Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 lutego 2020 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Sądu Okręgowego Katarzyna Krasny

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Izabela Kawczuga

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 stycznia 2020 r. w S.

sprawy z powództwa R. H.

przeciwko Skarbowi Państwa - Zakładowi Karnemu w G.

o zapłatę

I oddala powództwo,

II zasądza od powoda R. H. na rzecz Skarbu Państwa-Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 120 zł (stu dwudziestu) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania,

III przyznaje radcy prawnemu M. K. od Skarbu Państwa-Sądu Okręgowego w S. kwotę 240 zł (dwustu czterdziestu złotych) plus VAT tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu.

SSO Katarzyna Krasny

Sygn. akt I C 484/15

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 5 września 2014 r. powód R. H. wniósł o zasądzenie od Skarbu Państwa – Zakładu Karnego w G. na swoją rzecz kwoty 100.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia orzeczenia wyroku do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia za obrażenia, jakich doznał w związku z obecnością insektów w celi, a także brakiem dostępu do opieki psychologicznej i osadzeniem w warunkach przeludnienia w pozwanej jednostce, co miało doprowadzić do naruszenia jego dóbr osobistych. Wniósł również o nieobciążanie go kosztami procesu.

W odpowiedzi na pozew z dnia 10 listopada 2015 r. pozwany Skarb Państwa reprezentowany przez Dyrektora Zakładu Karnego w G., zastępowany przez Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm.

Pozwany zaprzeczył wszelkim twierdzeniom powoda, które nie zostaną wyraźnie przyznane w uzasadnieniu odpowiedzi na pozew i podniósł, że:

-

w okresie osadzenia powoda w Zakładzie Karnym w G. przeludnienie w jednostce nie występuje, a w sytuacji umieszczenia osadzonego w celi o ewentualnie zmniejszonej powierzchni, wydawane są decyzje, które doręczane są również osadzonym i które to ewentualnie powód powinien przedłożyć;

-

w oddziale terapeutycznym przyjmuje 3 psychologów, codziennie w godzinach od 8 do 15, a więc wystarczy aby osadzony, w tym powód, zapisał się na rozmowę i w ten sam dzień zostałby przyjęty;

-

w celi 414 dwukrotnie przeprowadzono dezynsekcję, zaś po przeprowadzonej dezynsekcji postępowano zgodnie z zaleceniami. R. H. nie zgłaszał się do lekarza z powodu pogryzienia przez jakiekolwiek insekty. Jedynie w dniu 27.08.2013 r. zgłosił się do lekarza z powodu zmian skórnych grudkowych na przedramieniu lewym, na skutek czego otrzymał leki miejscowe. W dniu 26.09.2013 r. konsultowany był przez dermatologa, który stwierdził wysypkę rumieniową spowodowaną prawdopodobnie kontaktem z kocem.

Pozwany zarzucił, że powód formułuje pozew w sposób lakoniczny, nie wskazując na żadne dowody świadczące o okolicznościach wymienionych w pozwie. Dalej pozwany podniósł, że wobec braku dowodów potwierdzających istnienie okoliczności opisywanych w pozwie, uznać należy, iż stawiane pozwanej jednostce zarzuty są nieuzasadnione. Zdaniem pozwanego warunki, w jakich przebywał powód, nie przekraczały przeciętnej miary dolegliwości jakie łączą się z pozbawieniem wolności. Ponadto powód nie wykazał tak naprawdę krzywdy czy też szkody (oraz ich rozmiaru), bezprawności w działaniu pozwanego czy związku przyczynowego pomiędzy działaniem (zaniechaniem) funkcjonariuszy publicznych a rzekomą szkodą, która powstała w jego dobrach. Zdaniem pozwanego, brak jest także uzasadnienia dla żądanej przez powoda kwoty, która w świetle okoliczności przedstawionych w pozwie wydaje się dowolna.

Postanowieniem z dnia 24 sierpnia 2015 r. Sąd zwolnił powoda od kosztów sądowych w całości i ustanowił dla powoda pełnomocnika z urzędu.

W piśmie z dnia 18 grudnia 2015 r. powód, reprezentowany przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu, podtrzymał żądanie pozwu i dotychczasowe wnioski i twierdzenia powoda, a także wniósł o zasądzenie na rzecz pełnomocnika powoda ustanowionego z urzędu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej z urzędu wraz z należnym podatkiem VAT według norm przepisanych. Strona powodowa podtrzymała dotychczasową argumentację, a nadto wskazała, iż przedstawiony przez powoda stan rzeczy naruszał dobra osobiste w postaci zdrowia psychicznego i fizycznego oraz godności.

Postanowieniem z dnia 2 czerwca 2016 r. Sąd zawiesił postępowanie wobec niewskazania przez pełnomocnika powoda aktualnego adresu zamieszkania powoda. Po uzupełnieniu braków, Sąd postanowieniem z dnia 19 października 2016 r. podjął postępowanie w sprawie.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

R. H. odbywał karę pozbawienia wolności w pozwanym Zakładzie Karnym w G. w następujących okresach, oddziałach i celach:

W pozwanym Zakładzie Karnym rzadko zdarzały się przypadki konieczności okresowego umieszczenia osadzonych w celi o zmniejszonej powierzchni. Wówczas doręczano osadzonym stosowne decyzje. W powyższych celach i okresach norma powierzchni mieszkalnej na jednego osadzonego nie była niższa niż 3 m ².

Oddział terapeutyczny jest wyposażony w cele dwuosobowe i jedną pięcioosobową. Na oddziale terapeutycznym nie odnotowano przeludnienia w celach.

