Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 maja 2021 r.

Sąd Okręgowy w Kaliszu V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Romuald Kompanowski

Protokolant: st.sekr.sądowy Justyna Dzikowska

po rozpoznaniu w dniu 24 maja 2021 r. w Kaliszu

odwołania Przedsiębiorstwo (...) M. S.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

z dnia 10 marca 2020 r. Nr (...) ( (...) - (...))

w sprawie Przedsiębiorstwo (...) M. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o ustalenie ubezpieczenia

1.  Zmienia zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. z dnia 10 marca 2020 r. znak (...) ( (...) - (...)) w części odnoszącej się do stwierdzenia podlegania P. S. obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym jako osoba współpracująca z osobą prowadząca pozarolniczą działalność w ten sposób, ze stwierdza , ze P. S. u płatnika składek Przedsiębiorstwo (...) „ M. S. w K. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu jako osoba współpracująca z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność, poczynając od 10 października 2014r.

2.  Zgłoszony w odwołaniu wniosek o objęcie P. S. u płatnika składek Przedsiębiorstwo (...)„ M. S. w K. obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy o zleceniu przekazuje do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. W..

3.  W pozostałym zakresie postępowanie umarza.

4.  Zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. na rzecz M. S. kwotę 180,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt VU 660/20

UZASADNIENIE

Decyzją z 10 marca 2020 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w O. stwierdził, że P. S. u płatnika składek P.W. (...) M. S. podlegał od 10 października 2014 r. obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu jako osoba współpracująca z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą i nie podlegał od 10 października 2014 r. wskazanym wyżej ubezpieczeniom społecznym jako pracownik.

Odwołanie od powyższej decyzji złożyła M. S. wnosząc o zmianę decyzji i ustalenie, że P. S. od 10 października 2014 r.

- podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy zlecenia;

- nie podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym jako osoba współpracująca z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą;

- nie podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym jako pracownik.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania.

Wezwany do sprawy P. S. przychylił się do odwołania.

Sąd ustalił, co następuje:

Poza sporem pozostaje rozpoczęcie w październiku 2014 r. przez odwołującą M. S. prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej polegającej na pośrednictwie w sprzedaży telefonów komórkowych. Oferowane klientom telefony odwołująca sprzedaje u siebie w domu albo w miejscu zamieszkania umówionego klienta. W tym drugim przypadku odwołująca żeby dojechać do klienta musi korzystać z pomocy osoby dysponującej środkiem transportu albowiem sama nie posiada prawa jazdy i tym samym nie dysponuje samochodem. W pierwszych miesiącach prowadzenia sprzedaży odwołującą od klienta dowoziła córka, czasami odwołująca korzystała z taxi. Później odwołującą do klienta zaczął dowozić mąż.

dowód: zeznania odwołującej

10 października 2014 r. odwołująca zawarła z mężem P. S. umowę zlecenia na okres do 31 grudnia 2017 r., w której zleciła mężowi wykonywanie następujących czynności: porządkowanie dokumentów zakupowych i sprzedażowych, obsługę korespondencji przychodzącej i wychodzącej, obsługę poczty elektronicznej, drukowanie, kopiowanie, kompletowanie pozostałych dokumentów firmy za wynagrodzeniem w kwocie 350 zł rozliczanym w cyklu miesięcznym. 31 grudnia 2016 r. odwołująca i P. S. zawarli nową umowę zlecenia na okres od 1 stycznia 2017 r. do 31 grudnia 2020 r. zasadniczo identycznej treści co umowa z 10 października 2014 r. Zmianie uległ sposób naliczania wynagrodzenia. Stawka miesięczna została zastąpiona stawką godzinową w wysokości 15 zł za godzinę świadczonych prac. Ustalenie wysokości miesięcznego wynagrodzenia miało nastąpić po zatwierdzeniu przez odwołującą przedstawionej przez P. S. ewidencji zawierającej miesięczną liczbę godzin. Jednocześnie rozwiązaniu z dniem 31 grudnia 2016 r. uległa umowa z 10 października 2014 r.

