Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Powód D. L. wystąpił z powództwem przeciwko pozwanemu (...) Bank Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. o stwierdzenie nieważności umowy pożyczki nr (...) zawartej pomiędzy stronami. Powód wskazał, iż od wielu lat jest poważnie chory psychicznie i cierpi na chorobę afektywną dwubiegunową. Umowa zawarta została w czasie nasilenia chorobowego, kiedy to powód wykazuje skłonności do postępowania bez zahamowań, nadmiernego wydawania pieniędzy, co jest kłopotliwe dla niego samego oraz jego rodziny (pozew k. 2-5).

W odpowiedzi na pozew strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W uzasadnieniu wskazano, że strona powodowa nie wykazała, iż posiada interes prawny do wytoczenia powództwa w niniejszej sprawie. Ponadto podniesiono, że strona powoda nie wskazała daty zawarcia umowy, zaś z dołączonej do pozwu dokumentacji medycznej nie można stwierdzić, czy w momencie składania oświadczenia woli powód był w stanie manii uniemożliwiającej mu złożenie ważnego oświadczenia woli (odpowiedź na pozew k. 39-41).

S ąd ustalił następujący stan faktyczny

Powód D. L. zawarł z pozwanym (...) Bank Spółką Akcyjną z siedzibą w W. w dniu 8 grudnia 2014 roku umowę o kredyt konsolidacyjny. W oparciu o przedmiotową umowę pozwany udzielił powodowi kredyt w kwocie 3 555,52 zł z przeznaczeniem na:

- potrzeby konsumpcyjne kredytobiorcy w wysokości 1231,21 zł;

- spłatę zobowiązań finansowych kredytobiorcy z tytułu umowy kredytu niecelowego oraz studenckiego nr (...) na rachunek prowadzony w (...) Bank Spółka Akcyjna w wysokości 1684,32 zł. Kwota 3 555,52 zł obejmowała również kwotę 639,99 zł tytułem opłaty przygotowawczej. Całkowita kwota do zapłaty przez kredytobiorcę na dzień zawarcia umowy wyniosła 3797,63 zł. (umowa k. 196-203)

Powód cierpi na chorobę afektywną dwubiegunową, która zdiagnozowana została w roku 2007 r. U powoda występują po sobie ze zmiennymi okresami remisji fazy depresyjne i maniakalne. Fazy maniakalne charakteryzują się wzmożeniem nastroju nieadekwatnie do sytuacji i okoliczności, pobudzeniem, wzmożoną energią będącą źródłem nadmiernej aktywności, chaosem w działaniu, wielomównością, zmniejszoną potrzebą snu, zawyżoną samooceną, nierealistycznymi i nader optymistycznymi osądami jak również łatwym wchodzeniem w nowe znajomości oraz skracaniem dystansu w relacjach interpersonalnych.

Fazy depresyjne przebiegają z obniżeniem nastroju i napędu psychoruchowego, znacznym spadkiem aktywności, smutkiem, przygnębieniem, niską samooceną, zaburzeniami snu, zaburzeniami uwagi, koncentracji, myślami rezygnacyjnymi i samobójczymi. W powyższej fazie choroby D. L. był wylękniony, nieufny, wycofany z kontaktów, unikający ludzi (opinia biegłego k. 218-227).

Powód był wielokrotnie hospitalizowany psychiatrycznie z ustalonym rozpoznaniem zaburzeń afektywnych dwubiegunowych, zaburzeń osobowości oraz nadużywaniem bądź uzależnieniem od substancji psychoaktywnych.

W okresie od 2009 do 2015 r. stan psychiczny D. L. pozostawał niewyrównany. Leczenie farmakologiczne u powoda przebiegało niesystematycznie.

W okresie od 9 października 2014 r. do 29 października 2014 r. powód był leczony w Oddziale Psychiatrii Dorosłych Szpitala (...) w K. z rozpoznaniem: zaburzenia osobowości mieszanej, zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania spowodowanych naprzemiennym przyjmowaniem środków psychoaktywnych (zespół uzależnienia) oraz innych zaburzeń preferencji seksualnej.

