Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 grudnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach

Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 17 listopada 2016r. w Katowicach

sprawy z odwołania (...) S.A. ( (...) S.A.)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w L.

o wydanie pisemnej interpretacji

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach Ośrodka Zamiejscowego w Rybniku

z dnia 28 września 2015r. sygn. akt IX U 432/15

oddala apelację.

/-/ SSA W.Nowakowski /-/ SSA A.Kolonko /-/ SSA W.Bzibziak

Sędzia Przewodniczący Sędzia

Sygn. akt III AUa 2148/15

UZASADNIENIE

Decyzją nr (...) z dnia 4 marca 2015r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. uznał za nieprawidłowe stanowisko (...) S.A. (zwanej dalej Płatnikiem lub Spółką), przedstawione we wniosku z dnia 23 lutego 2015r., w sprawie nieuwzględnienia
w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne z tytułu stosunku pracy wartości świadczeń, uzyskanych przez pracowników w związku
z korzystaniem z samochodów służbowych do celów prywatnych.

W uzasadnieniu tej decyzji organ rentowy podniósł, iż katalog przychodów niestanowiących podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe został zawarty w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18.12.1998r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne
i rentowe. Zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 26 tego rozporządzenia ustawodawca wyłączył z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe korzyści materialne wynikające
z układów zbiorowych pracy, regulaminów wynagradzania lub przepisów o wynagradzaniu,
a polegające na uprawnieniu do zakupu po cenach niższych niż detaliczne niektórych artykułów, przedmiotów lub usług lub korzystania z bezpłatnych lub częściowo odpłatnych przejazdów środkami lokomocji. Tak więc z literalnego brzmienia tego przepisu z wyłączenia z podstawy wymiaru składek korzystają wyłącznie te przychody, które wynikają z układów zbiorowych, regulaminów wynagradzania oraz przepisów o wynagradzaniu, nie zaś
z indywidualnych zapisów zawartych w umowie o pracę. W sytuacji, kiedy pracodawca umożliwia pracownikom użytkowanie dla celów prywatnych samochodów służbowych, będących jego własnością lub do których pracodawca na mocy określonego stosunku prawnego posiada uprawnienia do korzystania, nie można mówić o występowaniu korzyści wskazanych w treści § 2 ust. 1 pkt 26 powołanego rozporządzenia, jak również
o „przejazdach środkami lokomocji” w rozumieniu tego przepisu, bowiem pod tym pojęciem rozumie się zorganizowaną i usystematyzowaną formę przemieszczania się, np. korzystanie
z transportu publicznego na podstawie przekazanych przez pracodawcę biletów lub transportu zorganizowanego przez pracodawcę, a nie udostępnienie pracownikowi pojazdu
do swobodnego używania.

W odwołaniu od tej decyzji Płatnik zarzucił:

-

naruszenie prawa materialnego przez zastosowanie niewłaściwej i zawężającej wykładni art. § 2 ust. 1 pkt 26 w/w rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
z dnia 18.12.1998r. i wynikające z tego błędne przyjęcie, że:

⚫

usługi wynajmu samochodów świadczone na rzecz pracowników powinny następować wyłącznie z wykorzystaniem samochodów nabytych wyłącznie w tym celu, aby korzyści pracownika związane z zakupem tych usług nie stanowiły podstawy wymiaru składek,

⚫

udostępnianie składników majątku (czy też środków trwałych) Spółki nie stanowi usługi, o której mowa w tym przepisie,

⚫

„przejazdy środkami lokomocji”, o których mowa w w/w przepisie to wyłącznie „zorganizowana i usystematyzowana forma przemieszczenia,
np. korzystanie z transportu publicznego na podstawie przekazanych przez pracodawcę biletów lub transportu zorganizowanego przez pracodawcę ”,

-

naruszenie zasady równości, wynikającej z art. 32 Konstytucji RP poprzez uznanie, że wysokość obciążeń składkowych pracownika, który nabywa od pracodawcy częściowo odpłatną usługę wynajmu samochodu, zależy od tego, czy pracodawca przekaże mu samochód specjalnie nabyty w tym celu, czy wcześniej posiadany.

