Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w W.

z dnia 28 października 2020 roku

Pozwem, złożonym w dniu 24 lipca 2020 roku ( data według nadania w placówce pocztowej) powód G. P. wystąpił przeciwko V. L. Towarzystwo (...) S. A. V. (...) z siedzibą w W. o zapłatę kwoty 3.593,42 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia 11 lutego 2020 roku do dnia zapłaty oraz o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu powód wskazał, że strony łączyły dwie umowy (...) z Ubezpieczeniowymi Funduszami Kapitałowymi potwierdzone polisami o nr (...). Dodał, że przedmiotowe umowy zostały rozwiązane w dniu 30 grudnia 2019 roku i w związku z tym strona pozwana zatrzymała odpowiednio kwotę 25.544,60 zł (w związku z rozwiązaniem umowy potwierdzonej polisą o nr (...)) oraz kwotę 17.257,33 zł (w związku z rozwiązaniem umowy potwierdzonej polisą o nr (...)). Powód, w dniu 29 stycznia 2020 roku, wezwał stronę pozwaną do zapłaty zatrzymanej sumy – oszacowując ją na kwotę 44.522,33 zł – po czym strona pozwana zwróciła mu sumę 39.208,51 zł – to jest kwotę 23.363,56 zł z tytułu umowy potwierdzonej polisą o nr (...) oraz kwotę 15.844,95 zł z tytułu umowy potwierdzonej polisą o nr (...). Jednakże zdaniem powoda narzucona jednostronnie przez pozwanego regulacja wzorców umownych mających zastosowanie do powyższych umów, obligująca go do poniesienia – w związku z rozwiązaniem tychże umów – sankcji finansowej jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interes konsumenta w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Podał, że kwestionowane postanowienia (to jest § 23 OWU – zwłaszcza ust. 5 – w związku z ust. 15 załącznika nr 1 do OWU) kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, jako konsumenta, a przez to nie wiążą go z pozwanym. W konsekwencji powód uważa, że strona pozwana winna zwrócić mu wszystkie środki pieniężne, jakie zatrzymała w związku z rozwiązaniem dotychczas łączących strony umów, także tych, których strona pozwana nie uznała po wezwaniu do zapłaty z dnia 29 stycznia 2020 roku. Niezależnie od powyższej argumentacji, powód przyjmuje również to, że zawarte przez niego ze stroną pozwaną umowy są nieważne zgodnie z art. 58 k.c. w zw. z art. 830 § 1 k.c.

( pozew – k. 1-4v).

Strona pozwana V. L. Towarzystwo (...) S. A. V. (...) z siedzibą w W. w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa w całości i o zasądzenie na swoją rzecz od powoda G. P. zwrotu kosztów procesu. W uzasadnieniu strona pozwana przyznała to, iż zawarła z powodem wskazane w pozwie umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi, których dowodem są polisy o nr (...). Odnosząc się do roszczeń powoda strona pozwana wskazała, że postanowienie o wartości wykupu będące przedmiotem sporu nie może stanowić postanowienia niedozwolonego w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. z uwagi na fakt, że dotyczy świadczenia głównego pozwanej i jest sformułowane w sposób jednoznaczny. Dodała również, że postanowienie to nie narusza interesów powoda, jako konsumenta, tym bardziej nie narusza ich w rażący sposób. W konsekwencji nie jest też zobowiązana do zwrotu powodowi zatrzymanej sumy w oparciu o przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu i nienależnym świadczeniu. Według strony pozwanej, różnica między wartością polisy a wypłaconym świadczeniem odpowiada rzeczywistym kosztom ponoszonym przez pozwaną w związku z zawarciem i rozwiązaniem umów z powodem. Strona pozwana wskazała przy tym, iż w związku ze wcześniejszym wezwaniem do zapłaty wypłaciła na rzecz powoda w sposób „dobrowolny” niesporną sumę roszczenia. Podała także, wypłacone powodowi środki odpowiadają 96% wartości obydwu umów, jakie łączyły strony. Suma taka odpowiada zatem – aż ponad wymagany poziom – postulatom wynikającym z porozumienia zawartego z Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 19 grudnia 2016 roku. W ocenie strony pozwanej potrącenie rzędu kilku procent nie może być pojmowane w kategoriach rażącego naruszenia interesów konsumenta, biorąc przy tym pod rozwagę charakter umów zawartych z powodem, czas ich trwania, cel ich zawarcia a także minimum kosztów, jakie pozwana winna była ponieść jako przedsiębiorca w związku z przedwczesnym rozwiązaniem umów przez powoda. Reasumując, strona pozwana wskazała, że na kanwie niniejszej sprawy nie doszło do rażącego naruszenia interesów ekonomicznych – ani też żadnych innych – konsumenta.

( odpowiedź na pozew – k. 41-44v).

Do zamknięcia rozprawy w dniu 28 października 2020 roku stanowiska stron procesu nie uległy zmianom.

( protokół rozprawy z dnia 28.10.2020 roku – k. 65).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

