Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 października 2018 r.

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie II Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 5 października 2018 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa Z. K.

przeciwko R. G., E. G. i M. G.

o uznanie czynności za bezskuteczną

1.  oddala powództwo;

2.  zasądza od powoda Z. K. na rzecz pozwanych R. G., E. G. i M. G. kwoty po 3.600zł (trzy tysiące sześćset złotych) tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt II C 1294/14

UZASADNIENIE

W dniu 31 października 2014 roku Z. K. wniósł pozew przeciwko R. G., E. G. i M. G., domagając się uznania za bezskuteczną wobec siebie umowy darowizny wraz z ustanowieniem odrębnej własności lokalu zawartej 3 listopada 2009 roku pomiędzy E. i R. G. a M. G. i zasądzenia na swoją rzecz kosztów procesu według norm przepisanych. W uzasadnieniu pozwu wskazano, iż powód jest wierzycielem E. i R. małżonków G. z tytułu roszczeń wynikających z umowy przedwstępnej ustanowienia odrębnej własności lokalu i sprzedaży z dnia 30 listopada 2000 roku oraz z tytułu roszczeń odszkodowawczych wynikających z niewywiązania się przez pozwanych E. G. i R. G. z umowy przedwstępnej, a pozwani wyzbyli się cennego składnika majątku, z którego powód mógłby zaspokoić swoje roszczenia. (k.3-6)

Pozwani wnieśli o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na swoją rzecz kosztów procesu według norm przepisanych, wywodząc iż nie zostały spełnione przesłanki konieczne do wniesienia skargi pauliańskiej. Pozwani podnieśli w szczególności, że E. G. i R. G. nie są legitymowani biernie oraz że powód nie był wierzycielem E. G. i R. G. w dacie zawierania kwestionowanej umowy, albowiem łącząca powoda z pozwanymi umowa przedwstępna ustanowienia odrębnej własności i sprzedaży lokalu wygasła w następstwie wygaśnięcia umowy najmu lokalu. Dodatkowo pozwani kwestionowali twierdzenia powoda, iż mieliby być niewypłacalni. (k.126-128)

Postanowieniem z dnia 24 lutego 2016 roku Sąd oddalił wniosek powoda o zawieszenie postępowania do czasu prawomocnego zakończenia postępowania w sprawie o sygnaturze I C 317/12 Sądu Rejonowego w Wołominie. (k.158)

W okresie od 11 kwietnia 2016 roku do 24 maja 2017 roku postępowanie pozostawało zawieszone z uwagi na zaniechanie sprecyzowania żądania pozwu poprzez podanie rodzaju, źródła i wysokości wierzytelności której ochrony domaga się powód poprzez żądanie uznania za bezskuteczną wobec niego umowy darowizny zawartej przez pozwanych w dniu 3 listopada 2009 roku. (k.177-178 i 199) W piśmie procesowym z dnia 10 kwietnia 2017 roku powód sprecyzował, iż domaga się ochrony swoich wierzytelności wobec pozwanych E. G. i R. G. wynikających z bezpodstawnego wzbogacenia w kwocie 40 039,65zł z ustawowymi odsetkami od dnia 13 kwietnia 2007 roku, wobec wygaśnięcia umowy przedwstępnej ustanowienia odrębnej własności lokalu i sprzedaży oraz roszczenia o zwrot kwoty 49 140zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 13 kwietnia 2007 roku, uiszczonej przez niego tytułem czynszu najmu lokalu przy ul. (...) w W.. (k.195-196)

W okresie od 15 września 2017 roku do 29 sierpnia 2018 roku postępowanie w sprawie pozostawało zawieszone na zgodny wniosek stron. (k.218 i 221)

Po podjęciu zawieszonego postępowania, powód podtrzymywał dotychczasowe stanowisko, a jednocześnie domagał się skierowania sprawy do mediacji lub odroczenia rozprawy co najmniej o 60 dni celem umożliwienia stronom przeprowadzenia negocjacji ugodowych. (k.232-233)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

