Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 marca 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA– Krzysztof Tucharz

Sędzia SA– Irena Piotrowska

Sędzia SA – Jacek Sadomski (spr.)

Protokolant: – sekr. sądowy Beata Pelikańska

po rozpoznaniu w dniu 28 marca 2014 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Szkoły (...) z siedzibą w W.

przeciwko Państwowemu (...) z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 14 marca 2013 r., sygn. akt XXV C 143/12

I oddala apelację;

II zasądza od Państwowego (...) z siedzibą w W. na rzecz (...) Szkoły (...) z siedzibą w W. kwotę 2700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt VI ACa 1225/13

UZASADNIENIE

Powód – (...) Szkoła (...) w W. – wniósł o zasadzenie na swoją rzecz od pozwanego Państwowego (...) z siedzibą w W. (dalej (...)) kwoty 185.575,90 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 24 lutego 2011 roku do dnia zapłaty oraz zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

Pozwany nie uznał powództwa i wniósł o oddalenie go w całości oraz zasądzenie kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 14 marca 2013 r. Sąd Okręgowy w Warszawie uwzględnił wniesione powództwo w całości oraz zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 12.879 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Podstawą wydanego rozstrzygnięcia były następujące ustalenia faktyczne i oceny prawne sądu pierwszej instancji.

W dniu 9 lutego 2009 roku pomiędzy stronami została zawarta umowa o finansowanie projektu badawczego pt. (...). Do wykonania projektu w zakresie praw, obowiązków i współdziałania stron m.in. do rozliczeń zastosowania miały przepisy zawarte w Zasadach finansowania badań ekspertyz i analiz dotyczących rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych (uchwała nr (...) Zarządu (...)z dnia 07.08.2007 r. zmieniona uchwałą nr (...) Zarządu (...) z dnia 26.06.2008 r., uchwałą nr (...) Zarządu (...) z dnia 01.09.2008 r., uchwałą nr (...) z dnia 30.10.2008 r. oraz uchwałą nr (...) z dnia 08.01.2009 r.). Projekt miał być dofinansowany ze środków pozwanego. Na realizację przedmiotowego projektu w umowie przyznane zostały środki finansowe w wysokości 901.000 zł. Projekt realizowany był przez powoda na podstawie harmonogramu realizacji projektu badawczego, środki finansowe były przekazywane w trzech transzach (I-500.000 zł, II-200.000 zł, III- 201.000 zł). Przekazanie kolejnych transz miało nastąpić po rozliczeniu przez wnioskodawcę co najmniej 60% transzy poprzedniej i uznaniu tego rozliczenia przez (...).

W dniu 9 lipca 2009 r. powód złożył dokumentację rozliczeniową I transzy dofinansowania projektu. W odpowiedzi na powyższe pozwany w piśmie z dnia 5 sierpnia 2009 r. poinformował, że przedłożone noty księgowe nie kwalifikują się do przyjęcia w ramach rozliczenia, ponieważ nie stanowią one finansowego udokumentowania faktycznie poniesionych kosztów badania. W tym przedmiocie miedzy stronami prowadzona była liczna korespondencja. Strona pozwana stała na stanowisku, iż w ramach rozliczenia projektu nie mogą zostać uznane noty księgowe, zaś wszelkie wydatki należy udokumentować rachunkami i fakturami. Rozliczenie projektu trwało do końca 2010 roku. Ostatecznie pismem z dnia 23 lutego 2011 r. pozwany poinformował powoda o rozliczeniu projektu i wysokości dofinansowania. Decyzją Zarządu (...) z dnia 23 lutego 2011 r. dokonane zostało ostateczne rozliczenie dofinansowania na kwotę 850.043,47 zł. Pozwany uznał, że noty księgowe przedstawione przez powoda nie stanowią finansowego udokumentowania faktycznie poniesionych kosztów badań. Noty księgowe zostały wystawione przez (...) Towarzystwo (...), które w ramach zawartej z powodem w dniu 12 grudnia 2008 r. umowy o współpracy przeprowadziło badania Diagnoza Społeczna. Pismem z dnia 6 lipca 2011 roku powód wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 185.575,89 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 24.02.2011r. do dnia zapłaty.