dowód: umowy zlecenia, pismo rozwiązujące umowę z 10.10.2014 r. w aktach ZUS

W związku z rozpoczętą w październiku 2014 r. działalnością, odwołująca powierzyła A. N. mającej zarejestrowane biuro rachunkowo – księgowe prowadzenie rachunkowości swojej firmy. W ramach tego zlecenia A. N. zgłosiła działalność odwołującej w urzędzie skarbowym oraz w ZUS-ie a następnie w odpowiednich terminach składała deklaracje podatkowe i roczne zeznania podatkowe. Do ZUS-u – poza ubezpieczeniem zdrowotnym – za odwołującą nie było potrzeby sporządzania raportów albowiem odwołująca pozostawała w stosunku pracy. Kilka dni po podjęciu współpracy, A. N. została poinformowana, że dokumentację finansową firmy odwołującej przynosić będzie do biura P. S.. W trakcie pierwszej wizyty w biurze P. S. określił swoją rolę w kontaktach z biurem używając zwrotu „pełnomocnik”. Wskazał także na zgłoszenie go do ubezpieczeń społecznych od kwoty będącej odpowiednikiem ¼ etatu. Nie została przedstawiona w biurze jakakolwiek umowa, z której wynikałby tytuł do objęcia P. S. ubezpieczeniami społecznymi. Po tej rozmowie, odwołująca informowała A. N. cyklicznie o wysokości wypłaconego mężowi wynagrodzenia. W oparciu o takie informacje A. N. zgłosiła w ZUS-ie P. S. do ubezpieczenia pracowniczego a następnie w odpowiednich terminach przekazywana była do ZUS składka na ubezpieczenia społeczne odpowiednio do kwoty przyznanego wynagrodzenia. Taki sam tytuł A. N. zastosowała przy składaniu deklaracji podatkowych.

dowód: zeznania świadka A. N..

Poczynając od 10 października 2014 r. P. S. wykonywał czynności wskazane w każdej z umów zatytułowanych „umowa zlecenia”. Czynności te sprowadzały się do okresowego przeglądania poczty elektronicznej i dokonywania wydruków wiadomości tam przychodzących i następnie przekazywanie ich odwołującej, przekazywania do biura rachunkowego w terminie zgłaszania deklaracji podatkowych faktur zakupu i sprzedaży oraz informowanie o wysokości uzyskanego w danym miesiącu wynagrodzenia. Dodatkowo w zależności od potrzeb dowoził odwołującą do miejsca pobytu danego klienta a po zakończeniu spotkania odwoził odwołującą do domu. Zanosił także do placówki pocztowej wysyłane przez odwołującą pisma.

dowód: zeznania odwołującej, zeznania P. S.

Od 1996 r. M. S. i P. S. pozostają w związku małżeńskim. Do października 2003 r. między małżonkami istniał ustrój majątkowej wspólności małżeńskiej ustawowej. Umową notarialną z 8 października 2003 r. małżonkowie wyłączyli obowiązującą ich do dnia umowy majątkową wspólność ustawową.

dowód: umowa notarialna w aktach sprawy

Co najmniej w okresie od 2014 r. między małżonkami istnieje podział w jakim dzielone są koszty utrzymania lokalu. Koszty utrzymania lokalu pokrywa odwołująca. P. S. z kolei zakupuje żywność. Każde z małżonków korzysta z oddzielnego pokoju. Łazienka i kuchnia są do wspólnego użytku. Spożywanie posiłków odbywa się oddzielnie.

dowód: zeznania odwołującej, zeznania P. S.

Ustalając powyższy stan faktyczny sąd dał wiarę zeznaniom świadka A. N. oraz pominął zeznania świadka T. P.. Zeznania tego ostatniego nie były przydatne przy budowaniu podstawy faktycznej wyroku albowiem świadek z racji prowadzenia szkolenia wstępnego nie miał wiedzy co do rodzaju umowy zawartej z P. S.. Nie potrafił zatem precyzyjnie wskazać w jakim reżimie szkolona przez niego osoba funkcjonuje w firmie zwłaszcza, że co do zakresu szkolenia wstępnego takie same elementy omawiane są przez świadka dla zleceniobiorców jak i dla pracowników.

Sąd dał wiarę zeznaniom odwołującej i P. S. co do sposobu prowadzeniu gospodarstwa domowego. W aktach sprawy znajduje się umowa notarialna o zniesieniu w 2003 r. istniejącej między odwołującą a P. S. majątkowej wspólności małżeńskiej. Zatem uzyskiwanie przez każdego z małżonków dochodu z podejmowanych prac stanowi ich majątek odrębny. Z tak uzyskanych kwot jeden z małżonków pokrywa koszty utrzymania wspólnego mieszkania a drugi zakupuje żywność, która następnie jest odpowiednio dzielona i konsumowana oddzielnie. Każdy z małżonków korzysta z oddzielnego pokoju. Z tej przyczyny zawarte w odwołaniu stwierdzenia o wspólnym prowadzeniu gospodarstwa domowego odnosić się mogą tylko do zajmowania wspólnego lokalu mieszkalnego.