R. G. i E. G. zawarli w dniu 30 listopada 2000 roku ze Z. K. przedwstępną umowę ustanowienia odrębnej własności lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w budynku przy ul. (...) w W. i sprzedaży tego lokalu, uzgadniając m.in. że przyrzeczona umowa sprzedaży zostanie zawarta w terminie do dnia 30 czerwca 2011 roku oraz że cena zakupu lokalu wyniesie równowartość kwoty 14 049,75 USD, jak również sposób i termin jej zapłaty. W umowie zastrzeżono, iż jest ona zawarta pod warunkiem podpisania w terminie do dnia 31 grudnia 2000 roku pomiędzy R. i E. G. a Z. K. umowy najmu w/w lokalu mieszkalnego i trwania umowy najmu lokalu przez co najmniej 10 lat.

R. G. i E. G. zawarli w dniu 31 grudnia 2000 roku ze Z. K. umowę najmu lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w budynku przy ul. (...) w W., na czas określony 10 lat i 6 miesięcy, w której Z. K. zobowiązał się do uiszczania czynszu najmu (składającego się z opłaty za wynajem powierzchni użytkowej lokalu i opłaty za eksploatację lokalu) oraz do zwrotu wynajmującym opłat z tytułu dostaw energii elektrycznej i wody do lokalu. Dowody: przedwstępna umowa ustanowienia odrębnej własności lokalu i sprzedaży (k.9-11), umowa najmu (k.13-15)

W dniu 3 listopada 2009 roku R. G. i E. G. darowali swojemu synowi – M. G., w celu ustanowienia odrębnej własności lokalu, samodzielny lokal mieszkalny nr (...) położony w budynku przy ul. (...) w W. wraz z przynależnym do lokalu udziałem w prawie współwłasności działki gruntu i części wspólnych budynku, a M. G. darowiznę przyjął i wyraził zgodę na ustanowienie odrębnej własności lokalu. Równocześnie M. G. ustanowił dożywotnio nieodpłatnie na rzecz E. G. i R. G. służebność osobistą polegającą na prawie korzystania z jednego pokoju i kuchni w nabytym lokalu. Wartość przedmiotu darowizny określono na 240 000zł. Dowód: umowa darowizny wraz z ustanowieniem odrębnej własności lokalu (k.16-20)

W 2009 i 2010 roku Naczelnik Urzędu Skarbowego w W. prowadził przeciwko E. G. postępowanie egzekucyjne. Dowód: zawiadomienia o zajęciu i o zmianie wysokości zajęcia (k.21-26)

Z powództwa Z. K. toczyło się przeciwko M. G., E. G. i R. G. przed Sądem Rejonowym w Wołominie pod sygnaturą akt I C 317/12 postępowanie o ustalenie istnienia stosunku najmu lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w W., a także o zobowiązanie M. G. lub ewentualnie E. G. i R. G. do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu na R. G. prawa własności lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w W., a na wypadek oddalenia tego żądania – o zasądzenie od E. i R. małżonków G. na rzecz Z. K. kwoty 10 000zł tytułem odszkodowania za utratę możliwości uzyskania prawa własności lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w W..

Wyrokiem z dnia 1 lipca 2015 roku Sąd Rejonowy w Wołominie umorzył postępowanie w zakresie żądania ustalenia istnienia stosunku prawnego (punkt I sentencji), umorzył postępowanie w zakresie żądania zapłaty (punkt II sentencji), oddalił powództwo skierowane przeciwko M. G. (punkt III sentencji), oddalił powództwo skierowane przeciwko E. G. i R. G. (punkt IV sentencji) i rozstrzygnął o kosztach.

Wyrokiem Sądu Okręgowego Warszawa – Praga w Warszawie z dnia 26 kwietnia 2018 roku sygn. IV Ca 1969/15 apelacja Z. K. od punktu I i II wyroku Sądu Rejonowego w Wołominie z dnia 1 lipca 2015 roku została odrzucona, a pozostałym zakresie apelacja została oddalona.

