Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 lipca 2021 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Barbara Bojakowska

po rozpoznaniu w dniu 21 lipca 2021 roku w Sieradzu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa Z. S. i K. S.

przeciwko M. M. (1), M. M. (2), G. P. (1)

o ustalenie

na skutek apelacji pozwanego G. P. (1)

od wyroku Sądu Rejonowego w Wieluniu

z dnia 19 lutego 2021 roku, sygn. akt VIII C 131/20

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanego G. P. (1) solidarnie na rzecz powodów
Z. S. i K. S. 1800 zł (jeden tysiąc osiemset złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za czas po upływie tygodnia od dnia doręczenia wyroku stronie pozwanej do dnia zapłaty.

Sygn. akt I Ca 235/21

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy w Wieluniu, w sprawie z powództwa Z. S. i K. S. przeciwko M. M. (1), M. M. (2), G. P. (1) o ustalenie, ustalił, że ugoda sądowa zawarta przed Sądem Rejonowym w Wieluniu VIII Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą w P. w dniu 7 sierpnia 2018 r. w sprawie o sygn. akt VIII C 274/18 między G. P. (1) a M. M. (3), M. M. (1) i M. M. (2) jest nieważna
w zakresie pkt 1, 2, 3 (pkt 1), oddalił powództwo w pozostałej części (pkt 2), zasądził
od każdego z pozwanych solidarnie na rzecz powodów po 1472,25 zł tytułem zwrotu kosztów procesu oraz zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty,
w tym po 956,25 zł kosztów zastępstwa prawnego (pkt 3) i zasądził od pozwanego G. P. (1) solidarnie na rzecz powodów 2944,50 zł tytułem zwrotu kosztów procesu oraz zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych
za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, w tym 1912,50 zł kosztów zastępstwa prawnego (pkt 4).

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia i wnioski, których istotne elementy przedstawiają się następująco:

Wyrokiem z 26 stycznia 2017 r. wydanym w sprawie o sygn. akt VIII C 3/16
sąd w zakresie pkt 2 ustalił, że umowa sprzedaży udziałów w wysokości 3/6 w prawie współwłasności nieruchomości stanowiącej działki nr (...) o pow. 3,62 ha położonej w P. – Kw. nr (...), zawarta 1 września 2015 r. pomiędzy M. M. (3), M. M. (1) i M. M. (2) oraz G. P. (1)
w formie aktu notarialnego rep. A (...) przed notariuszem J. R.
w B., jest nieważna – z uwagi na naruszenie prawa pierwokupu przysługującego współwłaścicielom nieruchomości rolnej (art. 166 § 1 k.c.).

Pozwem z 18 kwietnia 2018 r. G. P. (1), reprezentowany przez pełnomocnika w osobie radcy prawnego, wniósł o zasądzenie od M. M. (3), M. M. (1)
i M. M. (2) solidarnie 41611,40 zł z odsetkami tytułem bezpodstawnego wzbogacenia. Żądanie pozwu oparte zostało na twierdzeniu, iż na skutek wyroku wydanego
w sprawie o sygn. akt VIII C 3/16 otrzymana przez pozwanych cena uiszczona na poczet umowy sprzedaży z 1 września 2015 r. stanowi świadczenie nienależne. Jednym
z załączników pozwu były wezwania do zapłaty z 11 października 2017 r. skierowane
do każdego z pozwanych. Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z 27 kwietnia 2018 r. powództwo zostało uwzględnione. Pozwani reprezentowani przez pełnomocnika
w osobie radcy prawnego wnieśli sprzeciw od wydanego nakazu z wnioskiem o oddalenie powództwa podnosząc, iż otrzymane środki pieniężne tytułem ceny zużyli i utracili w taki sposób, że nie są już wzbogaceni. Na pierwszym terminie rozprawy 10 lipca 2018 r. strony wyraziły wolę ugodowego zakończenia postępowania. W tej sprawie, prowadzonej pod sygn. akt VIII C 274/18 7 sierpnia 2018 r. strony zawarły ugodę sądową, mocą której w pkt 1, 2 i 3 M. M. (3), M. M. (1) i M. M. (2), w zamian za zwolnienie
ich z zobowiązania dochodzonego pozwem w sprawie sygn. akt VIII C 274/18 przenieśli
na G. P. (1), na mocy art. 453 k.c. cały swój udział, tj. 1/6 we współwłasności opisanej wyżej nieruchomości. Jednocześnie w pkt 5 G. P. (1) zobowiązał się zapłacić M. M. (3), M. M. (1) i M. M. (2) solidarnie 9000 zł tytułem zwrotu poniesionych przez nich kosztów. W konsekwencji sąd postanowieniem
z 7 sierpnia 2018 r. umorzył postępowanie w sprawie.