Dowód:

-

informacja o pobytach (k. 79 – 80),

-

wydruk z przeglądarki historii rozmieszczenia (k. 81),

-

wykaz pomieszczeń oddziału I (k. 82),

-

wykaz pomieszczeń oddziału II (k. 83),

-

wykaz pomieszczeń oddziału IV (k. 84),

-

zeznania świadka M. S. na posiedzeniu w dniu 21.04.2016 r. (k. 119 – 120).

Wyposażenie w celach, w których przebywał powód, było dobre, zgodne z obowiązującymi przepisami, zaś ewentualne zaniedbania lub zniszczenia wynikały z wandalizmu przebywających w nim osadzonych, którzy nie dbają o to wyposażenie.

Dowód:

-

zeznania świadka M. S. na posiedzeniu w dniu 21.04.2016 r. (k. 119 – 120),

-

wyjaśnienie z dnia 22.02.2016 r. (k. 85).

W oddziale terapeutycznym codziennie przyjmuje 3 psychologów w godzinach od 8:00 do 15:00. Na każdego z psychologów przypadało około 30 osadzonych. Powód miał możliwość zapisania się na rozmowę, co skutkowałoby tym, że w ten sam dzień zostałby przyjęty.

Dowód:

-

zeznania świadka M. S. na posiedzeniu w dniu 21.04.2016 r. (k. 119 – 120).

Dnia 12 maja 2013 r. w bloku C w celi nr 412 i 414 była przeprowadzana dezynsekcja preparatem (...) przez zewnętrzną firmę (...). Kolejno dezynsekcję przeprowadzono 14 listopada 2013 r. w bloku C w celach 413, 414, 415, 416, 417, 418, 419, 420, 421, 422 i w bloku E w celach 304, 313, 317. Po przeprowadzonej dezynsekcji postępowano zgodnie z zaleceniami pracownika firmy - po wcześniejszym intensywnym przewietrzeniu pomieszczeń, jak również ich dokładnym przemyciu, celę oddano do użytku.

Dowód:

-

wyjaśnienie z dnia 3.10.2015 r. (k. 48),

-

wyjaśnienie z dnia 22.02.2016 r. (k. 85),

-

protokół z przeprowadzenia dezynsekcji z dnia 14.11.2013 r. (k. 51, 87),

-

protokół z przeprowadzenia dezynsekcji z dnia 12.05.2013 r. (k. 50, 86).

R. H. podczas osadzenia w Zakładzie Karnym w G. był kilkukrotnie hospitalizowany, miał wiele razy kontakt z opieką psychiatryczną podczas odbywania kary pozbawienia wolności:

- według konsultacji z 7 września 2012 roku rozpoznano: "Leczony z powodu ZZA. Bez MS i obj. psychotycznych. Czuje się dobrze. Zab. snu"; zalecono chlorprotiksen 50 mg na noc;

- według konsultacji z 13 września 2012 roku, przeprowadzonej dzień po dokonaniu samouszkodzenia pod postacią kilku naciąć prawego przedramienia, stwierdzono: "Osadzony nie chce rozmawiać na temat samouszkodzeń. Przy badaniu wesołkowaty, bezkrytyczny wobec swojego zachowania, zmienność nastroju, niestabilny emocjonalnie, śpi dobrze. Bez MS i objawów psychot." Postawiono diagnozę "Zaburzenie osobowości. ZZA" i zalecono lek Chlorprothixen 15 - 0 - 50 mg;

- podczas kolejnych konsultacji przeprowadzonych w dniach 27 września 2012, 11 października 2012 i 8 listopada 2012 i 5 grudnia 2012 roku powód zgłaszał napięcie emocjonalne i rozdrażnienie; z kolei 11 października 2012 r. dokonał kolejnych samouszkodzeń;

- kolejno przebywał na oddziale Chorób Wewnętrznych (...) od 5 czerwca do 10 lipca 2014 roku; postawiono wówczas diagnozę: "Instrumentalne samouszkodzenie pod postacią nadużycia leków (naproxen - 4.06.2014) w przebiegu osobowości nieprawidłowej. Zespół zależności alkoholowej. Infekcja dróg moczowych w trakcie hospitalizacji. Kolejne samouszkodzenie o charakterze instrumentalnym w czasie hospitalizacji (19.06.2014) pod postacią kilku powierzchownych ran ciętych lewego przedramienia. Zniekształcenie nosa."; podczas kilku konsultacji psychiatrycznych przeprowadzonych 5 czerwca, 17 czerwca, 19 czerwca i 24 czerwca powtórzono powyższe diagnozy; przy wypisie zalecono następujące leki Tisercin 25 mg 2 tabletki na noc, Tegretol CR 400 2x1 tabletka, Hydroksyzyna 25 mg 3 x 1 tabletka, Acidum folicum 15 mg 1 xl tabletka;

- powód przebywał na oddziale Chorób Wewnętrznych (...) od 10 do 24 lipca 2014 r; postawiono wówczas diagnozę: "Instrumentalne samouszkodzenie pod postacią nadużycia leków. Liczne samouszkodzenia w wywiadzie. Zaburzenia adaptacyjne. Zespół zależności alkoholowej. Osobowość nieprawidłowa"; w zaleceniach zaproponowano m. in. : "rozważenie weryfikacji miejsca pobytu pacjenta; podejmowane przez niego liczne akty autoagresji mają charakter wybitnie instrumentalny; są związane wyłącznie z chęcią opuszczenia Oddziału Terapeutycznego ZK w G.";

- przebywał na oddziale Chorób Wewnętrznych (...) od 12 do 17 września 2014 r.; postawiono wówczas diagnozę: "Zatrucie lekami (chlorprothixen) - instrumentalne samouszkodzenie. Liczne samouszkodzenia w wywiadzie. Zaburzenia adaptacyjne. Zespół zależności alkoholowej. Osobowość nieprawidłowa. Stan po złamaniu żuchwy strony lewej (30.08.2014) i leczeniu operacyjnym (4.09.2014); odnotowano w zaleceniach: "rozważenie weryfikacji miejsca pobytu pacjenta; podejmowane przez niekonieczne autoagresji mają charakter wybitnie instrumentalny - są związane wyłącznie z chęcią opuszczenia Oddziału Terapeutycznego ZK w G.".