G. P. (dalej zwany także „powodem”), na podstawie wniosków z dnia 23 września 2010 roku (a z dnia 4 października 2010 roku data według wpływu) oraz z dnia 13 listopada 2010 roku (a z dnia 24 listopada 2010 roku data według wpływu), zawarł ze (...) S.A. z siedzibą w W. (obecnie działającym jako V. L. Towarzystwo (...) S. A. V. (...), a dalej zwanym także „pozwanym Towarzystwem (...)) dwie umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi ze składkami regularnymi (...), odpowiednio potwierdzone polisą o nr (...) z dnia 4 października 2010 roku oraz polisą o nr (...) z dnia 24 listopada 2010 roku. Integralną częścią przedmiotowych umów stanowiły, doręczone powodowi przed zawarciem umowy, Ogólne Warunki Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną (...) indeksie (...) (dalej jako „OWU”) wraz z Załącznikiem nr 1. Początek okresu ubezpieczenia określono w umowie stwierdzonej polisą o nr (...) na dzień 4 października 2010 roku, a koniec na dzień 3 października 2040 roku, zaś w umowie stwierdzonej polisą o nr (...) początkiem okresu ubezpieczenia był dzień 24 listopada 2010 roku, a końcem dzień 23 listopada 2040 roku. Tym samym, omawiane umowy zostały zawarte na czas określony – 30 lat. W obydwu tych umowach, jako świadczenie ubezpieczeniowe z tytułu dożycia przez ubezpieczonego daty dożycia wskazano wartość rachunku, a jako świadczenie ubezpieczeniowe z tytułu śmierci wskazano wyższą z kwot – kwotę równą wartości rachunku polisowego powiększoną o kwotę równą 10% wartości tzw. części bazowej rachunku albo kwotę równą sumie wpłaconych składek regularnych i składek dodatkowych zmniejszoną o wartość środków odpisanych z rachunku jednostek funduszy w związku z częściowymi wypłatami świadczenia wykupu. W polisach o nr (...) o nr (...) wskazano, że świadczenie wykupu to kwota nie wyższa niż kwota odpowiadająca wartości części wolnej rachunku powiększona o określony procent wartości części bazowej rachunku, zgodnie z tabelą wskazaną w Załączniku nr 1 do OWU. Zaznaczono w nich również, że Załącznik nr 1 stanowi on integralną część tychże umów. W umowie stwierdzonej polisą o nr (...) określono składkę regularną na poziomie 500,00 zł, opłacaną miesięcznie, natomiast w umowie stwierdzonej polisą o nr (...) określono składkę regularną w wysokości 350,00 zł, opłacaną miesięcznie. Dodano, że prawa i obowiązki wynikające z umowy zostały określone w OWU o indeksie (...) z uwzględnieniem postanowień szczególnych oraz w Regulaminie Ubezpieczeniowych Funduszy Kapitałowych o indeksie (...)- (...). W umowie stwierdzonej polisą o nr (...) powód wskazany został jako ubezpieczający i jednocześnie jako ubezpieczony. Z kolei w umowie stwierdzonej polisą o nr (...) powód został wskazany jako ubezpieczający, a jako ubezpieczony B. P.. Powyższe umowy zostały zawarte przez powoda jako konsumenta z Towarzystwem (...) jako przedsiębiorcą i w ramach prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. Postanowienia obydwu umów nie były negocjowane indywidualnie z powodem. Działania powoda w wypadku zawarcia obydwu tych umów ograniczył się do wypełnienia wniosków o zawarcie tychże umów, przy czym wnioski te zostały wypełnione i złożone za pośrednictwem agenta/pośrednika ubezpieczeniowego R. P. (nr rejestru (...)), działającego na zlecenie pozwanego Towarzystwa (...). Agent/pośrednik ubezpieczeniowy działający przy zawieraniu umów z powodem nie przekazywał mu informacji o wysokości jego prowizji za zawarcie umów z powodem, w tym, że uzależnione są one od konkretnych warunków umów zawartych z powodem. Nie informował powoda o skutkach wcześniejszego rozwiązania obydwu umów przez powoda. Dla powoda obydwie umowy miały być formą oszczędzania, która gwarantuje mu dodatkowy zysk.

( dowód: wniosek o zawarcie umowy nr (...) – k. 51-53; wniosek o zawarcie umowy nr (...) – k. 54-56; KRS strony pozwanej – k. 9-15 i k. 46v-49; polisa nr (...) – k. 16; polisa nr (...) – k. 17; OWU o indeksie (...) – k. 18-22v; Załącznik nr 1 do OWU – k. 22v-23v; przesłuchanie w charakterze strony powoda G. P. – k. 65).

Zgodnie z § 2 ust. 25 OWU świadczenie wykupu to kwota świadczenia z umowy wypłacana przez ubezpieczyciela w przypadkach określonych w OWU, z przyczyn innych niż dożycie przez ubezpieczonego daty dożycia, śmierć ubezpieczonego lub odstąpienie przez ubezpieczonego od umowy. § 3 ust. 1 OWU stanowił, że przedmiotem umowy jest życie ubezpieczonego oraz inwestowanie środków pochodzących ze składek wpłacanych z tytułu umowy w ramach ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych w okresie, na jaki umowa została zawarta, przy czym zaznaczono, że celem umowy nie jest realizacja zysków w krótkim horyzoncie czasowym. W myśl § 3 ust. 2 OWU zakres ubezpieczenia obejmował następujące zdarzenia ubezpieczeniowe: dożycie przez ubezpieczonego daty dożycia i śmierć ubezpieczonego w okresie ubezpieczenia.

Zgodnie z § 10 ust. 1 OWU umowa ubezpieczenia ulegała rozwiązaniu m.in.:

-

wskutek jej rozwiązania przez ubezpieczającego – z dniem doręczenia do siedziby ubezpieczyciela pisemnego oświadczenia ubezpieczającego o rozwiązaniu (pkt 2),

-

niezapłacenia przez ubezpieczającego składki regularnej – z upływem ostatniego dnia 45-dniowego okresu, za który składka była należna (pkt 3),

-

wypłaty świadczenia wykupu – z dniem doręczenia wniosku o wypłatę świadczenia wykupu (pkt 6).

Stosownie zaś do § 10 ust. 5 OWU w przypadku przedterminowego rozwiązania umowy z przyczyn wskazanych powyżej wypłacana wartość świadczenia wykupu w zakresie wartości tzw. części bazowej rachunku uwzględnia jej pomniejszenie o koszty poniesione przez ubezpieczyciela związane z dystrybucją i zawarciem umowy oraz o koszty związane z prowadzoną przez ubezpieczyciela działalnością gospodarczą, które w związku z przedterminowym rozwiązaniem umowy nie mogłyby zostać pokryte z opłat, jakie byłyby pobierane przez ubezpieczyciela w trakcie trwania całego okresu, na jaki umowa została zawarta.

Zgodnie z § 23 ust. 5 OWU wysokość świadczenia wykupu na dany dzień była równa wartości tzw. części wolnej rachunku oraz określonego procentu tzw. części bazowej rachunku, wskazanego w ust. 15 Załącznika nr 1 do OWU.

Zgodnie z pkt. 15 załącznika nr 1 do OWU (...) określony procent Części Bazowej Rachunku wypłacany ubezpieczającemu w przypadku odpisania jednostek funduszu z Części Bazowej Rachunku w związku z całkowitą lub częściową wypłatą świadczenia wykupu został ustalony następująco:

Okres ubezpieczenia / dzień zawarcia umowy:

Ponadto, w § 24 ust. 1 OWU podano, że z tytułu zawarcia i wykonywania umowy ubezpieczyciel pobiera określone w tym postanowieniu opłaty, to jest opłatę wstępną, za udzielanie tymczasowej ochrony ubezpieczeniowej, za ryzyko, administracyjną, za zarządzanie aktywami rachunku jednostek funduszy, za zarządzanie aktywami portfeli modelowych, opłatę operacyjną, inne opłaty z tytułu dodatkowych usług oferowanych przez ubezpieczyciela związanych z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi.

( dowód: polisa nr (...) – k. 16; polisa nr (...) – k. 17; OWU o indeksie (...) – k. 18-22v; Załącznik nr 1 do OWU – k. 22v-23v).

Z dniem 30 grudnia 2019 roku obydwie umowy stwierdzone polisami o nr (...) uległy rozwiązaniu – a wiec w 10 roku polisowym ich obowiązywania.