Po wypisie ze szpitala w dniu 29 października 2014 r. stan zdrowia psychicznego D. L. uległ pogorszeniu. Powód począwszy od grudnia 2014 r. przez okres kilku miesięcy pozostawał w fazie manii. W tym okresie nie korzystał ze specjalistycznej opieki lekarskiej.

D. L. w okresie od grudnia 2014 r. do lutego 2015 r. zaciągnął liczne zobowiązania kredytowe (około 12), łącznie na sumę 15 000 zł.

Kwoty uzyskane z zaciągniętych pożyczek powód miał przekazać na wyjazd do K., gdzie zamierzał rozpocząć życie od nowa niczym gwiazda z H., nie dostrzegając żadnych ograniczeń i przeszkód, był nader optymistyczny w swoich osądach. Całą kwotę uzyskaną z tytułu zaciągniętych pożyczek przeznaczył na zabawę, następnie gdy skończyły mu się pieniądze został bezdomnym, zaś w czerwcu 2015 r. powrócił do domu rodzinnego.

W lipcu 2015 r. powód zgłosił się do lekarza psychiatry. W okresie od 14 września 2015 r. do 14 grudnia 2015 r. był hospitalizowany w Oddziale Dziennym Psychiatrycznym Rehabilitacyjnym w R.. Rozpoznano zaburzenie afektywno dwubiegunowe, zaburzenie osobowości, nadużywanie substancji psychoaktywnych. Powód został wówczas skierowany do leczenia w oddziale z powodu utrzymującego się odczucia zniechęcenia, pustki, braku motywacji, odczuwania satysfakcji w przebiegu zaburzeń dwubiegunowych nastroju ( opinia biegłego k. 218-227, nadto dokumentacja lekarska k. 7-14, k. 54-95).

Wszystkie powołane okoliczności Sąd mógł uznać za ustalone już na zasadzie art. 229 i 230 k.p.c. Zgodnie z art. 229 k.p.c. nie wymagają dowodu fakty przyznane w toku postępowania przez stronę przeciwną, jeżeli przyznanie nie budzi wątpliwości co do swej zgodności ze stanem rzeczywistym, a w myśl art. 230 k.p.c., gdy strona nie wypowie się co do twierdzeń strony przeciwnej o faktach, sąd, mając na uwadze wyniki całej rozprawy, może fakty te uznać za przyznane.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wskazanych wyżej dokumentów, albowiem żadna ze stron nie zakwestionowała ich prawdziwości, a Sąd analizując zebrany w sprawie materiał dowodowy nie dopatrzył się okoliczności mogących skutkować powstaniem wątpliwości, co do ich prawdziwości.

Część dokumentów została złożona w kserokopiach, żadna ze stron nie żądała jednak przedstawiania ich oryginałów w trybie art. 129 kpc, ani nie kwestionowała ich prawdziwości i wiarygodności, mogły zatem stać się podstawą ustaleń na podstawie art. 308 i 309 kpc.

Sąd oparł się także na opinii biegłego (k. 218-227), dopuszczonej postanowieniem z dnia 16 listopada 2017 roku (k. 208), której strony nie kwestionowały. Zasięgnięcie tej opinii było konieczne w świetle art. 278 § 1 k.p.c., albowiem ocena czy w czasie obejmującym okres od grudnia 2014 r. do lutego 2015 r. D. L. znajdował się w stanie umożliwiającym świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, posiadał umiejętność kierowania swoim postępowaniem, rozumiał sens i konsekwencje swoich działań wymagała wiadomości specjalnych z dziedziny psychiatrii. Opinia biegłego jest kompletna, rzetelna i spójna. Przedstawia ona wnioski w sposób stanowczy, a zaprezentowany w części opisowej opinii proces badania materiału dowodowego (uzasadnienie opinii i zawartych w niej wniosków, zawierające wskazanie i wyjaśnienie przesłanek, które doprowadziły do przedstawionych konkluzji) uzasadnia wniosek, że tok rozumowania i wnioskowania przez biegłego jest logiczny.

S ąd zważył, co następuje

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Powództwo wytoczone przez powoda w niniejszej sprawie znajduje swoje oparcie procesowe w treści art. 189 k.p.c. Z treści tego przepisu wynika, iż powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

W pierwszej kolejności należy ustalić, czy strona powodowa posiadała interes prawny do wytoczenia powództwa w niniejszej sprawie.