W przebiegu leczenia powód nie stosował się do zaleceń lekarskich, był drażliwy, niespokojny (m.in. 15.11.2012, 29.05.2013, 2.06.2013, 20.06.2013), czasami rezygnował z ustalonej wizyty u psychiatry (3.06.2013, 21.08.2013 i 8.01.2014) lub też stwierdzał, że czuje się bardzo dobrze (10.06.2013); 9 maja 2014 roku psychiatra odnotował, że badany jest negatywnie nastawiony do odbywania kary i pobytu w oddziale terapeutycznym; 12.09.2014 roku zostały jedynie przedłużone leki: Doxepin 25 mg na noc.

Powód w dniu 5.01.2014 roku poinformował personel ZK, że napił się płynu do WC; zaś czyn ten uzasadniał konfliktem z funkcjonariuszami Służby Więziennej.

Dnia 30 stycznia 2014 roku odnotowano, że powód od dwóch dni nie przyjmuje posiłków - załączono jego pisemne oświadczenie, w którym uzasadniał swoje zachowanie lękiem przed innym osadzonym.

W dniu 4 czerwca 2014 roku R. H. oświadczył pisemnie, że zażył kilkadziesiąt tabletek, co uzasadnił złym traktowaniem przez funkcjonariuszy SW; podobne oświadczenie sporządził 10 lipca 2014 roku. 12 września 2014 roku osadzony sporządził oświadczenie, w którym przyznał się do zażycia 47 tabletek leku; uzasadnił to konfliktem z funkcjonariuszami służby więziennej, którzy się nad nim znęcali.

Nie diagnozowano nigdy u powoda choroby psychicznej w rozumieniu psychozy; psychiatrzy oraz psycholodzy nie stwierdzali charakterystycznych zaburzeń myślenia i postrzegania, takich jako omamy i urojenia, a pozostałe osoby z otoczenia nie opisywały zachowań i wypowiedzi, które można było zinterpretować jako przejawy tych zaburzeń. Nie stwierdzono też zaburzeń ze spektrum chorób afektywnych - zarówno obecnie, jak i w przeszłości nie obserwowano stanów zaburzeń nastroju, nie dochodziło też do zaburzeń funkcjonowania, które mogłyby sugerować obecność takich stanów.

Dowód:

-

dokumentacja medyczna (k. 52, 88),

-

opinia biegłego sądowego z zakresu psychiatrii W. B. z dnia 25.03.2018 r. (k. 211 – 216),

-

uzupełniająca opinia biegłego sądowego z zakresu psychiatrii W. B. z dnia 24 września 2018 r. (k. 242 - 243).

Powód po zgłoszeniu się do lekarza 27.08.2013 roku, otrzymał Crotamiton. Wówczas lekarz opisał obecność grudek na przedramieniu lewym. Nie ma możliwości określenia jakiego były pochodzenia. W przypadku pogryzienia przez pluskwy obserwuje się duże grudki obrzękowe ułożone linijnie w miejscach odkrytych w godzinach nocnych tj. kończyny górne, dolne, czasami plecy lub brzuch.

Na prośbę powoda został skierowany do dermatologa. Konsultacja dermatologiczna odbyła się 26.09.2013 r. Zmiany, które opisał dermatolog, nie były wynikiem pogryzienia. Były to zmiany rumieniowe, które mogły pojawić się jako podrażnienie skóry po kontakcie z kocem (środki piorące, szorstka tkanina i inne) lub środkami do higieny.

Zalecono zmianę koca, na skutek czego wymieniono powodowi koc.

Dowód:

-

dokumentacja medyczna (k. 52),

-

przesłuchanie powoda R. H. na rozprawie w dniu 13.02.2017 r., protokół a-v 00:04:04 – 00:35:58 (k. 159 – 160),

-

opinia instytutu (...) z dnia 15.11.2018 r. (k. 260 – 262).

Podczas pobytu w zakładzie karnym R. H. nie skarżył się na insekty, nie skarżył się na obecność pluskiew. Narzekał jednak na bardzo małe cele. Był konfliktowy i wulgarny. O zmianę celi, w których był osadzony powód, występował zarówno on jak i inni współosadzeni. Najczęstszymi powodami zmiany cel przez powoda była jego kłótliwość.

Dowód:

-

zeznania świadka T. E. na posiedzeniu w dniu 21.04.2016 r. (k. 118 – 119),

-

zeznania świadka M. S. na posiedzeniu w dniu 21.04.2016 r. (k. 119 – 120),

-

przesłuchanie powoda R. H. na rozprawie w dniu 13.02.2017 r., protokół a-v 00:04:04 – 00:35:58 (k. 159 – 160).

Stan psychiczny R. H. nie miał związku z rzekomymi pogryzieniami przez insekty.

Dowód:

-

opinia biegłego sądowego z zakresu psychiatrii W. B. z dnia 25.03.2018 r. (k. 211 – 216),

-

uzupełniająca opinia biegłego sądowego z zakresu psychiatrii W. B. z dnia 24 września 2018 r. (k. 242 - 243).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo okazało się nieuzasadnione.