Dowody: odpis wyroku Sądu Rejonowego w Wołominie z dnia 1 lipca 2015 roku w sprawie I C 317/12 z uzasadnieniem (k.161-169), odpis wyroku Sądu Okręgowego Warszawa – Praga w Warszawie z dnia 26 kwietnia 2018 roku w sprawie IV Ca 1969/15 z uzasadnieniem (k.226-230)

Przed Sądem Rejonowym w Wołominie pod sygnaturą I C 292/12 toczy się postępowanie z powództwa M. G. przeciwko J. K., S. K. i Z. K. o nakazanie opróżnienia i wydania lokalu przy ul. (...) w W.. W postępowaniu tym pozwani powołali się na przedwstępną umowę ustanowienia odrębnej własności lokalu i jego sprzedaży zawartą przez E. i R. G. ze Z. K. jako podstawę korzystania przez siebie z lokalu, twierdząc iż umowa darowizny lokalu na rzecz M. K. jest bezskuteczna wobec Z. K.. Postępowanie to pozostaje zawieszone od stycznia 2013 roku do czasu zakończenia postępowania w sprawie I C 317/12 Sądu Rejonowego w Wołominie (tj. wymienionego wcześniej postępowania o zobowiązanie M. G. lub ewentualnie E. G. i R. G. do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu na R. G. prawa własności lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w W.). Dowód: uwierzytelnione kopie pozwu, odpowiedzi na pozew i postanowienia z dnia 15 stycznia 2013 roku z akt sprawy I C 292/12 Sądu Rejonowego w Wołominie (koperta k.182)

W kwietniu 2017 roku Z. K. zainicjował przez Sądem Rejonowym w Wołominie postępowanie o zawezwanie E. G. i R. G. do próby ugodowej w sprawie o zapłatę na rzecz Z. K. kwoty: - 40 039,65zł (równowartości 14 049,75 USD) z ustawowymi odsetkami od 13 kwietnia 2007 roku w związku ze zwrotem świadczeń wynikających z wypowiedzenia umowy dotyczącej lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w W., - kwoty 47 970zł z ustawowymi odsetkami od 13 kwietnia 2007 roku tytułem zwrotu czynszu najmu lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w W., - kwoty 25 000zł z ustawowymi odsetkami od 13 kwietnia 2007 roku tytułem zwrotu nakładów na wykończenie lokalu przy ul. (...) w W.. Dowód: kopia wniosku o zawezwanie do próby ugodowej (k.234-236)

Stan faktyczny w niniejszej sprawie był częściowo niesporny, a pozostałym zakresie został ustalony w oparciu o dokumenty urzędowe (odpisy orzeczeń sądowych, wypis aktu notarialnego) postanowienia czy księgi wieczystej). Sąd oddalił wnioski pozwanych o przeprowadzenie dowodu z dokumentów i zeznań świadków na okoliczność ewentualnego zaspokojenia przez powódkę swego roszczenia o zachowek po Z. M. z innych składników majątku spadkowego czy też w wyniku potrącenia wzajemnej wierzytelności pozwanej wobec powódki, uznając iż w niniejszym postępowaniu Sąd jest związany treścią prawomocnego wyroku wydanego w sprawie II C 474/05, a ewentualne nieistnienie tej wierzytelności pozwana powinna dowodzić w odrębnym postępowaniu sądowym. Sąd oddalił także wniosek dowodowy powódki zgłoszony na rozprawie w dniu 29 czerwca 2018 roku o przesłuchanie powódki w charakterze strony, jako spóźniony i niesprecyzowany.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo okazało się nieuzasadnione.

Jego podstawą był art. 527§1 kc, stanowiący, iż gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Zgodnie z regułą rozkładu ciężaru dowodu (art. 6 kc) spełnienie wszystkich przesłanek wymienionych w powołanym przepisie powinien udowodnić Z. K., przy czym odnośnie niektórych z przesłanek ciężar dowodu spoczywał na stronie pozwanej z uwagi na ustanowienie wzruszalnych domniemań.