( dowód: informacja/rozliczenie z umowy nr (...) – k. 57 i k. 24; informacja rozliczenie z umowy nr (...) – k. 58 i k. 25; OWU o indeksie (...) – k. 18-22v; Załącznik nr 1 do OWU – k. 22v-23v).

W rozliczeniu umowy potwierdzonej polisą o nr (...) pozwane Towarzystwo (...) wypłaciło na rzecz powoda tytułem Wartości Wykupu kwotę 28.981,46 zł netto. Wartość środków zgromadzonych na przypisanym do tej umowy rachunku polisowym powoda wyniosła 56.019,89 zł, przy czym Wartość Części Bazowej Rachunku stanowiła kwotę 54.076,86 zł, zaś Wartość Części W. Rachunku wynosiła 1.943,03 zł. Pozwany dokonał wypłaty świadczenia wykupu w wysokości 28.981,46 zł, zatrzymując ze środków zgromadzonych na rachunku kwotę 27.038,43 zł. Zgodnie z OWU i ust. 15 Załącznika nr 1 do OWU pozwane Towarzystwo (...) uprawnione było do zatrzymania 50% wartości Części Bazowej Rachunku – tj. 27.038.43 zł (50% z kwoty 54.076,86 zł). Suma wpłaconych przez powoda składek z powyższej umowy wynosiła kwotę 45.900,00 zł.

( dowód: informacja/rozliczenie z umowy nr (...) – k. 57 i k. 24; OWU o indeksie (...) – k. 18-22v; Załącznik nr 1 do OWU – k. 22v-23v).

W rozliczeniu umowy potwierdzonej polisą o nr (...) pozwane Towarzystwo (...) wypłaciło na rzecz powoda tytułem Wartości Wykupu kwotę 18.052,14 zł netto. Wartość środków zgromadzonych na przypisanym do tej umowy rachunku polisowym powoda wyniosła 35.622,31 zł, przy czym Wartość Części Bazowej Rachunku stanowiła kwotę 35.140,33 zł, zaś Wartość Części W. Rachunku wynosiła 481,98 zł. Pozwany dokonał wypłaty świadczenia wykupu w wysokości 18.052,14 zł, zatrzymując ze środków zgromadzonych na rachunku kwotę 17.570,17 zł. Zgodnie z OWU i ust. 15 Załącznika nr 1 do OWU pozwane Towarzystwo (...) uprawnione było do zatrzymania 50% wartości Części Bazowej Rachunku – tj. 17.570.16 zł (50% z kwoty 35.140,33 zł). Suma wpłaconych przez powoda składek z powyższej umowy wynosiła kwotę 32.534,56 zł.

( dowód: informacja rozliczenie z umowy nr (...) – k. 58 i k. 25; OWU o indeksie (...) – k. 18-22v; Załącznik nr 1 do OWU – k. 22v-23v).

W dniu 21 października 2016 r. w rejestrze przedsiębiorców, który prowadzi Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie XIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego, ujawniono zmianę firmy (spółki wpisanej do rejestru przedsiębiorców pod numerem KRS (...)) ze (...) Spółka Akcyjna na V. L. Towarzystwo (...).

( dowód: KRS strony pozwanej – k. 9-15 i k. 46v-49).

Pismem z dnia 29 stycznia 2020 roku, doręczonym w dniu 3 lutego 2020 roku, pełnomocnik powoda wezwał pozwane Towarzystwo (...) do zapłaty kwoty 44.522,33 zł w terminie 7 dni od daty otrzymania przedmiotowego wezwania w związku z pobraniem przez pozwane Towarzystwo (...) finansowej sankcji z uwagi na rozwiązanie przez powoda umów stwierdzonych polisami o nr (...) przed końcem okresów ubezpieczeniowych wskazanych w tychże umowach.

( dowód: wezwanie do zapłaty z dnia 29.01.2020 roku – k. 28-28v; pełnomocnictwo – k. 29; pocztowe potwierdzenie nadania przesyłki poleconej w dniu 29.01.2020 roku – k. 30; pocztowe potwierdzenie doręczenia przesyłki poleconej/śledzenie przesyłek z dnia 03.02.2020 roku – k. 31).

W odpowiedzi na powyższe wezwanie – sporządzonej w dniu 7 lutego 2020 roku – pozwane Towarzystwo (...) uznało częściowo roszczenia powoda, wyrazem czego było wypłacenie na jego rzecz kwoty 23.363,56 zł oraz kwoty 15.844,95 zł z tytułu dopłat do Świadczeń Wykupu odpowiednio z tytułu polisy nr (...) i polisy nr (...).

( dowód: pismo pozwanej z dnia 07.02.2020 roku z uznaniem częściowym roszczenia dot. umowy nr (...) – k. 32-32v; pismo pozwanej z dnia 07.02.2020 roku z uznaniem częściowym roszczenia dot. umowy nr (...) – k. 33-33v)

Powyższe sumy zostały przelane na rachunek bankowy wskazany w wezwaniu do zapłaty powoda.

( okoliczność bezsporna).

W sumie, pozwane Towarzystwo (...) wypłaciło na rzecz powoda kwotę 86.242,11 zł (to jest sumę następujących kwot: 23.363,56 zł + 15.844,95 zł +28.981,46 zł + 18.052,14 zł), z kolei zatrzymało w wyniku potrącenia kwotę 5.400,09 zł (to jest różnicę następujących kwot: 91.642,20 zł /tj. suma 56.019,89 zł + 35.622,31 zł/ – 86.242,11 zł).

( okoliczność bezsporna).

Do zamknięcia rozprawy w niniejszej sprawie pozwane Towarzystwo (...) nie dokonało żadnych innych wypłat na rzecz powoda w związku z rozwiązaniem umów stwierdzonych polisami o nr (...).

( okoliczność bezsporna).