Powód R. H. w rozpoznawanej sprawie żądał zasądzenia od pozwanego na jego rzecz 100.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia orzeczenia wyroku do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia za obrażenia, jakich rzekomo doznał w związku z obecnością insektów w celi, a także brakiem dostępu do opieki psychologicznej i osadzeniem w warunkach przeludnienia w pozwanej jednostce, co miało doprowadzić do naruszenia jego dóbr osobistych. Pozwany kwestionując twierdzenia powoda wnosił o oddalenie powództwa.

Na wstępie zauważyć trzeba, iż niniejsza sprawa dotyczy w głównej mierze powództwa osadzonego w Zakładzie Karnym w G. o zapłatę kwoty, mającej zrekompensować uciążliwości związane z nieprawidłowościami dotyczącymi sfery bytowej oraz opieki medycznej. R. H. wskazywał zatem na przejawy naruszenia dóbr osobistych w postaci zdrowia psychicznego i fizycznego oraz godności. Powód żądanie pozwu sformułował jako o zapłatę odszkodowania w kwocie 100.000 zł, tym niemniej Sąd zauważa, że w warunkach niniejszej sprawy powód dochodzi naprawienia ewentualnej szkody niematerialnej, która to kompensata nosi znamiona zadośćuczynienia. Sąd podkreśla, że obowiązujący system prawny uzależnia przyznanie zadośćuczynienia od zaistnienia prawnie określonych podstaw odpowiedzialności ku temu np. za naruszenie dóbr osobistych (art. 23 i 24 k.c. w zw. z art. 448 k.c.) lub w ramach deliktów cywilnych np. z art. 417 i następne k.c.

Roszczenia o ochronę dóbr osobistych mogą mieć charakter majątkowy i niemajątkowy. Żądanie zapłaty zadośćuczynienia ma charakter ściśle majątkowy (podobnie Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 07 maja 2009r. III CZ 20/09 LEX nr 511983). W tych okolicznościach uznać należało, iż gdyby przyjąć, że roszczenie powoda o zapłatę zadośćuczynienia zasadza się w koncepcji dóbr osobistych (art. 23 i 24 k.c. w zw. z art. 448 k.c.), to z uwagi na treść żądania, żądanie to ma charakter ściśle majątkowy.

Odnosząc się do żądania zasądzenia na rzecz powoda zadośćuczynienia, należy wyjaśnić ustalone w tym stanie rzeczy podstawy prawne regulujące takie uprawnienie roszczącego. Zgodnie z art. 448 k.c. w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Przepis art. 445 § 3 stosuje się. Przepis ten jest ściśle związany z przepisami art. 23 i 24 k.c. Stosownie do dyspozycji art. 23 k.c. dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. W myśl natomiast art. 24 § 1 k.c. ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Przepis art. 24 § 1 k.c. przewiduje, iż osoba, której dobra osobiste zostały naruszone, może żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny na zasadach określonych w kodeksie cywilnym. Przepis ten odsyła więc do dyspozycji przytoczonego wyżej art. 448 k.c. Generalną przesłanką przyznania zadośćuczynienia jest powstanie krzywdy po stronie osoby roszczącej. Przyjmuje ono postać jednorazowego świadczenia pieniężnego przyznawanego za krzywdę wywołaną naruszeniem dóbr osobistych.

Nie ulega wątpliwości, że sfera działalności publicznej musi być uznana za wykonywanie władzy publicznej, albowiem nie należy ona do sfery aktywności innych podmiotów i charakteryzuje ją władcze działanie funkcjonariuszy publicznych. W doktrynie prawa cywilnego podnosi się, że obecnie za słuszną przyjmuje się restrykcyjną interpretację sformułowania "wykonywanie władzy publicznej". W konsekwencji, gdy szkoda została wyrządzona przy wykonywaniu działań określanych jako władcze, państwo lub inny podmiot prawa publicznego odpowiada na podstawie art. 417–417 ² k.c., natomiast gdy szkoda została wyrządzona przy wykonywaniu tzw. działań niewładczych, państwo lub inne podmioty prawa publicznego ponoszą odpowiedzialność na podstawie przepisów o odpowiedzialności deliktowej, a więc art. 415, 416, 427, 429, 430 k.c. Z tego względu odpowiedzialność pozwanego Skarbu Państwa za szkodę (zarówno majątkową, jak i niemajątkową) wyrządzoną w związku z jej wykonywaniem, w tym z podejmowaniem konkretnych działań lub wydawaniem decyzji przez Dyrektora Zakładu Karnego w G., podlega ocenie z punktu widzenia art. 417 k.c.

Zgodnie z treścią art. 417 k.c.”§ 1 Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem dziania lub zaniechania przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tą władzę z mocy prawa. § 2 Jeżeli wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej zlecono na podstawie porozumienia jednostce samorządu terytorialnego albo innej osobie prawnej, solidarną odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę ponosi ich wykonawca oraz zlecająca jednostka samorządu terytorialnego albo Skarb Państwa”. Na cytowany przepis powoływał się też powód w treści pozwu.

