Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 marca 2014 r.

Sąd Okręgowy w Ostrołęce, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

- w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10.03.2014r. w O.

sprawy z odwołania Z. C.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w P.

o zwrot nienależnie pobranych świadczeń

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w P.

od wyroku Sądu Rejonowego w Ostrołęce

z dnia 21.10.2013r. sygn. akt IV U 138/13

orzeka:

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w P. na rzecz Z. C. kwotę 60 zł (sześćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego za II instancję.

UZASADNIENIE

W dniu 24.06.2013r. wpłynęło do Sądu Rejonowego w Ostrołęce odwołanie Z. C. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. z dnia 25.04.2013r., zobowiązującej ją do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego w kwocie 2.928,60 zł za okres od 12.04.1996r. do 20.10.1996r.

W uzasadnieniu Z. C. wskazała, iż nie zachodzą przesłanki przewidziane w art. 84 ust. 2 ustawy z dnia 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych bowiem nikt nie pouczał jej o braku prawa do pobierania zasiłku chorobowego w tak skomplikowanym stanie prawnym, jaki wystąpił w przeszłości w jej przypadku. Wskazała, iż świadczenie rentowe zostało jej przyznane mocą orzeczenia Sądu z datą wsteczną, co z kolei spowodowało problemy związane z podleganiem przez nią ubezpieczeniom społecznym, w tym ubezpieczeniu chorobowemu. Podniosła, iż nikt w dacie przyznawania i wypłaty świadczenia chorobowego nie mógł przewidzieć, że takie będzie rozstrzygnięcie Sądu i że renta zostanie przyznana z datą wsteczną, co spowoduje, że wcześniej przyznane jej świadczenie chorobowe okaże się nienależne. Skoro zatem nikt nie mógł tego przewidzieć, to niemożliwym było pouczenie o braku prawa do pobierania świadczenia przy takiej, mającej zajść w przyszłości, zmianie stanu faktycznego.

Nadto zdaniem odwołującej bezpodstawnym było zobowiązanie jej do zwrotu zasiłku chorobowego wypłaconego 17 lat temu, skoro można żądać zwrotu takiego świadczenia jedynie do 3 lat wstecz.

W konsekwencji Z. C. wniosła o zmianę przedmiotowej decyzji i ustalenie, że nie jest zobowiązana do zwrotu zasiłku chorobowego.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. wniósł o jego oddalenie wskazując, że zaskarżona decyzja została wydana w oparciu o art. 66 ustawy z dnia 25.06.1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa w zw. z art. 84 ustawy z dnia 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, art. 5 ust. 2, art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 18.12.1976r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin i w zw. z art. 6 ust. 2 pkt. 2, art. 53 ustawy z dnia 18.12.1976r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa i jest prawnie oraz faktycznie uzasadniona.

Odnosząc się do zarzutów podniesionych w odwołaniu ZUS wyjaśnił, że zgodnie z powołanymi przepisami oraz uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 16.05.2012r. Sygn. akt: III UZP 1/12 - 3 letni okres, za który Zakład Ubezpieczeń Społecznych może żądać zwrotu nienależnie pobranych świadczeń obejmuje okres do ostatniej wypłaty (pobrania nienależnego świadczenia). Zwrotu nienależnie pobranych świadczeń można żądać wraz z odsetkami za okres 3 lat od ostatniego dnia wypłaty (pobrania) nienależnego świadczenia, jednakże za okres pobrania świadczenia nie wcześniejszy niż od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 13.10.1998r., tj. od 1.01.1999r.

ZUS wskazał również, że ustawa z dnia 25.11.1986r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych, obowiązująca do 31.12.1998r., przewidywała zwrot nienależnie pobranych świadczeń bez odsetek za okres do 31.12.1998r. Wówczas obowiązujące przepisy przewidywały także, że zasiłek chorobowy nie przysługuje jeżeli nastąpiło wyczerpanie prawa do zasiłku lub w skutek przejścia na emeryturę lub rentę - co miało miejsce w niniejszej sprawie. Odwołująca nabyła prawo do renty, a wypłacone świadczenia z ubezpieczenia chorobowego stały się świadczeniem nienależnym.

Ponadto zdaniem ZUS odwołująca, ubiegając się o zasiłek chorobowy miała świadomość, że wskutek wcześniejszego wniosku o rentę będzie się toczyło postępowanie o to świadczenie zarówno przed ZUS jaki i przed Sądem. W przypadku korzystnego rozstrzygnięcia powinna więc liczyć się z tym, że przysługiwać będzie jej jedno świadczenie - renta.

