Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

postanowienia z 28 sierpnia 2020 roku

Rozpoznaniu podlegał zawarty w piśmie z 17 sierpnia 2020 roku wniosek o udzielenie zabezpieczenia roszczenia o ustalenie nieważności umowy .

Postępowanie zabezpieczające jest procesową formą tymczasowej ochrony prawnej i spełnia pomocniczą rolę w stosunku do postępowania rozpoznawczego. Jego celem jest zapewnienie efektywności orzeczenia wydanego w postępowaniu, w którym wierzyciel ma dochodzić swego roszczenia, jednakże bez przesądzania o kształcie przyszłego rozstrzygnięcia w sprawie. Zgodnie z art. 730§2 kpc sąd może udzielić zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania lub w jego toku, natomiast w myśl art. 730 ¹§1 kpc udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona lub uczestnik postępowania, jeżeli uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia.

Według art. 730 ¹§ 2 kpc. interes prawny istnieje, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie. Osiągnięcie celu postępowania w sprawie w rozumieniu art. 730 ¹§2 kpc wiązać należy z rodzajem ochrony prawnej, której udzielenia żąda się w postępowaniu cywilnym. O istnieniu podstawy zabezpieczenia można, więc mówić wtedy, gdy bez zabezpieczenia ochrona prawna udzielona w merytorycznym orzeczeniu w sprawie okaże się niepełna.

Natomiast roszczenie jest uprawdopodobnione, jeżeli prima facie jest znaczna szansa na jego istnienie, co nie wyklucza tego, iż w świetle głębszej analizy stanu faktycznego i prawnego, sąd poczyni odmienną ocenę. Wymóg uprawdopodobnienia, a nie dowiedzenia istnienia roszczenia, oznacza zwolnienie strony, obciążonej ciężarem takiego uprawdopodobnienia, z obowiązku zachowania szczegółowych przepisów o postępowaniu dowodowym (art. 243 kpc.). Do uprawdopodobnienia roszczenia nie jest natomiast wystarczające samo tylko przedstawienie twierdzeń co do okoliczności, które roszczenie miałyby uzasadniać.

Rozpoznając pierwszą konieczną do udzielenia zabezpieczenia przesłankę, dla potrzeb udzielenia zabezpieczenia uznać należało, że powodowie uprawdopodobnili roszczenie o ustalenie nieważności umowy nr (...) o kredyt mieszkaniowy (...) zawartej 27 listopada 2008 roku. Samo zawarcie umowy, jej treść i zmiany zostały uprawdopodobnione przez złożenie odpowiednich dokumentów. Ocena uprawdopodobnienia roszczenia sprowadza się zatem do dokonania wstępnej prawnej oceny treści łączącego strony stosunku prawnego.

Zgodnie z treścią przedłożonej umowy kwota udzielonego kredytu nie jest ściśle oznaczona – kredyt udzielony jest w złotych, w kwocie stanowiącej równowartość 73 670,08 CHF, jednak nie więcej niż 192 000 zł. Zgodnie z §1 ust.2 Części Ogólnej Umowy kwota kredytu wypłacana w złotych ma zostać określona przez przeliczenie na złote kwoty wyrażonej w walucie, w której kredyt jest denominowany, według kursu kupna tej waluty, zgodnie z Tabelą kursów, obowiązującą w Banku w dniu uruchomienia środków, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych. Kredyt zabezpiecza hipoteka kaucyjna w złotych do kwoty 315 028,04 zł.. Postanowienia umowy nie dają zatem podstaw do ustalenia jaka jest wysokość udzielonego kredytu, tj. kwota – jak określiły ją strony umowy - w złotych – postawiona do dyspozycji kredytobiorcy.

Już treść powyższych postanowień umowy uzasadnia, na obecnym etapie postępowania, przyjęcie wniosku, że umowa kredytu jest nieważna z uwagi na naruszenie art. 69 Prawa bankowego w części w jakiej wymaga oznaczenia w umowie kredytu kwoty i waluty kredytu. W zawartej przez strony umowie ustalenie kwoty kredytu oddawanej do dyspozycji kredytobiorcy pozostawiono dłużnikowi z tego tytułu, tj. bankowi. Takie ukształtowanie stosunku zobowiązaniowego narusza jego istotę, gdyż wprowadza do stosunku zobowiązaniowego element nadrzędności jednej ze stron i podporządkowania drugiej strony bez odwołania do jakichkolwiek obiektywnych kryteriów zakreślających granice swobody jednej ze stron. Naruszenie zaś istoty stosunku zobowiązaniowego oznacza przekroczenie granic swobody umów określonych w art. 353 ¹ kc i prowadzi, zgodnie z art. 58§1 kc, do nieważności czynności prawnej jako sprzecznej z ustawą (zob. wyroki Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 23 października 2019 r., sygn. V ACa 567/18, z 30 grudnia 2019 r., sygn. VI ACa 361/18, z 12 lutego 2020 r., sygn. V ACa 297/19). Dotknięte nieważnością postanowienia dotyczą głównego świadczenia kredytodawcy, tj. sposobu wykonania obowiązku postawienia określonej kwoty kredytu do dyspozycji kredytobiorcy, co należy do essentialia negotii umowy kredytu.