7 listopada 2018 r. wpłynęło do akt sprawy o sygn. akt VIII C 274/18 pismo ówczesnego pełnomocnika Z. S. i K. S. zawierające wniosek o doręczenie odpisu przedmiotowej ugody i postanowienia. W piśmie tym pełnomocnik wskazał, że postępowanie w sprawie o sygn. akt VIII C 274/18 mogło mieć na celu obejście prawa i zmianę współwłaściciela gospodarstwa rolnego bez możliwości skorzystania przez pozostałych współwłaścicieli z prawa pierwokupu. Dodał, iż okoliczność taka jest tym bardziej prawdopodobna, gdyż M. M. (3), M. M. (2) i M. M. (1) skierowali do małż. S. zapytanie, czy będą zainteresowani zakupem ich udziału w nieruchomości i po odpowiedzi małż. S., że będą chcieli skorzystać
z przysługującego im prawa pierwokupu, doszło do zawarcia ugody i obejścia przepisów ograniczających rozporządzenie gospodarstwem rolnym.

Powodowie początkowo nie wiedzieli, że właścicielem udziałów w nieruchomości ponownie stał się G. P. (1) – tym razem w drodze ugody sądowej. Dowiedzieli się
o tym nie od stron tej czynności prawnej, ale z innego źródła.

W oparciu o art. 189 k.p.c. sąd stwierdził, że w okolicznościach sprawy istnienie
po stronie powodów interesu prawnego w uzyskaniu wyroku ustalającego zostało przesądzone w postanowieniu sądu II instancji wydanego w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia. Sąd podzielił argumentację tam zawartą i uznaje ją za aktualną na datę wyrokowania. Powodowie nie mają zaś żadnej innej obiektywnej możliwości realizowania przysługujących im uprawnień związanych z prawem pierwokupu, którego zostali pozbawieni na skutek zdziałanej czynności prawnej.

W ocenie sądu twierdzenia powodów o nieistnieniu ustalanego stosunku prawnego (umowy ugody) są w zasadniczej części zasadne.

Sąd kolejno wskazał na regulacje prawne z związane z ugodą sądową, w tym
na kwestię zakwestionowania ugody w osobnym procesie o ustalenie jej nieważności, wskazując przy tym na przepisy art. 355 k.p.c., art. 10 k.p.c. oraz art. 58 § 1 i 3 k.c.

W ocenie sądu, skutek nabycia udziałów w nieruchomości rolnej pozwany G. P. (1) osiągnął za pomocą ugody sądowej z wykorzystaniem konstrukcji datio in solutum
(art. 453 k.c.).

Wprawdzie z treści zeznań stron kwestionowanej czynności prawnej wprost nie wynika według sądu zamiar osiągnięcia tego samego skutku, jaki już został wcześniej skutecznie uzyskany a następnie podważony w sprawie o sygn. akt VIII C 3/16, niemniej wynika on dla sądu z okoliczności towarzyszących, istniejących zarówno przed jak i po jej dokonaniu.

Sąd wskazał, że jeśli G. P. (1) rzeczywiście był zainteresowany przede wszystkim uzyskaniem zwrotu zapłaconej ceny, nic nie stało na przeszkodzie, aby strony postępowania w sprawie o sygn. akt VIII C 274/18 podjęły takie działania, które z jednej strony mogły nadal zapewnić małżonkom S. możliwość nabycia udziałów
w nieruchomości, a z drugiej - stanowić dla G. P. (1) gwarancję zaspokojenia jego roszczeń pieniężnych w stosunku do niedoszłych nabywców udziałów. Po pierwsze strony mogły na zgodny wniosek doprowadzić np. do zawieszenia postępowania po to, by M. M. (3), M. M. (2) i M. M. (1) zaproponowali małż. S. sprzedaż udziałów w nieruchomości czy wręcz złożyli taką oficjalną ofertę. W czasie zawieszenia interes ekonomiczny G. P. (1) nie doznawałby uszczerbku, zaś ocena ewentualnej odmowy skorzystania z oferty przez małżonków S. z punktu widzenia dopuszczalności zawartej później ugody sądowej mogła być zgoła inna.