Sposób wykonania prawa zaskarżenia czynności prawnej precyzuje art. 531§1 kc, stanowiąc iż uznanie za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli następuje w drodze powództwa lub zarzutu przeciwko osobie trzeciej, która wskutek tej czynności uzyskała korzyść majątkową. Treść cytowanego przepisu przesądza o bezzasadności powództwa kierowanego przeciwko pozwanym R. G. i E. G., mającym mieć – w świetle twierdzeń pozwu i w rozumieniu analizowanych regulacji prawnych – status dłużników powoda, nie zaś status osoby trzeciej. Z tego powodu powództwo kierowane przeciwko pozwanym R. G. i E. G. podlegało oddaleniu, jako nieuzasadnione.

Natomiast warunkiem uwzględnienia pozwu kierowanego przeciwko pozwanemu M. G. było udowodnienie przez powoda następujących okoliczności: 1) dokonania przez swoich dłużników (R. G. i E. G.) z osobą trzecią (pozwanym M. G.) czynności prawnej, na skutek której pozwany uzyskał korzyść majątkową oraz doszło do pokrzywdzenia powoda jako wierzyciela, 2) działania dłużników powoda (pozwanych R. G. i E. G.) ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, przy czym w tym zakresie pomocne jest domniemanie z art. 529 zd.2 kc, iż jeśli dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny, domniemywa się że działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Natomiast wiedza lub możliwość dowiedzenia się przez pozwanego M. G., jako kontrahenta dłużników, o tym, że dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli nie była okolicznością istotną dla rozstrzygnięcia sprawy, gdyż art. 528 kc stanowi, że jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie (tu: w następstwie zawarcia umowy darowizny, której cechą charakterystyczną jest bezpłatność przysporzenia – art. 888 kc) wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

W rozpoznawanej sprawie powód nie udowodnił podstawowej przesłanki skuteczności skargi pauliańskiej, tj. tego, iż przysługiwała mu i przysługuje wierzytelność pieniężna wobec R. i E. G., a więc wobec osób dokonujących czynności prawnej objętej żądaniem ubezskutecznienia. Sąd zauważa, że w orzecznictwie utrwalony jest pogląd, iż warunkiem dochodzenia ochrony na podstawie art. 527§1 kc jest wykazanie posiadania wierzytelności pieniężnej w stosunku do dłużnika, który dokonał kwestionowanej skargą czynności prawnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 2010 roku w sprawie III CSK 273/09). Jeśli w chwili wniesienia pozwu wierzyciel nie dysponuje tytułem wykonawczym stwierdzającym istnienie wierzytelności, to musi w pozwie określić ową wierzytelność w sposób umożliwiający jej identyfikację wraz z podaniem jej wysokości, a następnie udowodnić jej istnienie i wysokość (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2010 roku w sprawie I CSK 594/09). Ochroną pauliańską objęta jest bowiem konkretna wierzytelność, stanowiąca przedmiot żądanej przez wierzyciela ochrony, a nie wszystkie bliżej nie sprecyzowane prawa powoda (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 września 1997 roku w sprawie II CKN 335/97). Udowodnienie istnienia i wysokości wierzytelności jest konieczne dla dokonania oceny czy w wyniku zaskarżonej czynności prawnej dłużnik stał się w ogóle niewypłacalny lub niewypłacalny w wyższym stopniu – art. 527§2 kc. Z. K. twierdził, że pozwani R. G. i E. G. od 2007 roku są jego dłużnikami co do obowiązku zapłaty kwoty 40 039,65zł z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia i co do obowiązku zapłaty kwoty 49 140zł z tytułu obowiązku zwrotu świadczeń „czynszowych” i ochrony tych wierzytelności domagał się w niniejszym postępowaniu (k.195-196), a pozwani temu przeczyli (k.129). Powinnością powoda było więc udowodnienie w/w okoliczności. Nie było przedmiotem sporu, iż powód nie dysponował tytułem wykonawczym stwierdzającym istnienie owych wierzytelności – w przywoływanym przez powoda postępowaniu w sprawie I C 317/12 Sądu Rejonowego w Wołominie pozew o zapłatę kwoty 10 000zł został cofnięty i postępowanie umorzone, pozostałe przywoływane postępowania I C 292/12 i I C 318/13 bądź nie toczą się z udziałem powoda bądź ich przedmiotem jest żądanie wydania nieruchomości. Samo wniesienie przez Z. K. wniosku o zawezwanie pozwanych do próby ugodowej dotyczącego zapłaty kwot 40 039,65zł i 49 140zł także nie jest wystarczające dla udowodnienia istnienia owych wierzytelności, skoro powód nie przedstawił ugody zawartej przed sądem zaopatrzonej w klauzulę wykonalności. Mimo omówionego stanowiska procesowego pozwanych, powód reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, w ciągu czterech lat trwania niniejszego postępowania nie zgłosił żadnego wniosku dowodowego zmierzającego do udowodnienia istnienia wierzytelności, koncentrując się na wnioskowaniu o przeprowadzenie dowodów na okoliczność sytuacji finansowej pozwanych i ich działania z zamiarem pokrzywdzenia powoda jako wierzyciela (k.4). Nie został nawet zgłoszony wniosek o dopuszczenie dowodu z konkretnych dokumentów mających znajdować się w aktach postępowania I C 317/12 i I C 292/12 Sądu Rejonowego w Wołominie, mających wykazywać podstawę, istnienie i wysokość wierzytelności.