Dowody osobowe korespondują z dowodami z dokumentów. W toku postępowania nie zostało wykazane, że przedstawione w postępowaniu przed organem rentowym umowy zlecenia zostały sporządzone na użytek wszczętego z urzędu przez organ rentowy postępowania kontrolnego w zakresie prawidłowości objęcia P. S. pracowniczym tytułem ubezpieczeniowym.

Sąd nie ma żadnych podstaw by kwestionować autentyczność przedstawionych umów zlecenia. Nie wskazują na to cechy fizyczne, nie można ich także podważyć z powodu sprzeczności z innymi dowodami a w szczególności ze składanymi do urzędu skarbowego deklaracjami podatkowymi opartymi wyłącznie o dowolnie przyjętą przez świadka A. N. pracowniczą relacją na linii odwołująca – P. S.. ZUS nie wykazał się inicjatywą dowodową poza uzyskaniem informacji z urzędu skarbowego zasadach opodatkowania P. S..

Po sformułowaniu przez stronę procesu cywilnego twierdzeń o faktach, jeżeli są one sporne winno nastąpić powołanie dowodów. Dopiero udowodnione fakty podlegają subsumcji pod konkretny przepis prawa. Tymczasem organ rentowy poprzestał na własnych twierdzeniach, nie przedstawił natomiast żadnego konkretnego dowodu, z którego wynikałoby konieczność zgłoszenie do ubezpieczenia osoby współpracującej. Zgodnie z ogólną regułą dowodową przewidzianą w art. 6 k.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne. Przepis ten nie stanowi jednak samodzielnej podstawy prawnej rozstrzygnięcia sprawy (zob. orz. SN z 10 listopada 1997 r., I PKN 375/97, OSNAPiUS 1998, Nr 18, poz. 537). Wspomniana reguła pozostaje bowiem w związku z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego o dowodach (zob. L. Morawski, Ciężar dowodu - niektóre problemy dowodowe, SC, t. XXXII, Warszawa-Kraków 1982, SC 1982, t. XXXII, s. 189 i nast.).

Stosownie do treści art. 227 k.p.c. przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. Obowiązek przedstawienia dowodów spoczywa na stronach (art. 3 k.p.c.), a ciężar udowodnienia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 k.p.c.) spoczywa na stronie, która z faktów tych wywodzi skutki prawne (art. 6 k.c.; orz. SN z 17 grudnia 1996 r., I CKU 45/96, OSN 1997, Nr 6-7, poz. 76, z glosą aprobującą A. Zielińskiego, Pal. 1998, Nr 1-2, poz. 204).

W obecnym stanie prawnym rzeczą Sądu nie jest zarządzenie dochodzeń w celu uzupełnienia lub wyjaśnienia twierdzeń stron i wykrycia środków dowodowych pozwalających na ich udowodnienie ani też Sąd nie jest zobowiązany do przeprowadzenia z urzędu dowodów zmierzających do wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 232 k.p.c.). Jeśli zatem strony nie dostarczają Sądowi potrzebnych dowodów lub niejasno formułują swoje twierdzenia Sąd nie jest władny „wyręczać” strony w tym zakresie z urzędu. Jest to realizacja zasady, zgodnie z którą „Sędzia powinien orzekać według twierdzeń i dowodów stron”. Istotą zmian procedury cywilnej, które weszły w życie 5 lutego 2005 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 172, poz. 1804) nie jest odejście od dążenia do wykrycia prawdy, ale przerzucenie ciężaru jej dociekania na strony (zob. M. Sanitko – Pleszko „Kodeks postępowania cywilnego po nowelizacji, dodatek do MoP Nr 20/2004, str. 2).

W świetle powyższego uznać należy, że Zakład nie zdołał udowodnić swoich twierdzeń co do pozorności przedstawionych przez odwołującą umów zlecenia.

Sąd zważył, co następuje:

W myśl przepisu art. 6 ust 1 pkt 5, art.12 ust 1, art.13 pkt 2 ustawy z dnia 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą oraz osoby z nimi współpracujące podlegają obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu od dnia rozpoczęcia działalności do dnia zaprzestania. Osoby takie w myśl uregulowania zawartego w art. 11 ust. 2 ustawy podlegają dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu.