Dla sądu ugoda sądowa nie stanowiłaby obejścia prawa wówczas, gdyby pozwani wystosowali wobec powodów stanowczą propozycję zbycia na ich rzecz udziałów
w nieruchomości zakreślając rozsądny termin zawarcia umowy oraz cenę sprzedaży zbliżoną do kwoty wynikającej z aktu notarialnego rep. A (...).

Z zebranego w sprawie materiału dowodowego nie wynika, by taka stanowcza
i oficjalna oferta została powodom złożona, natomiast jakieś nieformalne rozmowy w tym przedmiocie się toczyły. Argumentacja pozwanych zawarta w odpowiedzi na pozew
jak i zeznania pozwanych, że powodowie nie byli zainteresowani nabyciem – pozostają
dla sądu gołosłowne.

Po wtóre w czasie zawieszenia M. M. (3), M. M. (2) i M. M. (1) mogli po prostu ponownie zawrzeć umowę sprzedaży z G. P. (1), tym razem zapewniając małżonkom S. możliwość skorzystania z prawa pierwokupu zgodnie z art. 166 § 1 k.c. Żadnej takiej drogi M. M. (3), M. M. (2) i M. M. (1) nie obrali, natomiast zdecydowali się na drugim terminie rozprawy i bez przeprowadzenia postępowania dowodowego zawrzeć z G. P. (1) ugodę sądową, ze skutkiem w postaci przeniesienia na niego własności udziałów
w nieruchomości. O tym, że małżonkowie S. byli wówczas zdecydowani nabyć udziały potwierdza pismo ówczesnego pełnomocnika Z. S. i K. S. złożone do sprawy sygn. akt VIII C 274/18 już po jej zakończeniu.

Z tych powodów sąd uwzględnił powództwo, za wyjątkiem uznania ugody
na nieważną w zakresie pkt 4, 5, 6. W tym zakresie powodowie w ocenie sądu nie mieli interesu prawnego w uzyskaniu wyroku ustalającego, gdyż wymienione punkty ugody dotyczą zwolnienia pozwanych z zobowiązania do zwrotu ceny oraz innych rozliczeń stron postępowania w sprawie VIII C 274/18 nie rzutujących na przysługujące powodom prawo pierwokupu. Wprawdzie podstawa do tych rozliczeń w obliczu wyroku wydanego
w niniejszej sprawie odpadła, niemniej kwestia ewentualnego zwrotu uzyskanych świadczeń na podstawie ugody sądowej jest wewnętrzną sprawą stron tej czynności prawnej.

O kosztach procesu orzeczono zgodnie z art. 100 zd. II k.p.c. W ocenie sądu oddalenie powództwa w części nie dotyczyło zasadniczego elementu kwestionowanej czynności prawnej i z tego względu należy uznać powodów za wygrywających sprawę w zasadniczej części. Na koszty powodów wynoszące 5889 zł złożyły się: uiszczona opłata sądowa
od pozwu 2000 zł, wynagrodzenie pełnomocnika procesowego 3600 zł w tym
za postępowanie zażaleniowe 225 zł, opłata skarbowa od udzielonego pełnomocnictwa procesowego 34 zł, opłata od zażalenia 30 zł. Koszty te sąd zasądził po połowie od obu stron ugody sądowej w częściach równych.

