Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 kwietnia 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – V Wydział Cywilny w składzie:

na rozprawie rozpoznał sprawę z powództwa

Banku (...)

przeciwko

K. P., T. P., A. P., R. O., T. O., K. M. i P. P.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej K. M.

od wyroku Sądu Okręgowego we W.

z dnia 15 września 2014 r. sygn. akt I C 140/14

I.  oddala apelację;

II.  nie obciąża pozwanej kosztami postępowania apelacyjnego;

III.  zasądza od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego we W. na rzecz adwokata A. R. kwotę 5.400 (pięć tysięcy czterysta) złotych, powiększoną o należną stawkę podatku od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Na oryginale właściwy podpis.

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 15 września 2014 r. Sąd Okręgowy we W. uchylił nakaz zapłaty tegoż Sądu z dnia 16 czerwca 2011 r. sygn. akt(...)i zasądził solidarnie od pozwanych K. P., T. P., A. P., R. O., T. O., (...) K. M. oraz (...) P. P. na rzecz powodowego Banku (...)kwotę 861 650,67 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 20 kwietnia 2011 r. do dnia zapłaty, z wyjątkiem pozwanej (...) K. M., w stosunku do której odsetki zasądzono od dnia 29 czerwca 2012 r. Sąd

Okręgowy zastrzegł (...) pozwanym K. M. i P. P. prawo powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie ich odpowiedzialności do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku po zmarłym J. P..

Nadto Sąd Okręgowy rozstrzygnął o kosztach procesu stosownie do wyniku sporu. Powyższe rozstrzygnięcie zostało oparte na następujących ustaleniach faktycznych i wnioskach.

W dniu 15 maja 2008 r. powód – Bank (...)zawarł umowę kredytową nr (...) z (...)spółką jawną we W.. Dla zabezpieczenia spłaty kredytu został wystawiony weksel in blanco, podpisany przez wspólników spółki jawnej, tj. S. M. i M. P. oraz przez poręczycieli: T. P., J. P., K. P., R. O., T. O. i A. P..

Na mocy deklaracji wekslowej powód był uprawniony do wypełnienia weksla na sumę odpowiadającą zadłużeniu kredytobiorcy z tytułu niespłaconego kredytu, odsetek i kosztów, w przypadku niedotrzymania umownego terminu spłaty kredytu, jak również miał prawo do opatrzenia weksla klauzulą „bez protestu” i datą płatności.

J. P., będący jednym z poręczycieli wekslowych, zmarł w dniu (...) Spadek po nim z mocy ustawy nabyły jego żona K. P. oraz jego małoletnie wnuczki – K. M. i P. P., każda z nich po 1/3 części. (patrz: postanowienie Sądu Rejonowego we W. z dnia 22 grudnia 2009 r. sygn. akt(...)).

W dniu 28 lutego 2011 r. powód wypełnił weksel na kwotę 861 650,67 zł i określił płatność weksla w jego siedzibie w K. w dniu 19 kwietnia 2011 r, przy czym kwota 700 000 zł stanowiła należność główną, a kwota 161 650,67 zł umowne odsetki, naliczone do dnia 28 lutego 2011 r.

(...) pozwana K. M., jako spadkobierczyni poręczyciela wekslowego J. P., ponosi odpowiedzialność za zapłatę sumy wekslowej solidarnie z innymi pozwanymi, zobowiązanymi z weksla na podstawie art. 47 prawa wekslowego. Podniesiony przez tę pozwaną w zarzutach od nakazu zapłaty brak przedstawienia jej weksla do zapłaty, okazał się w ocenie Sądu Okręgowego zarzutem zasadnym, co skutkowało zasądzeniem od niej sumy wekslowej wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 29 czerwca 2011 r, tj. od dnia następnego po dacie 28 czerwca 2012 r, w której przedstawicielka ustawowa (...) dowiedziała się o wydanym nakazie zapłaty.