Powyższy stan faktyczny, który był zasadniczo bezsporny, Sąd ustalił przede wszystkim na podstawie powołanych w jego opisie dokumentów znajdujących się w aktach sprawy, a szczegółowo wymienionych powyżej w nawiasach. Dokumenty te nie były kwestionowane przez żadną ze stron, a w ocenie Sądu nie było podstaw, by poddawać w wątpliwość okoliczności faktyczne wynikające z ich treści. Z tego względu Sąd uznał, że dowody z tych dokumentów tworzą spójny, nie budzący wątpliwości w świetle wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego, a przez to w pełni zasługujący na wiarę materiał dowodowy. Wskutek przedstawienia do akt sprawy informacji/rozliczeń poszczególnych umów łączących strony procesu ( k. 57 i k. 24 oraz k. 58 i k. 25) Sąd na zasadzie art. 227 k.p.c. pominął wydruki z indywidualnych rachunków powoda zatytułowane „ Szczegóły umowy” ( k. 26 i k. 27), jako nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Czyniąc ustalenia faktyczne, Sąd uwzględnił także zgodne twierdzenia stron w trybie art. 229 k.p.c. oraz twierdzenia strony, którym przeciwnik nie przeczył w trybie art. 230 k.p.c. W oparciu o te normy Sąd ustalił niesporną wysokość środków, jakie do tej pory strona pozwana wypłaciła na rzecz powoda w związku z rozwiązaniem spornych umów, a także wysokość środków powoda, jakimi do chwili obecnej pozwana dysponuje. Nadto, Sąd posiłkował się zeznaniami powoda G. P., przesłuchanego w charakterze strony na rozprawie w dniu 28 października 2020 roku ( k. 65), które również należało obdarzyć walorem prawdziwości. Z zeznań tych, nie podważonych zresztą w tym zakresie przez stronę pozwaną, wynika jasno, że żaden ze spornych obecnie elementów wzorca umownego – zwłaszcza postanowienia zawarte w § 23 OWU i ust. 15 Załącznika do OWU – mającego zastosowanie do umów zawartych przez strony procesu nie podlegał indywidualnym negocjacjom z powodem. Wypada w tym miejscu zaznaczyć również to, że nieuprawniony jest argument strony pozwanej, jakoby profil przeciętnego konsumenta należałoby oceniać przez pryzmat takich cech, jak ostrożność, dobre poinformowanie, uważność, racjonalność. Rozumowanie takie nie znajduje bowiem potwierdzenia w przepisach prawa w kontekście abuzywności klauzul umownych i pozostawało bez wpływu na ocenę prawną w niniejszej sprawie.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo G. P. zasługiwało na uwzględnienie w całości.

W niniejszej sprawie okolicznością bezsporną między stronami był fakt zawarcia i przedterminowego rozwiązania umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi ze składkami regularnymi (...) potwierdzonych polisą o nr (...) i polisą o nr (...), jak również fakt otrzymania przez powoda bezpośrednio po rozwiązaniu tychże umów 50% środków zgromadzonych na rachunkach jednostek funduszy prowadzonych dla powoda, a następnie otrzymania przez powoda dodatkowych wypłat do wyżej wskazanych polis odpowiednio w wysokościach 23.363,56 zł oraz 15.844,95 zł. Istota sporu sprowadzała się zatem do oceny zasadności zatrzymania przez stronę pozwaną pozostałej części środków zgromadzonych na rachunkach polisowych powoda wynoszących łącznie 5.400,09 zł, przy czym powód dochodził z nich kwoty 3.593,42 zł.

W ocenie Sądu powód w sposób wystarczający na potrzeby niniejszej sprawy wykazał treść łączących go ze stroną pozwaną umów stwierdzonych polisą (...) i polisą o nr (...). Z uwagi na fakt, iż umowy te pod względem treści były niemalże identyczne, różniły się istotnie tylko wysokością składki regularnej, okresem ubezpieczeniowym oraz osobą ubezpieczoną (powód oraz jego syn), dla ogólnego porządku Sąd w dalszej części uzasadnienia posługiwać się będzie pojęciem „umowy” (jednej), zaś wszelkie rozważania prawne oraz wysuwane na ich podstawie oceny i wnioski Sądu będą odnosiły skutek do obydwu tych umów.

Analizowana w niniejszej sprawie umowa ma charakter umowy mieszanej, z elementami klasycznego modelu umowy ubezpieczenia na życie i postanowieniami charakterystycznymi dla umów, których celem jest inwestowanie kapitału. Nie ulega wątpliwości, że dominuje w niej aspekt kapitałowy polegający na alokowaniu składek wpłacanych przez ubezpieczonego na ubezpieczeniowe fundusze. Celem umowy było więc istnienie długotrwałego i stabilnego stosunku prawnego łączącego strony w celu zgromadzenia jak najwyższego kapitału i wygenerowanie możliwie najlepszego wyniku ekonomicznego, co zapewniało również wymierne korzyści ubezpieczycielowi, który ubezpieczającego składek w celu ich dalszego inwestowania.

Integralną część wskazanych umów stanowiły Ogólne Warunki Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną (...) („OWU”) – wzorzec umowny ustalony przez pozwanego ubezpieczyciela, który w świetle art. 384 § 1 k.c. winien być doręczony powodowi przed zawarciem umowy, by go wiązał. W niniejszej sprawie bezsporne było otrzymanie przez powoda OWU wraz z Załącznikiem nr 1 do OWU przed zawarciem umowy (umów) – powód tego nie kwestionował, nadto otrzymanie OWU i Załącznika nr 1 do OWU przed zawarciem stosunków ze stroną pozwaną potwierdził powód własnoręcznym podpisem pod wnioskami o zawarcie umów.

W dalszej kolejności należało dokonać wykładni powyższych postanowień OWU i Załącznika nr 1 do OWU pod kątem art. 385 ¹ k.c., który to przepis stanowi, że postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które nie zostały z nim indywidualnie uzgodnione, nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to jedynie postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Ustalenie, że poszczególne postanowienia OWU są postanowieniami niedozwolonymi, ma znaczenie ze względu na skutki prawne, jakie rodzi uznanie postanowienia umowy za abuzywne. Wówczas, zgodnie z art. 385 ¹ § 2 k.c., zamieszczona w umowie klauzula abuzywna, nie wiąże konsumenta, a strony są związane umową w pozostałym zakresie.

Z art. 385 ¹ k.c. wynika, że możliwość uznania danego postanowienia umownego za niedozwolone i wyeliminowanie go z umowy zależy od spełnienia następujących przesłanek: postanowienie nie zostało uzgodnione indywidualnie, kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając interesy konsumenta, nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron, w tym ceny lub wynagrodzenia. Powyższe przesłanki muszą zostać spełnione łącznie.

W okolicznościach niniejszej sprawy bezspornym było, że przedmiotowa umowa została zawarta przez przedsiębiorcę (stronę pozwaną) z konsumentem (powodem) oraz że kwestionowane postanowienia OWU nie zostały z powodem uzgodnione indywidualnie. Zostały one bowiem zawarte we wzorcu umownym, jakim były OWU i Załącznik nr 1 do OWU. W konsekwencji, ponieważ postanowienia umowne będące przedmiotem analizy na gruncie rozpoznawanej sprawy stanowią postanowienia wzorca umownego, to obejmuje je domniemanie, że nie zostały uzgodnione indywidualnie, którego to domniemania strona pozwana nie wzruszyła.

