Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 września 2017 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, XVII Wydział Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

w składzie:

po rozpoznaniu 27 września 2017 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa P. L.

przeciwko Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W.

o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone

1)  oddala powództwo;

2)  zasądza od powoda P. L. na rzecz pozwanego Banku (...) S.A. z siedzibą w W. kwotę 77 (siedemdziesiąt siedem) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

3)  nieuiszczone w sprawie koszty sądowe przejmuje na rachunek Skarbu Państwa.

SSO Małgorzata Perdion-Kalicka

Sygn. akt XVII AmC 1542/15

UZASADNIENIE

Pozwem z 31 lipca 2015 r. P. L. wystąpił przeciwko Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W. o uznanie za niedozwolone postanowienia § 1 wzorca umowy o nazwie „Aneks nr (...) do umowy o kredyt Hipoteczny nr (...) sporządzonej w dniu 3.06.2008 r.” o treści: „ Kurs wymiany walut obcych, na podstawie którego przeliczane są na złote polskie zobowiązania Kredytobiorcy wyrażone w walucie obcej, podawany jest w Tabeli Kursów Walut Obcych Banku. Podstawą do ustalenia kursów kupna i sprzedaży zawartych w Tabeli Kursów Walut Obcych Banku jest kurs bazowy, stanowiący średnią arytmetyczną z ofert kupna i ofert sprzedaży tej waluty oferowanych przez profesjonalnych uczestników rynku walutowego i podanych na stronie serwisu R. w chwili tworzenia Tabeli Kursów Walut Obcych. Wartość kursu kupna i wartość kursu sprzedaży z Tabeli Kursów Walut Obcych mogą odbiegać od kursu bazowego o nie więcej niż 10%.” Strona powodowa wniosła również o zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że 3 czerwca 2008 r. pomiędzy nim a pozwanym została zawarta umowa o kredyt hipoteczny nr (...), w której § 1 ust. 2 zawarty był zapis, iż: „ Kredyt jest indeksowany do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w banku (...) w dniu uruchomieniu transzy”. Ponadto, jak wskazał powód, z § 8 ust. 3 Regulaminu kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A. wynikało, iż: „ W przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej, kwota raty spłaty obliczona jest według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w Banku na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów walut obcych z dnia spłaty”. Strona powodowa wskazała, że 20 listopada 2012 r. Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny oddalił w całości apelację od wyroku z dnia 14.12.2010 r. Sądu Okręgowego w Warszawie VII Wydziału Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznając tym samym, iż wyżej wymienione postanowienia wzorca umowy są niedozwolone i zakazał ich wykorzystywania w obrocie konsumenckim. Wyrok jest prawomocny. Powód podał, że z uwagi na ww. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku, w dniu 9 lutego 2012 r. między stronami doszło do zawarcia aneksu nr (...), stanowiącego integralną część do umowy o kredyt hipoteczny nr (...), zawartej w dniu 3 czerwca 2008 r., który zawiera postanowienie zakwestionowane niniejszym pozwem. W ocenie powoda, postanowienie to stanowi niedozwoloną klauzulę umowną, ponieważ zapis, który teoretycznie miał za zadanie umożliwić konsumentowi w sposób realny dokonanie oceny ryzyka walutowego, w rzeczywistości nic nie zmienił. Kwestia, która powoduje niedopuszczalność przedmiotowych ustaleń, to brak wskazania precyzyjnie „profesjonalnych uczestników rynku walutowego”, których średnia arytmetyczna z ich ofert sprzedaży oraz ofert kupna tej waluty stanowi podstawę do ustalenia kursów kupna sprzedaży zawartych w Tabeli Kursów Walut Obcych. Ponadto, zdaniem powoda, w użytym sformułowaniu: „wartości kupna i wartości kursu sprzedaży z Tabeli Kursów Walut Obcych mogą odbiegać od kursu bazowego o nie więcej niż 10%”, brak wskazania z czego niniejsze odchylenie miałoby dokładnie wynikać. Według strony powodowej, pomimo iż pozwany dodanym zapisem wskazał w jaki sposób jest ustalana Tabela Kursów Walut Obcych, to w dalszym ciągu konsument ponosi ryzyko z całkowicie dowolnego kształtowania kursu wymiany walut przez kredytodawcę, co naraża konsumenta na nieprzewidywalne koszty. Weryfikacja stosowanych kryteriów zasadności ponoszenia kosztów wynikających z ustalonych przez Bank kursów walutowych jest wobec tego niemożliwa dla ustalenia przez konsumenta.