Apelację od powyższego wyroku złożył pozwany G. P. (1), który to zaskarżył orzeczenie, zarzucając:

1/ błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzekania, mający wpływ na treść wyroku polegający na niezasadnym przyjęciu, że strony ugody zawartej przed Sądem Rejonowym w Wieluniu VIII Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą w P.
7 sierpnia 2018 r. zawierając ją działały w celu obejścia ustawy tj. wynikającego z przepisu art. 166 k.c. prawa pierwokupu przysługującego współwłaścicielowi nieruchomości rolnej
w razie sprzedaży udziału przez pozostałych współwłaścicieli,

2/ naruszenie przepisów prawa materialnego, a konkretnie art. 58 w zw. z art. 166 k.c. przez ich błędne zastosowanie i niewłaściwą wykładnię następstwem czego jest przyjęcie,
iż umowa o świadczenie w miejsce wykonania (datio in solutum) była nieważne jako zmierzająca do obejścia normy wynikającej art. 166 k.c. i 58 k.c., podczas gdy wniosek taki wynika z niedozwolonej rozszerzającej wykładni normy art. 166 k.c. i nie znajduje oparcia
w materiale dowodowym zebranym w sprawie a w szczególności w zeznaniach stron ugody.

W związku z powyższym skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa, zaś alternatywnie, w razie uznania przez sąd II Instancji za niezasadnych zarzutów prowadzących do zmiany wyroku i oddalenia powództwa wyżej podniesionych, podniósł zarzut naruszenia przepisu:

- art. 189 k.p.c. w zw. z art. 453 k.c. poprzez ich błędną wykładnię i niezasadne przyjęcie, że uwzględniając powództwo w zakresie żądania stwierdzenia nieważności ugody polegającej na tym, że strona procesu o zapłatę w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie skutkiem czego zobowiązanie wygasa, sąd może uznać, że pomimo wzajemnego charakteru umowy dochodzi do tylko częściowej nieważności ugody w zakresie przeniesienia własności natomiast będące ekwiwalentem zwolnienie
z długu nie podlega badaniu przez sąd i w razie uwzględnienia tego zarzutu
wnoszę o zmianę wyroku i stwierdzenie nieważności ugody w całości.

- art. 105 k.p.c. poprzez niezasadne przyjęcie, że pozwani w niniejszym procesie będący stronami ugody sądowej, której nieważność sąd stwierdził w zaskarżonym wyroku zobowiązani są jako współuczestnicy procesu do zwrotu powodom kosztów postępowania
w częściach równych tj. po połowie powód i troje pozwanych, podczas gdy prawidłowo sąd powinien rozłożyć koszty postępowania w równych częściach na cztery osoby i w razie nie uwzględnienia zarzutów apelacji, o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie
po 1472,25 zł od każdego z pozwanych oraz o zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego G. P. (1) kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację powodowie wnieśli o oddalenie w całości apelacji pozwanego i zasądzenie od pozwanych na rzecz powodów kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych za postępowanie apelacyjne.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie, gdyż zaskarżone orzeczenie odpowiada prawu, zaś kontrola instancyjna nie wykazała nieprawidłowości, które uzasadniałyby zmianę zaskarżonego orzeczenia w kierunku postulowanym przez stronę skarżącą.

W ocenie Sądu Okręgowego dokonane przez Sąd Rejonowy ustalenia faktyczne dotyczące okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy znajdują odzwierciedlenie
w przytoczonych na ich poparcie dowodach. Stąd ustalenia te oraz wyprowadzone na ich podstawie wnioski prawne Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne.

Sformułowane przez skarżącego zarzuty mają wyłącznie charakter polemiczny, będąc wyrazem bardzo subiektywnej oceny wyselekcjonowanego przez pozwanego części zebranego i przeprowadzonego w sprawie materiału dowodowego, który w założeniu miał wykazać, że ocena dowodów w niniejszej sprawie była rażąco wadliwa, co doprowadziło
do wydania jego zadaniem nieprawidłowego rozstrzygnięcia.

Kwestia sporna niniejszej w sprawie dotyczyła ustalenia przez sąd, w oparciu o materiał dowodowy, czy przedmiotowa ugoda obarczona jest wadą nieważności bezwzględnej, którą to zarzuciła strona powodowa. W razie zaś pozytywnej odpowiedzi – zastosowanie wobec niej odpowiedniej sankcji, którą będzie wyeliminowanie jej z porządku prawnego przez wydanie przez sąd określonej treści orzeczenia.