Powołując się na powyższe zarzuty wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez uznanie, że korzyści materialne wynikające z układów zbiorowych pracy, regulaminów wynagradzania lub przepisów o wynagradzaniu, polegające na uprawnieniu do zakupu po cenach niższych niż detaliczne usług wynajmu samochodu służbowego oraz przychody wynikające z korzystania częściowo odpłatnych przejazdów środkami lokomocji - samochodami służbowymi, nie stanowią podstawy wymiary składek.

Podkreślił przy tym, że przyjmuje i akceptuje stanowisko ZUS w kwestii wymogu określenia regulacji dotyczących samochodów służbowych do celów prywatnych
w regulaminie wynagradzania, a nie w indywidualnych umowach o pracę.

Wyrokiem z dnia 28 września 2015r. sygn. IX U 432/15 Sąd Okręgowy – Sąd Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych w Gliwicach Ośrodek Zamiejscowy w Rybniku zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że uznał za prawidłowe stanowisko przedstawione we wniosku złożonym w dniu 23 lutego 2015r. przez (...) SA w sprawie nieuwzględnienia
w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne z tytułu stosunku pracy wartości świadczeń uzyskanych przez pracowników w związku
z korzystaniem z samochodów służbowych do celów prywatnych.

Sąd wskazał, że wniosek Spółki obejmował następujący stan faktyczny: Spółka rozważa możliwość wynajmu kilku samochodów osobowych, z przeznaczeniem również do udostępnienia ich swoim pracownikom. Przyznanie pracownikom tych samochodów zależeć będzie m.in. od rodzaju zajmowanego stanowiska, przy czym Spółka rozważa także udostępnienie tym pracownikom tychże samochodów dla celów prywatnych. W związku
z tym planuje wprowadzenie w regulaminie wynagradzania zapisu o następującej lub zbliżonej treści: „Pracownik jest uprawniony na zasadach określonych w załączniku do regulaminu do korzystania z samochodu udostępnionego przez Pracodawcę do celów prywatnych w ramach zakupu usługi wynajmu samochodu, pod warunkiem uiszczenia przez niego opłaty w wysokości … zł - niższej aniżeli detalicznej ceny usług. W pozostałej części koszty korzystania przez Pracownika z tego samochodu finansuje Pracodawca”. Spółka wskazała ponadto, że pracownicy mieliby ponosić jedynie symboliczną, stałą zryczałtowaną opłatę za możliwość korzystania z powierzonych samochodów dla celów prywatnych poprzez potrącenie tejże odpłatności z wynagrodzenia w miesiącu następującym po miesiącu prywatnego użytkowania samochodu.

Spółka zwróciła się do organu rentowego z pytaniem - czy przychód uzyskany przez pracownika, który będzie korzystał z samochodu udostępnionego przez pracodawcę do celów prywatnych w opisanej powyżej sytuacji powiększy podstawę obliczania składek na ubezpieczenie społeczne tego pracownika oraz czy w sytuacji udostępniania samochodu nie wynajętego, ale będącego własnością firmy, uzyskany przez pracownika przychód powiększy podstawę obliczania składek na ubezpieczenie społeczne tego pracownika.

Stwierdził Sąd I instancji, że nie podziela dokonanej przez organ rentowy, a zawartej w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji, wykładni przepisu § 2 ust. 1 pkt 26 w/w rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18.12.1998r., którą uznał za zawężającą.

