Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Powódka J. L. (1) wniosła pozew przeciwko (...) S.A. o zasądzenia kwoty 30.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 6 kwietnia 2012 r. do dnia zapłaty. Powódka domagała się także zasądzenia kosztów procesu według norm przepisanych. Jako podstawę swojego żądania wskazała fakt ponoszenia przez (...) odpowiedzialności ubezpieczeniowej za skutki wypadku drogowego, w którym zginął jej ojciec.

Pozwany w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych. Zakwestionował on zgłoszone roszczenia zarówno co do zasady, jak i co do wysokości.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 18 grudnia 2012 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 15.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 6 kwietnia 2012 r. /pkt 1/, oddalił powództwo w pozostałej części /pkt 2/ i zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 750 zł tytułem zwrotu kosztów procesu /pkt 3/.

Z ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd I instancji wynikało, że w dniu 21.10.2002r. w B. miał miejsce wypadek drogowy. Kierujący samochodem ciężarowym markiS.nie dostosował prędkości do panujących warunków drogowych, wpadł w poślizg, zjechał na przeciwległy pas ruchu i zderzył się z nadjeżdżającym z naprzeciwka samochodem, w którym jechał ojciec powódki M. K.. W wyniku wypadku i doznanych w nim obrażeń M. K. poniósł śmierć. Sprawca zdarzenia był ubezpieczony w zakresie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych u pozwanego. Powódka wystąpiła do pozwanego o wypłatę odszkodowania. Pozwany odmówił jednak wypłaty zadośćuczynienia za krzywdę, kwestionując to roszczenie, co do zasady. Z ustaleń Sądu wynika, że powódka była silnie związana emocjonalnie z ojcem M. K.. Ma miłe wspomnienia z czasów dzieciństwa, gdy zajmował się nią ojciec. W wieku 20 lat wyprowadziła się z domu rodzinnego i założyła własną rodzinę. Zamieszkała około 2 kilometrów od rodziców. Ma męża i czwórkę dzieci. Mimo, że posiadała własną rodzinę często spotykała się z ojcem. Wzajemnie się wspierali. Ojciec doradzał powódce i służył pomocą. Powódka bardzo przeżyła śmierć ojca i nadal odczuwa smutek po jego stracie.

W ramach oceny prawnej tych ustaleń Sąd Rejonowy wskazał, że podstawę odpowiedzialności pozwanego stanowi art. 822 kc oraz § 10 ust. 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 24 marca 2000 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów. Zwrócił uwagę, że do powstania szkody doszło przed wejściem w życie nowelizacji art. 446 kc, dokonanej ustawą z dnia 30 maja 2008r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 731), a polegającej na dodaniu § 4, przewidującego możliwość przyznania przez sąd najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Poprzednio obowiązujący stan prawny nie dawał tak wyraźnej podstawy do przyznania członkom rodziny zmarłego zadośćuczynienia. Sąd I instancji zaaprobował pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 22.10.2010r. w sprawie III CZP 76/10, że najbliższemu członkowi rodziny zmarłego przysługuje na podstawie art. 448 w zw. z art. 24 § 1 kc zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, gdy śmierć nastąpiła na skutek deliktu, który miał miejsce przed dniem 03.08.2008r. Sąd Najwyższy wskazał, że
art. 446 § 4 k.c. znajduje zastosowanie wyłącznie do sytuacji, w której czyn niedozwolony popełniony został po dniu 3 sierpnia 2008 r. Przepis ten nie uchylił jednak art. 448 kc, a jego dodanie było wyrazem woli ustawodawcy zarówno potwierdzenia dopuszczalności dochodzenia zadośćuczynienia na gruncie przepisów obowiązujących przed jego wejściem w życie, jak i ograniczenie kręgu osób uprawnionych do zadośćuczynienia do najbliższych członków rodziny. Sąd Rejonowy uznał, że śmierć osoby najbliższej powoduje naruszenie dobra osobistego osoby związanej emocjonalnie ze zmarłym. Źródłem krzywdy jest zatem czyn niedozwolony, którego następstwem jest śmierć. Krzywdą wyrządzoną zmarłemu jest utrata życia, dla osób mu bliskich zaś jest to naruszenie dobra osobistego poprzez zerwanie więzi emocjonalnej, szczególnie bliskiej w relacjach rodzinnych. Sąd uznał, że również osoba dochodząca ochrony na podstawie art. 448 kc może być poszkodowana bezpośrednio i dochodzić naprawienia własnej krzywdy, doznanej poprzez naruszenie jej własnego dobra osobistego (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2011 r., sygn. III CZP 32/11). Mając to na uwadze stwierdził, że wywołana wypadkiem drogowym śmierć ojca stanowiła dla powódki naruszenie dobra osobistego, jakim była silna więź emocjonalna. Mimo, że była osobą dorosłą i założyła już własną rodzinę, to często się spotykali i wspólnie spędzali czas. Ojciec stanowił dla niej wsparcie, służył radą i pomocą. Nagła utrata ojca stanowiła dla niej dotkliwe przeżycie i tym samym krzywdę. Jednocześnie Sąd uznał, że powódka nie udowodniła takiego rodzaju krzywdy, który uzasadniałby uwzględnienie w całości zgłoszonego żądania. W czasie przed wypadkiem nie tylko nie została ona pozbawiona szczęśliwego dzieciństwa i ojcowskiej troski, ale także, gdy opuściła rodzinny dom mogła dzielić się z ojcem radością z założenia własnej rodziny i urodzin kolejnych dzieci. W wyniku jego śmierci nie stała się osobą samotną, gdyż ma jeszcze męża, dzieci oraz matkę. Ponadto była już wówczas osobą dorosłą, wykształconą, samodzielną, niezależną od rodziców. Miała ułożone życie i prowadziła osobne gospodarstwo domowe. W zeznaniach przyznała, że ma obecnie wsparcie wśród dzieci. W ocenie Sądu na skutek tego zdarzenia nie doszło u powódki J. L. (2) do zachwiania poczucie bezpieczeństwa, stabilności życiowej i jej aktywności. W tych okolicznościach zasądził na jej rzecz od pozwanego kwotę 15 000 zł tytułem zadośćuczynienia, a w pozostałym zakresie jej roszczenie oddalił, jako nieuzasadnione. O należnych odsetkach ustawowych orzekł na podstawie art. 481 § 1 kc i art. 455 kc, mając na uwadze fakt przedprocesowego wezwania pozwanego do zapłaty. O kosztach postępowania orzekł zgodnie z art. 100 kpc.