Kończąc analizę podstawy prawnej dochodzonego roszczenia, należy zwrócić uwagę, że w uzasadnieniu uchwały SN(7) z 18.10.2011 r. (III CZP 25/11, OSNC 2012, Nr 2, poz. 15) zostało przypomniane, że wynikający z art. 77 ust. 1 Konstytucji RP i z art. 417 k.c. obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie władzy publicznej obejmuje także szkodę niemajątkową (krzywdę) w ujęciu art. 448 k.c. W orzecznictwie już wiele lat temu utrwalił się pogląd, że osoba prawna ponosi odpowiedzialność za krzywdę wyrządzoną osobie trzeciej przez jej funkcjonariusza, jeżeli sprawca dopuścił się naruszenia dóbr osobistych tej osoby trzeciej przy wykonywaniu jego obowiązków w ramach oznaczonej struktury organizacyjnej danej osoby prawnej (zob. wyr. SN z: 6.12.1972 r., I PR 352/72, OSNCP 1973, Nr 6, poz. 115; 28.11.1980 r., IV CR 475/80, OSNCP 1981, Nr 9, poz. 170; 11.10.1983 r., II CR 292/83, OSPiKA 1985, Nr 1, poz. 3). W związku z powyższym należy przyjąć, że art. 417–417 ² k.c. powinny znaleźć zastosowanie łącznie z przepisami regulującymi skutki naruszenia dóbr osobistych, tj. art. 24, 445, 446 § 4 i art. 448 k.c.

W zakresie przesłanek przyznania zadośćuczynienia i przesłanek określania jego wysokości należy mutatis mutandis odesłać do zasad wynikających z art. 445 k.c. Niemniej, zwłaszcza w kontekście przesłanek wysokości zadośćuczynienia należy zważyć, że dobra osobiste wskazane przez ustawodawcę w art. 445 k.c. zostały przez niego uznane za szczególnie cenne, co w typowych sytuacjach będzie ograniczało wysokość sum przyznanych z tytułu naruszenia innych dóbr osobistych. Przesłankami zasądzenia zadośćuczynienia na podstawie art. 445 k.c. jest wyrządzenie krzywdy w postaci: uszkodzenia ciała, wywołania rozstroju zdrowia, naruszenia wolności lub integralności seksualnej czynem niedozwolonym. Krzywda może mieć charakter cierpień fizycznych lub moralnych (wyr. SN z 4.7.1969 r., I PR 178/69, OSNCP 1970, Nr 4, poz. 71; wyr. SN z 3.2.2000 r., I CKN 969/98, Legalis). Komentowany przepis nie stanowi odstępstwa od ogólnych zasad określania związku przyczynowego (art. 361 k.c.), co oznacza, że pokrzywdzony może żądać tylko zadośćuczynienia za krzywdę, która stanowi normalne (adekwatne) następstwo oddziaływania czynnika sprawczego.

Zgodnie z ogólnymi zasadami rozkładu ciężaru dowodu (art. 6 k.c.), osoba żądająca zadośćuczynienia udowodnić powinna wszystkie przesłanki jego zasądzenia (wyrządzenie krzywdy czynem niedozwolonym oraz adekwatny związek przyczynowy między czynem a krzywdą).

Przenosząc powyższe rozważania doktrynalne na warunki niniejszej sprawy, w pierwszym rzędzie należy zweryfikować twierdzenia powoda w przedmiocie rzekomej krzywdy, którą podniósł na skutek działania administracji Zakładu Karnego w G. w zakresie: zaniedbań powodujących obecność insektów w celi, w której przebywał, zaś w konsekwencji uszczerbku na jego zdrowiu; braku dostępu do opieki psychologicznej oraz osadzenia go w warunkach przeludnienia w pozwanej jednostce; co miało doprowadzić do naruszenia jego dóbr osobistych.

W pierwszym rzędzie, odnosząc się do ewentualnej obecności insektów w celi, w której powód odbywał karę pozbawienia wolności, Sąd ustalił, że istotnie w Zakładzie Karnym w G. zdarzały się sytuacje pojawienia się insektów. Okoliczność ta wynika nie tylko z dokumentów dołączonych do akt sprawy, ale również z wiedzy znanej Sądowi z innych podobnych spraw, co można zakwalifikować jako fakty znane sądowi z urzędu. Należy jednak pochylić się nad tym, czy owe insekty istotnie znajdowały się w którejkolwiek z cel, w której karę odbywał powód. Powód bardzo często zmieniał cele, co wynikało z jego konfliktowości. W Zakładzie Karnym w G., w maju i w listopadzie 2013 roku, miały miejsce dezynsekcje: pierwsza 12 maja 2013 r. w bloku C w celi nr 412 i 414 oraz druga 14 listopada 2013 r. w bloku C w celach 413, 414, 415, 416, 417, 418, 419, 420, 421, 422 i w bloku E w celach 304, 313, 317. Z dokumentów złożonych do akt sprawy wynika, że cela nr 414 była dwukrotnie zdezynsekowana, zarówno przed osadzeniem powoda w tym pomieszczeniu, jak też w trakcie jego osadzenia. Powód przebywał bowiem w celi nr 414 również od 17.09.2013 r. do 14.11.2013 r. Biorąc pod uwagę okresy, w których powód był rozmieszczony w poszczególnych celach oraz daty podejmowanych czynności dezynsekcyjnych, można dojść do wniosku, że w pewnym okresie powód mógł przebywać w celi, w której znajdowały się pluskwy.

Abstrahując od tego, że powyższe okoliczności co najwyżej uprawdopodabniają to konkretne twierdzenie powoda, a nie udowadniają, skupić się trzeba na dalszych okolicznościach, których zaistnienie mogłoby uzasadniać zasądzenie zadośćuczynienia. Zakładając, że w przedziale czasowym od 17.09.2013 r. do 14.11.2013 r. mógł znajdować się okres, w którym osadzonym w celi towarzyszyły insekty (w niewykazanej ilości), istotną okolicznością jest to, czy ich obecność w jakikolwiek sposób wpłynęła na naruszenie dóbr osobistych w postaci zdrowia fizycznego.