Sąd w całości odwołał się do stanowiska zaprezentowanego przez Sąd Najwyższy
w uzasadnieniu wyroku z dnia 3 kwietnia 2008r. sygn. II UK 172/07, w którym stwierdzono, iż skoro z treści § 2 ust. 1 pkt 26 powołanego rozporządzenia wynika, że podstawy wymiaru składek nie stanowią przychody w postaci korzyści materialnych wynikających z układów zbiorowych pracy, regulaminów wynagradzania lub przepisów o wynagradzaniu polegające m.in. na korzystaniu z odpłatnych lub częściowo odpłatnych przejazdów środkami lokomocji, to do materii normatywnej tych aktów lub przepisów prawa pracy należy określanie tego rodzaju korzyści materialnych, które są wyłączone z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe. Wprawdzie wyłączenie przychodów w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, osiąganych przez pracowników z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, następuje wyłącznie w przypadkach enumeratywnie wskazanych w § 2, ale nie oznacza to, że sytuacje te podlegają restrykcyjnej wykładni zawężającej. Sąd Najwyższy stwierdził w dalszym ciągu, że wszelkie korzyści materialne uzyskiwane przez pracowników na zasadach wynikających z układów zbiorowych, regulaminów wynagradzania lub przepisów o wynagradzaniu z tytułu korzystania
z odpłatnych lub częściowo odpłatnych przejazdów środkami lokomocji nie wchodzą do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe.

Podzielając powyższy pogląd uznał także Sąd Okręgowy, że wbrew stanowisku organu rentowego przejazdy środkami lokomocji w rozumieniu § 2 ust. 1 pkt 26 w/w rozporządzenia mogą być również rozumiane jako udostępnienie samochodu służbowego do celów prywatnych. Zdaniem Sądu I instancji, organ rentowy w zasadzie przedstawia taką interpretację, ale jednocześnie przyjmuje wykładnię zawężającą, ograniczając powyższe do sytuacji, kiedy pracodawca udostępnia pracownikowi samochód specjalnie nabyty w tym celu.

Apelację od powyższego wyroku wniósł organ rentowy, zaskarżając go w całości
i zarzucając niezgodność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego poprzez przyjęcie, że do podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne nie uwzględnia się wartości świadczeń uzyskanych przez pracowników z tytułu stosunku pracy w związku z korzystaniem z samochodów służbowych do celów prywatnych, a w konsekwencji naruszenie prawa materialnego, tj. art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych w zw. z § 2 ust. 1 pkt 26 w/w rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18.12.1998r.

Powołując się na powyższy zarzut wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania.

Podniósł w szczególności, że z literalnego brzmienia § 2 ust. 1 pkt 26 w/w rozporządzenia wynika, iż z wyłączenia z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne korzystają jedynie te przychody, które:

-

wynikają z układów zbiorowych pracy, regulaminów wynagradzania lub przepisów o wynagradzaniu,

-

stanowią uprawnienie do zakupu po cenach niższych niż detaliczne niektórych artykułów przedmiotów lub usług,

-

stanowią korzyść materialną w postaci korzystania z bezpłatnych lub częściowo odpłatnych przejazdów środkami lokomocji.

W świetle powyższego składki na ubezpieczenia społeczne nie powinny być naliczane od przychodu pracownika z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, stanowiącego korzyść materialną wynikającą z układów zbiorowych pracy, regulaminów wynagradzania lub przepisów o wynagradzaniu, a polegającą na umożliwieniu pracownikom skorzystania
z artykułów, przedmiotów lub usług jedynie za częściową odpłatnością. Częściowa odpłatność polega w tym przypadku na partycypowaniu pracownika (choćby symbolicznym) w pokryciu kosztów zakupu niektórych artykułów, przedmiotów lub usług.

Pracownik uzyska efekt, o którym mowa w przepisie rozporządzenia wówczas, gdy pracodawca dokona zakupu towarów, przedmiotów lub udostępni korzystanie z usług po cenie niższej od tej, do której uiszczenia pracownik zobowiązany byłby w przypadku osobistego (uzyskanego w oderwaniu od zatrudnienia) nabycia tychże dóbr.

