Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 listopada 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Jerzy Geisler

Sędziowie: SSA Ewa Staniszewska

SSA Bogdan Wysocki (spr.)

Protokolant: protokolant Halszka Mróz

po rozpoznaniu w dniu 20 listopada 2018 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa Zakłady (...) Sp. z o.o. w K.

przeciwko M. G.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 23 sierpnia 2017 r. sygn. akt XVIII C 1378/16

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda 4.050 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Ewa Staniszewska Jerzy Geisler Bogdan Wysocki

Sygn. akt I ACa 144/18

UZASADNIENIE

Powód Zakłady (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w K. wniósł pozew przeciwko pozwanemu M. G. o uznanie za bezskuteczną w stosunku do niego umowy darowizny nieruchomości z dnia 10 września 2014 r. zawartej pomiędzy A. G. a M. G. przed notariuszem K. W. (rep. (...) nieruchomości położonej w miejscowości N. (gmina W.), stanowiącej niezabudowaną działkę nr (...) o powierzchni 9,900 ha, dla której Sąd Rejonowy w Trzciance, VI Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w C. prowadzi księgę wieczystą pod nr (...) oraz nieruchomości położonej w miejscowości N. (gmina W.), stanowiącej niezabudowaną działkę nr (...) o powierzchni 19,6986 ha, dla której Sąd Rejonowy w Trzciance, VI Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w C. prowadzi księgę wieczystą pod nr (...). Powód wniósł również o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania, w tym również kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 23 sierpnia 2017 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu uznał za bezskuteczną w stosunku do powoda umowę darowizny z dnia 10 września 2014 r., na mocy której A. G. zbył na rzecz M. G. nieruchomość położoną w miejscowości N., stanowiącą niezabudowaną działkę nr (...) o powierzchni 19.69.86 ha, dla której Sąd Rejonowy w Trzciance prowadzi księgę wieczystą o nr (...) (pkt 1); uznał za bezskuteczną w stosunku do powoda umowę darowizny z dnia 10 września 2014 r., na mocy której A. G. zbył na rzecz M. G. nieruchomość położoną w miejscowości N., stanowiącą niezabudowaną działkę nr (...) o powierzchni 9.90.00 ha, dla której Sąd Rejonowy w Trzciance prowadzi księgę wieczystą o nr (...) (pkt 2), kosztami procesu obciążył pozwanego i na tej podstawie zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 8.190 zł tytułem zwrotu kosztów wpisu oraz kwotę 7.217 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt 3).

Podstawą rozstrzygnięcia były następujące ustalenia i wnioski.

Pozwany M. G. oraz A. G. są braćmi. Pochodzą z wielodzietnej rodziny mieszkającej we wsi N..

M. G. od 1975 roku tj. od czasów studiów mieszka w P.. Ma wykształcenie wyższe - jest m.in. florystą, łąkarzem i pracuje na Uniwersytecie Przyrodniczym, posiada tytuł profesora oraz uprawnienia eksperta przyrodniczego do programów rolno-środowiskowych.

A. G. mieszkał cały czas w gospodarstwie rolnym przekazanym mu przez rodziców na początku lat 80-tych w zamian za opiekę. Formalnie jest właścicielem 23 ha ziemi, jednak przez wiele uprawiał również około 60 ha gruntów użyczonych mu przez sąsiadów. Ponadto zajmował się uprawą bydła i trzody chlewnej. Około 10 lat temu zaciągnął kredyt we frankach szwajcarskich, odpowiadający kwocie około 450.000 zł, żeby rozbudować świniarnię. Następnie prze kilka lat hodował świnie dla (...) firmy, za co otrzymywał zapłatę. (...) tej zaprzestał około 5 lat temu.

Agencja Nieruchomości Rolnych dysponowała gruntami położonymi w miejscowości N., które przeznaczyła do sprzedaży w drodze ograniczonych przetargów. Ograniczenie polegało na tym, że w przetargu mogły uczestniczyć wyłącznie osoby fizyczne spełniające warunki określone w przepisach o kształtowaniu ustroju rolnego zamierzające utworzyć lub powiększyć gospodarstwo rodzinne w rozumieniu tych przepisów, które są rolnikami posiadającymi gospodarstwo rolne w gminie, na obszarze której położona jest nieruchomość wystawiana do przetargu, oraz zamierzającymi powiększyć to gospodarstwo. Pozwany był zainteresowany jedną z nieruchomości oferowanych do sprzedaży, jednak nie spełniał wymogów formalnych, aby przestąpić do przetargu. Wymogi takie natomiast spełniał jego brat A. G., który wraz z żoną mieszkał w miejscowości N. i prowadził tam gospodarstwo rolne. Aby obejść przepisy ograniczające możliwość nabycia nieruchomości przez pozwanego, bracia zawarli umowę zlecenia powierniczego nabycia nieruchomości. Na jej podstawie 10 sierpnia 2006 r. A. G., reprezentowany przez M. G., przystąpił do przetargu ustnego ograniczonego, w wyniku którego uzyskał prawo do nabycia nieruchomości oznaczonej jako działka nr (...), o powierzchni 19,6986 ha, w obrębie N., gmina W., w skład której wchodziły łąki trwałe i rowy. Jako uzasadnienie swojego wniosku na nabywcę wyłonionego w drodze przetargu z dnia 10 sierpnia 2006 r. A. G. podał powiększenie gospodarstwa rolnego.

17 sierpnia 2006 r. A. G. zawarł z pozwanym przedwstępną warunkową umowę sprzedaży, na mocy której A. G. zobowiązał się sprzedać pozwanemu własność całej niezabudowanej nieruchomości rolnej stanowiącej działkę nr (...), o obszarze 19,6986 ha, za cenę w kwocie 130.000 zł pod warunkiem nabycia przez sprzedającego prawa własności przedmiotowej nieruchomości, w terminie do dnia 29 grudnia 2006 r., a pozwany zobowiązał się własność przedmiotowej nieruchomości pod wyżej wskazanym warunkiem w wyżej wskazanym terminie kupić.

Nieruchomość stanowiąca działkę nr (...) została nabyta na mocy aktu notarialnego w dniu 3 października 2006 r. przez małżonków A. G. i T. G. do ich majątku wspólnego od Skarbu Państwa – Agencji Nieruchomości Rolnych za cenę 124.750 zł. Strony umowy potwierdziły, że na poczet ceny kupujący zapłacili już sprzedającemu kwotę 37.582,12 zł oraz uzgodniły, że resztę ceny w kwocie 87.167,88 zł kupujący zobowiązują się solidarnie zapłacić sprzedającemu gotówką w osiemnastu ratach półrocznych.

Cenę nabycia nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) uiścił pozwany M. G. ze swego osobistego rachunku bankowego w następujących transzach: 17.482,12 zł w dniu 18.09.2006 r.; 6.278,54 zł w dniu 2.04.2007 r.; 8.043,15 zł w dniu 25.09.2007 r.; 9.551,16 zł w dniu 19.02.2009 r.; 11.319,75 zł w dniu 29.09.2008 r.; 6.927,30 zł w dniu 21.02.2009 r.; 6.629,31 zł w dniu 28.09.2009 r.; 5.997,21 zł w dniu 25.02.2010 r.; 6.195,87 zł w dniu 17.09.2010 r.; 8.757,81 zł w dniu 24.02.2011 r.; 12.087,30 zł w dniu 28.09.2011 r.; 9.849,15 zł 27.02.2012 r.; 10.972,74 zł w dniu 24.09.2012 r.; 11.931,21 zł w dniu 25.02.2013 r.; 12.617,49 zł w dniu 25.09.2013 r.; 9.187.38 zł w dniu 19.02.2014 r.; 28.512,23 zł w dniu 23.07.2014 r.