Przepis art. 189 k.p.c. określa materialnoprawne przesłanki zasadności powództwa, w którym powód domaga się sądowego ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa. Powództwo będzie oddalone przede wszystkim, jeżeli powód nie ma interesu prawnego do jego wytoczenia, ale także jeżeli interes taki istnieje, ale twierdzenie powoda o istnieniu lub nieistnieniu stosunku prawnego okaże się bezzasadne.

Interes prawny zachodzi, jeżeli sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości. Powyższe określenie interesu prawnego in extenso znalazło aprobatę w judykaturze Wobec tego należy także dodać, że przyjmuje się istnienie interesu prawnego zawsze, „gdy istnieje niepewność stanu prawnego" (E. W.) lub „gdy stronie nie stoi otworem droga procesu o świadczenie, a strona przeciwna kwestionuje jej prawo lub stosunek prawny" (tak M. W.).

Orzecznictwo ustaliło zasadę, że nie ma interesu prawnego ten, kto może poszukiwać ochrony prawnej w drodze powództwa o zasądzenie świadczeń pieniężnych (np. gdy dług stał się już wymagalny) lub niepieniężnych (np. gdy prawo własności zostało już naruszone przez pozbawienie lub zakłócenie posiadania w rozumieniu art. 222 § 1 lub 2 k.c.). Zasada ta opiera się na założeniach, że – po pierwsze, wydanie wyroku zasądzającego możliwe jest, jeżeli także ustalona zostanie legitymacja czynna powoda, oraz – po drugie, że wyrok tylko ustalający istnienie stosunku prawnego nie zapewni ostatecznej ochrony prawnej, ponieważ nie jest – w przeciwieństwie do wyroków zasądzających – wykonalny na drodze egzekucji sądowej Kazuistyczne orzecznictwo zna wiele wyjątków od tej zasady, np. wówczas gdy z ustalanego stosunku prawnego może wypływać wiele roszczeń, z których tylko jedno lub niektóre są dopiero wymagalne, a także gdy chodzi o skutki istniejącej szkody mogące ujawnić się dopiero w przyszłości. Stanowisko dopuszczające wyjątki znajduje aprobatę w doktrynie, gdzie podkreśla się, że nie należy zbyt rygorystycznie pojmować zasady, że powództwo o ustalenie nie jest dopuszczalne, jeżeli możliwe jest jakiekolwiek świadczenie w danym przypadku do pomyślenia. Należy bowiem kierować się względami celowości i ekonomii procesowej, zwłaszcza gdy spór dotyczy samej tylko zasady.

W ocenie Sądu powód posiadał interes prawny do wytoczenia powództwa w niniejszej sprawie. Wskazać bowiem należy, iż do czasu wytoczenia powództwa w sprawie pomiędzy stronami nie toczyło się inne postępowanie, w tym przede wszystkim sprawa o zasądzenie. Sprawa o ustalenie jest na obecnym etapie możliwie najdalej idącym postępowaniem.

Zgodnie z treścią art. 82 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.

U powoda zdiagnozowano chorobę afektywną dwubiegunową podczas, której występują naprzemiennie fazy maniakalne i depresyjne. Fazy maniakalne charakteryzują się u powoda wzmożeniem nastroju nieadekwatnie do sytuacji i okoliczności, pobudzeniem, chaosem w działaniu, zawyżoną samooceną, nierealistycznymi czy nader optymistycznymi osądami. Przejawia się on także poprzez podejmowanie nieprzemyślanych decyzji finansowych. Fazy depresyjne charakteryzują się obniżeniem nastroju, spowolnieniem psychoruchowym, poczuciem niskiej wartości, beznadziejności oraz spłyceniem emocjonalnym. W związku z dolegliwościami psychicznymi powód od 2007 r. poddaje się leczeniu, które wielokrotnie kończyło się jego hospitalizacją. Jedna z hospitalizacji powoda miała miejsce w okresie od dnia 21 października do 29 października 2014 r., tj. w okresie poprzedzającym zaciągnięcie pożyczki. Okoliczność ta w ocenie Sądu wskazuje, iż powód w chwili zawierania ze stroną pozwaną umowy kredytu konsolidacyjnego mógł znajdować się w stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