Definicję osoby współpracującej zawiera przepis art. 8 ust. 11 cytowanej ustawy. W myśl zawartej tam regulacji za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność, uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej. Powyższy zakres nie obejmuje osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego.

Powyższe unormowanie oznacza, iż dla osób prowadzących działalność gospodarczą, zasadniczo momentem wskazującym na rozpoczęcie działalności gospodarczej jest uzyskanie wpisu do ewidencji podmiotów gospodarczych i podjęcie czynności zmierzającej do uzyskania przychodu. Końcowym momentem takiej działalności będzie jej fizyczne zaprzestanie bez perspektywy w najbliższym czasie jej ponownego rozpoczęcia. W takich warunkach osoba prowadząca działalność gospodarczą podlegać będzie ubezpieczeniu od momentu zgłoszenia działalności w ewidencji aż do jej wyrejestrowania. Dla osób współpracujących z osobami prowadzącymi taką działalność należących do kręgu osób objętych dyspozycją przepisu art. 8 ust. 11 ustawy, momentem zasadniczym będzie podjęcie czynności leżących w zakresie prowadzonej działalności.

Zebrany w sprawie materiał dowodowy uzasadnia jedynie istnienie skutecznie podejmowanych przez P. S. czynności wynikających wprost z treści przedstawionych umów zlecenia. Sprowadzały się one do okazjonalnego podejmowania czynności, które nie nosiły w sobie jakiegokolwiek elementu organizującego prowadzoną przez odwołującą działalność. Żadna ze wskazanych w umowie zlecenia czynności nie ma charakteru organizującego tę działalność. Otworzenie poczty elektronicznej i następnie wydrukowanie umieszczonej tam wiadomości, okresowe składanie w biurze rachunkowym uporządkowanej przez P. S. dokumentacji finansowej, okazjonalne zanoszenie do placówki pocztowej przygotowanej przez odwołująca korespondencji, wreszcie dowożenie odwołującej do klienta nie zawiera w sobie elementu niezbędnego do uznania małżonka osoby prowadzącej działalność gospodarczą jako osoby współpracującej. Działania takie ograniczone do jednorazowych czynności w przedziale czasowym obejmującym okres jednego tygodnia i nie powtarzające się systematycznie w kolejnych tygodniach, nie generowały dodatkowego przychodu. Charakter opisanych w umowach czynności nosił w sobie formę wyręczenia odwołującej z niektórych czynności, które nie generowały przychodu. Przygotowanie wydruku z poczty elektronicznej czy złożenie pisma w placówce pocztowej nie prowadzi do uzyskania przychodu. Tak samo składanie zasadniczo raz w miesiącu w biurze rachunkowym dokumentacji finansowej z okresu jednego miesiąca też nie jest źródłem przychodu. Nawet jeśli małżonek przedsiębiorcy z racji posiadania jako jedyna osoba w związku małżeńskim prawa jazdy pomaga przy dojazdach do klienta, to pomoc taką należy rozpatrywać w kategorii relacji małżeńskich polegających na udzielaniu wzajemnej pomocy, wspólnego życia, czyli obszaru bliskich kontaktów między małżonkami.

W wyroku z 6 stycznia 2009 r. w sprawie II UK 134/08 (niepublikowany) Sąd Najwyższy dodatkowo zaznaczył, że zgodnie ze słownikiem języka polskiego współpraca oznacza pracę wykonywaną wspólnie z kimś innym; działalność prowadzoną wspólnie; działanie wraz z innymi w ramach jednego przedsięwzięcia; branie udziału w zbiorowej pracy. Z wykładni literalnej wynika zatem, iż termin współpraca przy prowadzeniu działalności, którym operuje art. 8 ust. 11 ustawy systemowej zakłada, że współpracujący ma istotny wpływ na tę działalność. Wartość działania w ramach współpracy musi być także znacząca. Nie bez przyczyny stawiano w literaturze wymaganie, by odnosić ową współpracę i jej wartość do zysku przedsięwzięcia gospodarczego, prowadzonego przez małżonka (por. Z. Myszka, glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 28 września 1994, II UZP 27/94, PiZS 1995 nr 5, s. 74-82). Z terminem współpraca wiąże się także cecha stałości, w sensie stabilności ekonomiczno - zawodowej osoby zainteresowanej. Ważne jest istnienie pewnego związania z pracą wykonywaną w ramach współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Zasadne jest też przyjęcie, że wykonywana przez osoby współpracujące działalność powinna charakteryzować się zorganizowaniem i pewną ciągłością. Nie może zatem stanowić w sensie prawnym współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej sporadyczne, podejmowane okazjonalnie, zajmujące nikłą ilość czasu wystawianie faktur, czy wydawanie ad hoc (gdy nie ma pracownika) towaru. Znaczenie gospodarcze, organizacyjne i stabilność takich działań są znikome i nie kwalifikują się do oceny, iż w sensie prawnym dochodzi do "współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej".