Nadto Sąd Okręgowy uznał zasadność zarzutów (...) K. M. w części dotyczącej braku ograniczenia jej odpowiedzialności za długi spadkowe zmarłego poręczyciela wekslowego J. P. do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku po zmarłym. To ograniczenie nie było uwzględnione w zakazie zapłaty, natomiast zostało wyrażone w wyroku z dnia 15 września 2014 r, zarówno w odniesieniu do (...) pozwanej K. M., jak i (...) pozwanej P. P..

Sąd Okręgowy wskazał, że zarówno pozwana K. M., jak i pozwana P. P., odziedziczyły spadek po J. P. z dobrodziejstwem inwentarza, a co za tym idzie, ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu czynnego spadku (art. 1031 § 2 zd. 1 kc). Na podstawie art. 102 kpc (...) pozwana K. M. nie została obciążona kosztami sądowymi, tj. opłatą od zarzutów od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym (w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku podano błędnie: „sprzeciwu”), w wysokości 32 312 zł.

Od powyższego wyroku została wywiedziona apelacja w imieniu (...) pozwanej K. M., skierowana do rozstrzygnięć dotyczących tej pozwanej, tj. solidarnego zasądzenia od niej należności dochodzonych przez powodowy bank i kosztów procesu.

Skarżąca zarzuciła:

1.  naruszenie prawa procesowego, tj. art. 319 kpc poprzez błędne jego zastosowanie, skutkujące wskazaniem w punkcie 2 wyroku prawa do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności (...) pozwanej K. M. do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku po zmarłym J. P., zamiast na ograniczenie odpowiedzialności (...) pozwanej K. M. z określonych przedmiotów majątkowych po zmarłym J. P.;

2.  naruszenie prawa procesowego, tj. art. 321 § 1 kpc poprzez wydanie orzeczenia niezgodnie z żądaniem;

3.  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 5 kc przez jego niezastosowanie i zasądzenie solidarnie od (...) pozwanej K. M. na rzecz powoda kwoty 861 650,67 zł w sytuacji, gdy nie miała ona wpływu na powstanie zobowiązań;

4.  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 3 ust. 1 Konwencji o prawach dziecka poprzez jego niezastosowanie i zasądzenie solidarne od (...) pozwanej K. M. na rzecz powoda kwoty 861 650,67 zł.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżąca domagała się:

1)  zmiany zaskarżonego wyroku przez zastrzeżenie pozwanej K. M. prawa do powoływania się w toku egzekucji świadczenia pieniężnego w kwocie 861 650,67 zł z ustawowymi odsetkami na rzecz powoda Banku (...)na ograniczenie odpowiedzialności do:

- nieruchomości stanowiącej lokal mieszkalny nr (...), położony we W. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy we W. prowadzi księgę wieczystą nr KW (...)

- nieruchomości stanowiącej lokal mieszkalny nr (...), położony we W. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy we W. prowadzi księgę wieczystą nr KW (...)

- nieruchomości położonej we W. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy we W. prowadzi księgę wieczystą nr KW (...)

2)  ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania;

3)  zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje.

W uzasadnieniu apelacji podniesiono, że interes (...) pozwanej nie został przez Sąd Okręgowy zabezpieczony, wbrew art. 3 ust. 1 Konwencji o prawach dziecka. Ponadto sprzecznym z zasadami współżycia społecznego jest zasądzenie od pozwanej kwoty, której nigdy do końca życia nie będzie w stanie spłacić. Co więcej ciężar ten pozwana będzie nosić wskutek zaniedbań swoich przedstawicieli ustawowych, którzy nie dopełnili starań aby (...) odrzuciła spadek po J. M.. Nie powinno być tak, w ocenie apelującej, aby w XXI wieku dziecko odpowiadało za winy ojca, tak jak to miało miejsce pod rządami (...)

Powód wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanej na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Nie ulegało wątpliwości, co przyznano również w apelacji, że (...) pozwana K. M. jest spadkobierczynią zmarłego poręczyciela wekslowego J. P. i ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (art. 1031 § 2 kpc).

Sąd Okręgowy nie dopuścił się zarzucanego w apelacji naruszenia prawa materialnego, tj. art. 319 kpc, stanowiącego o tym, że jeżeli pozwany ponosi odpowiedzialność z określonych przedmiotów majątkowych albo do wysokości ich wartości, sąd może, nie wymieniając tych przedmiotów ani ich wartości, uwzględnić powództwo, zastrzegając pozwanemu prawo do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności.