Apelację od tego wyroku wniósł pozwany zaskarżając go w części uwzględniającej powództwo oraz rozstrzygającej o kosztach postępowania w sprawie i domagał się jego zmiany poprzez oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenia od powódki na jego rzecz kosztów procesu za obie instancje według norm przepisanych, ewentualnie uchylenia wyroku w tej części i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi także rozstrzygnięcie o kosztach procesu za obie instancje według norm przepisanych.

Skarżący zarzucił Sądowi Rejonowemu:

a/ naruszenie przepisów prawa materialnego, a dokładniej:

- art. 448 kc w zw. art. 24 § 1 kc poprzez zasądzenie tytułem zadośćuczynienia kwoty 15 000 zł, mimo że powódce nie przysługuje bezpośrednie roszczenie z tytułu przestępstwa drogowego, zaś według orzecznictwa osoba najbliższa pokrzywdzonego, który poniósł śmierć w związku z popełnieniem przestępstwa, może w ramach obowiązku naprawienia szkody, dochodzić jedynie roszczeń, które jej bezpośrednio przysługują z tytułu przestępstwa;

- art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 12 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych w zw. z art. 822 kc, przez zasądzenie zadośćuczynienia za naruszenia prawa do życia w rodzinie i ból spowodowany utratą najbliższej osoby, jako naruszenia dobra osobistego zaliczanego do katalogu otwartego z art. 23 kc, pomimo że wspomniany art. 34 zawiera zamknięty katalog dóbr podlegających ochronie gwarancyjnej w ramach zawartej umowy ubezpieczenia i nie przewiduje obowiązku odszkodowawczego za takie dobro jak naruszenie prawa do życia w rodzinie i ból spowodowany utratą najbliższej osoby;

- art. 5 kc polegające na jego pominięciu przy rozstrzyganiu tej sprawy, podczas gdy działanie powódki polegające na dochodzeniu zadośćuczynienia w sytuacji, gdy w chwili powstanie krzywdy brak było norm szczególnych do skutecznego domagania się takiego świadczenia, stanowiło czynienie ze swego prawa użytku sprzecznego z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem oraz zasadami współżycia społecznego i dlatego nie powinno korzystać z ochrony;

- art.481 kc w związku z art.455 kc poprzez przyjęcie daty początkowej naliczenia odsetek od przyznanego zadośćuczynienia od chwili wezwania skierowanego przez powódkę do pozwanego;

b/ naruszenie przepisów prawa procesowego, a mianowicie art. 233 § 1 kc poprzez przekroczenie przez granic swobodnej oceny dowodów.

W dalszej części apelacji pozwany ubezpieczyciel przedstawił szersze uzasadnienie przywołanych wyżej zarzutów (k.56 – 57).