Zgodnie z art 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sądem istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Treść przytoczonego przepisu sprawia, że w doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, iż mamy do czynienia z dwoma przesłankami powództwa o ustalenie (tak m.in. K. Piasecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Tom I. Komentarz. Art. 1–366, Wyd. 7. Warszawa 2016).

Pierwszą jest istnienie interesu prawnego powoda w dokonaniu ustalenia czy dana relacja prawna ma miejsce, drugą – w kolejnym etapie dowodzenia, analizy stanu faktycznego oraz prawnego i rozstrzygania – samo stwierdzenie czy określony stosunek prawny rzeczywiście istnieje. Jak wskazano wyżej nie budzi przy tym wątpliwości, że w ramach powództwa o ustalenie można żądać również stwierdzenia nieważności czynności prawnej, gdyż skutkiem każdej czynności jest powstanie, zmiana lub ustanie stosunku prawnego.

W ocenie sądu strona powodowa wykazała pierwszą przesłankę powództwa
o ustalenie – interes prawny w ustaleniu nieważności ugody. Interes ten wyraża się
w obiektywnie uzasadnionej potrzebie uchylenia niepewności, co do ważności rozporządzenia udziałem w nieruchomości rolnej z pominięciem przysługującego stronie powodowej prawa pierwokupu.

Ponadto powodowie wykazali również drugą przesłankę powództwa – nieważność ugody sądowej – co zostanie poniżej rozwinięte.

Zgodnie z art 58 § 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba, że właściwy przepis przewiduje inny skutek,
w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Natomiast stosownie do treści § 2 powołanego przepisu - nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Według zaś przepisu art. 353 ¹ k.c. strony zawierające umowę (tu: ugodę) mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Kolejno, odnosząc się do zarzutów apelacji, koniecznym jest poczynienie kliku uwag natury ogólnej co do instytucji datio in solutum. Otóż datio in solutum może być wykorzystane we wszelkiego rodzaju stosunkach cywilnoprawnych, niezależnie od ich źródła i niezależnie od podstawy odpowiedzialności dłużnika. Jest niewątpliwe, że dłużnik zobowiązania naturalnego może, za zgodą wierzyciela, uczynić mu zadość, świadcząc co innego niż to, do czego był zobowiązany. Datio in solutum może prowadzić do umorzenia zobowiązań wynikających z czynności prawnych (umowa, czynność jednostronna), z ustawy, z orzeczenia sądowego i aktu administracyjnego, z bezpodstawnego wzbogacenia
czy prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia (patrz M. Pyziak-Szafnicka, w: System PrPryw, t. 6, 2012, s. 1076; M. Berek, Datio in solutum, s. 653 i n.; T. Wiśniewski, w: Gudowski, Komentarz KC, 2013, s. 861; Z. Gawlik, w: Kidyba, Komentarz KC, t. III, Cz. szczególna, 2014, s. 650–651; K. Zagrobelny, w: Gniewek, Machnikowski, Komentarz KC, 2016, s. 935; - legalis).

W tych warunkach trzeba zatem wskazać, że instytucja prawa cywilnego opisana w art. 453 k.c. jest prawnie dopuszczalna, a zatem strona zobowiązana do świadczenia
ma prawo z niej skorzystać.

Datio in solutum podlega jednak ogólnym przepisom o umowach, w tym – jej ważność należy oceniać przez pryzmat art. 58 k.c. Sąd Najwyższy w wyroku z 20 marca
2003 r. III CKN 804/00 wyraził zapatrywanie, że „do świadczenia w miejsce wykonania mają zastosowanie ogólne przesłanki ważności czynności prawnych. Umowa co do świadczenia
w miejsce wykonania może być więc w konkretnych okolicznościach nieważna,
m.in. z powodu sprzeczności z zasadami współżycia społecznego lub dlatego, że miała
na celu obejście ustawy”. Położenie akcentu na ocenę umowy z punktu widzenia
art. 58 k.c. jest uzasadnione niebezpieczeństwem wykorzystania jej do celów nieakceptowanych przez prawo.