Warunkiem skuteczności skargi pauliańskiej jest także pokrzywdzenie wierzycieli jako następstwo kwestionowanej czynności prawnej dłużnika. Stan ten jest zdefiniowany w art. 527§2 kc, w którym wskazano, iż czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Dłużnik jest niewypłacalny, gdy cały jego majątek nie wystarcza na pokrycie długów i gdy egzekucja prowadzona zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego nie może przynieść zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej przeciwko temu dłużnikowi. Między tak rozumianą niewypłacalnością dłużnika a podjęciem przez niego czynności prawnej musi zachodzić związek przyczynowy, to jest czynność podjęta przez dłużnika musi być jedną z przyczyn powstałej niewypłacalności. Istotne jest, iż pokrzywdzenie wierzyciela należy oceniać według chwili zaskarżenia czynności prawnej, czyli musi istnieć w dacie wystąpienia z żądaniem uznania jej bezskuteczności i zachować aktualność na chwilę orzekania (art. 316§1 kpc). W rozpoznawanej sprawie pozwani przeczyli, by R. G. i E. G. byli osobami niewypłacalnymi (k.128), natomiast powód, reprezentowany przez zawodowego pełnomocnika, ograniczył się do twierdzenia, że pozwani zawarli kwestionowaną umowę darowizny w celu uniemożliwienia powodowi realizacji roszczeń odszkodowawczych, wyzbywając się wartościowego składnika majątku. Powód nie zgłosił jednak żadnych wniosków dowodowych umożliwiających kompleksową ocenę sytuacji materialnej pozwanych, koncentrując się na ewentualnie prowadzonych egzekucjach administracyjnych (k.4). Tymczasem powoda obciążał obowiązek udowodnienia, a nie jedynie twierdzenia, tego faktu. W realiach niniejszej sprawy, wobec nie dysponowania przez powoda tytułem wykonawczym, powód powinien udowodnić iż pozwani R. G. i E. G. nie posiadają składników majątku, z których możliwe było i jest wyegzekwowanie należnego powodowi świadczenia.

Mając na uwadze, iż powód nie udowodnił przysługiwania mu wierzytelności wobec R. G. i E. G. ani niewypłacalności małżonków G. zaistniałej w następstwie zawarcia z pozwanym M. G. umowy darowizny, Sąd oddalił powództwo przeciwko pozwanemu M. G..

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98§1 i 3 kpc, zasądzając od powoda na rzecz pozwanych poniesione przez nich koszty procesu. Zgodnie z przytoczonym na wstępie przepisem powód zobowiązany jest zwrócić na żądanie pozwanych koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony, którymi w niniejszej sprawie jest wynagrodzenie reprezentującego pozwanych adwokata. Wysokość owego wynagrodzenia Sąd ustalił na kwotę 3600zł, stosownie do §6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (…) w zw. z §21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie. W konsekwencji Sąd zasądził od powoda na rzecz pozwanych kwoty po 3600zł tytułem zwrotu kosztów procesu, o czym orzeczono w pkt. II wyroku.