Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 października 2021 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący SSO Renata Gąsior

Protokolant sekr. sądowy Marta Jachacy

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 21 października 2021 r. w Warszawie

sprawy A. Ś.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o ustalenie podlegania ubezpieczeniom społecznym

na skutek odwołania A. Ś.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 6 listopada 2020 r. nr (...)

oddala odwołanie.

SSO Renata Gąsior

UZASADNIENIE

Skarżoną decyzją z 6 listopada 2020 r. nr (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. stwierdził, że A. Ś. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu
od 1 stycznia 2008 r. Decyzję uzasadniono tym, że ubezpieczony
od 1 października 1995 r. do 31 grudnia 1999 r. miał ustalone prawo do renty inwalidzkiej (...) grupy, zaś od 1 stycznia 2000 r. nabył prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, ponadto od 1 kwietnia 2006 r. pobierał rentę rodzinną. Jednocześnie od 14 października 1981 r. odwołujący prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą. Organ rentowy wskazał, że stosownie
do art. 6 ust. 1 pkt. 5, art. 11 ust. 2, art. 12 ust. 1 i art. 13 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: u.s.u.s.) ubezpieczeniom społecznym (tj. emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu) podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność, natomiast dobrowolnie,
na swój wniosek, podlegają ubezpieczeniu chorobowemu. Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności gospodarczej zostało zawieszone na podstawie przepisów
o swobodzie działalności gospodarczej. Od 1 stycznia 2008 r. obowiązuje przepis art. 9 ust. 4c u.s.u.s., zgodnie z którym osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, a mające ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym do czasu ustalenia prawa do emerytury. Organ rentowy wskazał, że na podstawie powyższych przepisów A. Ś. od 1 stycznia 2008 r. podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowy, zaś bez znaczenia pozostaje fakt pobierania renty rodzinnej, bowiem wyznacznikiem podlegania ubezpieczeniom jest ustalenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. ZUS podkreślił ponadto, że osiągnięcie wieku emerytalnego nie jest tożsame z uzyskaniem statusu emeryta ( decyzja z 6.11.2020 r. – nienumerowane akta (...) ).

A. Ś. 18 grudnia 2020 r. wniósł odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z 6 listopada 2020 r. nr (...), wnosząc o jej zmianę i orzeczenie, że odwołujący nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym
i wypadkowemu od 1 grudnia 2008 r. Podczas rozprawy w dniu 21 października 2021 r. pełnomocnik odwołującego oświadczył, że w odwołaniu omyłkowo wskazano datę żądania i wnosi o ustalenie, że odwołujący nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu
od 1 stycznia 2008 r. ( odwołanie k. 3-8 a.s., protokół rozprawy k. 44 a.s.).

Odwołujący uzasadnił swoje odwołanie tym, że od 1999 r. prowadzi zakład krawiecki jako jednoosobową działalność gospodarczą. Jednocześnie od 1995 r. przysługiwało mu prawo do renty inwalidzkiej, a od 1 stycznia 2000 r. – do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Zdaniem odwołującego, organ rentowy błędnie zastosował wobec niego przepis art. 9 ust. 4c u.s.u.s. stwierdzając, że A. Ś. jako osoba prowadząca działalność gospodarczą i mająca ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy podlega ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym, podczas gdy organ rentowy powinien był uznać, że odwołujący jako osoba z ustalonym prawem do renty rodzinnej, stosownie
do art. 9 ust. 5 u.s.u.s. podlega tym ubezpieczeniom dobrowolnie. Ubezpieczony podniósł ponadto, że organ rentowy nie informował go o tym, że miałby obowiązkowo odprowadzać składki na ubezpieczenia społeczne. W odwołaniu wskazano, że A. Ś. osiągnął wiek emerytalny w 2009 r. jednak
w siedzibie organu rentowego dowiedział się, że ze względu na to,
że w przeszłości prowadził działalność rzemieślniczą obliczenie emerytury będzie skomplikowane, a ponadto świadczenie to nie będzie wyższe niż otrzymywana renta rodzinna, wobec czego ubezpieczony dokonał wyboru korzystniejszego świadczenia, tj. renty rodzinnej.