W ocenie Sądu w niniejszej sprawie nie budzi wątpliwości, że świadczenie wykupu nie jest świadczeniem głównym. Wprawdzie ustawodawca nie określił, co należy rozumieć przez sformułowanie główne świadczenia stron, ale należy przyjąć, że są to takie elementy konstrukcyjne umowy, bez których uzgodnienia nie doszłoby do jej zawarcia. Innymi słowy chodzi o klauzule regulujące świadczenia typowe dla danego stosunku prawnego, stanowiące te jego elementy, które konstytuują istotę danego porozumienia. Sąd orzekający w pełni zgadza się z argumentacją zawartą w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2007 roku, że brzmienie art. 385 ¹ k.c. nie pozwala na szeroką interpretację formuły postanowień określających główne świadczenia stron i z tego powodu postuluje się, aby sformułowanie to rozumieć wąsko i wszelkie wątpliwości należy rozstrzygać na rzecz objęcia klauzuli kontrolą merytoryczną (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2007 r., III CZP 62/07, OSNC 2008/7-8/87).

Analizowana w niniejszej sprawie umowa jest umową mieszaną z elementami klasycznego modelu umowy ubezpieczenia na życie i postanowieniami charakterystycznymi dla umów, których celem jest inwestowanie kapitału. Niezależnie od tego, który komponent umowy uznać za przeważający, stwierdzić należy, że wypłata świadczenia wykupu w razie zakończenia stosunku prawnego nie stanowi elementu, bez którego stosunek ten nie mógłby zaistnieć, bez względu na systematykę OWU. Na tle przedstawionego do oceny stosunku prawnego takimi postanowieniami są: ze strony pozwanego – świadczenie ochrony ubezpieczeniowej i spełnienie świadczenia w określonej wysokości w razie zajścia określonego w umowie zdarzenia zgodnie z § 3 OWU oraz inwestowanie zgromadzonych środków w jednostki uczestnictwa ubezpieczeniowych funduszy inwestycyjnych, a także – ze strony powoda – zapłata ekwiwalentu za świadczone przez stronę pozwaną usługi, tj. składki w wysokości 500,00 zł miesięcznie (w wypadku umowy stwierdzonej polisą o nr (...)) oraz w wysokości 350,00 zł miesięcznie (w wypadku umowy stwierdzonej polisą o nr (...)).

Świadczenie wykupu ma charakter świadczenia ubocznego. Jego celem, w zamyśle, jest zabezpieczenie interesów ubezpieczyciela, gdyby doszło do przedwczesnego, z jego punktu widzenia, zakończenia stosunku prawnego. Obowiązek wypłaty tego świadczenia aktualizuje się w razie wygaśnięcia umowy z innych przyczyn niż zajście zdarzenia ubezpieczeniowego, a mianowicie w przypadku jej rozwiązania. Związane jest ono bowiem ze zwrotnym przeniesieniem na ubezpieczającego własności środków pieniężnych ubezpieczyciela w kwocie odpowiadającej wycenie aktywów ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego.

Przyjęcie, że w niniejszej sprawie świadczenie wykupu stanowi główne świadczenie stron, oznaczałoby, że celem umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym byłoby to, aby konsument (w tym wypadku powód) mógł ją rozwiązać przed terminem i skorzystać z wypłaty świadczenia wykupu. Takie podejście jest irracjonalne, gdyż konsument w momencie zawierania umowy na czas określony, umowy długoterminowej, nie ma na celu jej wcześniejszego rozwiązania. Taki zamiar pojawia się dopiero w późniejszym etapie wykonania umowy, np. w momencie, w którym zgromadzony kapitał nie przynosi zysku, a bieżące opłaty pobierane przez ubezpieczyciela powodują dodatkowe straty.

Ponadto świadczenie wykupu pełni rolę analogiczną do tzw. „opłaty likwidacyjnej”, a jedyna różnica polega na tym, że opłata likwidacyjna to procent zgromadzonego kapitału, którego ubezpieczyciel nie wypłaca ubezpieczonemu, a świadczenie wykupu, to określony procent kapitału, który ubezpieczyciel wypłaca, pozostawiając sobie pozostałą część jako „opłatę” za to, że doszło do rozwiązania umowy przed upływem terminu, na jaki umowa została zawarta (w tym wypadku przed upływem 30 lat od momentu rozpoczęcia ochrony ubezpieczeniowej).

Kwestionowane przez powoda postanowienia OWU podlegały zatem kontroli pod kątem ich abuzywności z uwagi na to, że nie dotyczą one świadczenia głównego. Na marginesie trzeba dodać, że nawet jeśliby przyjąć, iż świadczenie wykupu stanowi główne świadczenie stron, to postanowienie umowne je kształtujące musiałoby być sformułowane w sposób jednoznaczny, by nie podlegać tej kontroli. Trudno natomiast uznać, że definicja świadczenia wykupu zawarta w § 2 pkt 25 w zw. z § 23 OWU w połączeniu z ust. 15 Załącznika nr 1 jest zdefiniowana w sposób jednoznaczny, nieskomplikowany i zrozumiały dla przeciętnego konsumenta. Zdaniem Sądu przyjęty przez stronę pozwaną sposób wyliczenia świadczenia wykupu, m.in. poprzez odwołanie się do określonego w tabeli – w załączniku nr 1 OWU (ust. 15) procentu części bazowej rachunku wypłacanego ubezpieczającemu w związku z całkowitą lub częściową wypłatą świadczenia wykupu w zw. z § 4 ust. 3 i § 23 ust. 5-12 OWU kształtuje prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Interes konsumenta należy rozumieć szeroko, nie tylko jako interes ekonomiczny, ale też jako każdy inny (nawet niewymierny) interes. Natomiast ocena zachowań w świetle dobrych obyczajów następuje najczęściej poprzez odwołanie się do takich wartości jak: szacunek wobec partnera, uczciwość, szczerość, zaufanie, lojalność, rzetelność i fachowość. Zatem postanowienia umów, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta, nie pozwalając na realizację tych wartości, uznawane są za sprzeczne z dobrymi obyczajami. Tak również kwalifikowane są wszelkie postanowienia, które zmierzają do naruszenia równorzędności stron stosunku, nierównomiernie rozkładając uprawnienia i obowiązki między partnerami umowy. Brak równowagi kontraktowej jest bowiem jednym z podstawowych przejawów naruszenia dobrych obyczajów.