Jak wskazał sąd okręgowy, spór między stronami w niniejszej sprawie dotyczył kwestii oceny skuteczności udokumentowania poniesionych wydatków na podstawie not księgowych, wystawionych przez (...) Towarzystwo (...), które w ramach zawartej z powodem umowy o współpracy przeprowadziło badania Diagnoza Społeczna. Czynności te wykonane zostały przez (...) Towarzystwo (...) w ramach działalności statutowej i były zwolnione z podatku VAT. Sąd okręgowy powołał się również na treść Zasad do raportu końcowego, zgodnie z którymi – jak wywiódł - nie jest wykluczone udokumentowanie wydatkowania przyznanych środków innymi dowodami księgowymi w tym m.in. notami księgowymi. Wskazał również na treść § 11 zdanie drugie umowy zawartej przez strony. W ocenie sądu okręgowego posłużenie się w umowie wyrazem „powinny" nie oznacza, że wydatki muszą być wykazane rachunkiem. Mogą bowiem być również udokumentowane innym dokumentem księgowym takim jak np. faktura, która została umieszczona w nawiasie, albo innym dokumentem, takim jak nota księgowa. Sąd okręgowy powołał się ponadto na art. 20 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości w świetle którego czynności niepodlegające opodatkowaniem podatkiem VAT, a takie czynności zostały wykonane przez (...) Towarzystwo (...), dokumentuje się rachunkami, notami księgowymi lub innymi dowodami księgowymi zewnętrznymi. Skoro więc w sprawie tej nie doszło do czynności podlegających opodatkowaniem podatkiem od towarów i usług, czynność taka powinna być udokumentowana nie fakturą VAT, ale innym dokumentem księgowym w tym notą księgową. Faktura VAT służy bowiem jedynie do dokumentowania transakcji objętych przepisami ustawy o podatku od towarów i usług. (...) Towarzystwo (...), na zlecenie (...) Szkoły (...) w W., przeprowadziło badania w ramach swej działalności statutowej, ponosząc przy tym koszty, które następnie (...) przeniosło na powoda za pośrednictwem noty księgowej. Tym samym w ocenie sądu okręgowego brak jest podstaw do kwestionowania przez pozwanego przedstawionych do rozliczenia not księgowych, które stanowią inny równoważny dokument księgowy. Nota księgowa jest bowiem „uniwersalnym dowodem księgowym". Służy do dokumentowania transakcji, dla których nie przewidziano innego sposobu dokumentacji. Aby dokumentacja ta stanowiła wiarygodny dowód przeprowadzenia operacji gospodarczej musi spełniać ściśle sprecyzowane wymagania. Za prawidłowy uznaje się dokument stwierdzający fakt dokonania operacji gospodarczej zgodnie z jej rzeczywistym przebiegiem zawierający co najmniej następujące dane: określenie wystawcy dowodu, wskazanie stron uczestniczących w operacji gospodarczej, datę wystawienia dowodu oraz datę dokonania operacji gospodarczej, przedmiot operacji gospodarczej, wartość, własnoręczne podpisy osób odpowiadających za prawidłowe dokonanie operacji gospodarczej jej prawidłowe udokumentowanie. Noty księgowe podlegają sprawdzeniu pod względem formalnym, rachunkowym i merytorycznym.

Z tych względów sąd okręgowy uznał wniesione powództwo za zasadne.

Apelację od wyroku wniósł pozwany, zaskarżając go w całości i wnosząc o jego zmianę i oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Jako wniosek ewentualny wskazał żądanie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. W apelacji zawarte zostały zarzuty dokonania przez sąd okręgowy sprzecznych ze zgromadzonym materiałem dowodowym ustaleń faktycznych stanowiących podstawę wyrokowania oraz naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów. Ponadto skarżący podniósł zarzut naruszenia przez sąd okręgowy zasady pacta sunt servanda.

Strona powodowa wniosła o oddalenie apelacji pozwanego w całości i zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

Rozpoznając sprawę w granicach zaskarżenia sąd apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja jest niezasadna.

Zarzuty skarżącego dotyczące naruszenia przepisów prawa procesowego przez sąd okręgowy nie zostały w żaden sposób uzasadnione. Skarżący w apelacji nie wskazuje jakie dowody zostały ocenione przez sąd okręgowy w sposób naruszający zasady wynikające z art. 233 § 1 k.p.c. i w konsekwencji, jakie ustalenia faktyczne sądu pierwszej instancji poczynione zostały w sposób sprzeczny z treścią materiału dowodowego. Skarżący w istocie kwestionuje jedynie dokonaną przez sąd okręgowy wykładnię § 11 zawartej przez strony umowy z dnia 9 lutego 2009 r. o finansowanie projektu badawczego podnosząc, że zgodnie z jej treścią jedynym dopuszczalnym sposobem dokumentowania wydatkowanych środków jest faktura VAT. Już w tym miejscu wskazać należy na wadliwość tego twierdzenia. Przywoływany przez skarżącego § 11 umowy z dnia 9 lutego 2009 r. wskazuje bowiem, że „usługi obce powinny być dokumentowane rachunkiem (fakturą). Tym samym wbrew wywodom skarżącego treść umowy dopuszczała co najmniej dwa dokumenty księgowe jako dowody wydatkowych środków – faktury i rachunki.