W badanym stanie faktycznym, choć odmiennym od stanowiącego podstawę orzekania w sprawie rozpoznawanej przez Sąd Najwyższy, Sąd Rejonowy dokonał trafnej oceny przedmiotowej ugody sądowej, w której zastosowano instytucję datio in solutum
w celu zwolnienia M. M. (3), M. M. (1) i M. M. (2)
z zobowiązania dochodzonego pozwem w sprawie sygn. akt VIII C 274/18 z zamian
za przeniesienie udziału 1/6 we współwłasności nieruchomości.

W ocenie Sądu Okręgowego, zastosowana w ugodzie z 7 sierpnia 2018 r. konstrukcja prawna, jest niczym innym, jak obejściem przepisów uprawniających Z. S.
i K. S. do skorzystania z prawa pierwokupu nieruchomości rolnej
(art. 166 k.c.).

Dla porządku trzeba przypomnieć, że umowa czy ugoda zawarta z naruszeniem
art. 166 k.c. skutkuje bezwzględną nieważnością czynności prawnej, narusza więc przepisy
o charakterze ius cogens. Nieruchomość rolna objęta prawem pierwokupu może zostać zatem zbyta osobie trzeciej tylko warunkowo – pod warunkiem zawieszającym, że uprawniony
nie skorzysta z prawa pierwokupu, gdyż w przeciwnym razie rozporządzenie w takim przedmiocie jest nieważne.

Ocena, czy posłużenie się poprawnymi i dozwolonymi konstrukcjami prawa materialnego nie stanowi, w konkretnych okolicznościach, próby obejścia prawa, a więc
i nadużycia prawa, w badanej sprawie wypada negatywnie.

Zamiar obejścia prawa nie zawsze musi być ustalony wprost w drodze przesłuchania stron lub osób biorących udział w dokonywanej czynności. Jeżeli z okoliczności, w jakich czynności dokonano oraz z dokumentów towarzyszących jej dokonaniu wynika wysokie prawdopodobieństwo graniczące z pewnością, że zamiarem stron było obejście prawa, może to być dostateczna podstawa do zastosowania art. 58 § 1 k.c. (por. wyrok sądu Najwyższego
z dnia 7 marca 2008 r. sygn. akt III CSK 317/07 – (...) prawniczy L.).

Z taką sytuacją mamy do czynienia niniejsze sprawie. Zaskarżona czynność
za przedmiot datio in solutum ponownie obrała świadczenia raz już uznane za nieważne
– z uwagi na naruszenie prawa pierwokupu przysługującego współwłaścicielom nieruchomości rolnej (art. 166 § 1 k.c.) na mocy prawomocnego wyroku z 26 stycznia 2017 r. wydanym w sprawie o sygn. akt VIII C 3/16 – sprzedaż udziałów w wysokości 3/6 w prawie współwłasności nieruchomości stanowiącej działki nr (...) o pow. 3,62 ha położonej w P. – Kw. nr (...), zawartej 1 września 2015 r. pomiędzy M. M. (3), M. M. (1) i M. M. (2) oraz G. P. (1)
w formie aktu notarialnego rep. A (...).

W sprawie w sprawie sygn. akt VIII C 274/18 strony dążyły do tego samego skutku
co w akcie notarialnym rep. A (...), stosując jedynie odmienną konstrukcję prawną
u podstaw świadczenia zastępczego opartego o art. 453 k.c. W ten sposób po raz kolejny doszło do działania polegającego na pozbawieniu przysługującego powodom z mocy ustawy prawa pierwokupu. Przede wszystkim zaś o obejściu prawa świadczy to, że pozwani wykorzystali wcześniejszą nieważność umowy notarialnej, obchodzącej ustawę do tego,
aby ponownie doprowadzić do niedopuszczalnego przesunięcia majątkowego w formie ugody sądowej.

Opisane okoliczności świadczyły o wykreowaniu przez pozwanych sytuacji (G. P. (1) wniósł pozew o zasadzenie od M. M. (3), M. M. (1) i M. M. (2) solidarnie 41611,40 zł z odsetkami tytułem bezpodstawnego wzbogacenia
w sprawie sygn. akt VIII C 274/18), umożliwiającego zastosowania instytucji datio
in solutum i nabycie przez pozwanego G. P. (2) udziału w nieruchomości rolnej
bez zastosowania prawa pierwokupu współwłaścicieli, mimo, że unieważniono akt notarialny
z 1 września 2015 r. z uwagi na tą samą okoliczność.