Powód podtrzymał swoje stanowisko w kolejnych pismach procesowych, wskazując dodatkowo, że aneks zastosowany przez pozwanego, zawierający zakwestionowane postanowienie, traktować należy jako wzór umowy – gotowy formularz, który zawiera treść umowy – w tym przypadku umowy zmieniającej, do którego strona pozwana każdorazowo wprowadza dane zmienne i wymagające konkretyzacji postanowień, np. oznaczenie strony. W ocenie powoda, z uwagi na zmianę sytuacji prawnej w czasie trwania łączącej strony umowy kredytowej, która dotknęła nieoznaczoną liczbę kredytobiorców, to wzorzec ten został sformułowany z góry właśnie po to, aby dokonać masowej zmiany zawartych umów. Powód wniósł jednocześnie o zobowiązanie pozwanego do wskazania, w jaki sposób Bank (...) dokonał zmiany umów o kredyt hipoteczny zawartych z konsumentami, a zawierających uznane za niedozwolone postanowienie: „ Kredyt jest indeksowany do CHF/USD/EUR, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem CHF/USD/EUR według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomieniu kredytu lub transzy”, na okoliczność powszechnego posługiwania się w tym zakresie przez pozwanego gotowymi formularzami.

( pozew, k. 2-4, pisma procesowe powoda, k. 88-92, 109-110, 113-115).

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W ocenie pozwanego, powództwo powinno zostać oddalone w pierwszej kolejności z uwagi na to, że kwestionowane postanowienie nie znajduje się we „wzorcu umowy” w rozumieniu art. 479 ³⁶ k.p.c., co wyklucza możliwość jego abstrakcyjnej kontroli przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Przedmiotowe postanowienie zawarte zostało bowiem w Aneksie – umowie zmieniającej umowę kredytową zawartą przez Bank i kredytobiorcę. Według strony, sporne postanowienie nie znajduje się we wzorcach umów lub regulaminach stosowanych przez pozwany Bank, lecz jest ono jedynie wykorzystywane w aneksach zawieranych indywidualnie z indywidualnymi kredytobiorcami Banku w celu doprecyzowania zasad, na podstawie których Bank ustala Tabelę Kursów Walut Obcych. Pozwany wskazał, że nie istnieje jednak żaden formalnie przyjęty przez Bank wzorzec, który determinowałby treść zawieranych umów. Zatem, zdaniem pozwanego, Aneks zawarty z powodem nie jest wzorem umowy, lecz przykładem konkretnej umowy, zawartej przez Bank z kredytobiorcą.

