Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 31 marca 2016 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSA w SO Grzegorz Ślęzak
Sędziowie:	SSO Jarosław Gołębiowski SSA w SO Arkadiusz Lisiecki (spr.)
Protokolant:	Paulina Neyman

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 31 marca 2016 roku

sprawy z wniosku Skarbu Państwa- Naczelnika Urzędu Skarbowego w B.

z udziałem M. C., W. B., G. W., D. D.

o stwierdzenie nabycia spadku

na skutek apelacji uczestniczek: M. C., G. W.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Bełchatowie

z dnia 21 grudnia 2015 roku, sygn. akt I Ns 821/15

postanawia: uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu w Bełchatowie do ponownego rozpoznania pozostawiając temu sądowi rozstrzygniecie o kosztach postępowania za instancję odwoławczą.

SSA w SO Grzegorz Ślęzak

SSO Jarosław Gołębiowski SSA w SO Arkadiusz Lisiecki

Sygn. akt II Ca 180/16

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 21 grudnia 2015 r. Sąd Rejonowy w Bełchatowie, cytuję:

1.  stwierdził, że spadek po T. N. (1), synu C. i T. zmarłym dnia (...) r. P., ostatnio stale zamieszkałym w miejscowości L. gmina B. na podstawie ustawy nabyli: siostra W. B. z domu N., córka C. i T., siostra G. W. z domu N., córka C. i T., siostra D. D. z domu N., córka C. i T., siostrzenica M. C. z domu Z., córka J. i M. w równych po 1/4 części każda z nich;

2.  ustalił, że każda ze stron ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie;

3.  nakazał pobrać od uczestniczek W. B., G. W., D. D., M. C. solidarnie na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Bełchatowie kwotę 50,00zł tytułem nieuiszczonej opłaty sądowej od wniosku – koniec cytatu.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i zarazem rozważania Sądu Rejonowego.

Spadkodawca T. N. (1), syn C. i T. zmarł dnia (...) roku w P.. Ostatnio stale przed śmiercią zamieszkiwał w L. gmina B.. T. N. (1) w chwali śmierci był bezdzietnym kawalerem. Rodzice T. N. (1) zmarli przed spadkodawcą. Ojciec spadkodawcy C. N. zmarł (...)., zaś matka spadkodawcy T. N. (2) zmarła(...)r.

Spadkodawca posiadał cztery siostry: W. B., G. W., D. D. i M. Z..

Siostra spadkodawcy M. Z. zmarła przed swoim bratem dnia (...) Pozostawiła po sobie jedną córkę M. C..

Nikt ze spadkobierców w ustawowym terminie 6 miesięcy od otwarcia spadku nie składał oświadczeń spadkowych. Nie ze spadkobierców nie zrzekł się dziedziczenia, nie został uznany za niegodnego dziedziczenia. Nie był sporządzany u notariusza akt poświadczenia dziedziczenia. Zmarły nie sporządził testamentu. W skład spadku nie wchodzi gospodarstwo rolne.

Uczestniczka G. W. dowiedziała się o śmierci swojego brata w dniu jego śmierci. Wiedziała, że brat jest kawalerem, że ich wspólni rodzice nie żyją, nie słyszała, żeby brat pozostawił po sobie jakiekolwiek dzieci.

Uczestniczka M. C. nie słyszała, żeby jej wuj zawarł związek małżeński, nie słyszała, żeby wuj T. N. (1) pozostawił po sobie jakiekolwiek dzieci. O śmierci wuja uczestniczka dowiedziała się około tydzień po jego śmierci. Uczestniczka wiedziała, że dziadkowie nie żyją. Po śmierci T. N. (1) uczestniczka nie ustalała jaka jest kolejność dziedziczenia.

Z uwagi na to, że spadkodawca T. N. (1) nie pozostawił testamentu Sąd Rejonowy stosownie do treści art. 926 §1 i §2 k.c. stwierdził nabycie spadku po nim według reguł rządzących dziedziczeniem ustawowym.