Wnioskiem z dnia 6 listopada 2006 r. pozwany zwrócił się do Agencji Nieruchomości Rolnych o wyrażenie zgody na przekazanie przez A. i T. G. własności nieruchomości rolnej położonej w obrębie wsi N., działki nr (...).

Pismem z dnia 13 listopada 2006 r. Agencja Nieruchomości Rolnych w P. odpowiedziała, że nie wyraża na powyższe zgody, gdyż pozwany nie spełnia warunków do wzięcia udziału w przetargu, a wyrażenie przez Agencję zgody na przejęcie przez pozwanego własności nieruchomości, ale i obowiązku zapłaty, narażałoby Agencję na zarzut działania zmierzającego do obejścia prawa w przetargach ograniczonych.

Umową z dnia 8 grudnia 2006 r. A. G. i T. G. jako wydzierżawiający przekazali na okres 10 lat pozwanemu jako dzierżawcy gospodarstwo rolne o powierzchni 19,6986 ha, nieruchomości oznaczonej jako działka nr (...).

W 2008 r. Agencja przestąpiła do realizacji kolejnego ograniczonego przetargu na grunty położone w N.. Ponownie pozwany był zainteresowany nabyciem nieruchomości, jednak nie spełniał warunków formalnych, uprawniających go do przystąpienia do przetargu. Ponownie więc M. G. zawarł z bratem umowę zlecenia powierniczego nabycia nieruchomości. W dniu 22 października 2008 r. A. G. przystąpił do przetargu ustnego ograniczonego, w wyniku którego uzyskał uprawnienie do nabycia nieruchomości oznaczonej jako działka nr (...), o powierzchni 9,900 ha, w obrębie N., gmina W..

25 listopada 2008 r. małżonkowie A. i T. G. nabyli ze swojego majątku dorobkowego do majątku wspólnego, od Skarbu Państwa – Agencji Nieruchomości Rolnych, nieruchomość stanowiącą działkę nr (...), o powierzchni 9,9000 ha, położoną w miejscowości N., gmina W., dla której Sąd Rejonowy w Trzciance prowadzi księgę wieczystą nr Kw nr (...), za cenę 124.300 zł.

Cenę nabycia powyższej nieruchomości, stanowiącej działkę nr (...) uiścił pozwany ze swego osobistego rachunku bankowego w następujących transzach: 13.000 zł w dniu 15.10.2008 r.; 12.278,40 zł w dniu 24.11.2008 r.; 3.494,50 zł w dniu 16.11.2009 r.; 3.161,34 zł w dniu 29.03.2010 r.; 3.266,04 zł w dniu 9.11.2010 r.; 4.616,52 zł w dniu 29.03.2011 r.; kwota 6.371,60 zł w dniu 9.11.2011 r.; 5.191,80 zł w dniu 27.03.2012 r.; 5.796,44 zł w dniu 21.11.2012 r.; 6.289,32 zł w dniu 28.03.2013 r.; 6.651,08 zł w dniu 13.11.2013 r.; 4.842,96 zł w dniu 29.03.2014 r.; 40.079,20 zł w dniu 23.07.2014 r.

A. G. rozpoczął współpracę z Zakładami (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w K. w maju 2014 r., kiedy nabył od nich pierwszą partię krów za kwotę około 270.000 zł. Ponieważ wywiązywał się ze swoich zobowiązań finansowych został uznany przez firmę (...) za wiarygodnego klienta. W dniu 4 lipca 2014 r. powód zawarł z A. G. jako kupującym kolejną umowę sprzedaży, której przedmiotem było 20 sztuk krów, za cenę 180.792 zł. Kupujący zobowiązał się do uiszczenia ceny sprzedającemu na podstawie wystawionej faktury (...) z dnia 4 lipca 2014 r. według harmonogramu: 20.000 zł do dnia 07.07.2014 r.; 32.158,40 zł do dnia 10.09.2014 r.; 32.158,40 zł do dnia 10.10.2014 r.; 32.158,40 zł do dnia 10.11.2014 r.; 32.158,40 zł do dnia 10.12.2014 r.; 32.158,40 zł do dnia 10.01.2015 r.

W umowie określono, że datą wykonania świadczenia przez kupującego jest data wpływu należności na konto sprzedającego. Dla zabezpieczenia roszczeń związanych z umową kupujący złożył do dyspozycji sprzedającego weksel in blanco poręczony przez poręczyciela.

4 lipca 2014 r. powód wystawił fakturę VAT (...) na kwotę 180.792 zł.

Zabezpieczenie umów stanowiły umowy przewłaszczenia zwierząt. Zabezpieczeniem przedmiotowej umowy z dnia 4 lipca 2015 r. miały być dodatkowo hipoteką na nieruchomości, cesja wierzytelności z mleczarni i poręczenia dokonywane przez dzieci dłużnika. Ostatecznie jednak do ustanowienia ww. zabezpieczeń nie doszło.

W listopadzie 2014 r. A. G. nabył od powoda kolejne 32 krowy po 9.000 zł za sztukę.

Począwszy od lipca 2014 r. A. G. nie spłacał należności wynikającej z harmonogramu spłaty faktury VAT (...).

Aktem notarialnym z dnia 12 sierpnia 2014 r. rep. (...)małżonka dłużnika T. G. darowała udziały wynoszące po ½ części w:

- nieruchomości położonej w miejscowości N., gminie W., stanowiącej działkę nr (...), o powierzchni 9,9000 ha, wpisaną w księdze wieczystej KW nr (...) Sądu Rejonowego w Trzciance;

- nieruchomości położonej w miejscowości N., gminie W., stanowiącej działkę nr (...) o powierzchni 19,6986 ha, wpisaną w księdze wieczystej KW nr (...) Sądu Rejonowego w Trzciance swojemu mężowi - dłużnikowi A. G. do jego majątku osobistego, a A. G. oświadczył, że tę darowiznę przyjął.

Małżonkowie oświadczyli, że nieruchomości będące przedmiotem darowizny nabyli w czasie trwania ich związku małżeńskiego, w którym obowiązywał ustrój ustawowej wspólności majątkowej, a obecnie w ich małżeństwie obowiązuje rozdzielność majątkowa ustanowiona aktem notarialnym.

Aktem notarialnym z dnia 10 września 2014 r. rep. (...) w kancelarii notarialnej K. W., dłużnik powoda – A. G. dokonał na rzecz swojego brata – pozwanego - do jego majątku osobistego darowizny dwóch niezabudowanych nieruchomości położonych w miejscowości N., w gminie W. stanowiących niezabudowane działki:

- nr 196/6 o powierzchni 19,6986 ha, dla której Sąd Rejonowy w Trzciance, VI Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w C. prowadzi księgę wieczystą nr (...),

- nr 190/6 o powierzchni 9,900 ha, dla której Sąd Rejonowy w Trzciance, VI Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w C. prowadzi księgę wieczystą pod nr (...).

W małżeństwie M. G. obowiązywała wówczas rozdzielność majątkowa.