Warto w tym miejscu przytoczyć treść opinii sporządzonej przez biegłego dermatologa Instytutu (...) I. N., która wskazała, że powód po zgłoszeniu się do lekarza 27.08.2013 roku, otrzymał Crotamiton. Wówczas lekarz opisał obecność grudek na przedramieniu lewym. Na prośbę powoda został skierowany do dermatologa. Konsultacja dermatologiczna odbyła się 26,09.2013 r. W historii choroby odnotowano obecność zmian rumieniowych i zalecono zmianę koca. W przypadku pogryzienia przez pluskwy obserwuje się duże grudki obrzękowe ułożone linijnie w miejscach odkrytych w godzinach nocnych tj. kończyny górne, dolne, czasami plecy lub brzuch. Przy pierwszej wizycie opisano zmiany grudkowe na lewym przedramieniu, które mogły być wynikiem pogryzienia. Jednak nie opisano dokładnie, czy były to duże obrzękowe grudki i o jakim ułożeniu. Trudno jest jednoznacznie określić jakiego były pochodzenia. Natomiast zmiany jakie opisał dermatolog nie mogły być wynikiem pogryzienia. Opisano zmiany rumieniowe, które mogły pojawić się jako podrażnienie skóry po kontakcie z kocem (środki piorące, szorstka tkanina i inne) lub środkami do higieny. Jeśli nawet skazany był pogryziony przez pluskwy w sierpniu 2013 roku, to nie doszło do powstania uszczerbku na zdrowiu. Zmiany ustępują i pozostawienia śladu, w związku z tym nie można mówić o uszczerbku na zdrowiu fizycznym.

W ocenie Sądu R. H. nie zdołał wykazać, aby ewentualna obecność insektów wpłynęła na jego zdrowie. Trzeba przypomnieć, że Sąd ustalił, iż w czasie pobytu w Zakładzie Karnym w G. powód nie zgłaszał się do lekarza z powodu pogryzienia przez insekty. W dniu 27 sierpnia 2013 r. powód zgłosił się jedynie do lekarza z powodu zmian skórnych grudkowych na przedramieniu lewym, w związku z czym otrzymał leki miejscowe. Dalej, w dniu 26 września 2013 r. był konsultowany przez dermatologa, który stwierdził wysypkę rumieniową spowodowaną prawdopodobnie kontaktem z kocem. Sam powód w toku zeznań przyznał, że został mu wymieniony koc. W pozostałym zakresie powód nie udowodnił wpływu ewentualnej obecności insektów na jego stan zdrowia w aspekcie fizycznym.

Powód zarzucił, że owe insekty wpłynęły negatywnie na jego stan zdrowia psychicznego. Sąd w tym wymiarze prowadził stosowne postępowanie dowodowe, w ramach którego zlecił sporządzenie opinii biegłemu sądowemu z zakresu psychiatrii, który w zakresie tezy dowodowej miał ustalić, czy na skutek pogryzienia przez insekty, doszło u powoda do powstania uszczerbku na jego zdrowiu psychicznym, a jeżeli tak, to jaki jest procent tego uszczerbku i z czego on wynika. Wnioski płynące z opinii niwelują wszelkie wątpliwości Sądu. Nie ma podstaw do twierdzenia, ażeby na skutek pogryzienia przez insekty doszło do powstania uszczerbku na zdrowiu psychicznym powoda. Brak takiego uszczerbku uniemożliwia przypisanie tej okoliczności znamion naruszenia dóbr osobistych, a tym samym zasądzenie zadośćuczynienia.

Powyższe przekonuje Sąd, że sam fakt ewentualnego istnienia insektów nie może świadczyć o naruszeniu dóbr osobistych. Tym bardziej utwierdza w tym przeświadczeniu treść zeznań świadków T. E. (kwatermistrza) i M. S. (wychowawcy), którzy zgodnie zeznali, że powód nie narzekał na warunki w celi i nie zgłaszał pluskiew. W powyższym zakresie powód nie zdołał udowodnić doprowadzenia do pogorszenia jego zdrowia fizycznego i psychicznego, a tym samym naruszenia jego dóbr osobistych.

Całkowicie na marginesie Sąd pragnie zauważyć, że pojawienie się w celach pluskiew może wynikać z braku zachowania czystości pomieszczeń przez samych osadzonych, lub nieumiejętności korzystania ze środków czystości, o czym może świadczyć opisane w stanie faktycznym zdarzenie z dnia 5.01.2014 roku. Niezależnie od powyższego warto również zauważyć starania administracji Zakładu Karnego w G. w zakresie dążenia do uniknięcia nadmiernego rozprzestrzeniania się insektów, co należy rozpatrywać jako staranne działanie, mające na celu uniknięcie negatywnych skutków istnienia takich owadów w zakładzie. Ponadto każdorazowo po przeprowadzonej dezynsekcji postępowano zgodnie z zaleceniami - po wcześniejszym intensywnym przewietrzeniu pomieszczeń, jak również ich dokładnym przemyciu, cele oddawano do użytku. Brak jest zatem podstaw aby zarzucić pozwanemu jakiekolwiek bezprawne działania czy zaniechania skutkujące odpowiedzialnością w kontekście powołanych wyżej przepisów.

R. H. zarzucał brak dostępu do opieki psychologicznej. Twierdzenie to nie wymaga szerokiej analizy, albowiem stoi w sprzeczności z zeznaniami samego powoda, który na rozprawie w dniu 13 lutego 2017 r. oświadczył, że z takiej pomocy korzystał. Powód zeznając, iż: nie pamięta ile czekał na wizytę u psychologa, raz szybciej, raz wolniej, nie wie ile razy korzystał z pomocy psychologa, a nawet, że pomoc psychologa nie pomogła mu; de facto przyznał, że miał dostęp do wsparcia psychologicznego i korzystał z niego. Nawet gdyby przyjąć założenie, że dostęp do psychologa byłby utrudniony, to stanowczego podkreślenia wymaga fakt niewykazania takich okoliczności żadnymi dowodami. To prowadzi do wniosku, że kolejny zarzut powoda należy uznać za nieuzasadniony.