W odpowiedzi na odwołanie z 18 stycznia 2021 r. organ rentowy wniósł
o jego oddalenie na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., podtrzymując argumentację przedstawioną w uzasadnieniu decyzji ( odpowiedź na odwołanie k.14 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

A. Ś. prowadzi działalność gospodarczą – zakład krawiecki od 14 października 1981 r. ( bezsporne).

Decyzją z 25 grudnia 1994 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał A. Ś. rentę inwalidzką – drugiej grupy inwalidów. 20 stycznia 2000 r. ubezpieczony wniósł o przeliczenie renty inwalidzkiej, wobec czego Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. decyzją z 31 stycznia 2000 r. znak: (...) dokonał przeliczenia świadczenia – renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Wysokość świadczenia ustalono w oparciu
o przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych ( dalej: ustawa emerytalna)( decyzja z 25.12.1994 r. k. 18 – tom I a.r., decyzja z 31.01.2000 r. k. 76 – tom 4 a.r.). Od 1 kwietnia 2006 r. A. Ś. pobiera rentę rodzinną po żonie D. Ś., przyznaną decyzją organu rentowego z 30 maja 2006 r. znak: (...) ( decyzja
z 30.05.2005 r. k. 8 – tom 2 a.r.). Z uwagi na pobieranie przez ubezpieczonego renty rodzinnej, decyzją z 30 maja 2006 r. znak: (...) organ rentowy wstrzymał dalszą wypłatę renty z tytułu niezdolności do pracy ( decyzja
z 30.05.2006 r. k. 89 – tom 4 a.r.).

Do 1994 r. ubezpieczony z racji prowadzenia działalności gospodarczej opłacał składki na ubezpieczenie społeczne. Od 1994 r. – jedynie składkę
na ubezpieczenie zdrowotne, z uwagi na uzyskanie prawa do renty inwalidzkiej, a następnie pobieranie renty rodzinnej. Pismem z 20 lipca 2020 r. organ rentowy poinformował A. Ś., że z urzędu uporządkowano dokumenty
na koncie ubezpieczonego: zgłoszeniowe, wyrejestrowujące i rozliczeniowe
z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. W odpowiedzi na pismo, ubezpieczony zwrócił się do organu rentowego o weryfikację ustaleń, informując, że pobiera jedynie rentę rodzinną po zmarłej żonie i z tego względu opłacał jedynie składkę zdrowotną. Pismem z 9 października 2020 r. organ rentowy poformował ubezpieczonego, że od 1 stycznia 2008 r. podlega on obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej
na podstawie art. 9 ust. 4c ustawy emerytalnej, jako osoba mająca uprawnienia
do renty z tytułu niezdolności do pracy – do czasu ustalenia prawa do emerytury ( pismo ZUS z 20.07.2020 r., pisma A. Ś. z 10.09.2020 r., 5.10.2020 r., 9.10.2020 r. – nienumerowane akta (...) ).

Organ rentowy pismem z 13 października 2020 r. zawiadomił A. Ś. o wszczęciu postępowania w sprawie ustalenia okresu podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Ubezpieczony w odpowiedzi na zawiadomienie poinformował, że nabył prawo do emerytury w wieku powszechnym 65 lat z dniem 20 marca 2009 r., w związku z czym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu podlega jedynie dobrowolnie. W wyniku postępowania, Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wydał 6 listopada 2020 r. skarżoną decyzję nr (...), w której stwierdził, że A. Ś. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od 1 stycznia 2008 r. ( zawiadomienie z 13.10.2020 r., pismo A. Ś. z 16.10.2020 r., decyzja z 6.11.2020 r. – nienumerowane akta (...) ).

A. Ś. 13 października 2020 r. złożył wniosek emeryturę. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. decyzją z 10 listopada 2020 r. znak: (...) przyznał odwołującemu emeryturę począwszy od 1 października 2020 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. Ubezpieczony nie wnosił wcześniej o przyznanie emerytury, gdyż uzyskał informację, że świadczenie to byłoby przyznane w niższej kwocie niż pobierana przez niego renta rodzinna ( decyzja z 10.11.2020 r. k. 31 – tom 5 a.r., zeznania A. Ś. k. 35 a.s.).

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie ww. dowodów z dokumentów i zeznań A. Ś., mając na uwadze, że nie był on sporny między stronami niniejszego postępowania. Dowodów
z dokumentów żadna ze stron nie kwestionowała, a Sąd z urzędu nie znalazł podstaw do tego, aby odmówić im wiarygodności i mocy dowodowej.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie nie zasługiwało na uwzględnienie.