A. G. pożyczał od barta M. G. pieniądze w różnych kwotach, od 10.000 do 20.000 zł, przy czym pieniądze te zawsze oddawał. Jesienią 2014 r. pożyczył kwotę 20.000 zł, a zwrócił ją w grudniu 2015 r. A. G. miał też zobowiązania wynikające z konieczności spłaty kredytu, który zaciągnął we frankach szwajcarskich mniej więcej w 2007 r. Początkowo rata kredytu wynosiła 3.000 zł i rosła wraz ze wzrostem kursu franka do kwoty 6.000 zł. Od 2016 r. dłużnik przestał spłacać kredyt.

Nakazem zapłaty z dnia 20 sierpnia 2015 r. wydanym w postępowaniu nakazowym przez Sąd Okręgowy w Łodzi na skutek złożonego przez powoda pozwu o zapłatę nakazał A. G. zapłacić na rzecz powoda kwotę 172.784,66 zł wraz z należnymi ustawowymi odsetkami i kosztami procesu. Należność wynikała z niezapłaconej faktury VAT (...) za kupione przez A. G. w lipcu 2014 r. krowy. Nakaz został zaopatrzony w klauzulę wykonalności w dniu 3 listopada 2015 r.

Nakazem zapłaty z dnia 28 września 2015 r. wydanym w postępowaniu nakazowym przez Sąd Okręgowy w Łodzi na skutek złożonego przez powoda pozwu o zapłatę nakazał A. G. zapłacić na rzecz powoda kwotę 209.405,44 zł wraz z należnymi ustawowymi odsetkami i kosztami procesu. Nakaz został zaopatrzony w klauzulę wykonalności w dniu 30 grudnia 2015 r.

Na wniosek powoda z dnia 7 października 2015 r. na podstawie innego tytułu wykonawczego tj. nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 28 września 2015 r. w Sąd Okręgowy w Łodzi, Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Chrzanowie, M. M. wszczął postępowanie egzekucyjne tytułem zabezpieczenia przeciwko A. G. w sprawie o sygn. Km 7394/15, o czym dłużnik został zawiadomiony pismem z dnia 13 października 2015r.

Pismem z dnia 22 października 2015 r. Naczelnik Urzędu Skarbowego w C. odpowiedział Komornikowi w sprawie (...), że dłużnikowi przysługuje wierzytelność w kwocie 7.000 zł i że w stosunku do dłużnika egzekucję należności prowadzi również Urząd Skarbowy w C., Komornik Sądowy dla W. J. B., Komornik Sądowy w T. D. P..

Na wniosek powoda z dnia 6 listopada 2015 r., na podstawie tytułu wykonawczego w postaci zaopatrzonego w klauzulę wykonalności nakazu zapłaty z dnia 20 sierpnia 2015 r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Chrzanowie, M. M. wszczął postępowanie egzekucyjne przeciwko A. G. w sprawie o sygn. (...).

Pismem z dnia 6 listopada 2015 r. dłużnik został zawiadomiony o wszczęciu przeciwko niemu egzekucji w sprawie (...) i wezwany do dobrowolnego wykonania.

Postanowieniem z dnia 6 listopada 2015 r. w sprawie (...) Komornik przyznał wierzycielowi koszty zastępstwa prawnego radcy prawnego w postępowaniu egzekucyjnym w kwocie 900 zł.

W dniu 9 listopada 2015 r. w sprawie (...) dokonano zajęcia ruchomości w postaci krów mlecznych.

Postanowieniem z dnia 27 listopada 2015 r. w sprawie (...) Komornik wpisał do protokołu zajęcia ruchomości w sprawie (...)i zaznaczenie o przystąpieniu do egzekucji nowego wierzyciela i objęcie tym zajęciem należności przypadających nowemu wierzycielowi.

Pismem z dnia 30 listopada 2015 r. ZUS w K. w sprawie (...) odpowiedział Komornikowi, że brak jest aktualnych zgłoszeń do ubezpieczeń przez dłużnika.

Pismem z dnia 8 grudnia 2015 r. w sprawie (...) Naczelnik Urzędu Skarbowego w C. odpowiedział Komornikowi, że dłużnik figuruje w rejestrze podatników i że prowadzi działalność w zakresie uprawy rolnej pod adresem – W., N. (...). Wskazano, że nie odnotowano dokumentów od płatników podatku dochodowego za ostatnie 5 lat, dłużnik nie zalega z zapłatą podatku, jest prowadzone wobec niego postępowanie egzekucyjne.

W toku postępowania egzekucyjnego w sprawie (...) Komornik w dniu 25 listopada 2015r. dokonał zajęcia wierzytelności A. G. wobec Naczelnika Urzędu Skarbowego w C., a także jego krów mlecznych, w dniu 13 stycznia 2016 r. zajął wierzytelności z rachunku bankowego w (...) S.A., w dniu 2 lutego 2016 r. wierzytelności wobec (...) Spółdzielni (...), w dniu 27 czerwca 2016 r. wierzytelności wobec (...) Spółdzielni (...) w J., wobec B. A., wobec Z. C. H. P., wobec (...) Spółdzielni (...), wobec (...) Spółdzielni (...) w K., wobec Z. C. H. P., w dniu 12 lipca 2016 r. wobec (...) Spółdzielni (...) w C. i Spółdzielni (...) w G..

Na dzień 11 stycznia 2016 r. w sprawie (...)wyznaczono licytację 43 krów mlecznych.

Postanowieniem z dnia 11 stycznia 2016 r. w sprawie (...) umorzono postępowanie co do części ruchomości – krów mlecznych, gdyż krowy te stanowiły przedmiot przewłaszczenia i nie należały do dłużnika.

Postanowieniem z dnia 13 stycznia 2016 r. Komornik zakończył postępowanie w sprawie (...) wobec wykonania zabezpieczenia i ustalił koszty postępowania zabezpieczającego na łączną kwotę 4.595,90 zł. Odpis tego postanowienia doręczono wierzycielowi i dłużnikowi w dniu 19 stycznia 2016 r.

Zarządzeniem z dnia 13 stycznia 2016 r. Komornik cofnął zajęcie wierzytelności dokonane w toku postępowania w sprawie (...).

W toku kolejnego postępowania egzekucyjnego w sprawie (...), prowadzonego na wniosek powoda przeciwko dłużnikowi A. G., a stanowiącego kontynuację postępowania (...) gdyż dotyczyło egzekucji należności wynikającej z nakazu zapłaty 28 września 2015 r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Chrzanowie, M. M. w dniu 13 stycznia 2016 r. dokonał zajęcia wierzytelności A. G. wobec Naczelnika Urzędu Skarbowego w C., wierzytelności z rachunku bankowego w (...) S.A., w dniu 2 lutego 2016 r. wierzytelności wobec (...) Spółdzielni (...), w dniu 27 czerwca 2016 r. wierzytelności wobec (...) Spółdzielni (...) w J., wobec B. A., wobec Z. C. H. P., wobec (...) Spółdzielni (...), wobec (...) Spółdzielni (...) w K., w dniu 12 lipca 2016 r. wobec (...) Spółdzielni (...) w C. i Spółdzielni (...) w G..