W świetle powyższego Sąd uznał przedmiotowe postanowienia OWU i Załącznika nr 1 do OWU za niezgodne z dobrymi obyczajami, gdyż naruszały one zasadę lojalności przedsiębiorcy wobec konsumenta wymagającą konstruowania jasnych i przejrzystych postanowień umownych. Wskazane postanowienia umowne rażąco naruszają interes konsumenta, gdyż prowadzą również do zachwiania równowagi kontraktowej stron poprzez nierówne rozłożenie obowiązków. W przypadku powoda, strona pozwana zatrzymała początkowo po 50% środków zgromadzonych na rachunkach polisowych powoda – co uczyniła zgodnie z wykreowanymi przez nią samą postanowieniami OWU i Załącznika nr 1 do OWU. W ocenie Sądu w ogóle nie istotne jest to, że dopiero po wcześniejszym i wymuszonym okolicznościami sprawy wezwaniu powoda, który nie godził się na tak rażące pogwałcenie jego interesów, strona pozwana dokonała dopłaty uważając przy tym mylnie, że dopłata taka miała charakter „dobrowolny”. Nie ma bowiem żadnych dowodów wskazujących na to, że takie działanie pozwanej po rozwiązaniu umów z powodem rzeczywiście miałoby miejsce gdyby nie wcześniejsze wezwanie powoda. Co więcej, rzeczona dopłata miała rzekomo stanowić wyraz poszanowania przez stronę pozwaną postanowień porozumienia zawartego z Prezesem UOKiK, niemniej trzeba zauważyć, że takie porozumienie – abstrahując na razie od tego, jak rzutowało ono na łączące strony procesu umowy – zawarte zostało aż 3 lata (tj. w dniu 19 grudnia 2016 roku) przed rozwiązaniem umów powoda. Tym bardziej uznać należy, że rzeczone dopłaty nie były, jak twierdzi to strona pozwana – „dobrowolne”. Wskazać ponadto należy, że takie ukształtowanie wysokości świadczenia wykupu (w wypadku powoda na poziomie 50%), a tym samym zatrzymanie części wartości części bazowej rachunku przez pozwanego, leży wyłącznie w interesie strony pozwanej i nie przewiduje tożsamej „sankcji” w sytuacji rozwiązania umowy przez stronę pozwaną. Tym samym brak jest równości w kształtowaniu uprawnień i obowiązków wynikających z umowy dla obu jej stron. Takie brzmienie wskazanych postanowień nie uwzględnia i nie zabezpiecza interesu powoda, jako słabszej strony umowy, co nie znajduje żadnego uzasadnienia i prowadzi do ukształtowania stosunku zobowiązaniowego w sposób nierównorzędny i rażąco niekorzystny.

Nie sposób również podzielić poglądu strony pozwanej, że wypłata świadczenia wykupu w przewidzianej w Załączniku nr 1 do OWU wysokości usprawiedliwiona jest znacznymi kosztami zawarcia umowy ponoszonymi przez towarzystwo ubezpieczeń. Należy wskazać na brzmienie § 24 OWU, z którego wynika, że strona pozwana pobiera w trakcie trwania umowy opłaty o różnym charakterze, które mają za zadanie rekompensować koszty dystrybucji danej umowy. Pozwana pobiera bowiem opłatę wstępną, za udzielenie tymczasowej ochrony ubezpieczeniowej, za ryzyko, administracyjną, za zarządzanie aktywami rachunku jednostek funduszy, za zarządzanie aktywami portfeli modelowych, opłatę operacyjną oraz inne opłaty z tytułu dodatkowych usług oferowanych przez ubezpieczyciela związanych z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi, określone w szczegółowych regulaminach. Należy zwrócić uwagę, że, przykładowo, koszty prowizji agenta ubezpieczeniowego są kosztami, jakie pozwany poniósł w związku z tym, że powód dał się przekonać do oferowanego produktu. Koszty te więc nie są w istocie kosztami wykonania umowy i świadczonej usługi, lecz kosztami poniesionymi przez pozwaną, by przekonać powoda do zawarcia umowy. Tak więc nie jest to koszt związany ani z ryzykiem ubezpieczeniowym, ani z zarządzaniem jednostkami uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych, co stanowi świadczenie pozwanej, lecz koszt prowadzący do zawarcia umowy. Nie ma podstawy, by takimi kosztami był obciążony powód. Strona pozwana, jako podmiot prowadzący działalność gospodarczą ma prawo do pokrycia kosztów działalności ze składek ubezpieczeniowych. Powyższe nie oznacza jednak, że pozwana może zatrzymać część kapitału, nie pozostającą w związku z rzeczywistymi kosztami likwidacji umowy. Takie rozwiązanie prowadzi bowiem do przerzucenia na powoda całego ryzyka związanego z prowadzeniem w tym zakresie działalności gospodarczej przez pozwaną i przez to do obciążenia powoda w sposób nieproporcjonalny do oferowanych mu korzyści.

Strona pozwana powołała się również na przewidziany w art. 18 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. z 2015 r., poz. 1206 ze zm. – ustawa ta obowiązywała przed 1 stycznia 2016 roku) obowiązek prowadzenia działalności w sposób rentowny. Wskazać w tym miejscu jednak należy, że przywołany przez pozwaną przepis odnosi się wyłącznie do zasad ustalania wysokości składki ubezpieczeniowej, a okoliczność ta nie była pomiędzy stronami sporna. Powód nie kwestionował wysokości ustalonej przez pozwaną składki, kwestionował jedynie zasadność wypłacenia niepełnej części zgromadzonych na polisach środków.

Niezależnie od powyższego wskazać należy, że takie ukształtowanie praw i obowiązków powoda, jak w sprawie niniejszej, narusza też w sposób oczywisty art. 830 § 1 k.c., zgodnie z którym przy ubezpieczeniu osobowym ubezpieczający może wypowiedzieć umowę w każdym czasie z zachowaniem terminu określonego w umowie lub ogólnych warunkach ubezpieczenia, a w razie jego braku – ze skutkiem natychmiastowym. Zatrzymanie, jak w sprawie niniejszej, 50% zgromadzonych przez powoda środków, stanowi istotną barierę w swobodzie wypowiedzenia umowy ubezpieczenia, czyniąc ją tylko pozorną.

Pozostając przy art. 830 § 1 k.c. Sąd pragnie podnieść, że powód konstruując roszczenie wyrażone w petitum pozwu, przewidywał w swych rozważania również ewentualną nieważności całości umów zawartych ze stroną pozwaną. Według powoda wobec ograniczenia mu możliwości wypowiedzenia tychże umów na podstawie bezwzględnie obowiązującego przepisu art. 830 § 1 k.c., poprzez skonstruowanie przez stronę pozwaną wzorca umownego w taki sposób, jak w niniejszej sprawie, zachodzi nieważność całości stosunków obligacyjnych łączących strony procesu.