Odnosząc się do zarzutu R. H. braku minimalnego metrażu Sąd wskazuje, iż to pojęcie na gruncie prawa polskiego odnosi się do sytuacji, w której w danej celi przebywa więcej osadzonych w przeliczeniu na jeden metr kwadratowy, niż to wynika z normy art. 110 § 2 zd. 1 k.k.w. statuującego wymóg minimalnej powierzchni celi na jednego więźnia na 3 m ². Również w tym zakresie argumentacja powoda była niewystarczająca do uznania za prawdziwe jego twierdzeń. Z dokumentów złożonych do akt sprawy wynika, że we wszystkich celach, w których powód odbywał karę pozbawienia wolności w okresie od lipca 2013 r. do listopada 2014 r. nie odnotowano zjawiska przeludnienia. Sam powód podczas zeznań na rozprawie w dniu 13 lutego 2017 r. wskazał, że nie pamięta, w iluosobowych celach był osadzony. Takie zeznania świadczą o braku świadomości powoda na temat przeludnienia w świetle obowiązujących przepisów prawa, lecz uprawdopodabniają, iż powód formułuje zarzut przeludnienia na skutek subiektywnego odczucia takiego stanu rzeczy. Subiektywne wrażenie powoda co do wymiarów cel nie ma jednak w tej sytuacji najmniejszego znaczenia. Proste działanie matematyczne polegające na podzieleniu sumy metrów stanowiących powierzchnię celi na liczbę osadzonych w niej osób prowadzi do oczywistego wniosku, że w czasie pobytu powoda w Zakładzie Karnym w G. nie było przypadków, aby R. H. był osadzony w celach, w których powierzchnia na jednego osadzonego była niższa niż 3 m ². Tym samym zarzut niezgodnej z przepisami powierzchni przypadającej na osobę w celi jest niezasadny.

Sąd ustalił stan faktyczny w oparciu o dowody z opinii biegłych sądowych, dokumentów złożonych do akt sprawy, zeznań świadków i przesłuchania powoda.

Najistotniejszym dowodem okazały się opinie biegłych sądowych z zakresu dermatologii i z zakresu psychiatrii, na bazie których Sąd ustalił, że nie ma podstaw do uznania, ażeby postępowanie administracji Zakładu Karnego w G. miało doprowadzić do pogorszenia się stanu zdrowia powoda, zarówno fizycznego, jak i psychicznego, a tym samym skutkować naruszeniem dóbr osobistych powoda. Wnioski płynące z opinii, zarówno głównych, jak i uzupełniających, Sąd uznał za w pełni wiarygodne, albowiem zostały sformułowane w sposób zgodny z zasadami logicznego myślenia, doświadczenia zawodowego i życiowego. Zdaniem sądu, wysokie kwalifikacje biegłych oraz ich doświadczenie zawodowe dawały gwarancję prawidłowości dokonanych ustaleń. Ponadto strony nie zgłosiły do tej opinii takich zastrzeżeń, które mogły wywołać wątpliwości Sądu co do prawidłowości zawartych w niej ustaleń lub wniosków.

Ponadto, wskazać należy, że Sąd czyniąc ustalenia w niniejszej sprawie oparł się na dokumentach przedłożonych przez strony, w tym dokumentacji medycznej oraz protokołów przeprowadzonych dezynsekcji, których wiarygodności żadna ze stron nie kwestionowała, nadto w ocenie Sądu nie budzą one żadnych zastrzeżeń, co do ich wiarygodności.

Osobowe źródła dowodowe Sąd ocenia jako wiarygodne w zakresie zeznań świadków T. E. i M. S.. Są to osoby, które były zatrudnione w Zakładzie Karnym w G. w okresie odbywania przez powoda kary pozbawienia wolności w danej jednostce penitencjarnej, tym samym ich wiedza na temat osadzonych i warunków panujących w zakładzie pozwalały na ocenę zarzutów podnoszonych przez powoda. Zeznania świadków były spójne i logiczne. Korespondowały treściowo ze sobą i z pozostałymi dowodami, w tym z dokumentacją złożoną do akt sprawy. Zeznania powoda były z jednej strony powieleniem twierdzeń pozwu, z drugiej zaś, co z kolei w ocenie Sądu zasługuje na wiarę, były niejako zaprzeczeniem podnoszonych przez siebie zarzutów, chociażby w zakresie dostępu do wizyt u psychologa lub ilości osób osadzonych w celi. Walor dowodowy zeznań powoda Sąd ocenia jako nikły.

Ciężar podnoszonych przez powoda okoliczności spoczywał w przedmiotowej sprawie na stronie powodowej stosownie do art. 6 k.c. Wedle tego przepisu ciężar dowodu faktu spoczywa bowiem na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne. Przepis ten w sposób ogólny reguluje zasadę, iż ten kto powołując się na przysługujące mu prawo żąda określonego świadczenia od innej osoby jest obowiązany udowodnić fakty uzasadniające to żądanie. Ciężar dowodu nie jest zależny od pozycji, jaką strona zajmuje w procesie cywilnym. Jest niezależny od tego czy określony podmiot występuje po stronie powodowej czy pozwanej, wiąże się on bowiem z obowiązkiem dowodzenia tych okoliczności, które stanowią podstawę przysługującego określonemu podmiotowi prawa. Niewykazanie przez powoda jakichkolwiek podnoszonych w procesie faktów, mogących skutkować zaistnieniem naruszenia dóbr osobistych, doprowadziło do tego, że Sąd oddalił powództwo w całości, co znalazło wyraz w punkcie I wyroku.