Jednakże trzeba zauważyć, iż w/w przepis § 2 ust. 1 pkt 26 rozporządzenia posługuje się sformułowaniem niektórych artykułów, przedmiotów lub usług, dlatego każdorazowo istotnym jest więc jednoznaczne ustalenie, o jaki artykuł, przedmiot lub usługę chodzi.

W praktyce okazuje się, iż niejednokrotnie pracodawcy uznają za zasadne wyłączenie z podstawy wymiaru składek na poszczególne ubezpieczenia takich świadczeń, które ze względu na swój charakter nie spełniają warunku korzyści, o którym mowa w przepisie i tak, w sytuacji umożliwienia korzystania przez pracowników z samochodów służbowych, które są własnością pracodawcy lub pracodawca na mocy określonego stosunku prawnego jest uprawniony do korzystania z nich (a więc, których wnioskodawca nie nabywa
z przeznaczeniem udostępnienia ich swoim pracownikom) nie można mówić o korzyściach,
o których mowa w przepisie.

Należy zaznaczyć, iż czym innym jest udostępnienie przez pracodawcę pracownikom po cenach niższych niż detaliczne określonych usług i towarów, które pracodawca nabywa
z wyraźnym przeznaczeniem na ten cel, a czym innym udostępnienie składników własnego majątku (czy też środków trwałych) służących do wykonywania działalności gospodarczej.

Jednocześnie zawarcie w regulaminie zapisu o dokonywaniu dobrowolnego potrącenia z wynagrodzenia pracownika z tytułu wykorzystywania samochodu służbowego do celów prywatnych nie może stanowić przesłanki przesądzającej o uznaniu, iż pracodawca zapewni korzyść, o której traktuje przepis § 2 ust. 1 pkt 26 w/w rozporządzenia.

W sytuacji przedstawionej przez wnioskodawcę brak jest, zdaniem apelującego, znamion wyczerpujących dyspozycję powołanego wyżej przepisu, który pozwala na dokonanie wyłączenia z podstawy wymiaru składek w przypadku zaistnienia przesłanek
w nim wskazanych, ponieważ wnioskodawca udostępnia własny majątek w postaci użyczenia samochodów służbowych do wykorzystania w celach prywatnych. Przepis powołanego punktu rozporządzenia mówi o prawie do nabycia od pracodawcy po cenach niższych niż detaliczne określonego artykułu, przedmiotu lub usługi, a w opisanym przypadku taka sytuacja nie zachodzi.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest niezasadna.

Jak słusznie zauważył apelujący, kluczowy dla rozstrzygnięcia sporu przepis § 2 ust. 1 pkt 26 w/w rozporządzenia z dnia 18.12.1998r., wyłącza z podstawy wymiaru składek dwa rodzaje korzyści materialnych, wynikających z układów zbiorowych pracy, regulaminów wynagradzania lub przepisów o wynagradzaniu.

Jeśli chodzi o korzystanie z bezpłatnych lub częściowo odpłatnych przejazdów środkami komunikacji, to Sąd Apelacyjny w pełni podziela pogląd, wyrażony przez Sąd Apelacyjny w Szczecinie, w uzasadnieniu wyroku z dnia 7 marca 2016r. sygn.
III AUa 493/15 (Lex nr 2094661), w którym Sąd ten stwierdził, że pojęcie „środki lokomocji”, objęte w/w przepisem, obejmuje środki transportu publicznego oraz transportu organizowanego przez pracodawcę . Nie ulega też żadnych wątpliwości, że regulacja została wprowadzona celem umożliwienia pracodawcy organizacji „przejazdów” pracowników, czyli dojazdów do pracy, z pracy oraz w celu wykonywania obowiązków służbowych, a także innych przejazdów związanych z zatrudnieniem organizowanych przez pracodawcę
(np. wyjazdy na majówkę, grzybobranie, do kina, teatru czy inne), bez obciążenia daniną na ubezpieczenia społeczne. Przy czym pojęcie środki lokomocji obejmuje także środki niepublicznego transportu, a więc także samochody osobowe , jako maszyny przeznaczone do przemieszczania się.