Pismem z dnia 20 stycznia 2016 r. w sprawie (...) J. M. prowadząca Biuro (...) w C. odpowiedziała Komornikowi, że dłużnik od sierpnia 2015 r. nie przedkłada kompletu dokumentów do księgowania i że nie są jej znane umowy z jakimkolwiek kontrahentem, ani nie są znane dane kontrahentów dłużnika.

Pismem z dnia 20 stycznia 2016 r. w sprawie (...) Naczelnik Urzędu Skarbowego w C. odpowiedział Komornikowi w sprawie (...), że dłużnikowi przysługuje wierzytelność w kwocie 7.000 zł i że w stosunku do dłużnika egzekucję należności prowadzi również Urząd Skarbowy w C., Komornik Sądowy w T. D. P..

Obwieszczeniem z dnia 22 stycznia 2016 r. w sprawach (...) oraz (...) wyznaczono licytację 16 krów mlecznych na dzień 24 marca 2016 r.

Pismami z dnia 22 stycznia 2016 r. w sprawach (...) i (...) (...) Bank (...) S.A. poinformował Komornika, że ewentualne środki z rachunku bankowego dłużnika będą przekazywane na konto Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Trzciance D. P., który został wyznaczony do łącznego prowadzenia egzekucji.

Pismem z dnia 8 lutego 2016 r. w sprawach (...) i (...) (...) Spółdzielnia (...) odpowiedziała Komornikowi, że dłużnik nie jest wierzycielem żadnego z kontrahentów Spółdzielni.

Postanowieniem z dnia 18 marca 2016 r. Sąd Okręgowy w Łodzi ustalił koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu zabezpieczającym na kwotę 1.800 zł i zasądził od A. G. na rzecz powoda kwotę 6.395,90 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania zabezpieczającego.

Pismem z dnia 22 marca 2016 r. w sprawie (...)wierzyciel wniósł o zwolnienie spod egzekucji oznaczonej przez niego krowy mlecznej, która obecnie stanowi własność wierzyciela na mocy umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie.

Pismami z dnia 7 czerwca 2016r. w sprawach (...) i (...) B. T. odpowiedział Komornikowi, jako trzeciodłużnik zajętej wierzytelności, że dłużnikowi wskazanemu w zawiadomieniu o zajęciu nie przysługują w chwili dokonania zajęcia od jego osoby żadne wymagalne wierzytelności.

Postanowieniem z dnia 23 czerwca 2016 r. Komornik, w sprawie (...), rozszerzył egzekucję w zakresie kosztów postępowania zabezpieczającego w kwocie 6.395,90 zł oraz w zakresie kosztów klauzuli w wysokości 120 zł.

Obwieszczeniem z dnia 27 czerwca 2016 r. w sprawach (...) i (...) wyznaczono licytację zajętych 16 krów mlecznych na dzień 23 sierpnia 2016 r.

Pismami z dnia 7 lipca 2016 r. w sprawach (...) i (...) K. Spółdzielcza Grupa (...) w K. odpowiedziała, że nie miała z dłużnikiem zawartych żadnych umów.

Pismem z dnia 18 lipca 2016 r. w sprawie (...) Komornik poinformował wierzyciela, że dokonane w toku postępowania zajęcia wierzytelności nie dały rezultatu, zaś w wyniku zajęcia rachunku bankowego prowadzonego na rzecz dłużnika przez (...) Bank (...) S.A. doszło do zbiegu egzekucji z Komornikiem przy Sądzie Rejonowym w Trzciance.

Pismem z dnia 18 lipca 2016 r. w sprawie (...) Z. (...) H. P. odpowiedział, że dłużnik nie jest ani nigdy nie był zatrudniony w zakładzie oraz nie współpracował z nim w żadnej formie.

Pismami z dnia 28 lipca 2016 r. w sprawach (...) i (...) (...) Spółdzielnia (...) w C. odpowiedziała, że dłużnik nie jest ani dostawcą, ani pracownikiem Spółdzielni.

Pismami z dnia 1 sierpnia 2016 r. w sprawach (...) i (...) Spółdzielnia (...) w G. odpowiedziała, że dłużnik nie jest dostawcą mleka.

W dniu 23 sierpnia 2016 r. w sprawach (...) i (...) Komornik udał się do miejsca zamieszkania dłużnika, gdzie zastał jego żonę, gdyż dłużnik przebywał w szpitalu. Żona dłużnika T. G. oświadczyła, że ruchomości (zwierzęta), będące przedmiotem licytacji, nie znajdują się pod adresem czynności i że zgodnie z obwieszczeniem zostały sprzedane „na rzeź”, z uwagi na to, że chorowały. Oświadczyła również, że inne egzekucje zostały umorzone bądź zawieszone. Oświadczyła także, że dłużnik z uwagi na chorobę nie prowadzi gospodarstwa, nie uzyskuje dochodu.

Pismami z dnia 6 września 2016 r. w sprawach (...) i (...) Komornik zawiadomił wierzyciela, że dokonane zajęcia wierzytelności dłużnika okazały się bezskuteczne. W wyniku zajęcia rachunku bankowego prowadzonego na rzecz dłużnika przez (...) Bank (...) S.A. doszło do zbiegu egzekucji z Komornikiem Sądowym przy Sądzie Rejonowym w Trzciance D. P..

Postanowieniem z dnia 21 października 2016r. w sprawie (...) oraz w sprawie (...) Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Chrzanowie M. M. umorzył postępowanie egzekucyjne w sprawie (...) i w sprawie (...), z uwagi na to, że egzekucja przeciwko dłużnikowi okazała się bezskuteczna. Ww. postanowienie w sprawie (...) zostało doręczone wierzycielowi w dniu 31 października 2016 r., a dłużnikowi w dniu 10 listopada 2016 r.

Postanowieniem z dnia 21 marca 2016r. Sąd Rejonowy Poznań – Stare Miasto w P. ogłosił upadłość dłużnika nieprowadzącego działalności gospodarczej A. G..

W ocenie Sądu Okręgowego w świetle dokonanych ustaleń faktycznych powództwo zasługiwało na uwzględnienie.

Powód swoje roszczenie wywodził z treści przepisu art. 527 k.c.

Powód, zgodnie z przepisem art. 534 k.c., wytoczył powództwo w ciągu 5 lat od dokonania czynności prawnej, której uznania za bezskuteczną się domaga.

Z kserokopii wypisu aktu notarialnego z dnia 10 września 2014 r. wynika, że A. G. darował osobie bliskiej - swojemu bratu M. G. - dwie niezabudowane nieruchomości położone w miejscowości N., w gminie W.. Stąd też istnieje domniemanie, że zarówno A. G. darując swojemu bratu przedmiotowe nieruchomości był świadomy, że czynność ta nastąpiła z pokrzywdzeniem wierzyciela, jak również, że M. G. jako osoba będąca w bliskim stosunku z dłużnikiem wiedział, że A. G. działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Nadto zgodnie z treścią przepisu art. 528 k.c. świadomość pozwanego, co do tego, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela nie jest wymagana do uwzględnienia skargi pauliańskiej, jeśli czynność jest nieodpłatna. Jest to jednak nieistotne, ponieważ czynność prawna dokonana między braćmi korzysta z domniemania z art. 527 § 3 k.c.