Wyrokiem z dnia 21.10.2013r. Sąd Rejonowy w Ostrołęce zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że Z. C. nie ma obowiązku zwrotu pobranego zasiłku chorobowego w kwocie 2.928,60 zł oraz zasądził od (...) Oddziału w P. na rzecz Z. C. kwotę 60 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego.

Sąd Rejonowy ustalił, że Z. C. podlegała ubezpieczeniu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w okresie od 01.09.1995r. do 30.11.1995r., a następnie z tytułu kontynuacji ubezpieczenia od 01.12.1995r. do 31.03.1996r. ZUS wypłacił odwołującej zasiłek chorobowy za okres od 12.04.1996r. do 20.10.1996r. w kwocie 2.928,60zł. Zasiłek został wypłacony po ustaniu ubezpieczenia społecznego, które ustało w dniu 31.03.1996r.

W dniu 23.02.1996r. Z. C. złożyła do ZUS wniosek o ustalenie uprawnień do renty inwalidzkiej z tytułu niezdolności do pracy. Wyrokiem Sądu przyznano w/w prawo do renty za okres wsteczny od 01.12.1995r.

Sąd ustalił też, że decyzją z dnia 25.04.2013r. ZUS zobowiązał Z. C. do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego za okres od 12.04.1996r. do 20.10.1996r. w łącznej kwocie 2.928,60 zł.

W ocenie Sądu odwołanie Z. C. jest zasadne.

Sąd Rejonowy wskazał, iż zgodnie z art. 13 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa zasiłek chorobowy z tytułu niezdolności do pracy powstałej w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego, jak i z tytułu niezdolności do pracy powstałej po ustaniu tytułu ubezpieczenia nie przysługuje za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli osoba niezdolna do pracy ma ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy.

Na podstawie zaś art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego.

Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

1)świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2)świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.

Sąd wskazał, że bezspornym był fakt pobrania przez Z. C. zasiłku chorobowego za okres od 12.04.1996r. do 20.10.1996r. w łącznej kwocie 2.928,60 zł. Zgodnie jednak z orzecznictwem obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze wiedząc, że mu się nie należy, co dotyczy zarówno osoby, która została pouczona o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń, jak też tej osoby, która uzyskała świadczenia na podstawie nieprawdziwych zeznań lub dokumentów, albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd instytucji ubezpieczeniowej.

Powołując się na orzecznictwo SN i Trybunału Konstytucyjnego Sąd Rejonowy wskazał, że wypłacenie świadczenia w sposób, na który nie miała wpływu wina świadczeniobiorcy, nie uzasadnia powstania po stronie osoby ubezpieczonej obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Podstawowym zatem warunkiem uznania, że wypłacone świadczenie podlega zwrotowi w myśl przepisu art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej jest, po pierwsze, brak prawa do świadczenia oraz po drugie, świadomość tego osoby przyjmującej to świadczenie, płynąca ze stosownego pouczenia. Obie te przesłanki wystąpić muszą w trakcie pobierania świadczenia, a nie po zaprzestaniu jego wypłaty.

Zdaniem Sądu Rejonowego, jak słusznie podnosiła Z. C., nie sposób przypisać jej jakiejkolwiek winy w tym zakresie i nikt też nie wskazywał jej na brak prawa do pobierania świadczenia chorobowego w takim stanie faktycznym, jaki wystąpił w przeszłości w jej przypadku. Świadczenie rentowe zostało bowiem przyznane Z. C. mocą wyroku Sądu z datą wsteczną. Nikt w dacie przyznawania i wypłaty świadczenia chorobowego nie mógł przewidzieć, że takie będzie rozstrzygnięcie Sądu i że renta zostanie przyznana z datą wsteczną, co spowoduje, że wcześniej przyznane Z. C. świadczenie chorobowe będzie dochodzone przez ZUS jako świadczenie nienależne. Stąd też brak w owym czasie stosownego pouczenia odwołującej w tym zakresie. Zdaniem Sądu jeśli w trakcie pobierania świadczenia jest ono "należne", a okoliczności wyłączające do niego prawo, a w konsekwencji wiedza o tym świadczeniobiorcy, wystąpiły post factum, nie ma podstaw do uznania, że należności wypłacone podlegają zwrotowi na podstawie art. 84 ustawy systemowej.

Ubezpieczona w trakcie pobierania zasiłku chorobowego miała do niego prawo, nie zachodziły bowiem okoliczności wskazane w art. 13 ust. 1 pkt 1 i art. 18 ust. 7 ustawy zasiłkowej. W tym okresie bowiem ubezpieczona nie miała ustalonego prawa do emerytury czy też renty. Dopiero wsteczne przyznanie renty Z. C. wyrokiem Sądu, także za okres obejmujący pobieranie tych świadczeń, spowodowało stan pobrania dwóch wykluczających się świadczeń.