Na marginesie Sąd zauważa, że powód nie przedstawił też żadnych dowodów pozwalających na uznanie, że na skutek bezprawnych działań czy zaniechań pozwanego poniósł jakąkolwiek szkodę.

W niniejszej sprawie pełnomocnik powoda wnosił o przyznanie na rzecz pełnomocnika powoda ustanowionego z urzędu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej z urzędu wraz z należnym podatkiem VAT według norm przepisanych. Z kolei pozwany wnosił o zasądzenie od powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Zgodnie z treścią art. 108 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. sąd rozstrzyga o kosztach w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w instancji. Z kolei w myśl art. 98 § 1 k.p.c. Strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu).

Na nieuiszczone koszty sądowe w niniejszym postępowaniu składają się: opłata od pozwu w kwocie 5.000 zł oraz koszty opinii biegłych sądowych. Z uwagi na wynik procesu, kosztami tymi co do zasady powinien być obciążony powód, a nie pozwany. Niemniej jednak należy mieć na uwadze, że postanowieniem wydanym w dniu 24 sierpnia 2015 r. Sąd zwolnił powoda od kosztów sądowych w całości i ustanowił dla niego pełnomocnika z urzędu (k. 27). Tym samym wszelkie nieuiszczone koszty sądowe pokrył Skarb Państwa – Sąd Okręgowy w S..

Zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia jednak strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi (art. 108 u.k.s.c.), o co, jak wyżej wskazano, pełnomocnik pozwanego wnosił. Zważywszy fakt, iż powód przegrał proces w całości, winien on pokryć koszty zastępstwa procesowego strony pozwanej. Zgodnie z art. 99 k.p.c., w treści obowiązującej w dacie wniesienia pozwu, Stronom reprezentowanym przez radcę prawnego lub rzecznika patentowego oraz Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa zwraca się koszty w wysokości należnej według przepisów o wynagrodzeniu adwokata.

Zgodnie zaś z § 11 ust.1 pkt 25 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu z dnia 28 września 2002 r. (Dz.U. Nr 163, poz. 1348), obowiązującego w dniu wniesienia pozwu, Stawki minimalne wynoszą sprawach o odszkodowanie lub zadośćuczynienie związane z warunkami wykonywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania 120 zł. Taką też kwotę należało zasądzić od pozwanego R. H. na rzecz Skarbu Państwa –Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej tytułem zwrotu kosztów procesu.

Dodać należy, iż pomimo tego, że powód był w niniejszej sprawie zwolniony od kosztów sądowych, Sąd nie dopatrzył się okoliczności przemawiających za zwolnieniem go również od obowiązku zwrotu kosztów na rzecz przeciwnej strony procesu. Należy bowiem podkreślić, że zastosowanie dobrodziejstwa art. 102 k.p.c. może mieć miejsce jedynie wyjątkowo. Szczególnie uzasadniony wypadek, o którym mowa w tym przepisie, może wynikać z charakteru żądania poddanego rozstrzygnięciu, jego znaczenia dla strony czy subiektywnego przekonania strony o zasadności roszczeń. Może być również związany z sytuacją majątkową i życiową strony. Nie jest zatem wystarczające jedynie powoływanie się strony na trudną sytuację majątkową, nawet jeśli była podstawą zwolnienia od kosztów sądowych. Tym samym wniosek powoda o odstąpienie od obciążenia go kosztami procesu nie zasługiwał na uwzględnienie.

Pełnomocnik pozwanego, ustanowiony dla niego z urzędu, wnosił o zasądzenie na swoją rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego powiększonych o podatek od towarów i usług. Wskazał, iż koszty te nie zostały uiszczone ani w części, ani w całości.

Zgodnie z § 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu z dnia 28 września 2002 r. (Dz.U. Nr 163, poz. 1349) 1. Zasądzając opłatę za czynności radcy prawnego z tytułu zastępstwa prawnego, sąd bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy pełnomocnika, a także charakter sprawy i wkład pracy pełnomocnika w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia. 2. Podstawę zasądzenia opłaty, o której mowa w ust. 1, stanowią stawki minimalne określone w rozdziałach 3–4. Opłata ta nie może być wyższa niż sześciokrotna stawka minimalna ani przekraczać wartości przedmiotu sprawy. 3. W sprawach, w których strona korzysta z pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu, opłaty, o których mowa w ust. 1, sąd podwyższa o stawkę podatku od towarów i usług przewidzianą dla tego rodzaju czynności w przepisach o podatku od towarów i usług, obowiązującą w dniu orzekania o tych opłatach. W zgodzie z powyższym Sąd mógł przyznać wynagrodzenie w wysokości odpowiadającej nie mniej niż minimalna stawka wynagrodzenia (w tym przypadku 120 zł) i nie więcej niż sześciokrotność wymienionej kwoty. Mając na względzie wskazany przepis Sąd uznał, że uzasadnionym jest przyznanie dwukrotnej stawki minimalnego wynagrodzenia. W świetle powyższego, Sąd przyznał na rzecz radcy prawnego M. K. od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w S. kwotę 240 zł tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu. W oparciu o powyższy przepis, kwotę wynagrodzenia należało powiększyć o należny podatek od towarów i usług. Takie rozstrzygnięcie znalazło odzwierciedlenie w orzeczeniu o kosztach.

Mając na uwadze powyższe, Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.

SSO Katarzyna Krasny