Wbrew zarzutom skarżącego, które nie zostały w tym zakresie w sposób należyty skonkretyzowane, ustalenia faktyczne stanowiące podstawę wydanego w tej sprawie rozstrzygnięcia są prawidłowe. Co więcej, w istocie nie były one kwestionowane przez strony w toku procesu i nie są również podważane w złożonej apelacji. Niesporne więc pomiędzy stronami było, że w dniu 9 lutego 2009 r. zawarta została umowa o finansowanie projektu badawczego. Zgodnie z postanowieniami tej umowy, strona powodowa zobowiązana była do wykonania projektu badawczego (...). Projekt miał być finansowany ze środków pozwanego i na ten cel przeznaczona została kwota 901.000 zł. W ramach tej umowy powód zlecił wykonanie określonych prac (...) Towarzystwu (...). Po wykonaniu prac (...) Towarzystwo (...) wystawiło noty księgowe na kwotę 185.575,90 zł. Strona powodowa zapłaciła tę kwotę i na podstawie umowy z dnia 9 lutego 2009 r. zwróciła się do pozwanego o zwrot tego wydatku, jako kosztów poniesionych na wykonanie projektu przewidzianego umową. Pozwany nie zwrócił jednak tych kosztów podnosząc, że zostały one udokumentowane notami księgowymi, podczas gdy z § 11 umowy z dnia 9 lutego 2009 r. wynika, że koszty te, stanowiące w świetle umowy tak zwane usługi obce, a więc usługi świadczone przez podmioty trzecie, powinny być dokumentowane rachunkiem (fakturą). W efekcie, wbrew zarzutom apelacji, trafnie sąd okręgowy uznał, że istota sporu w tej sprawie sprowadza się do oceny skuteczności udokumentowania poniesionych przez powoda wydatków w oparciu o wystawione przez (...) Towarzystwo (...) noty księgowe. Strona pozwana odmawiając wypłaty dochodzonej w tej sprawie kwoty podnosi, że nota księgowa nie jest ani rachunkiem, ani fakturą w rozumieniu § 11 umowy zawartej przez strony. W apelacji dodatkowo celem uzasadnienia swojego stanowiska powołuje się na zasadę pacta sunt servanda.

Odnosząc się do tej kluczowej dla rozstrzygnięcia tej sprawy kwestii wskazać na wstępie należy, że przedstawione przez powoda noty księgowe wystawione przez (...) Towarzystwo (...) bez wątpienia nie są fakturami VAT. Takich ustaleń nie poczynił zresztą sąd okręgowy w tej sprawie. Zważywszy bowiem, że (...) Towarzystwo (...) nie jest płatnikiem VAT, nie mogło ono w świetle przepisów prawa podatkowego dokumentować wartości wykonanych przez siebie usług za pomocą faktur VAT. Jednakże wbrew wywodom skarżącego zawartym w apelacji, § 11 umowy stron z dnia 9 lutego 2009 r. dopuszczał również możliwość dokumentowania tak zwanych usług obcych za pomocą rachunków. W prawie polskim brak jest legalnej definicji dokumentu w postaci rachunku. W potocznym znaczeniu rachunek oznacza dokument zawierający spis należności za towar lub usługę. W znaczeniu normatywnym pojęcie rachunku występuje w art. 87 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa. Zgodnie z paragrafem pierwszym tego przepisu, jeżeli z odrębnych przepisów nie wynika obowiązek wystawienia faktury, podatnicy prowadzący działalność gospodarczą są obowiązani, na żądanie kupującego lub usługobiorcy, wystawić rachunek potwierdzający dokonanie sprzedaży lub wykonanie usługi. Pojęcie samego rachunku doprecyzowane zostało natomiast w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 22 sierpnia 2005 r. w sprawie naliczania odsetek za zwłokę oraz opłaty prolongacyjnej, a także zakresu informacji, które muszą być zawarte w rachunkach (Dz. U. nr 165, poz. 1373 ze zm.), które wydane zostało na podstawie art. 58 oraz art. 87 § 5 Ordynacji podatkowej. Zgodnie z § 14 ust. 1 tego rozporządzenia, rachunek potwierdzający dokonanie sprzedaży lub wykonanie usługi powinien zawierać następujące elementy: imiona i nazwiska (nazwę albo firmę) oraz adresy sprzedawcy i kupującego bądź wykonawcy i odbiorcy usługi, datę wystawienia i numer kolejny rachunku, określenie rodzaju i ilości towarów lub wykonanych usług oraz ich ceny jednostkowe, ogólną sumę należności wyrażoną liczbowo i słownie. W efekcie, w świetle powyższych przepisów, za rachunek uznać należy dokument potwierdzający dokonanie sprzedaży lub wykonanie usługi, który zawiera elementy wskazane w § 14 ust. 1 powyższego rozporządzenia.