Powódka złożyła odpowiedź na powyższą apelację domagając się jej oddalenia oraz zasądzenia na jej rzecz od pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych (k.66- 67).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego jest częściowo zasadna. Sąd Rejonowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych w zakresie niezbędnym do rozstrzygnięcia sprawy, które nie były przez skarżącego kwestionowane. Zatem Sąd odwoławczy przyjął te ustalenia także za podstawę swego orzeczenia. Podzielił też ocenę prawną tych ustaleń, a dokładniej, że śmierć w wypadku osoby bliskiej (tu ojca), a w konsekwencji nagła utrata więzi emocjonalnej córki z ojcem (więzi rodzinnej) stanowiła naruszenie jej dobra osobistego (w ujęciu art.23 i 24 kc), a w konsekwencji uzasadniała przyznanie zadośćuczynienia na podstawie art.448 kc. Taka ocena znajduje uzasadnienie w ugruntowanym już jednolitym stanowisku Sądu Najwyższego w tej materii, przez co nie zachodzi potrzeba czynienia szerszej argumentacji (porównaj choćby: uchwała z dnia 13.07.2011r. w sprawie III CZP 32/11; wyrok z dnia 11.05.2011r. w sprawie I CSK 621/10; uchwała z dnia 22.10.2010r. w sprawie III CZP 76/10; wyrok z dnia 10.11.2010r. w sprawie II CSK 248/10; wyrok z dnia 06.02.2008r. w sprawie IICSK 459/07; wyrok z dnia 12.12.2002r. w sprawie V CKN 1581/00; wyrok z dnia 14.01.2010r. w sprawie IV CSK 307/09 – wszystkie opublikowane w systemie informacji prawnej LEX). Wbrew też twierdzeniom apelującego – art.34 ust.1 ustawy z dnia 22.05.2003r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz.U. 124 poz. 1152 ze zm.) nie wyłączał z zakresu ochrony ubezpieczeniowej zadośćuczynienia za krzywdę osoby, wobec której ubezpieczony ponosił odpowiedzialność na podstawie art.448 kc. Takie stanowisko wyraził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 20.12.2012r. w sprawie III CZP 93/12, które Sąd odwoławczy w zupełności podziela (uchwała opublikowana jw.).

Z tego wynika, że nie znajdują uzasadnienia wszystkie zarzuty apelującego, w takim zakresie, w jakim zmierzały do zakwestionowania podstawy prawnej swojej odpowiedzialności (zarzuty 1 – 3 apelacji) oraz zarzut ostatni, że ocena zebranych w sprawie dowodów została dokonana przez Sąd Rejonowy z naruszeniem granic przewidzianych w art..233&1 kpc. Zgodzić się natomiast należy z apelującym, że zasądzona kwota zadośćuczynienia była zbyt wysoka, a w konsekwencji orzeczona została z naruszeniem art.448 kc. Przepis ten dopuszcza bowiem zasądzenie odpowiedniej sumy zadośćuczynienia, a kwota 15 000 zł jest wygórowana. W okolicznościach faktycznych tej sprawy, przy szczególnym uwzględnieniu faktu, że w chwili śmierci ojca powódka była już pełnoletnia, posiadała własną rodzinę i odrębne centrum życiowe, że tragiczne zdarzenie nie spowodowało zachwiania poczucia jej bezpieczeństwa i nie spowodowało ograniczenia jej aktywności życiowej, Sąd Okręgowy uznał, że odpowiednią sumę zadośćuczynienia stanowi kwota 10 000 zł. Dlatego też – uwzględniając apelację jedynie częściowo – obniżył zasądzoną kwotę zadośćuczynienia, a w pozostałej części powództwo oddalił, jako nieuzasadnione.

Za chybiony uznać należało zarzut 4 (czwarty) apelacji, naruszenia przez Sąd Rejonowy przepisu art. 481 kc w zw. z art. 455 kc poprzez przyjęcie daty początkowej naliczania odsetek za opóźnienie w wypłacie zadośćuczynienia od dnia zgłoszenia roszczenia pozwanemu. Roszczenie o zadośćuczynienie staje się wymagalne nie z chwilą wydania orzeczenia, którym zostało ono przyznane przez Sąd, a już z chwilą jego zgłoszenia przez uprawnionego. W związku z tym Sąd Rejonowy słusznie przyznał powódce odsetki od zasądzonej kwoty już od dnia 6 kwietnia 2012r. uwzględniając fakt przedprocesowego wezwania pozwanego do zapłaty, tym bardziej, że ostateczna wysokość zadośćuczynienia była aktualna także na czas doręczenia wezwania.

Z tych zasadniczych przyczyn Sąd odwoławczy zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 1 (pierwszym) poprzez obniżenie zasądzonej kwoty zadośćuczynienia do kwoty 10 000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 6 kwietnia 2012r. i oddalił powództwo w pozostałej części. Zmienił też zaskarżony wyrok w punkcie 3 (trzecim) poprzez zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kwoty 305 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania za I instancję. Zmiany orzeczenia dokonał na podstawie art.386&1 kpc. Oddalił apelację pozwanego w pozostałej części, jako nieuzasadnioną (na podstawie art.385 kpc). O kosztach postępowania apelacyjnego orzekł po myśli art. 100 kpc w zw. z art. 108 § 1 kpc i § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. z 2002 r., Nr 163, poz. 1348 ze zm.), przyznając od pozwanego na rzecz powódki kwotę 150 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.