W tej kwestii należy wyjaśnić, że nieważność, o której mowa w art. 58 § 1 k.c., jest nieważnością bezwzględną, co oznacza, że czynność prawna nie wywołuje żadnych skutków w sferze cywilnoprawnej. Stan nieważności z przyczyn wskazanych w komentowanym przepisie powstaje z mocy samego prawa ( ipso iure) i datuje się od początku ( ab initio, ex tunc), tzn. od chwili dokonania czynności (por. A. Kidyba, Kodeks cywilny, Komentarz. Tom I, Część ogólna, WKP 2012). Jak wskazuje Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 lutego 2011 roku w sprawie o sygn. I CSK 261/1, przyczyną nieważności czynności prawnej, wskazaną w art. 58 § 1 k.c., jest sprzeczność z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa, zarówno Kodeksu cywilnego, jak i ustaw szczególnych. Polega to na tym, że indywidualne i konkretne postępowanie, wynikające z czynności prawnej, koliduje z generalną i abstrakcyjną normą, wynikającą z ustawy, przez to że nie respektuje zakazu ustawowego, nie zawiera treści lub innych warunków objętych nakazem normy prawnej, jego cel jest sprzeczny z tą normą, treść czynności sprzeciwia się naturze stosunku prawnego lub ma na celu obejście nakazu lub zakazu przewidzianego normą. Nadto, § 2 powołanego przepisu obejmuje nieważnością czynności prawne sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Zdaniem Sądu nie można uznać przedmiotowych umów samych w sobie za sprzeczne z obowiązującymi przepisami prawa, możliwość zawierania tego rodzaju umów została bowiem wprost dopuszczona w ustawie z dnia 22 maja 2003 roku o działalności ubezpieczeniowej (art. 13 ust 4), jak również w obowiązującej obecnie ustawie z dnia 11 września 2015 roku o działalności ubezpieczeniowej. Odnosząc się do zarzutu powoda, umowę ubezpieczenia osobowego z mocy bezwzględnie obowiązującego przepisu prawa (art. 830 § 1 k.c.) ubezpieczony może wypowiedzieć w każdym czasie z zachowaniem terminu określonego w umowie lub ogólnych warunkach ubezpieczenia, a w razie jego braku – ze skutkiem natychmiastowym. Nie ulega przy tym wątpliwości, że przepis ten ma charakter ius cogens a co za tym idzie, niedopuszczalne byłoby wyłączenie możliwości wypowiedzenia umowy przez ubezpieczającego w jej treści lub w treści ogólnych warunków ubezpieczenia. Możliwość wypowiedzenia jest prawem podmiotowym, z którego ubezpieczający może skorzystać bez względu na umowny czas trwania takiego stosunku ubezpieczenia osobowego a zatem zarówno w umowach zawartych na czas nieokreślony jak i na czas oznaczony. W przekonaniu Sądu strona pozwana w OWU obydwu umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi zapewniła powodowi w sposób jedynie formalny możliwość skorzystania z omawianego uprawnienia – nie zmienia to jednak faktu, że taką możliwość powód miał jednak zagwarantowaną. Wprawdzie takie wypowiedzenie było iluzoryczne a to z uwagi na to, że w razie rozwiązania umowy, pozwana dokonuje wypłaty wartości rachunku (tzw. całkowity wykup) z potrąceniem wysokiej opłaty likwidacyjnej, stanowiącej istotną barierę psychiczną dla konsumenta przed skorzystaniem z tegoż uprawnienia, niemniej uprawnienie to nie zostało wyłączone formalnie (bezwzględnie) wyłączone umowami. Taka konstrukcja wzorca umownego mogła być zatem oceniana wyłącznie pod kątem dopuszczalności zastosowania w stosunku prawnym wiążącym przedsiębiorcę z konsumentem w świetle przepisów regulujących klauzule niedozwolone, ale z pewnością nie mogła przekładać się na stwierdzenie nieważności całości umów zawartych przez strony przedmiotowego procesu. Działania strony pozwanej w postaci pomniejszenia środków zgromadzonych na rachunku jednostek uczestnictwa, dokonane w konsekwencji wypowiedzenia umowy stanowią rażące ograniczenie przysługujących konsumentowi praw, lecz nie powodują z pewnością nieważności (w rozumieniu art. 58 k.c.) całego stosunku obligacyjnego, jaki łączy te strony. Z tej przyczyny zarzut powoda dotyczący nieważności postanowień spornych umów nie zasługuje na uwzględnienie.

Powracając do kwestii abuzywności spornych zapisów wzorca umownego, po dokonaniu kontroli incydentalnej, uwzględniwszy wszelkie okoliczności niniejszej sprawy, Sąd nie miał wątpliwości, że opisane powyżej zakwestionowane postanowienia umowne, które uprawniały pozwanego ubezpieczyciela w związku z rozwiązaniem umów przed terminem do zatrzymania wartości części bazowej rachunku, stanowią klauzule abuzywne.

Dodatkowo, odnosząc się do argumentu, iż powód był świadomym konsumentem, gdyż miał wiedzę o warunkach umowy ubezpieczenia, w tym o wysokości świadczenia wykupu oraz zostały poinformowany, że przedterminowe rozwiązanie umowy ubezpieczenia wiąże się z wyliczeniem świadczenia wykupu w sposób określony w OWU i Załączniku nr 1 do OWU wskazać należy, że zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem i poglądami doktryny brak jest jurydycznych przesłanek do relatywizowania stosowania art. 385 ¹ k.c. w zależności od stopnia świadomości konsumenta, umiejętności oceny skutków zawartych we wzorcach postanowień, a nawet korzystania przez niego z profesjonalnej pomocy przy wyborze umowy ubezpieczenia (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi w wyroku z dnia 30 kwietnia 2014 roku w sprawie o sygn. I ACa 1209/13, niepubl.). Ponadto wskazać należy, że z treści zapisów OWU nie wynika, iż na wysokość wypłacanego świadczenia wykupu mają wpływ koszty pozwanej związane z dystrybucją, zawarciem i wykonywaniem umowy. Jednocześnie pozwana nie poinformowała powoda przed zawarciem umowy o wysokości tych kosztów, w tym o wysokości prowizji agenta – co chociażby wynika z zeznań powoda.