W celu ustalenia, czy powód w czasie zawierania przedmiotowych umów tj. w dniu 8 grudnia 2014 roku działał samodzielnie i w pełni świadomie, przeprowadzono dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu psychiatrii. Biegła sądowa A. N. ustaliła, iż powód w dniu zawierania ze stroną pozwaną umowy kredytu nie był w stanie świadomie i swobodnie podejmować jakichkolwiek decyzji w tym także finansowych. Biegła wskazała, że po wypisie ze szpitala w dniu 29 października 2014 r. stan zdrowia psychicznego D. L. uległ pogorszeniu. Powód począwszy od grudnia 2014 r. przez okres kilku miesięcy pozostawał w fazie manii. W tym okresie nie korzystał ze specjalistycznej opieki lekarskiej. Powód posiadał zawyżoną samooceną, nierealistyczne i nader optymistyczne plany. Zaciągnięte pożyczki miały mu umożliwić rozpoczęcie nowego życia w K. przypominające życie gwiazdy z H..

W ocenie Sądu złożona w niniejszej sprawie przez biegłego sądowego opinia jest pełna, jasna i wewnętrznie spójna. Sporządzona została rzetelnie przez osobę dysponującą fachową wiedzą i doświadczeniem zawodowym, w oparciu o zgromadzoną w sprawie dokumentację medyczną powoda i po bezpośrednim jego przebadaniu. Biegły sądowy wykorzystał zatem wszystkie dostępne źródła, mogące stanowić podstawę dla sporządzenia opinii.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 27 lipca 2010 roku wydanym w sprawie o sygnaturze akt II CSK 147/10 stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli nie oznacza całkowitego zniesienia świadomości. Wystarczające jest istnienie takiego stanu, który powoduje brak rozeznania, niemożność rozumienia posunięć własnych i posunięć innych osób oraz niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania. Należało zatem uznać, iż w niniejszej sprawie zaistniały przesłanki wskazane w treści art. 82 k.c.

Złożenie oświadczenia woli w stanie określonym w art. 82 k.c. powoduje jego nieważność bez potrzeby wykazywania jakichkolwiek dalszych okoliczności.

W szczególności bez znaczenia jest, czy druga strona czynności prawnej miała świadomość wyżej wymienionego stanu. Porządek prawny chroni osobę składającą oświadczenie woli w stanie wyłączającym świadomość lub swobodę. Czynność prawna złożona w tym stanie jest bezwzględnie nieważna. Poglądy orzecznictwa i piśmiennictwa są zgodne w tej mierze, że ów stan niemożności świadomego powzięcia decyzji w wyniku zaburzeń psychicznych musi być stwierdzony poprzez opinię biegłego psychiatry. Jak Sąd wcześnie podkreślił opinia ta nie budzi najmniejszych wątpliwości co do stanu psychicznego powoda, oparta jest bowiem nie tylko na przedłożonej dokumentacji lekarskiej, ale na badaniu powoda i obszernym wywiadzie.

Mając powyższe na względzie należało orzec, jak w punkcie I sentencji wyroku.

Powództwo zostało uwzględnione w całości, zatem orzeczenie o kosztach oparto na treści art. 98 § 1 k.p.c., na mocy którego strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Tym samym w punkcie II wyroku Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1107 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Ponieważ powód zwolniony został od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych w całości, zastosować należało art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2005 roku, nr 167, poz. 1398 ze zmianami), który stanowi, że kosztami sądowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić lub których nie miał obowiązku uiścić kurator albo prokurator, sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji obciąży przeciwnika, jeżeli istnieją do tego podstawy, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu.

Natomiast zgodnie z treścią art. 83 ust. 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie sąd orzeka o poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa wydatkach, poprzez odpowiednie zastosowanie art. 113 tejże ustawy.

Wobec powyższego w punkcie III wyroku Sąd nakazał ściągnąć od pozwanego kwotę 914,97 zł tytułem zwrotu kosztów tymczasowo wyłożonych przez Skarb Państwa. Na powyższą kwotę złożyła się opłata od pozwu w kwocie 170 zł oraz wynagrodzenie biegłego sądowego przyznane postanowieniem z dnia 24 maja 2018 r.

Mając na względzie powyższe, orzeczono jak w sentencji.