Z sekwencji zdarzeń następujących po sobie a ustalonych w stanie faktycznym sprawy wynika, że pozwany dokonał na rzecz dłużnika fiducjarnego nabycia nieruchomości stanowiących działki nr (...) oraz działki nr (...). Jeszcze przed nabyciem nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), bo w dniu 17 sierpnia 2006 r. dłużnik zawarł z pozwanym przedwstępną warunkową umowę sprzedaży tej nieruchomości, przewidującą termin zawarcia umowy przyrzeczonej do dnia 29 grudnia 2006 r., kiedy to dłużnik zobowiązał się nabyć przedmiotową nieruchomość do tego dnia, a pozwany zobowiązał się w wyżej wskazanym terminie ją kupić. W dniu 18 września 2006 r. pozwany wpłacił pierwszą ratę na poczet ceny nieruchomości nr (...)Następnie pozwany występował z pismami do Agencji Nieruchomości Rolnych dotyczącymi możliwości nabycia przez niego przedmiotowej nieruchomości, jednak uzyskał decyzję odmowną. Agencja Nieruchomości Rolnych powoływała się na to, że pozwany nie posiada stosownych uprawnień do nabycia nieruchomości i w przypadku nabycia nieruchomości przez osobę nieuprawnioną nastąpiłoby obejście prawa. Następnie pozwany wydzierżawił od brata nieruchomość nr (...) po czym do lipca 2014r. uiszczał cenę w kolejnych ratach za nią. W przypadku natomiast nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) sytuacja ukształtowała się podobnie, a mianowicie po przetargu dłużnik nabył w dniu 25 listopada 2008r. nieruchomość, za którą pozwany wpłacił, jeszcze przed jej nabyciem pierwsze dwie raty na poczet ceny tej nieruchomości w dniu 15 sierpniu 2008r. oraz w dniu 24 listopada 2008r. i uiszczał raty do lipca 2014r. Nie nastąpiła natomiast dzierżawa nieruchomości, jak również nie zawarto przedwstępnej umowy sprzedaży, pozwany nie występował też do (...) z wnioskiem o nabycie nieruchomości nr (...).

W tej sytuacji rozważenia wymagała kwestia ważności zawartej pomiędzy pozwanym a A. G. umowy zlecenia powierniczego, dokonana nie przez pryzmat formy tej umowy lecz zamierzonego jej skutku, celem ustalenia czy umowa ta nie zmierzała do obejścia prawa w rozumieniu art. 58 § 1 k.c.

Zakaz obejścia ustawy (działanie in fraudem legis) sprowadza się do zakazu wywołania skutku prawnego, który jest zakazany przez przepisy bezwzględnie obowiązujące, za pomocą takiego ukształtowania czynności prawnej, że zewnętrznie, formalnie ma ona cechy niesprzeciwiające się obowiązującemu prawu. Ustalenie, że umowa zmierza do obejścia prawa, wymaga poczynienia konkretnych ustaleń faktycznych dotyczących okoliczności jej zawarcia, celu, jaki strony zamierzały osiągnąć, a także wszystkich koniecznych elementów konstrukcyjnych stosunku prawnego (post. SN z dnia 20 stycznia 2010r., II UK 264/09, Lex nr 960475). Celem, z powodu którego czynność prawna może być uznana za nieważną, jest taki skutek, który nie jest objęty treścią czynności prawnej, ale który czynność tę pozwala osiągnąć i który jest wiadomy stronom czynności oraz objęty ich zamiarem (a przynajmniej zamiarem jednej z nich), pomimo iż prawo zakazuje jego realizacji.

W judykaturze sformułowano pogląd, że o czynności prawnej sprzecznej z ustawą lub mającej na celu obejście ustawy można mówić tylko wtedy, gdy czynność taka pozwala na uniknięcie zakazów, nakazów lub ograniczeń wynikających z przepisu ustawy i tylko z takim zamiarem została dokonana (wyr. SN z dnia 1 czerwca 2010r., II UK 34/10, Lex nr 619639).

Sąd dostrzega, że uzasadnieniem działań pozwanego było obejście ograniczeń wynikających z przepisów ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa w brzmieniu z 2006 r., kiedy to organizowane były przetargi (tekst jednolity z dnia 13 września 2004r., Dz.U. Nr 208, poz. 2128). Zasadniczo zgodnie z treścią art. 17a ust. 1 przedmiotowej ustawy z zastrzeżeniem art. 16, mienie Skarbu Państwa, które w dniu przejęcia do Zasobu znajduje się na podstawie umów lub decyzji administracyjnych we władaniu osób fizycznych i prawnych, pozostaje nadal w ich władaniu na dotychczasowych warunkach do chwili zawarcia z Agencją umów, o których mowa w rozdziale 6 albo 8 ustawy. Nadto, zgodnie z art. 29 ust. 3 b cytowanej ustawy, Agencja mogła zastrzec, że w przetargu mogą uczestniczyć wyłącznie m.in.:

1) osoby fizyczne spełniające warunki określone w przepisach o kształtowaniu ustroju rolnego zamierzające utworzyć lub powiększyć gospodarstwo rodzinne w rozumieniu tych przepisów, które są:

a) rolnikami posiadającymi gospodarstwo rolne w gminie, na obszarze której położona jest nieruchomość wystawiana do przetargu, oraz zamierzającymi powiększyć to gospodarstwo, lub

b) pracownikami zlikwidowanych państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej zamierzającymi utworzyć gospodarstwo, lub

c) rolnikami, którzy po dniu 31 grudnia 1991r. sprzedali Skarbowi Państwa nieruchomości niezbędne na cele publiczne, lub

d) członkami rolniczych spółdzielni produkcyjnych postawionych w stan likwidacji lub upadłości.

Pozwany, nie spełniając wyżej wymienionych wymogów przystąpienia do przetargu na zakup spornych nieruchomości, nie mógł skorzystać z uprzywilejowanej formy nabycia nieruchomości rolnych, nie zamieszkując na terenie gminy, na obszarze której położone były nieruchomości i nie posiadał tam gospodarstwa rolnego, natomiast po stronie A. G. i jego żony żadne ograniczenia nie występowały. To pozwany od początku zamierzał nabyć nieruchomość rolną i miał na ten cel środki, zaś A. G. w ogóle nie był zainteresowany przedmiotowym zakupem, co wyraźnie przyznał w swoich zeznaniach. Pozwany, nie mogąc przystąpić do przetargu ograniczonego i dokonać zakupu nieruchomości rolnych, „podstawił” do tej czynności A. G. i jego żonę, umawiając się z nimi na późniejsze przeniesienie własności nieruchomości, tym samym „obchodząc” przepisy ustawy w zakresie przetargu ograniczonego. Pozwala to zdyskwalifikować ważność umów powierniczego nabycia nieruchomości, jak również w konsekwencji przedwstępnej warunkowej umowy sprzedaży zawartej pomiędzy braćmi M. G. i A. G., jako zmierzającej do obejścia prawa. Zawierała ona bowiem treść, która z punktu widzenia formalnego (pozornie) nie sprzeciwia się ustawie, ale w rzeczywistości (w znaczeniu materialnym) zmierzała do zrealizowania celu, którego osiągnięcie jest przez nią zakazane i w tym sensie wywoływała skutek sprzeczny z prawem.