Niezależnie od powyższego, pozwany podniósł, że zaskarżone postanowienie nie jest abuzywne, ponieważ czytelnie określono w nim sposób ustalania kursu waluty obcej. Ustalanie kursu waluty obcej obejmuje określenie kursu bazowego, który ma na celu odzwierciedlać średni rynkowy kurs waluty, a następnie określenie kursu kupna i sprzedaży, które nie mogą odbiegać od kursu bazowego w stopniu przekraczającym limit określony w umowie (10%). W ocenie pozwanego, dzięki wskazaniu maksymalnego odchylenia od kursu, konsument uzyskuje czytelną informację, jakie dodatkowe koszty mogą się wiązać ze spłatą kredytu. Zdaniem strony, taka metoda ustalania kursu walut jest prawidłowa i odpowiada wymogom wynikającym z tzw. ustawy „antyspreadowej” oraz wskazówkom formułowanym w orzecznictwie. Według pozwanego Banku, zaskarżona klauzula nie mogłaby naruszać interesów konsumentów także dlatego, że w ramach tego samego aneksu przewidziano, że kredytobiorca będzie spłacał kredyt bezpośrednio w walucie obcej, co wyłącza konieczność stosowania kursu określonego w Tabeli Kursów Walut Obcych. Strona pozwana podtrzymała powyższe stanowisko w kolejnych pismach procesowych, podkreślając, w szczególności, że w Banku nie przyjęto formalnie wzorca, który determinowałby treść zawieranych aneksów i są one w każdym przypadku przygotowywane indywidualnie na potrzeby konkretnej umowy kredytowej.

( odpowiedź na pozew, k. 17- 34, pisma procesowe pozwanego, k. 101-105, 118-120).

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Powództwo podlegało oddaleniu.

Pozwany Bank (...) S.A. z siedzibą w W., w ramach wykonywanej działalności bankowej, oferuje swym klientom, między innymi, udzielanie kredytów hipotecznych (okoliczności bezsporne).

W dniu 9 lutego 2012 r., pomiędzy ww. Bankiem a P. L., zawarty został „Aneks nr (...) do Umowy o Kredyt Hipoteczny nr (...) sporządzonej w dniu 03-06-2008 r.”, w którego § 1 zawarto postanowienie o następującej treści: „ Kurs wymiany walut obcych, na podstawie którego przeliczane są na złote polskie zobowiązania Kredytobiorcy wyrażone w walucie obcej, podawany jest w Tabeli Kursów Walut Obcych Banku. Podstawą do ustalenia kursów kupna i sprzedaży zawartych w Tabeli Kursów Walut Obcych Banku jest kurs bazowy, stanowiący średnią arytmetyczną z ofert kupna i ofert sprzedaży tej waluty oferowanych przez profesjonalnych uczestników rynku walutowego i podanych na stronie serwisu R. w chwili tworzenia Tabeli Kursów Walut Obcych. Wartość kursu kupna i wartość kursu sprzedaży z Tabeli Kursów Walut Obcych mogą odbiegać od kursu bazowego o nie więcej niż 10%.” (kserokopia „Aneksu nr (...) …”, k. 11-12).

Wbrew jednak twierdzeniom powoda, na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, nie można przyjąć, by pozwany zawarł ww. postanowienie we wzorcu umowy, którym posługiwałby się przy zawieraniu umów kredytowych z klientami będącymi konsumentami.

Należy bowiem zauważyć, że stosownie do - obowiązującego w dacie wytoczenia powództwa – art. 479 ³⁸ § 1 zd. 1 k.p.c., powództwo w sprawach rozpoznawanych według przepisów niniejszego rozdziału [tj. powództwo w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone – przyp. Sądu] może wytoczyć każdy, kto według oferty pozwanego mógłby zawrzeć z nim umowę zawierającą postanowienie , którego uznania za niedozwolone żąda się pozwem. Natomiast zgodnie z art. 6 k.c., ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Powyższa zasada przeniesiona na grunt niniejszej sprawy oznacza, że to na stronie powodowej, która wywodziła skutki prawne z faktu posługiwania się przez pozwanego, w ramach wykonywanej przez niego działalności gospodarczej, określonym postanowieniem zawartym we wzorcu umownym, spoczywał obowiązek udowodnienia zarówno faktu prowadzenia takiej działalności, jak i posługiwania się w obrocie z konsumentami wzorcem, zawierającym postanowienie o kwestionowanej treści. Na gruncie przepisów proceduralnych kwestię tę reguluje art. 232 k.p.c., w myśl którego strony są zobowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Powołane normy prawne statuują, obowiązującą w polskim procesie cywilnym, zasadę kontradyktoryjności, która oznacza, że gromadzenie materiału procesowego należy do stron procesu. Jest to ciężar procesowy, realizowany przez stronę w jej własnym interesie, bowiem jeżeli strona pozostanie w tym zakresie bierna, to musi się liczyć z ujemnymi konsekwencjami tejże bierności.