Niezależnie od powyższego, nawet jeśli przyjąć, że klauzula umowna określająca wysokość świadczenia kredytodawcy, a wraz z nią cała umowa kredytu, jest ważna, to, w świetle pozwu, a więc na obecnym etapie postępowania, zawarte w umowie postanowienia określające sposoby wyliczenia kwoty kredytu i wysokości rat kredytu należałoby uznać za abuzywne, a tym samym nieskuteczne.

Zgodnie z art.385 ¹§1 kc postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Należy zaś uznać, że możliwość jednostronnego kształtowania przez przedsiębiorcę kursów, od których zależy wysokość świadczeń stron jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając interesy konsumenta. Przy tym brak wpływu konsumenta na treść postanowień abuzywnych jest objęta domniemaniem ustawowym (art.385 ¹§4 kc). Przy tym, zdaniem sądu, postanowienia obejmujące klauzule indeksacyjne nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, wobec czego mogą być uznane za abuzywne nawet w przypadku uznania, że dotyczą głównych świadczeń stron. Niejednoznaczność tych postanowień wynika po pierwsze z ich rozproszenia w umowie i regulaminie, a po drugie z niejednoznacznego sformułowania w umowie wpływu klauzuli indeksacyjnej na treść umowy i wysokość świadczeń stron. Zauważyć przy tym należy, że stanowisko o niedozwolonym charakterze postanowień dotyczących stosowania przez banki odesłania do własnych tabel kursów przy wykonywaniu umowy kredytu uznać należy za przeważające w orzecznictwie Sądu Najwyższego (wyroki z 4 kwietnia 2019 r. sygn. III CSK 159/17, z 10 maja 2019 r. sygn. I CSK 242/18, z 27 listopada 2019 r., sygn. II CSK 483/18, z 11 grudnia 2019 r., sygn. V CSK 382/18).

Dodatkową przesłanką zasadności powództwa o ustalenie jest, zgodnie z art.189 kpc, istnienie interesu prawnego w zgłoszeniu żądania ustalenia. Powodowie mają interes prawny w ustaleniu nieważności umowy, bowiem wygenerowała ona długoterminowy stosunek prawny, który, zgodnie z jego treścią, nie został dotychczas wykonany. Ewentualne uwzględnienie roszczeń kredytobiorcy o zapłatę (zwrot) należności spełnionych dotychczas na rzecz banku nie regulowałoby w sposób definitywny wzajemnych relacji stron. Wniosek przeciwny byłby zasadny tylko przy przyjęciu, że prawomocne orzeczenie sądu wiąże nie tylko w zakresie sentencji, ale również motywów rozstrzygnięcia, co do czego nie ma jednak zgody w orzecznictwie i doktrynie (zob. postanowienie SN z 9 stycznia 2019 roku, sygn. I CZ 112/18, w którym wskazano, że „W zależności bowiem od poglądu prezentowanego przez poszczególne składy orzekające w procesach o inne roszczenia z tego samego stosunku prawnego, kwestia oceny mocy wiążącej prawomocnego orzeczenia może być różnie rozstrzygana. Skutkuje to brakiem pewności sytuacji prawnej strony.”). Tymczasem stwierdzenie nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy przesądza nie tylko o (ewentualnej) możliwości domagania się zwrotu już spełnionych świadczeń. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 28 października 2018 roku, sygn. I ACa 623/17, „Orzeczenie stwierdzające nieważność umowy niweczy jej skutki ex tunc i z uwagi na związanie zarówno stron, jak i innych sądów jego treścią z mocy art. 365 § 1 kpc., jako swoisty prejudykat, ma istotne znaczenie dla dalszych czynności stron w związku ze spłacaniem kredytu przez powoda.” Rozstrzyga w sposób ostateczny o braku obowiązku spełniania na rzecz banku świadczeń w przyszłości, a więc o nieistnieniu obowiązku spłaty kolejnych rat kredytu. Jedynie zatem ustalające orzeczenie sądu znosi więc wątpliwości stron i zapobiega dalszemu sporowi o roszczenia banku wynikające z umowy. Na tym zaś polega interes prawny w rozumieniu art. 189 kpc.