T. N. (1) w chwili śmierci był bezdzietnym kawalerem w tej sytuacji stosownie do art. 932 §2 k.c. cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych. Ponieważ rodzice spadkodawcy zmarli przed nim stosownie do art. 932 §4 k.c. udział spadkowy, który by im przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych.. Zmarły miał cztery siostry, przy czym jedna siostra M. Z. zmarła przed nim. W tej sytuacji stosownie do art.932 §5 k.c. z racji tego, że nieżyjąca siostra pozostawiła zstępną - córkę M. C. udział spadkowy, który by jej przypadał, przypada jej zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy. W związku z tą regulacją cały udział spadkowy, który by przypadł M. Z. przypadł w całości M. C.. Ostatecznie wszystkie uczestniczki W. B., G. W., D. D. i M. C. nabyły spadek w równych częściach po 1/4 każda z nich.

Sąd Rejonowy uznał, że oświadczenia o odrzuceniu spadku złożone przez uczestniczki G. W. i M. C. w pismach procesowych złożonych na rozprawie z dnia 15 grudnia 2015 r. nie wywołują skutku prawnego

W stosunku do uczestniczki G. W. termin do odrzucenia spadku rozpoczął bieg w dacie śmierci brata T. N. (1), gdyż wówczas dowiedziała się ona o tytule powołania do spadku jako najbliższa krewna spadkodawcy, zaś dla uczestniczki M. C. tydzień później, kiedy ona dowiedziała się o swoim tytule powołania do spadku, albowiem w zaistniałej sytuacji do spadku po T. N. (1) w pierwszej kolejności powołane było jego rodzeństwo, zaś uczestniczka jest zstępną siostry spadkodawcy, która zmarła przed spadkodawcą.

W żaden sposób nie usprawiedliwia uczestniczek okoliczność nie ustalania kolejności dziedziczenia spadku po T. N. (1).

O nieuiszczonych kosztach postępowania w zakresie opłaty sądowej od wniosku Sąd Rejonowy rozstrzygnął na podstawie art. 113. ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w zw. z art. 520 §2 k.p.c., mając na uwadze, że wnioskodawca na podstawie art. 94 ustawy o kosztach sądowych był z opłaty zwolniony.

W pozostałym zakresie o kosztach postępowania rozstrzygnął na podstawie art. 520 §1 k.p.c.

Apelację od powyższego postanowienia wniosły uczestniczki M. C. oraz G. W..

Apelacja uczestniczki G. W. zaskarża postanowienie w części, tj.: w zakresie orzeczenia o nabyciu spadku po zmarłym T. N. (1) przez siostrę G. W. oraz w zakresie obciążenia uczestniczki G. W. kosztami postępowania spadkowego w związku ze swoim udziałem w sprawie.

Apelacja zaskarżonemu postanowieniu zarzuca:

1.  sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego poprzez danie wiary jedynie zeznaniom W. B. w zakresie, iż powszechnie wiadomym było, że zmarły nie posiada dzieci ani rodziny, podczas gdy z zeznań G. W. i M. C. wynika, że nie miały one wiedzy, czy zmarły posiadał rodzinę bądź dzieci, co uzasadniały brakiem utrzymywania więzi i kontaktów ze zmarłym, a przez co nie mogły przypuszczać, że są powołane do spadku już w momencie dowiedzenia się o śmierci T. N. (1);

2.  naruszenie przepisów postępowania, tj.:

a.  art. 328 § 2 k.p.c. poprzez brak wskazania, w jakim zakresie dowód z przesłuchania każdej z uczestniczek Sąd uznał za wiarygodny, a w jakim nie;

b.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów, poprzez danie wiary jedynie zeznaniom W. B. w zakresie, iż wszyscy wiedzieli, że zmarły nie posiada dzieci ani rodziny, podczas gdy z zeznań G. W. i M. C. wynika, że nie miały one wiedzy, czy zmarły posiadał rodzinę bądź dzieci, co uzasadniały brakiem utrzymywania więzi i kontaktów ze zmarłym, a przez co nie mogły przypuszczać, że są powołane do spadku już w momencie dowiedzenia się o śmierci T. N. (1).