Obowiązkiem Sądu jest uwzględnienie z urzędu na każdym etapie sprawy nieważności czynności prawnej, niezależnie od tego, czy ktokolwiek się na to powołuje. Chodzi tutaj bowiem o ocenę w świetle prawa materialnego stanu faktycznego przywołanego przez strony. Dokonując takiej oceny i dostrzegając, z przyczyn powyżej wskazanych, nieważność przedmiotowej umowy zlecenia, której przedmiotem było powiernicze nabycie odrębnej własności spornych nieruchomości, nie sposób przyznać, aby następnie zawarcie przez braci umowy darowizny przenoszącej własność przedmiotowych nieruchomości na rzecz pozwanego, mogło zostać uznane za wykonanie umowy powierniczej.

Mając zatem na względzie stan faktyczny w sprawie w chwili wytoczenia powództwa stwierdzić należy, że dłużnik w momencie zawierania umowy darowizny był niewypłacalny, co wynika z dokumentów zgromadzonych w aktach spraw komorniczych, zatem niewątpliwie, dokonując przeniesienia prawa własności nieruchomości stanowiących działki nr (...), działał z pokrzywdzeniem wierzyciela. Szkoda wierzyciela polega bowiem na zmniejszeniu możliwości zaspokojenia na skutek zmiany majątkowej powstałej w wyniku dokonania przed dłużnika czynności, w rezultacie których część majątku nie weszła lub wyszła z majątku dłużnika. Niewypłacalność dłużnika w rozumieniu art. 527 k.c. oznacza stan majątku dłużnika, w którym egzekucja nie może przynieść zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej przeciwko temu dłużnikowi. Podnieść przy tym należy, że podstawą do oceny, czy zachodzi pokrzywdzenie wierzycieli wskutek niewypłacalności dłużnika jest chwila, w której wierzyciel wystąpił z żądaniem uznania bezskuteczności czynności prawnej, a nie chwila dokonania tej czynności (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7 grudnia 1995r., I ACr 967/95, Wokanda 1996/10/46). Niewątpliwie od lipca 2014r. A. G. nie spłacał swoich zobowiązań wobec powoda, korzystał także z pomocy finansowej swojego brata. Świadczy to, że już wówczas jego sytuacja finansowa nie była dobra. Od 2015 r. toczą się przeciwko niemu postępowania egzekucyjne na podstawie wydanych wcześniej tytułów egzekucyjnych. Postępowania te nie przyniosły wierzycielom zaspokojenia w najmniejszym nawet stopniu i w październiku 2016r. zostały umorzone z powodu bezskuteczności egzekucji. W 2016r. sam dłużnik przyznał, że od początku 2016r. nie spłaca kredytu zaciągniętego na rozbudowę świniarni, a następnie złożył wniosek o upadłość konsumencką, która została ogłoszona na mocy postanowienia z 21 marca 2017r.

Wobec tego powództwo jest uzasadnione albowiem zostały spełnione wszystkie ustawowe przesłanki z art. 527 k.c.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od wyroku wniósł pozwany, zaskarżył go w całości. Pozwany zarzucał rozstrzygnięciu:

1)  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

-

art. 527 § 1 i § 2 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na wadliwym uznaniu, że dłużnik - A. G. wskutek czynności prawnych - umów darowizny stał się niewypłacalny wobec powoda, że działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela,

-

art. 527 § 3 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na wadliwym uznaniu, że pozwany wiedział, iż dłużnik - A. G. działał ze świadomością pokrzywdzenia powoda,

-

art. 65 § 1 i § 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie i wadliwe uznanie poprzez oparcie się na literalnym brzmieniu spornych umów, że A. G. zawarł z pozwanym umowy darowizny ( dwie umowy) w sytuacji, gdy pozwany zapłacił za nabyte nieruchomość całą cenę bezpośrednio do (...),

2)  naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, tj.: art. 233 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie w ocenie zebranego materiału dowodowego zeznań A. G. oraz J. G. co do braku wiedzy pozwanego o sytuacji finansowej, problemach A. G., podejmowanych przez niego wobec powoda działaniach i działaniach podejmowanych przez powoda wobec A. G., w sytuacji gdy z zeznań ww. osób jednoznacznie wynika, że pozwany takiej wiedzy nie miał, że poza dziećmi i żoną A. G. nikt o problemach finansowych związanych z krowami, niespłaconym kredytem, długami nie wiedział, nikomu o tych problemach nie opowiadali, 

3)  błąd w ustaleniach faktycznych, polegający na przyjęciu, że nieruchomości będące przedmiotem czynności prawnej, opisanej treścią wyroku stanowiły jedyny wartościowy majątek A. G., podczas gdy są to nieruchomości, w skład których wchodzą łąki trwałe i rowy, z lądowiskami chronionych gatunków zwierząt.

Wskazując na te zarzuty pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do Sądu Okręgowego do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym wg norm przepisanych.

Powód wniósł o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie pozwanego na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się bezzasadna.

Ustalenia faktyczne sądu I instancji nie budzą wątpliwości i stąd Sąd Apelacyjny przyjmuje je w pełni za podstawę własnego rozstrzygnięcia.

Ustalenia te nie zostały skutecznie wzruszone w apelacji, w ramach podniesionych w niej zarzutów o charakterze procesowym.

Nie popełnił przede wszystkim sąd I instancji błędu w ustaleniach faktycznych przez przyjęcie, że zbycie przez dłużnika na rzecz pozwanego nieruchomości na podstawie umowy darowizny stanowiło pokrzywdzenie powoda jako wierzyciela, bowiem uniemożliwiło mu zaspokojenie się z istotnego składnika majątku dłużnika, nieobciążonego prawami innych wierzycieli (hipotekami, przewłaszczeniami itp.).

Bez znaczenia natomiast było, z punktu widzenia zasadności skargi pauliańskiej, w jakim ostatecznie zakresie wierzyciel będzie mógł zaspokoić się z mienia, które na mocy zakwestionowanych czynności wyszło z majątku dłużnika (czyli jaką ma ono wartość rynkową, nabywczą, egzekucyjną itp.).

Z kolei skarżący nie wskazał i nie wskazuje takich innych składników majątku dłużnika, które mogłyby pozwolić realnie na zaspokojenie wierzyciela.

Słusznie w tej sytuacji sąd I instancji uznał, że na skutek dokonanej darowizny dłużnik stał się niewypłacalny w większym stopniu, niż przed dokonaniem tej czynności, co prowadziło do domniemania, że działał on ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (art. 527 § 2 kc, art. 529 kc).

Ostatecznie stan pokrzywdzenia powoda jako wierzyciela został potwierdzony wynikami postępowania egzekucyjnego, wszczętego na jego wniosek i umorzonego z uwagi na bezskuteczność egzekucji.

Zgodzić natomiast należy się z apelującym, że Sąd Okręgowy, z naruszeniem przepisu art. 328 § 2 kpc, w ogóle nie odniósł, się do zarzutów podnoszonych przez pozwanego w procesie, iż zaskarżona skarga pauliańska czynność miała charakter odpłatny oraz że ani on, ani jego małżonka nie mieli wiedzy o trudnej sytuacji materialnej dłużnika, czyli nie wiedzieli, że działał on, przy zawieraniu umowy darowizny, ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Jak się wydaje, było to wynikiem apriorycznego przyjęcia przez sąd I instancji, że umowa, objęta powództwem, ma charakter nieodpłatny, a nadto dokonana została między osobami bliskimi, a więc zastosowanie znajdują przepisy art. 528 kc oraz art. 527 § 3 kc.