Z uwagi na powyższe, zdaniem Sądu Rejonowego, w niniejszej sprawie brak jest podstaw do uznania, że Z. C. jest zobowiązana do zwrotu nienależnie pobieranego zasiłku chorobowego w kwocie 2.928,60 zł za okres od 12.04.1996r. do 20.10.1996r. Wypłacenie świadczenia Z. C. z uwagi na spór dotyczący ustalenia prawa do renty nastąpiło w sposób, na który nie miała wpływu wina świadczeniobiorcy. Organ rentowy nie wykazał również w żaden sposób, że Z. C. przyjęła świadczenie w złej wierze, bądź że uzyskała prawo do świadczenia na podstawie nieprawdziwych zeznań lub dokumentów, albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd instytucji ubezpieczeniowej.

Mając na uwadze powyższe Sąd Rejonowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 kpc zmienił zaskarżoną decyzję.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 98 kpc zasądzając na rzecz odwołującej koszty zastępstwa prawnego w kwocie 60zł. Wysokość wynagrodzenia pełnomocnika Sąd ustalił na podstawie § 12 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenie przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Apelację od wyroku Sądu Rejonowego w Ostrołęce z dnia 21.10.2013r. wniósł organ rentowy. Wyrokowi zarzucił:

1.  błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 66 ust. 2 ustawy z dnia 25 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa przez przyjęcie w zaistniałym stanie faktycznym, że wypłacenie świadczenia w sposób, na który nie miała wpływu wina świadczeniobiorcy nie uzasadnia po stronie ubezpieczonej obowiązku zwrotu nienależnego świadczenia i że wymagana jest świadomość osoby pobierającej świadczenie o braku prawa do tego świadczenia,

2.  niezastosowanie art. 84 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, nakładającego obowiązek zwrotu i definiującego nienależne świadczenie.

W konsekwencji apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania.

W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, iż Sąd Rejonowy rozstrzygnął sprawę przede wszystkim na podstawie art. 66 ust. 2 ustawy zasiłkowej, który określa sposób zaspokojenia organu rentowego w przypadku pobrania nienależnych świadczeń z winy ubezpieczonego lub na skutek okoliczności wskazanych w ustawie, a nie zastosował art. 84 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, mimo że przepis ten w uzasadnieniu wyroku skomentował. Organ rentowy powołując się na wyrok SN wydany w sprawie IUK 194/11 wskazał, iż art. 66 ust. 2 ustawy zasiłkowej nie wyłącza definicji nienależnie pobranych świadczeń, wynikającej z art. 84 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, do nienależnie pobranych zasiłków chorobowych.

Nadto zdaniem ZUS z art. 13 ust. 1 pkt 1 ustawy zasiłkowej można wywieść zasadę, iż niedopuszczalne jest pobieranie dwóch świadczeń (zasiłku chorobowego i renty) za ten sam okres, co w zaistniałym stanie faktycznym nastąpiło wobec przyznania renty „wstecz”. Zaistniała więc okoliczność pozbawiająca „wstecz” odwołującą prawa do wypłaconego już zasiłku chorobowego. W zaistniałym stanie faktycznym nie można więc uzależniać zwrotu nienależnie pobranego świadczenia od „świadomości osoby przyjmującej świadczenie o braku prawa do tego świadczenia” (wynikającej z pouczenia), jeżeli w tym czasie tego rodzaju pouczenie nie było prawnie wymagane, a nadto nie można było przewidzieć, że Sąd wyrokiem przyzna rentę obejmującą okres wcześniej pobieranego zasiłku chorobowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Przedmiotem badania w niniejszej sprawie jest prawidłowość decyzji ZUS z dnia 25.04.2013r., zobowiązującej Z. C. do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego w kwocie 2.928,60 zł za okres od 12.04.1996r. do 20.10.1996r.

Sąd Rejonowy zaskarżonym wyrokiem z dnia 21.10.2013r. uwzględnił odwołanie i stwierdził, iż Z. C. nie jest zobowiązana do zwrotu w/w zasiłku chorobowego. Apelacja organu rentowego od tego wyroku jest niezasadna i dlatego została oddalona w oparciu o art. 385 kpc.

Stan faktyczny w sprawie był bezsporny.

ZUS wypłacił odwołującej zasiłek chorobowy za okres od 12.04.1996r. do 20.10.1996r. w kwocie 2.928,60zł. W dniu 23.02.1996r. Z. C. złożyła do ZUS wniosek o ustalenie uprawnień do renty inwalidzkiej z tytułu niezdolności do pracy. Ostatecznie wyrokiem Sądu przyznano jej prawo do renty inwalidzkiej za okres wsteczny od 01.12.1995r.