Odnosząc powyższe do okoliczności niniejszej sprawy, Sąd Okręgowy stwierdził, że - wbrew spoczywającemu na nim ciężarowi dowodu - powód nie wykazał, by pozwany Bank posługiwał się w obrocie konsumenckim wzorcem umownym, zawierającym klauzule abuzywne. W ocenie Sądu, w niniejszej sprawie powód nie sprostał temu obowiązkowi dowodowemu, gdyż na podstawie załączonej do pozwu kserokopii „Aneksu nr (...) do Umowy o Kredyt Hipoteczny nr (...)” nie sposób stwierdzić, że pozwany przedsiębiorca posługuje się wzorcem umownym. Klauzula zakwestionowana przez powoda została bowiem zawarta w przedstawionym przez powoda aneksie do konkretnej umowy o kredyt hipoteczny, zawartej pomiędzy stronami niniejszego postępowania i regulującej stosunek prawny istniejący pomiędzy tymi stronami. Aneksu, który zmienia postanowienia indywidualnej umowy nie można natomiast uznać za wzorzec umowny, lecz za umowę dotyczącą konkretnego stosunku prawnego. Pozwany oświadczył natomiast, że nie istnieje żaden formalnie przyjęty przez Bank wzorzec, który determinowałby treść aneksów do umów zawartych z indywidualnymi kredytobiorcami i który obejmowałby postanowienie zakwestionowane przez powoda w niniejszej sprawie. Sporne postanowienie dotyczy zatem konkretnej umowy, zawartej przez pozwanego z powodem i kształtuje tylko ich sytuację prawną, natomiast w zakresie kognicji Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów leży przeprowadzanie kontroli abstrakcyjnej, a nie incydentalnej konkretnego postanowienia wskazanego przez powoda. Zatem kwestia, jak ukształtowano sytuację poszczególnego kredytobiorcy (w tym przypadku powoda) w umowie o kredyt hipoteczny na wskutek zawarcia aneksu do tej umowy, pozostaje nieistotna dla niniejszego postępowania. Może ona natomiast być przedmiotem postępowania przed sądem cywilnym w ramach indywidualnej kontroli postanowień umowy.

Przede wszystkim należy jednak podkreślić, że sam tylko aneks nie może być oceniany przez Sąd w kategoriach wzorca umownego, jak tego chciał powód, z tej racji, że przedmiotem oceny Sądu jest postanowienie zawarte w konkretnym wzorcu umowy. Postanowienie takie nie może być bowiem oceniane w oderwaniu od wzorca umowy. Natomiast nie budzi wątpliwości, że aneks, który odnosi się tylko do pewnego wąskiego aspektu stosunku prawnego, nie może być kwalifikowany w kategorii wzorca umowy, gdyż umowa a tym samym i jej wzorzec musi zawierać co najmniej elementy przedmiotowo i podmiotowo istotne regulujące główne świadczenia stron. Natomiast przedstawiony przez powoda aneks odnosi się tylko do pewnego elementu umowy, a więc nie wyczerpuje znamion umowy, a tym samym też jej wzorca.