W tym stanie rzeczy, wykorzystanie zobowiązania powstałego na skutek nieważności umowy zawartej w celu obejścia ustawy, do ponownego wywołania skutku, jaki miała wywołać ugoda sądowa, również jest obejściem prawa, z którą ro sytuacją mamy do czynienia w okolicznościach sprawy.

Wobec powyższego sformułowane przez skarżącego zarzuty w których twierdzi,
że strony ugody zawartej 7 sierpnia 2018 r. zawierając ją nie działały w celu obejścia ustawy tj. wynikającego z przepisu art. 166 k.c. prawa pierwokupu, jest nie do zaakceptowania.

Powyższe rozważania sprawiają ponadto, że nie doszło w sprawie do naruszenia
art. 58 k.c. w zw. z art. 166 k.c. czy też art. 189 k.p.c. w zw. z art. 453 k.c.

Reasumując, skoro na mocy ugody ugodę sądowej z 7 sierpnia 2018 r., gdzie
M. M. (3), M. M. (1) i M. M. (2), w zamian za zwolnienie
ich z zobowiązania dochodzonego pozwem w sprawie VIII C 274/18 przenieśli na G. P. (1), na mocy art. 453 k.c. cały swój udział, tj. 1/6 we współwłasności nieruchomości, doszło do obejścia przepisów prawa (art. 166 k.c.) i uprawnień przysługującym
Z. i K. małż. S., którym to przysługiwało prawo pierwokupu udziałów w nieruchomości, bez żadnych wątpliwości, należało dojść do wniosku, że przedmiotowa ugoda nosi cechy nieważności w jedynie w zakresie pkt 1, 2, 3.

W pozostałym zakresie rację ma Sąd Rejonowy, że powodowie nie mieli interesu prawnego w uzyskaniu wyroku ustalającego nieważność co do pkt 4-6, bowiem postanowienia te dotyczą innych rozliczeń między stronami ugody, bez jakiegokolwiek wpływu na przysługujące powodom prawo pierwokupu.

Dlatego zarzut skarżącego co do ww. kwestii również nie mógł odnieść zamierzonego skutku.

Niezasadne jest także twierdzenie, że sąd orzekając o kosztach procesu i ich zwrocie naruszył art. 105 k.p.c.

Zwrot kosztów procesu przez współuczestników sporu reguluje przepis art. 105 k.p.c., który stanowi w § 1, że współuczestnicy sporu zwracają koszty procesu w częściach równych. Sąd może jednak nakazać zwrot kosztów odpowiednio do udziału każdego
ze współuczestników w sprawie, jeżeli pod tym względem zachodzą znaczne różnice. Zgodnie zaś z § 2 na współuczestników sporu odpowiadających solidarnie co do istoty sprawy sąd włoży solidarny obowiązek zwrotu kosztów. Za koszty wynikłe z czynności procesowych, podjętych przez poszczególnych współuczestników wyłącznie we własnym interesie, inni współuczestnicy nie odpowiadają.

W przedmiotowej sprawie pozwani ponoszą odpowiedzialność za skutki ugody ugoda sądowej zawartej przed Sądem Rejonowym w Wieluniu VIII Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą w P. 7 sierpnia 2018 r. w sprawie o sygn. akt VIII C 274/18 oddzielnie
w częściach po połowie, bowiem M. M. (1), M. M. (2) byli jedną z jej stron zaś G. P. (1) drugą, a zatem zastosowanie znajduje norma zawarta w art. 105 § 1 k.p.c.

Z powyższych względów Sąd Okręgowy apelację pozwanego G. P. (1) jako całkowicie bezzasadną na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił, o czym orzeczono jak w punkcie 1 wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego, należnych od tego pozwanego solidarnie na rzecz powodów Sąd Okręgowy orzekł w punkcie 2 wyroku, na podstawie art. 98 § 1 - 1 ¹
i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c., tj. zgodnie z zasadą odpowiedzialności
za wynik procesu, który pozwany przegrał w instancji odwoławczej w całości.

Wysokość kosztów profesjonalnego zastępstwa prawnego po stronie powodowej
Sąd Odwoławczy ustalił w oparciu o § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm.).