Co do zasady można podzielić tego rodzaju argumentację, jednak została ona przedstawiona w pisemnym uzasadnieniu wyroku w sposób nadmiernie uproszczony.

Przede wszystkim należy podkreślić, że ocena, czy zaskarżona w skardze pauliańskiej czynność prawna ma charakter odpłatny czy też nieodpłatny powinna być dokonywana na podstawie kryterium materialnego, a nie formalnego, czyli wynikającego z użytej nomenklatury języka prawnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2012r. w spr. V CSK 542/11, Legalis nr 577262).

Nadto uwzględnić należy przy tego rodzaju ocenie wszystkie, rzeczywiste i obiektywne konsekwencje majątkowe, które były wynikiem takiej czynności, a nie tylko objęte jej zwerbalizowaną treścią (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 czerwca 2011r. w sprawie II CSK 513/10, Legalis nr 392546).

W związku z tym należy wskazać, że pozwany podnosił, iż dłużnik w zamian za przekazanie mu własności nieruchomości został zwolniony przez niego z zobowiązań pieniężnych z tytułu ceny ich nabycia, w stosunku do b. Agencji Nieruchomości Rolnych.

Z kolei należy pamiętać, że domniemanie z art. 527 § 3 kc należy do domniemań wzruszalnych, które mogą być przez osobę trzecią w toku procesu obalone (zob. bliżej: Kodeks cywilny, Komentarz pod red. K. Pietrzykowskiego, Wyd. C.H. Beck, Wyd. 5, Warszawa 2009, Tom II, str. 216), przy czym pozwany w procesie twierdził, że nie wiedział i nie mógł wiedzieć o tym, że dłużnik ma trudności finansowe i że może działać ze świadomością pokrzywdzenia innych wierzycieli.

Zaniechanie odniesienia się przez sąd I instancji do wymienionych zagadnień stanowiło rażące uchybienie procesowe, które jednak ostatecznie nie wpływa na ocenę zasadności wniesionego środka zaskarżenia.

Nie ma bowiem podstaw do uznania, aby doszło do naruszenia wskazywanych w apelacji przepisów prawa materialnego.

W pierwszej kolejności nie ma podstaw do uznania, że zaskarżona umowa darowizny z dnia 10 września 2014r. była dotknięta nieważnością z uwagi na jej pozorność (art. 83 kc), jakkolwiek obie strony tej czynności podały, że miała ona służyć wywiązaniu się przez dłużnika z zawartego wcześniej innego zobowiązania, niewymienionego w jej treści.

Nie ma bowiem jakichkolwiek podstaw do przyjęcia, aby strony tej umowy chciały ukryć pod jej pozorem inny skutek, niż rzeczywiste przeniesienie własności nieruchomości na rzecz pozwanego i to bez równoczesnego otrzymania ekwiwalentu majątkowego przez darczyńcę.

Z kolei podzielić należy pogląd Sądu Okręgowego, iż umowa ta nie stanowiła wykonania innego ważnego i wymagalnego zobowiązania dłużnika A. G. w stosunku do pozwanego, w szczególności wynikającego z zawartej umowy zlecenia powierniczego nabycia przedmiotowych nieruchomości.

Jest to o tyle istotne, że przyjmuje się, że, co do zasady, czynność dłużnika stanowiąca wykonanie wymagalnego zobowiązania w stosunku do jednego z wierzycieli nie stanowi pokrzywdzenia innych wierzycieli, uprawniającego ich do zaskarżenia jej skargą pauliańską, tym bardziej, gdyby stanowiła ona, jak w rozpoznawanej sprawie, spełnienie świadczenia rodzajowo odmiennego, niż te które przysługują pozostałym wierzycielom (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 21 marca 2014r. w sprawie IV CSK 393/13, LEX nr 1466630 oraz z dnia 8 października 2014r. w spr. II CSK 762/13, LEX nr 1541197).

Rację miał sąd I instancji uznając, że zawarte przez dłużnika i pozwanego umowy zlecenia powierniczego nabycia przez dłużnika nieruchomości były nieważne ex lege (art. 58 § 1 kc), jako zmierzające do obejścia przepisów ustawy z dnia 19 października 1991r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, w brzmieniu adekwatnym do dat zakupu tych nieruchomości (tekst jedn. Dz. U. 2004r. nr 208, poz. 2128 ze zm.).

Nie może ulegać wątpliwości, że przepisy tej ustawy, ustanawiające ograniczenia podmiotowe w zakresie możliwości nabywania nieruchomości rolnych, miały charakter bezwzględnie obowiązujący ( ius cogens), co oznaczało, że zbycie gruntów rolnych z ich naruszeniem skutkowało nieważnością takiej czynności na podstawie art. 58 § 1 kc.

Do wprowadzenia takich ograniczeń przy zbywaniu nieruchomości w drodze przetargów ograniczonych Agencja Nieruchomości Rolnych uprawniona została na podstawie przepisu art. 29 ust. 3b pkt. 1) w/w ustawy.

Związane to było z przyjęciem określonej polityki Państwa w zakresie kształtowania ustroju rolnego, która nie podlegała i nie podlega ocenie sądów.

Z kolei poza sporem było, że pozwany nie spełniał warunków, aby przystąpić do przetargu i nabyć przedmiotowe nieruchomości.

Nie mógł więc także zawrzeć z osobą trzecią ważnej umowy (np. wiążącego podstawionego nabywcę zlecenia powierniczego), na podstawie której, omijając ustawowe ograniczenia, w rzeczywistości uzyskałby status osoby uprawnionej do nabycia sprzedawanych nieruchomości (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2014r. w sprawie II CSK 264/13, LEX nr 1458820).

Prawidłowa zatem była konkluzja Sądu Okręgowego, zgodnie z którą zaskarżone czynności nie stanowiły wykonania przez dłużnika istniejącego po jego stronie zobowiązania wynikającego z umowy zlecenia.

Nie ma też podstaw do przyjęcia, aby w ten sposób wykonane zostało inne, wymagalne zobowiązanie dłużnika, wyłączające możliwość zaskarżenia omawianych czynności skargą pauliańską.

Przede wszystkim żadne tego rodzaju zobowiązanie nie było i nie jest wskazywane przez pozwanego.

Hipotetycznie jedynie możnaby rozważać powstanie po stronie dłużnika (A. G.) zobowiązania wobec pozwanego z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (art. 405 kc), powstałego na skutek spłaty przez pozwanego zadłużenia dłużnika wobec Agencji Nieruchomości Rolnych z tytułu ceny nabycie nieruchomości, na podstawie nieważnej umowy zlecenia powierniczego.

W takim przypadku możnaby rozważać, czy zaskarżona umowa nie była wykonaniem dokonanego między stronami odnowienia (art. 506 § 1 kc) bądź datio in solutum (art. 453 kc), w wyniku których to czynności pozwany w zamian za spełnione świadczenie pieniężne miałby otrzymać własność nieruchomości.

W pierwszej kolejności jednak nie było podstaw do przyjęcia, aby po stronie dłużnika w ogóle powstało wymagalne zobowiązanie do spełnienia na rzecz pozwanego wspomnianego zobowiązania pieniężnego (por. art. 455 kc).

Poza tym a limine należy odrzucić możliwość dokonania między stronami ważnej czynności odnowienia (art. 506 § 1 kc).