Analiza dołączonych przez stronę powodową dokumentów w postaci not księgowych wystawionych przez (...) Towarzystwo (...) (k. 24-32) wskazuje, że są to dokumenty potwierdzające wykonanie przez (...) Towarzystwo (...) usługi w postaci badania (...). Dokumenty te zawierają wszystkie elementy konieczne rachunku w świetle przywołanego powyżej § 14 ust. 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 22 sierpnia 2005 r. W ich treści zawarto więc zarówno nazwę oraz adresy wykonawcy i odbiorcy usługi, datę wystawienia i kolejny numer dokumentu, określenie rodzaju wykonanych usług, w końcu ich cenę i ogólną sumę należności wyrażoną liczbowo i słownie. Jedyna różnica dotyczy wyłącznie nazwy dokumentu – zamiast nazwy „rachunek” pojawia się nazwa „nota księgowa”. Na marginesie jedynie wskazać należy, ze pojęcie noty księgowej występuje w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 26 sierpnia 2003 r. w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów (Dz. U. nr 152, poz. 1475 ze zm.), które wydane zostało na podstawie art. 24a ust. 7 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zgodnie z § 13 tego rozporządzenia, noty księgowe stanowią dowody księgowe sporządzane w celu skorygowania zapisu dotyczącego operacji gospodarczej, wynikającej z dowodu obcego lub własnego, otrzymane od kontrahenta podatnika lub przekazane kontrahentowi.

W świetle powyższych regulacji prawnych uznać należy, że wystawione przez (...) Towarzystwo (...) dokumenty nazwane „notami księgowymi” stanowiły w istocie rachunki, nie zaś noty księgowe. Nie korygowały bowiem żadnych zapisów dotyczących operacji gospodarczych, a potwierdzały jedynie wykonanie przez (...) Towarzystwo (...) usługi w postaci badania (...).

Niezależnie od wskazanych powyżej przepisów prawa podatkowego podkreślić należy, że strona pozwana w tej sprawie nie kwestionowała należytego wykonania przedmiotu umowy przez powoda, w tym również w zakresie usług wykonanych przez (...) Towarzystwo (...). Nie kwestionowała również wartości tych usług, ich zakresu i jakości, ani też wiarygodności przedstawionych przez stronę powodową dokumentów w postaci not księgowych. Jedyny zarzut strony pozwanej sprowadzał się w istocie do nazwy dokumentów przedstawionych przez powoda – „noty księgowe”, zamiast wymaganych przez umowę „faktur i rachunków”. Jak wynika jednak z powyższych wywodów, dowody księgowe przedstawione przez powoda w sposób należyty, tak jak rachunek, dokumentowały wykonanie i wartość tak zwanych usług obcych w rozumieniu § 11 umowy z dnia 9 lutego 2009 r. Brak więc było podstaw do ich kwestionowania a tym samym uchylania się od zawartego w umowie obowiązku zwrotu wydatków poniesionych przez stronę powodową na te usługi. Tym samym wbrew zarzutom apelacji rozstrzygnięcie sądu okręgowego uwzględniające powództwo nie narusza zasady pacta sunt servadna. Z tych względów apelacja pozwanego jako bezzasadna podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3, art. 99 w zw. z art. 108 § 1 i art. 391 § 1 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu. Na koszty powoda, który wygrał tę sprawę, składają się koszty wynagrodzenia pełnomocnika procesowego ustalone w stawce minimalnej, zgodnie z § 6 pkt 6 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.