W związku z powyższym, żądanie ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu należy uznać na obecnym etapie za uprawdopodobnione.

Powodowie wykazali interes prawny w uzyskaniu zabezpieczenia roszczenia. Celem postępowania dotyczącego roszczenia o ustalenie w zgłoszonym kształcie jest zakończenie wykonywania nieważnej umowy kredytu, w tym zwolnienie kredytobiorcy od obowiązku dalszego jej wykonywania, tj. świadczenia na rzecz banku. Dalsze spełnianie świadczeń, co do których na obecnym etapie postępowania zostało uprawdopodobnione, że nie mają oparcia w umowie, doprowadzałyby równocześnie do niezasadnego obciążania powodów i dalszego bezpodstawnego wzbogacania pozwanego, bezzasadnie zwiększając skalę rozliczeń koniecznych w przypadku stwierdzenia nieważności umowy. Nie ma przy tym znaczenia w jakiej relacji pozostaje wartość świadczeń spełnionych przez kredytobiorcę do wysokości kwoty wykorzystanego kredytu (w niniejszej sprawie są to odpowiednio kwoty 195 026,07 zł (s.4 wniosku o udzielenie zabezpieczenia) oraz 197 760 zł). Nie ma podstaw aby odmawiając udzielania zabezpieczenia doprowadzić do sytuacji, w której powodowie nadal spełniać będą świadczenia na rzecz banku, co do których nie ma podstaw w zawartej umowie. Ocena istnienia przesłanek zabezpieczenia nie może prowadzić do faktycznego wymuszenia dokonywania zwrotu wykorzystanych kwot poza umowną podstawę. Utrzymywanie się takiego stanu oznaczałoby znaczne utrudnienie w osiągnięciu celu postępowania. Przesądza o istnieniu interesu prawnego w uzyskaniu zabezpieczenia, rozumianego jako konieczność zapobieżenia powstania szkody uprawnionego (konieczności spełniania niezasadnych świadczeń) już w toku postępowania (zob. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 1 kwietnia 2020 r., sygn. VI ACz 1137/19). Istotne jest również, że zapewnienie konsumentowi skutecznej ochrony również w formie tymczasowej stanowi element stosownych i skutecznych środków mających na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców i dostawców z konsumentami, a zatem realizację obowiązku wynikającego z art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.

Zgodnie z art. 755§1 pkt 1 kpc jeżeli przedmiotem zabezpieczenia nie jest roszczenie pieniężne, sąd udziela zabezpieczenia w taki sposób, jaki stosownie do okoliczności uzna za odpowiedni. W szczególności sąd może unormować prawa i obowiązki stron lub uczestników postępowania na czas trwania postępowania.

W zakresie unormowania praw i obowiązków stron leży również określenie innego terminu spełniania świadczeń, w tym jego odroczenie. Udzielając zabezpieczenia sąd miał na uwadze aby nie obciążać pozwanego ponad potrzebę. Zauważyć trzeba, że interesy pozwanego są zabezpieczone, w przypadku oddalenia powództwa, istniejącym zabezpieczeniem hipotecznym kredytu. Trzeba też podkreślić, że wstrzymanie obowiązku płatności rat w terminach wynikających z harmonogramu oraz wyłączenie możliwości wypowiedzenia umowy, nie oznacza zwolnienia kredytobiorcy z ewentualnego (w przypadku oddalenia powództwa) obowiązku uiszczenia odsetek kapitałowych należnych bankowi za ten okres. Zabezpieczenie jedynie odsuwa termin płatności rat, jednak poza tym nie ingeruje w kształt łączącego strony stosunku, w tym wysokość odsetek umownych czy istniejące zabezpieczenia. Stąd też nie zmierza do zaspokojenia roszczenia.

Uzupełnieniem wstrzymania spłat kredytu jest utrzymanie istniejącego stosunku poprzez wprowadzenie zakazu wypowiadania umowy, tak aby uniknąć sytuacji, w której wstrzymanie świadczeń ze strony kredytobiorcę stanowić będzie podstawę do wypowiedzenia umowy przez pozwanego.

Nie zmierza natomiast do zapewnienia osiągnięcia celu postępowania zakazanie pozwanemu przekazywania informacji o zadłużeniu powodów do Biura (...) lub systemu bankowy rejestr.

W związku z powyższym orzeczono jak w sentencji postanowienia.

ZARZĄDZENIE

(...)