Skoro bowiem czynność ta w swej treści miałaby obejmować przeniesienie własności nieruchomości, to dla swej ważności musiałaby być dokonana w formie aktu notarialnego, a nadto zostać wymieniona w umowie przenoszącej własność (art. 158 kc w zw. z art. 73 § 2 zd. 1 kc).

Natomiast nawet przyjęcie, że w omawianych okolicznościach doszłoby do zastosowania przez dłużnika i pozwanego konstrukcji wykonania zamiennego, o jakiej mowa w art. 453 kc ( datio in solutum), nie pozbawiałoby to powoda prawa do zaskarżenia takiej czynności na podstawie przepisów art. 527 i nast. kc.

Byłoby to bowiem, co prawda, wykonaniem przez dłużnika zobowiązania, jednak w sposób różny, w szczególności co do rodzaju świadczenia, w stosunku do treści i charakteru zobowiązania pierwotnego.

Tego rodzaju czynność nie podlega natomiast ochronie i może być zaskarżona skargą pauliańską (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 13 kwietnia 2012r. w sprawie III CSK 214/11, OSNC, z. 11 z 2012r., poz. 134 oraz z dnia 29 kwietnia 2015r. w sprawie V CSK 437/14, Legalis nr 1281623).

Natomiast, jeżeli chodzi o kwestię odpłatności zaskarżonej czynności, to nie rzutuje ona w sposób decydujący na rozstrzygnięcie sprawy.

W pierwszej kolejności należy stwierdzić, że same strony umowy z dnia 10 września 2014r. uznały ja za czynność nieodpłatną, do której zastosowanie znajdował przepis art. 528 kc.

Nie tylko bowiem nazwały ją i traktowały (w tym pod względem fiskalnym) jako czynność pod tytułem darmym ( causa donandi), ale też w jej wyniku do majątku darczyńcy (dłużnika powoda) nie wszedł jakikolwiek ekwiwalent majątkowy, mogący służyć zaspokojeniu wierzyciela.

Nawet, jednak, gdyby, z uwagi na przywołane wyżej kryteria, wynikające ze stanowiska judykatury, czynność tą uznać za odpłatną, czyli taką, do której nie znajduje zastosowania przepis art. 528 kc, to nie wpływałoby to w jakikolwiek sposób na ocenę zasadności wniesionego środka zaskarżenia.

Nie oznaczałoby to bowiem, że zostało przez pozwanego obalone domniemanie z art. 527 § 3 kc, zgodnie z którym, jako osoba bliska dłużnikowi, wiedział on o tym, że, dokonując zaskarżonych czynności, działał on ze świadomością pokrzywdzenia swoich wierzycieli.

Oczywiste jest, że dla podważenia tego rodzaju domniemania przez osobę trzecią, uzyskującą korzyść majątkową kosztem majątku dłużnika, nie jest wystarczające samo zaprzeczenie przez nią istnienia po jej stronie wiedzy o świadomości działania dłużnika in fraudem creditorum, czy też potwierdzenie tej okoliczności przez dłużnika.

Przyjęcie tego rodzaju wykładni czyniłoby cel takiego rozwiązania prawnego, mającego zabezpieczać interes wierzyciela, iluzorycznym.

Osoba trzecia, spełniająca warunki podmiotowe, o jakich mowa w art. 527 § 3 kc, w celu obalenia wynikającego z tego przepisu domniemanie musi udowodnić (art. 6 kc), że nie mogła, nawet przy zachowaniu wymaganej w danych okolicznościach staranności, dowiedzieć się, że dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Nie ulega wątpliwości, że pozwany dowodu, prowadzącego do skutecznego podważenia wspomnianego domniemania prawnego, nie przeprowadził.

Przeciwnie, okoliczności faktyczne rozpoznawanej sprawy zdają się wskazywać, że miał on pełną wiedzę o trudnej sytuacji finansowej dłużnika i w porozumieniu z nim zmierzał do jak najszybszego wyprowadzenia z jego majątku objętych powództwem nieruchomości.

Należy zwrócić uwagę, że w obu umowach sprzedaży przez (...) nieruchomości na rzecz nabywcy (dłużnika) ustanowiono korzystną formę ratalnej spłaty ceny, przy zastosowaniu miernika ustawowego w postaci ceny rynkowej pszenicy.

Jeżeli chodzi o umowę z dnia 3 października 2006r., termin spłaty należności mijał 30 września 2015r., a w przypadku umowy z 25 listopada 2008r w dniu 31 marca 2018r.

Tymczasem wszystkie niewymagalne jeszcze należności z tytułu ceny zostały zapłacone przez pozwanego w dniu 14 lipca 2014r., przy czym jednorazowo musiał on poświęcić na to znaczną kwotę w wysokości łącznej blisko 70.000 zł, podczas gdy dotychczasowe raty w stosunku rocznym oscylowały w granicach 30.000 zł (k. 109, 131), a nie było jakichkolwiek przesłanek do przyjęcia, aby radykalnie, na niekorzyść kupującego, miał w tym czasie ulec zmianie miernik waloryzacyjny w postaci cen pszenicy.

Termin tej spłaty, oraz następnie termin zawarcia kwestionowanej umowy darowizny, zbiegły się w czasie z zawarciem przez dłużnika z powodem umowy zakupu bydła oraz z zaprzestaniem dokonywania płatności ceny na podstawie tej umowy.

Mając na uwadze taką koincydencję czasową oraz zasady doświadczenia życiowego przyjąć należy, że pozwany nie tylko miał wiedzę o sytuacji majątkowej dłużnika, ale że wręcz współdziałał z nim w celu szybkiego usunięcia z jego majątku wspomnianych nieruchomości, aby uchronić je przed egzekucją ze strony wierzycieli, lub też skierowaniem do nich egzekucji przez (...), gdyby dłużnik zbył je na rzecz pozwanego przed spłatą całości zadłużenia z tytułu ceny ceny (por. § 5 umowy zbycia nieruchomości z dnia 3 października 2006r. oraz § 8 umowy z dnia 25 listopada 2008r).

Już tylko na marginesie należy zauważyć, że wierzytelności, których ochrony powód żądał we wniesionej skardze pauliańskiej, nie miały, wbrew twierdzeniom apelacji, charakteru wierzytelności przyszłych, w rozumieniu przepisu art. 530 kc.

Wszystkie te wierzytelności wynikały wyłącznie z umowy sprzedaży zawartej przez powoda z dłużnikiem w dniu 4 lipca 2014r. i powstały już w dacie zwarcia tej umowy.

Bez znaczenia natomiast dla takiej oceny jest okoliczność, że wymagalność części z tych wierzytelności przypadała w okresie późniejszym, niż data zawarcia przez dłużnika i pozwanego zaskarżonej pozwem czynności.

Z tych przyczyn na podstawie art. 385 kpc oraz powołanych wyżej przepisów prawa materialnego Sąd Apelacyjny orzekł jak w punkcie 1 sentencji wyroku.

O należnych stronie powodowej kosztach zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym orzeczono (punkt 2 wyroku) na podstawie przepisów art. 98 § 1 i 3 kpc oraz art. 99 kpc w zw. z art. 391 § 1 kpc, przy uwzględnieniu treści § 10 ust. 1 pkt 2) w zw. z § 2 pkt. 6) Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. 2015.1804 ze zm.).

Ewa Staniszewska Jerzy Geisler Bogdan Wysocki