Apelująca wnosiła o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez uznanie za skuteczne złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku przez G. W. po zmarłym T. N. (1); uchylenie części postanowienia dotyczącej obciążenia G. W. kosztami postępowania spadkowego oraz zwrot kosztów postępowania apelacyjnego na rzecz skarżącej G. W..

Apelacja uczestniczki M. C. zaskarża powyższe orzeczenie w części, tj.: w zakresie orzeczenia o nabyciu spadku po zmarłym T. N. (1) przez siostrzenicę M. C. oraz w zakresie obciążenia uczestniczki M. C. kosztami postępowania spadkowego w związku ze swoim udziałem w sprawie.

Apelacja zaskarżonemu postanowieniu zarzuca:

1.  sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego poprzez danie wiary jedynie zeznaniom W. B. w zakresie, iż powszechnie wiadomym było, że zmarły nie posiada dzieci ani rodziny, podczas gdy z zeznań G. W. i M. C. wynika, że nie miały one wiedzy, czy zmarły posiadał rodzinę bądź dzieci, co uzasadniały brakiem utrzymywania więzi i kontaktów ze zmarłym, a przez co nie mogły przypuszczać, że są powołane do spadku już w momencie dowiedzenia się o śmierci T. N. (1);

2.  naruszenie przepisów postępowania, tj.:

a.  art. 328 § 2 k.p.c. poprzez brak wskazania, w jakim zakresie dowód z przesłuchania każdej z uczestniczek Sąd uznał za wiarygodny, a w jakim nie;

b.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów, poprzez danie wiary jedynie zeznaniom W. B. w zakresie, iż wszyscy wiedzieli, że zmarły nie posiada dzieci ani rodziny, podczas gdy z zeznań G. W. i M. C. wynika, że nie miały one wiedzy, czy zmarły posiadał rodzinę bądź dzieci, co uzasadniały brakiem utrzymywania więzi i kontaktów ze zmarłym, a przez co nie mogły przypuszczać, że są powołane do spadku już w momencie dowiedzenia się o śmierci T. N. (1).

Mając na uwadze powyższe apelująca wnosiła o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez uznanie za skuteczne złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku przez M. C. po zmarłym T. N. (1), uchylenie części postanowienia dotyczącej obciążenia M. C. kosztami postępowania spadkowego oraz zwrot kosztów postępowania apelacyjnego na rzecz skarżącej M. C..

Sąd Okręgowy zważył, co następuje: obie apelacje odnoszą zamierzony skutek albowiem są uzasadnione.

Trafnie podnoszą obie apelujące uczestniczki, iż Sąd I instancji w niewłaściwy sposób ocenił zebrany w sprawie materiał dowodowy. Błędnie bowiem ustalił, że apelujące o swoim powołaniu do spadku powzięły wiadomość w momencie dowiedzenia się o śmierci T. N. (1), co nie jest zgodne ze zgromadzonym materiałem dowodowym.

W złożonych Sądowi Rejonowemu pismach procesowych, w których uczestniczki złożyły oświadczenia o odrzuceniu spadku po zmarłym uzasadniły, iż wobec nich nie upłynął termin do złożenia oświadczeń. Obie uczestniczki wskazały, że nie miały wiedzy o tym, czy zmarły posiadał rodzinę tj. zstępnych, które to osoby dziedziczą w pierwszej kolejności.

