznej zwłoki w rozpoznaniu wniosku o zabezpieczenie, jak również okres od upływu terminu do złożenia odpowiedzi na wniosek, z uwzględnieniem koniecznego czasu na rozpoznanie wniosku J. W. (1) o zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Mając na względzie te okoliczności w ocenie Sądu Okręgowego wystarczającą rekompensatą za naruszenie prawa skarżącego będzie zasądzenie kwoty 4000 zł. Kwota ta, przy uwzględnieniu czasu trwania postępowania w sprawie, uwzględnia również kryteria wyznaczone przez Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu nakazujące odnoszenie przewlekłości do czasu trwania postępowania, nie zaś do samego okresu przewlekłości (por. wyrok z dnia 7 lipca 2015 roku Rutkowski i inni przeciwko Polsce, skarga nr 72287/10, 13927/11 oraz 46187/11).

Nie było uzasadnione żądanie nakazania Sądowi Rejonowemu podjęcia czynności wyznaczenia rozprawy w niniejszej sprawie. Jakkolwiek konieczności wyznaczenia rozprawy w niniejszej sprawie nie sposób kwestionować, to jednak wydaniu tego typu zaleceń stała na przeszkodzie okoliczność, że obecnie postępowanie zostało zawieszone. Prawidłowość decyzji Sądu Rejonowego co do konieczności zawieszenia postępowania na obecnym etapie postępowania w sytuacji, gdy nabywca udziałów na licytacji jest jednocześnie uczestnikiem niniejszego postępowania, dokona musi sąd wyższej instancji wobec wniesienia zażalenia, nie zaś Sąd rozpoznający niniejszą skargę. Nie jest bowiem rolą Sądu rozpoznającego skargę na przewlekłość postępowania ocena merytorycznych decyzji Sądu, które podlegają zaskarżeniu w drodze instancji. Nakazanie Sądowi Rejonowemu wyznaczenia rozprawy stanowiłoby w istocie taką ingerencję i zastępowałoby instancyjny tok kontroli.

Wobec uwzględnienia skargi zwrotowi na rzecz skarżącego, w trybie art. 17 ust. 3 ustawy, podlegała uiszczona tytułem opłaty od skargi kwota 100 złotych. Z tego względu nie orzeczono o obowiązku zwrotu kosztów postępowania skargowego od Skarbu Państwa na rzecz skarżącego.

Wobec stwierdzenia przewlekłości uzasadnione jest zasądzenie kosztów postępowania skargowego, przy odpowiednim zastosowaniu art. 98 k.p.c. Na zasądzoną w punkcie V postanowienia kwotę 120 zł złożyło się wynagrodzenie pełnomocnika skarżącego, obliczone stosownie do § 14 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jednolity - Dz. U. z 2013 roku, poz. 461), mającego zastosowanie w niniejszej sprawie z uwagi na datę wpływu skargi.

SSO Krzysztof Wąsik SSO Jarosław Tyrpa SSR Joanna Czernecka