Spór w niniejszym postępowaniu koncentrował się wokół dwóch kwestii: czy A. Ś. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, mająca ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, lecz niepobierająca tego świadczenia, a korzystniejszą dla niego rentę rodzinną, podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. W wypadku pozytywnego ustalenia powyższej kwestii, rozstrzygnąć należało ponadto, czy ubezpieczony podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym
i wypadkowemu, skoro osiągnął wiek emerytalny, a świadczenia tego nie pobierał z uwagi na wybór świadczenia korzystniejszego – renty rodzinnej.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 u.s.u.s., obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają z zastrzeżeniem art. 8 i 9 tej ustawy, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi. W świetle
art. 13 pkt 4 ustawy systemowej, podleganie wymienionym ubezpieczeniom przez osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą działalność trwa od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania
tej działalności. Stosownie do art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy systemowej, za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej
lub innych przepisów szczególnych.

Odwołujący się A. Ś. prowadzi od 1981 r. pozarolniczą działalność gospodarczą i gdyby nie wyłączenia wynikające z art. 9 u.s.u.s.
(do którego art. 6 tego aktu wyraźnie odsyła), powinien podlegać z tego tytułu obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Jednocześnie wnioskodawca od 1994 r. pobierał rentę inwalidzką,
a od 1 stycznia 2000 r. rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Powyższe świadczenia zostały przyznane ubezpieczonemu na stałe. Dodatkowo odwołującemu przysługuje od sierpnia 2005 r. prawo do renty rodzinnej, którą pobiera jako świadczenie korzystniejsze od 1 kwietnia 2006 r.. To oznacza, że jego sytuacja prawna – z punktu widzenia podlegania ubezpieczeniom społecznym – musi być rozważona w kontekście art. 9 ustawy systemowej, który reguluje między innymi zbieg prawa do renty oraz obowiązkowego tytułu ubezpieczeń emerytalnego i rentowych.

W okresie do dnia 31 grudnia 2007 r. sytuację prawną skarżącego określał art. 9 ust. 5 u.s.u.s. ( Dz. U. z 2007 r. nr 11 poz. 74), zgodnie z którym osoby,
o których mowa w art. 6, niewymienione w ust. 4, mające ustalone prawo do emerytury lub renty, podlegały dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemu
i rentowym. Na podstawie art. 2 pkt 2 lit. b ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
oraz ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ( Dz. U. Nr 169, poz. 1412),
do art. 9 ustawy systemowej został jednakże dodany – z mocą obowiązującą od dnia 1 stycznia 2008 r. – ust. 4c w brzmieniu: osoby prowadzące pozarolniczą działalność, o której mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1, mające ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym do czasu ustalenia prawa do emerytury.

W odniesieniu do art. 9 ust. 5 u.s.u.s. w doktrynie podkreśla się, że osoby posiadające status emeryta lub rencisty (z wyjątkami przewidzianymi w ust. 4, 4a i 4c) nie podlegają obowiązkowi ubezpieczenia emerytalnego i rentowego
z tytułów wymienionych w art. 6 ustawy, natomiast na mocy ogólnej normy kompetencyjnej zawartej w art. 9 ust. 5 mogą przystąpić do ubezpieczenia społecznego (emerytalnego i rentowego) na swój wniosek (dobrowolnie).
Do 31 grudnia 2007 r. wszyscy renciści wykonujący pozarolniczą działalność podlegali więc dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Nie miał przy tym znaczenia rodzaj wykonywanej pozarolniczej działalności ani rodzaj pobieranego świadczenia rentowego. Od 1 stycznia 2008 r. z mocy art. 9 ust. 4c u.s.u.s. nastąpiło w stosunku do tych osób rozszerzenie obowiązkowego ubezpieczenia emerytalnego i rentowego na osoby pobierające renty z tytułu niezdolności do pracy i prowadzące jednocześnie działalność gospodarczą
(do czasu ustalenia na ich rzecz prawa do emerytury). Jest to unormowanie szczególne, wymagające wykładni ścisłej ( T.Bińczycka-Majewska, Kumulacja
i rozłączność tytułów ubezpieczenia społecznego, PiZS 2007 nr 1, s. 22).