W tym kontekście stwierdzić by należało, że brak jest podstaw do wyłączenia na tej właśnie podstawie prawnej użyczania pojazdów do ich wykorzystywania przez pracowników w celach prywatnych.

Nie stoi takiemu rozumowaniu na przeszkodzie pogląd Sądu Najwyższego, przytoczony przez Sąd I instancji, który został niejako wyrwany z kontekstu, a został wyrażony w sprawie dotyczącej zwrotu należności za wykupiony przez pracownika bilet miesięczny.

Należało natomiast wziąć pod uwagę także drugi człon omawianego przepisu, dotyczący uprawnienia do zakupu po cenach niższych niż detaliczne niektórych artykułów, przedmiotów lub usług.

Przepis ten bez wątpienia dotyczy nie tylko, jak chce apelujący, określonych towarów i usług, nabytych przez pracodawcę z wyraźnym przeznaczeniem do udostępnienia ich pracownikom po cenach niższych niż detaliczne. Nic bowiem nie stoi na przeszkodzie, aby były to także towary produkowane czy dystrybuowane przez samego pracodawcę w ramach prowadzonej przez niego działalności, czy też usługi przez niego świadczone. Chodzi jedynie o to, aby były to towary czy usługi udostępniane przez pracodawcę swoim pracownikom,
za które pracownik choć częściowo płaci (kupuje po cenach niższych niż detaliczne), nawet jeżeli miałaby to być cena wyłącznie symboliczna.

Także w doktrynie wyrażono pogląd, że zasadnicza funkcja omawianego przepisu sprowadza się do możliwości zakupu przez pracowników towarów produkowanych lub sprzedawanych, czy usług świadczonych lub sprzedawanych, przez samego pracodawcę
(np. prądu czy gazu pracownikom spółek zajmujących się ich sprzedażą). Chodzi przy tym
o artykuły czy świadczenia, za które choć częściowo cenę płaci pracownik (por. komentarz do ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych pod red. Beaty Gudowskiej Wydawnictwo C.H.Beck, W-wa 2011, teza 99 do art. 18, str. 367).

W tym kontekście przypomnieć trzeba, że jednym z przedmiotów działalności Spółki (por. poz. 27 działu 3 wypisu z KRS – k. 8 a.s.) jest wynajem i dzierżawa samochodów osobowych i furgonetek. A zatem Spółka we wskazanym we wniosku stanie faktycznym zmierza do częściowo odpłatnego udostępnienia swoim pracownikom takiej usługi, jakiej świadczenie jest jednym z przedmiotów prowadzonej przez nią działalności. Korzystanie przez pracownika z samochodu służbowego (czy ogólniej - pozostającego w dyspozycji pracodawcy) do celów prywatnych należy zatem w tym stanie faktycznym odczytać jako usługę, jaką pracownik kupuje od Spółki po cenie niższej niż detaliczna tylko dlatego, że jest pracownikiem tejże Spółki.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, taki stan faktyczny wypełnia dyspozycję wskazanego wyżej przepisu, oczywiście pod warunkiem, że będzie on zagwarantowany układem zbiorowym pracy, regulaminem wynagradzania lub przepisami o wynagradzaniu, obowiązującymi w Spółce. Nie ma przy tym żadnego znaczenia, czy jest to wynajem
i dzierżawa pojazdów stanowiących własność Spółki, czy tylko przez nią podnajmowanych od innych podmiotów w celu dalszego wynajęcia.

Mając powyższe na uwadze, na mocy art. 385 kpc, Sąd Apelacyjny orzekł
jak w wyroku.

/-/ SSA W.Nowakowski /-/ SSA A.Kolonko /-/ SSA W.Bzibziak

Sędzia Przewodniczący Sędzia

ek