Zatem cechami konstytutywnymi pojęcia "współpraca przy prowadzeniu pozarolniczej działalności" w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy systemowej są występujące łącznie:

a)  istotny dla działalności gospodarczej ciężar gatunkowy działań współpracownika, które to działania nie mogą mieć charakteru wtórnego; muszą pozostawać w bezpośrednim związku z przedmiotem podjętej działalności oraz muszą charakteryzować się pewną systematycznością, stabilnością i zorganizowaniem;

b)  znaczący czas i częstotliwość podejmowanych robót.

Za współpracującego przy prowadzeniu działalności pozarolniczej można uznać tylko taką osobę, która na rzecz tej działalności wykonuje prace takiego rodzaju, rozmiaru i częstotliwości, że mają one wymiar ekonomiczny i organizacyjny na tyle istotny, iż mogą być postrzegane jako współpraca przy prowadzeniu tej działalności.

Biorąc pod uwagę ustalenia faktyczne poczynione w sprawie, stwierdzić należy, iż tak ze względu na rodzaj wykonywanych czynności (wysyłanie korespondencji, wydruki z poczty elektronicznej, dowożenie odwołującej wspólnym samochodem na miejsce spotkania z klientem, raz w miesiącu dostarczanie księgowej dokumentów finansowych ), jak i rozmiar tej pracy nie przekraczający w wymiarze dobowym kilkunastu minut, nie można uznać, ażeby P. S. spełniał kryterium współpracy przy prowadzonej przez jego żonę działalności w postaci pośrednictwa przy sprzedaży telefonów w rozumieniu art. 8 ust. 11 ustawy systemowej. Niezależnie zatem od tego, czy małżonkowie pozostawali we wspólnym gospodarstwie domowym czy w takiej wspólności nie pozostawali, nie ma do nich zastosowania fikcja prawna ustanowiona przepisem art. 8 ust. 2 ustawy systemowej.

W tych warunkach uzasadnione było rozstrzygnięcie zawarte w punkcie 1 sentencji wyroku.

W sprawie nie było natomiast sporu – mimo zawartego w odwołaniu wniosku – co do pracowniczego statusu P. S., albowiem organ rentowy wręcz go potwierdził, powołując się na art. 8 ust. 2 ustawy systemowej dotyczący wyłącznie pracownika spełniającego kryteria określone dla osób współpracujących. Zatem przy zbieżności merytorycznej rozstrzygnięcie w omawianej sferze w zaskarżonej decyzji z identycznie sformułowanym żądaniem odwołania, wydanie wyroku w tym zakresie stało się zbędne. Uzasadnione było więc takim stanem rozstrzygnięcie zawarte w punkcie 3 wyroku.

Strona skarżąca decyzję w odwołaniu zawarła żądanie ustalenia tytułu ubezpieczenia w oparciu o przedstawione umowy zlecenia. W tym zakresie organ rentowy nie wydał formalnej decyzji ograniczając się jedynie do zawartej w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji formalnej ocenie złożonych przez odwołującą umów. Nie było to wystarczające do uznania, że przedmiot rozpoznania sprawy w postepowaniu odwoławczym odnosi się także do omawianego w tym miejscu tytułu ubezpieczenia. Postępowanie odwoławcze od decyzji organu rentowego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wyznaczone jest bowiem ramami merytorycznymi zaskarżonej decyzji a te wyznaczone są przez sentencję decyzji. W żadnym wypadku tych ram nie wyznacza argumentacja użyta przez organ rentowy na uzasadnienie wydanej decyzji. Z tej przyczyny żądanie objęcia P. S. ubezpieczeniami społecznymi z tytułu umowy zlecenia jako dotychczas nierozpoznane podlegało przekazaniu organowi rentowemu do rozpoznania i wydania decyzji o czym sąd orzekł w punkcie 2 sentencji wyroku.

O kosztach sąd orzekł w punkcie 4 sentencji wyroku mając na uwadze przepis art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Romuald Kompanowski