W tym kontekście ponownie należy przytoczyć przepis art. 479 ³⁸ § 1 zd. 1 k.p.c., w myśl którego powództwo w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone – może wytoczyć każdy, kto według oferty pozwanego mógłby zawrzeć z nim umowę zawierającą postanowienie , którego uznania za niedozwolone żąda się pozwem. Żądanie powoda dokonania przez Sąd oceny tylko aneksu do umowy jako wzorca umowy, nie mieści się w zakresie przedmiotowym powołanego przepisu, gdyż powód nie dowiódł, że mógłby zawrzeć z pozwanym umowę zawierającą kwestionowane postanowienie. Powód czyniąc zadość dyspozycji tego przepisu musiałby bowiem dowieść, że może zawrzeć z pozwanym umowę na podstawie wzorca jakim jest sam tylko aneks do umowy. Gdy tymczasem nie jest możliwe zawarcie z pozwanym umowy w oparciu jedynie o aneks do umowy, gdyż taki stosunek prawny nie miałby racji bytu jako nie zawierający co najmniej przedmiotowo istotnych elementów i nie byłaby de facto nawet umową (skoro nie określa nawet głównych zobowiązań stron).

Wnioski dowodowe powoda, w szczególności wniosek o zobowiązanie pozwanego do wskazania, „w jaki sposób Bank (...) dokonał zmiany umów o kredyt hipoteczny zawartych z konsumentami”, także nie zmierzały do wykazania treści wzorca umowy, którym posługuje się pozwany, gdyż wzorcem tym, o czym wyżej, nie może być sam tylko aneks do umowy, nawet jeśli ma charakter adhezyjny i jest standardowo i powszechnie wykorzystywany przez przedsiębiorcę do już zawartych, konkretnych umów kredytowych. Aneks, co jeszcze raz należy podkreślić nie może samodzielnie stanowić wzorca umowy.

Natomiast Sąd mógłby oceniać zawarte w aneksie postanowienie, gdyby jednocześnie przedsiębiorca we wzorcach umów (kompleksowo regulujących co najmniej przedmiotowo istotne elementy) stosował postanowienie o treści takiej samej jak w aneksach do umów już zawartych. Takiej okoliczności powód natomiast nie dowodził, podobnie jak zgłoszone przez niego dowody nie zmierzały w tym kierunku.

W tych okolicznościach, powództwo podlegało oddaleniu, a Sąd nie był zobowiązany do dalszego badania, czy postanowienie wskazywane przez powoda w pozwie miało niedozwolony charakter, stosownie do treści art. 385 ¹ § 1 k.c.

Sąd oddalił wniosek pozwanego o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka M. S., gdyż okoliczności, na które powołano ten dowód musiałyby zostać dowiedzione przez pozwanego, gdyby powód co najmniej twierdził lub dowodził, że postanowienie o treści wskazanej w pozwie było zawarte we wzorcach umów stosowanych przez przedsiębiorcę, gdy tymczasem powód takiej tezy nie stawiał i wprost twierdził, że postanowienia były stosowane jedynie w aneksach do umów już zawartych. Zatem przeprowadzenie tego dowodu było zbędne i spowodowałoby nieuzasadnione wydłużenie postępowania. Oddaleniu podlegał też wniosek pozwanego o przeprowadzenie dowodu z dokumentów – zestawienia wysokości kursu średniego NBP oraz kursu bazowego ustalanego przez pozwanego za sierpień 2015 roku, historii rachunku powoda za okres luty 2012 – wrzesień 2015, dowodu z prywatnej opinii prof. Z. J. oraz dowodu z zeznań świadka K. M., gdyż dowody te powołane zostały na okoliczności nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy.

O kosztach postępowania orzeczono w oparciu o - wyrażoną w art. 98 § 1 k.p.c. - zasadę odpowiedzialności za wynik procesu, przyjmując, że na należne pozwanemu koszty złożyło się wynagrodzenie pełnomocnika w wysokości 60 zł - ustalone w oparciu o § 18 ust. 2 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w związku z § 21 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie - oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa (17 zł).

Wobec, wynikającego z art. 96 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, zwolnienia powoda od kosztów sądowych, w braku podstaw do obciążenia tymi kosztami pozwanego, Sąd orzekł o przejęciu opłaty od pozwu na rachunek Skarbu Państwa.

SSO Małgorzata Perdion-Kalicka