W wyrokach z 29 sierpnia 2017 r., I UK 336/16 ( LEX nr 2397627) i z 20 września 2017r., I UK 236/17 ( LEX nr 2558708), zapadłych w stanie faktycznym podobnym do zaistniałego w niniejszej sprawie, Sąd Najwyższy wskazał,
że w sytuacji, gdy osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą
ma ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy wypełnia dyspozycję art. 9 ust. 4c u.s.u.s., nawet gdy świadczenia tego nie pobiera jako mniej korzystnego niż renta rodzinna. Występowanie zbiegu świadczeń, stosownie
do art. 95 ust. 1 ustawy emerytalnej nie powoduje bowiem utraty prawa
do świadczenia, z którego ubezpieczony zrezygnował – w przedmiotowej sprawie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Wobec wypełnienia hipotezy normy art. 9 ust. 4c ustawy systemowej, wystąpił skutek opisany dyspozycją
tej normy. Skarżący podlegała więc w spornym okresie obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

W dalszej kolejności należy odnieść się do posiadania przez A. Ś. statusu emeryta. Nie ulega bowiem wątpliwości, że w wypadku uznania, że ubezpieczony posiadał ustalone prawo do emerytury, na podstawie art. 9 ust. 5 u.s.u.s. podlegałby ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym wyłącznie dobrowolnie.

Art. 27a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z funduszu ubezpieczeń społecznych ( Dz. U. z 2021r. poz. 291) stanowi,
że emeryturę przyznaje się z urzędu zamiast pobieranej renty z tytułu niezdolności do pracy osobie, która osiągnęła wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla kobiet
i 65 lat dla mężczyzn oraz podlegała ubezpieczeniu społecznemu
albo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (…). Przepis ten nie znajduje jednak zastosowania w przypadku A. Ś., bowiem ubezpieczony
od 1 kwietnia 2006 r. nie pobierał renty z tytułu niezdolności do pracy, a zatem prawo do emerytury mogło zostać przyznane jedynie na jego wniosek. Przyznaniem świadczenia jest bowiem ustalenie prawa do jego pobierania, a więc do wypłaty ( por. uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 1989 r., III UZP 11/89, OSNCP 1990 Nr 6, poz. 72 i wcześniejszą uchwałę z dnia 10 sierpnia 1988 r., III UZP 22/88, OSNCP 1989 Nr 12, poz. 194, a także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2006 r., III UK 95/06, LEX nr 950628). Analiza akt rentowych A. Ś. prowadzi do wniosku, że złożył
on wniosek o emeryturę w dniu 13 października 2020 r., a na dzień wydania skarżonej w niniejszym postępowaniu decyzji – 6 listopada 2020 r., nie miał on ustalonego prawa do emerytury.

A. Ś. podnosił dodatkowo, że organ rentowy nie poinformował go o tym, że w związku z nowelizacją ustawy systemowej,
od 1 stycznia 2008 r. miałby podlegać obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Obowiązek należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego, nałożony na organ rentowy w art. 9 k.p.a. dotyczy tylko relacji zachodzących w konkretnym postępowaniu, a nie jakiegokolwiek pouczenia
o każdej możliwej konsekwencji określonego zachowania ubezpieczonego.
Jak wynika z orzecznictwa Sądu Najwyższego, powyższy przepis zobowiązuje organ rentowy do informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego, jednakże zmiana przepisów prawnych nie obliguje organu rentowego (chyba, że co innego wynika
z przepisów) do informowania ubezpieczonych o możliwych konsekwencjach wprowadzonych zmian, czy tym bardziej o konieczności podjęcia określonych działań, które mogą wpłynąć na sytuację prawną płatników składek ( por. wyrok Sądu Najwyższego z 24.09.2020 r. III UK 38/19 LEX nr 3080366).
W dniu 1 stycznia 2008 r., aż do 13 października 2020 r. nie toczyło się żadne postępowanie administracyjne z udziałem odwołującego, wobec czego organ rentowy nie miał obowiązku powiadomienia go o zmianie sytuacji prawnej,
tj. o obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Mając na uwadze powyższe, Sąd orzekł na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., jak w sentencji.

SSO Renata Gąsior