Zastrzeżenie w zaskarżonym wyroku ograniczenia odpowiedzialności pozwanej do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku odpowiada treści art. 1031 § 2 kpc i art. 319 kpc.

Nie może zostać uwzględnione żądanie skarżącej, aby sąd zastrzegł prawo powoływania się przez nią w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności do trzech określonych w apelacji przedmiotów majątkowych, tj. do trzech nieruchomości, co do których dotychczasowa egzekucja okazała się bezskuteczna. Takie zastrzeżenie, w intencji apelującej, miałoby uchronić pozwaną w przyszłości przed egzekucją długów spadkowych z całego jej majątku. Bez wątpienia wnioskowane przez skarżącą zastrzeżenie odpowiadałoby interesowi pozwanej, jednak naruszałoby treść art. 1031 § 2 kpc oraz godny ochrony interes wierzyciela. Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza skutkuje, zgodnie z art. 1031 § 2 kpc odpowiedzialnością spadkobiercy za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku, a nie do określonych w tym inwentarzu przedmiotów majątkowych, jak życzyłaby sobie skarżąca. Nie można zapominać o tym, że pozwana odziedziczyła spadek o określonej w inwentarzu wartości i odpowiada za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku.

Powoływanie się przez skarżącą na naruszenie art. 5 kc i art. 3 ust. 1 Konwencji o prawach dziecka również nie mogło odnieść zamierzonego skutku w rozpoznawanej sprawie.

Powód dochodził swoich uzasadnionych roszczeń, również wobec pozwanej, które nie stanowią nadużycia prawa podmiotowego i nie pozostają w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego.

Nie można porównywać sytuacji pozwanej, odpowiadającej za długi spadkowe z ograniczeniem określonym w art. 1031 § 2 kpc do odpowiedzialności dziecka za winy ojca, wynikającej z (...). Odpowiedzialność pozwanej jest bowiem odpowiedzialnością cywilną, a nie karną, o jakiej stanowił wspomniany kodeks. Przepisy obowiązującego prawa nie przewidują wyłączenia odpowiedzialności małoletnich spadkobierców za długi spadkowe, a zatem powoływanie się li tylko na wiek pozwanej nie może skutkować ani wyeliminowaniem w ogóle tej odpowiedzialności, ani też ograniczeniem jej tylko do określonych przedmiotów majątkowych.

Rozważenia na tle dyspozycji art. 5 kc wymagałyby zarzuty pozwanej, odnoszące się do jej wieku, gdyby powód dochodził swoich roszczeń od (...) dotkniętej chorobą bądź niepełnosprawnością, wymagającą kosztownego leczenia i rehabilitacji, na które przedstawiciele ustawowi nie posiadają wystarczających środków, względnie sami wymagają leczenia, co czyniłoby w określonych okolicznościach realizacje praw powoda sprzecznymi z zasadami współżycia społecznego. Tego rodzaju okoliczności w sprawie nie zachodziły, a zatem nie mógł zostać uwzględniony zarzut naruszenia art. 5 kc.

Sąd Okręgowy nie naruszył także art. 3 ust. 1 Konwencji o prawach dziecka, gdyż mając na uwadze uzasadniony interes (...) pozwanej uczynił w zaskarżonym wyroku zastrzeżenie dotyczące prawa pozwanej do powoływania się przez nią w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie jej odpowiedzialności do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku.

Nie znajdując uzasadnionych podstaw do uwzględnienia zarzutów i wniosków skarżącej należało apelację oddalić, w oparciu o art. 385 kpc.

Nie obciążono pozwanej kosztami postępowania apelacyjnego, na podstawie art. 102 kpc, z uwagi na to, że nie posiada ona aktualnie samodzielnych źródeł dochodów finansowych, korzystała ze zwolnienia od kosztów sądowych i pomocy prawnej ze strony adwokata z urzędu.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie § 19 pkt. 1 w zw. z § 6 pkt. 7 w zw. z § 13 pkt. 1,2 (oraz § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu – tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 461).