Uczestniczka G. W. na rok przed śmiercią spadkodawcy nie miała żadnego z nim kontaktu, żadnej wiedzy, co się z nim dzieje, z kim żyje i jak wyglądają jego stosunki rodzinne. Z kolei M. C., która mieszka od czterech lat w W. ( znacznej odległości od miejsca przebywania zmarłego za życia ) nie utrzymywała z nim kontaktów i nie miała wiedzy o jego życiu. Zmarły T. N. (1) był osobą bezdomną, skłóconą z rodziną.

Tymczasem Sąd I instancji w swoim uzasadnieniu nie wskazał, na jakich dowodach oparł swoja ocenę materiału dowodowego oraz w jakiej części zeznania apelujących uznał za wiarygodne. Wydaje się, że ustalenia te oparł na zeznaniach W. B., która zeznała, że spadkodawca zmarł będąc kawalerem bezdzietnym. Nie wziął pod uwagę zeznań apelujących uczestniczek, które zeznały, iż nie wiedziały, czy zmarły pozostawił dzieci.

Uzasadnione jest zatem twierdzenie uczestniczek, że miały one prawo przypuszczać, iż zmarły mógł pozostawić dzieci, mając na uwadze zachodzące między nimi, a zmarłym relacje.

W tym stanie rzeczy zarzut obu apelacji sprzecznych ustaleń Sądu Rejonowego z treścią zebranego materiału dowodowego, przez danie wiary zeznaniom W. B., że zmarły nie posiadał dzieci, ani rodziny jest uzasadniony.

Także zasadnie obie apelacje podnoszą zarzut obrazy art. 328 § 2 k.p.c. albowiem wszystkie ustalone w toku postępowania fakty powinny być brane pod uwagę przy ocenie dowodów. Wymóg ten nie jest spełniony czego potwierdzeniem są pisemne motywy Sądu I instancji.

Zasadnie podnosi autor obu apelacji ( powołując się na poglądy doktryny ), że uzyskanie wiedzy o śmierci nie warunkuje powołania do spadku w przypadku dalszych krewnych i nie może być tożsame z powołaniem do spadku. Dzieje się tak dlatego, że o początku biegu terminu do odrzucenia spadku decyduje pozytywna wiedza spadkobiercy, że nie ma bliższych od niego w kolejności spadkobierców ( por. B. Kordasiewicz, Prawo spadkowe, Warszawa 2015 r. ).

Rację ma autor obu apelacji, że w przypadku apelujących wiedza o której wyżej mowa wynika z doręczonego im wniosku Naczelnika Urzędu Skarbowego w B.. Data odebrania tego wniosku przez uczestniczki wyznacza dopiero datę początkową biegu terminu o którym mowa w art. 1015 § 1 k.c.

W ocenie Sądu II instancji uczestniczki G. W. oraz M. C. w terminie w/w złożyły oświadczenia o odrzuceniu spadku. Oświadczenie o odrzuceniu spadku powoduje, że spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.

Stosownie do treści art. 670 k.p.c. to na sądzie spoczywa obowiązek ustalenia z urzędu osoby lub osób będących spadkobiercą. Dotyczy to zarówno spadkobierców ustawowych, jak i testamentowych. Skoro w/w apelujące skutecznie odrzuciły spadek, to obowiązkiem Sądu jest ustalenie czy w/w osoby pozostawiły zstępnych i wezwać ich do udziału w sprawie jako spadkobierców ustawowych.

Z tego to względu zaskarżone postanowienie należało uchylić, a sprawę przekazać do ponownego rozpoznania Sadowi Rejonowemu w Bełchatowie – art. 386 § 4 k.p.c.

Ponownie rozpoznając sprawę rzeczą Sądu I instancji będzie ustalić, czy apelujące pozostawiły zstępnych i wezwać ich do udziału w sprawie jako spadkobierców ustawowych. Dopiero po ustaleniu właściwego kręgu spadkobierców ustawowych rzeczą Sądu będzie stwierdzenie nabycia praw do spadku po zmarłym T. N. (1).