W konsekwencji doszło więc w istocie do sytuacji, iż Z. C. za okres od 12.04.1996r. do 20.10.1996r. otrzymała dwa świadczenia: zasiłek chorobowy i rentę, przy czym zasiłek chorobowy był świadczeniem nienależnym zarówno w rozumieniu art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jak i w rozumieniu art. 37 ust. 2 pkt 1 ustawy o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych.

Sama ta okoliczność nie oznacza jednak, iż odwołująca jest zobowiązana do jego zwrotu.

Sąd Rejonowy słusznie uznał, iż zasadnicze znaczenie w sprawie ma okoliczność, czy odwołująca była pouczona o okolicznościach powodujących brak prawa do zasiłku chorobowego oraz że należy uwzględnić stan faktyczny istniejący w dacie wypłacania świadczenia i świadomość w tej dacie osoby pobierającej świadczenie. Sąd Rejonowy wskazał w pisemnym uzasadnieniu, dlaczego zajął takie stanowisko i dlaczego uwzględnił odwołanie, a Sąd Okręgowy podziela stanowisko o braku podstaw do żądania zwrotu w/w zasiłku chorobowego.

Zarzuty sformułowane w apelacji są niezasadne. Wbrew tym zarzutom nie można uznać, aby Sąd Rejonowy rozstrzygnięcie wydał w oparciu o art. 66 ust. 2 ustawy zasiłkowej. Sąd I instancji wyraźnie w uzasadnieniu powołał się bowiem na przepisy art. 84 ustawy z dnia 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych i art. 37 ustawy o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych oraz powołał orzecznictwo dotyczące tych właśnie przepisów. Nadto zauważyć trzeba, że tylko te właśnie przepisy mówią o pouczeniu osoby pobierającej świadczenie, a na fakt braku pouczenia wskazywał Sąd Rejonowy, zastosował więc właśnie te przepisy.

Podkreślić trzeba, że przepis art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych jak i przepis art. 37 ust. 2 pkt 1 ustawy o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych wymagają udzielenia osobie pobierającej świadczenie pouczenia o okolicznościach powodujących brak prawa do świadczenia lub ustanie tego prawa, przy czym chodzi tu o pouczenie o niemożności pobierania zasiłku i renty w tym samym okresie. Przepisy te mają zastosowanie do wszystkich stanów faktycznych, na skutek których organ rentowy zobowiązał daną osobę do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, dlatego nie ma racji ZUS podnosząc, iż Sąd Rejonowy nie powinien był badać w niniejszej sprawie świadomości odwołującej (osoby przyjmującej świadczenie) o braku prawa do tego świadczenia.

Sąd Rejonowy w pisemnym uzasadnieniu powołał orzecznictwo sądowe w kwestii pouczenia i świadomości osoby pobierającej świadczenie nienależne, w szczególności wyrok SN z dnia 02.12.2009r. (I UK 174/09, LEX nr 585709) a Sąd Okręgowy je podziela. Wyrok ten wprost odnosi się do sytuacji mającej miejsce w niniejszej sprawie, bowiem wskazuje, iż brak prawa do świadczenia musi istnieć już w trakcie pobierania świadczenia, a nie po zaprzestaniu jego wypłaty.

W niniejszej sprawie Z. C. pobierała zasiłek chorobowy w pełni zasadnie. Zasiłek ten stał się nienależny dopiero po zaprzestaniu jego wypłacania, na skutek przyznania jej prawa do renty z datą wsteczną, bo od 01.12.1995r. W tej sytuacji żądanie od niej obecnie zwrotu tego zasiłku jest sprzeczne z art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych jak i z art. 37 ust. 2 pkt 1 ustawy o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych.

Nadto zauważyć należy, że ZUS nie wykazał w toku postępowania, aby w momencie wypłaty spornego zasiłku chorobowego pouczył odwołującą o okolicznościach powodujących brak prawa do tego zasiłku, a ciężar dowodu o udzieleniu takiego pouczenia spoczywał na organie rentowym. Także więc i ta okoliczność dodatkowo przemawia za uwzględnieniem odwołania Z. C..

Reasumując należy uznać, iż apelacja ZUS jest niezasadna, dlatego została oddalona w oparciu o art. 385 kpc.

Odwołującej, reprezentowanej przez profesjonalnego pełnomocnika należny był w takiej sytuacji zwrot kosztów zastępstwa prawnego. O powyższym orzeczono w oparciu o art. 98 kpc. Na koszty te składają się koszty zastępstwa prawnego za II instancję w kwocie po 60zł, ustalone w oparciu o 13 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.