Powód dochodzi w niniejszej sprawie pozostałej części wartości części bazowej rachunku obydwu umów w wysokości 3.593,42 zł. Jak wynika z ustaleń Sądu, w rozliczeniu umowy potwierdzonej polisą o nr (...) pozwane Towarzystwo (...) wypłaciło na rzecz powoda tytułem Wartości Wykupu kwotę 28.981,46 zł netto. Wartość środków zgromadzonych na przypisanym do tej umowy rachunku polisowym powoda wyniosła 56.019,89 zł, przy czym Wartość Części Bazowej Rachunku stanowiła kwotę 54.076,86 zł, zaś Wartość Części W. Rachunku wynosiła 1.943,03 zł. Pozwany dokonał wypłaty świadczenia wykupu w wysokości 28.981,46 zł, zatrzymując ze środków zgromadzonych na rachunku kwotę 27.038,43 zł. Zgodnie z OWU i ust. 15 Załącznika nr 1 do OWU pozwane Towarzystwo (...) uprawnione było do zatrzymania 50% wartości Części Bazowej Rachunku – tj. 27.038.43 zł (50% z kwoty 54.076,86 zł). Suma wpłaconych przez powoda składek z powyższej umowy wynosiła kwotę 45.900,00 zł. Z kolei w rozliczeniu umowy potwierdzonej polisą o nr (...) pozwane Towarzystwo (...) wypłaciło na rzecz powoda tytułem Wartości Wykupu kwotę 18.052,14 zł netto. Wartość środków zgromadzonych na przypisanym do tej umowy rachunku polisowym powoda wyniosła 35.622,31 zł, przy czym Wartość Części Bazowej Rachunku stanowiła kwotę 35.140,33 zł, zaś Wartość Części W. Rachunku wynosiła 481,98 zł. Pozwany dokonał wypłaty świadczenia wykupu w wysokości 18.052,14 zł, zatrzymując ze środków zgromadzonych na rachunku kwotę 17.570,17 zł. Zgodnie z OWU i ust. 15 Załącznika nr 1 do OWU pozwane Towarzystwo (...) uprawnione było do zatrzymania 50% wartości Części Bazowej Rachunku – tj. 17.570.16 zł (50% z kwoty 35.140,33 zł). Suma wpłaconych przez powoda składek z powyższej umowy wynosiła kwotę 32.534,56 zł. W sumie, strona pozwana wypłaciła na rzecz powoda kwotę 86.242,11 zł (to jest sumę następujących kwot: 23.363,56 zł + 15.844,95 zł +28.981,46 zł + 18.052,14 zł), natomiast zatrzymała w wyniku potrącenia kwotę 5.400,09 zł (to jest różnicę następujących kwot: 91.642,20 zł /tj. suma 56.019,89 zł + 35.622,31 zł/ – 86.242,11 zł). Tym samym Sąd uznał, iż wysokość dochodzonego roszczenia mieści się w wartości potrąconej i jak dotąd nie zwróconej powodowi przez stronę pozwaną.

W związku z uznaniem wskazanych postanowień za abuzywne wypłacie przez pozwaną na rzecz powoda winna podlegać pełna wartość polis nr (...) na dzień rozwiązania rzeczonych umów. Pozwana nie miała podstawy do zatrzymania kwoty dochodzonej pozwem. W związku z przedterminowym rozwiązaniem umowy pozwana niesłusznie nie wypłaciła na rzecz powoda dochodzonej przez niego sumy 3.593,42 zł. Pozwana nie wywiązała się należycie ze swojego zobowiązania. Uwzględniając treść postanowień umów łączących strony (bez postanowień OWU i Załącznika nr 1 do OWU w zakwestionowanym wyżej zakresie), należało zatem zasądzić od pozwanej na rzecz powoda niezasadnie zatrzymaną kwotę 3.593,42 zł. W ocenie Sądu podstawą roszczenia i zasądzenia dochodzonej kwoty były umowy łączące strony w zakresie, w którym ich postanowienia były skuteczne. W związku z rozwiązaniem umów pozwana winna wypłacić wartości rachunków w wysokości obliczonej stosownie do postanowień umowy za wyjątkiem postanowień niedozwolonych (czyli bez potrącenia 50% środków zgromadzonych na rachunku w chwili rozwiązania umowy).

Na gruncie przedmiotowej sprawy brak było podstaw do zatrzymania przez pozwaną spornej kwoty, która winna być wypłacona w ramach wypłaty świadczenia wykupu. Strony wiązał stosunek zobowiązaniowy. Powód zgodnie z umowami uiszczał składki na poczet umów, za które pozwana nabywała jednostki uczestnictwa w funduszach kapitałowych. Na skutek rozwiązania umów jednostki te zostały umorzone, zaś środki pieniężne uzyskane w ten sposób stanowiły wartość polisy, która podlegała wypłacie. Fakt, że wartości polis wedle stanu z chwili rozwiązania umów zostały wypłacone powodowi w wysokości pomniejszonej o 50%, uzasadnia zasądzenie tej właśnie kwoty jako brakującej części wartości polis należnych do wypłaty na rzecz powoda na podstawie pozostałych w mocy postanowień umów.

Należy podkreślić, że skutkiem zastosowania w umowie lub wzorcu klauzuli niedozwolonej jest brak mocy wiążącej tego postanowienia, przy zachowaniu skuteczności innych części umowy lub wzorca. Brak mocy wiążącej dotyczy w całości klauzuli niedozwolonej, nie jest więc dopuszczalne uznanie, że jest ona skuteczna w zakresie, w jakim nie naruszałaby kryterium określonego w przepisie art. 385 ¹ § 1 k.c. Przepisy prawa nie przewidują bowiem swoistego „miarkowania” abuzywności na co wskazuje się w piśmiennictwie (por. E. Gniewek, P. Machnikowski, Komentarz do Kodeksu Cywilnego, Wydawnictwo CH BECK, Wydanie 8, teza 11 do art. 385 1 k.c. i powołane tam dalsze piśmiennictwo). Pogląd taki pozostaje w zgodzie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wskazującym, że niedopuszczalnym jest przyznanie sądowi krajowemu, przy stwierdzeniu nieważności nieuczciwego warunku w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, na uzupełnienie tej umowy poprzez zmianę treści owego warunku. Sądy krajowe są zobowiązane wyłącznie do zaniechania stosowania nieuczciwego warunku umownego, aby nie wywierał on obligatoryjnych skutków wobec konsumenta, przy czym nie są one uprawnione do zmiany jego treści. Umowa ta powinna bowiem w zasadzie nadal obowiązywać, bez jakiejkolwiek zmiany innej niż wynikająca z uchylenia nieuczciwych warunków, o ile takie dalsze obowiązywanie umowy jest prawnie możliwe zgodnie z zasadami prawa wewnętrznego (wyrok z 14 czerwca 2012, C-618/10). W dalszym orzecznictwie Trybunał wskazał, że gdyby sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w takich umowach, takie uprawnienie przyczyniłoby się do wyeliminowania zniechęcającego skutku wywieranego na przedsiębiorców poprzez zwykły brak stosowania takich nieuczciwych warunków wobec konsumentów, ponieważ wciąż byliby oni skłonni do stosowania takich warunków ze świadomością, że nawet gdyby miały one zostać unieważnione, to umowa może zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy, tak aby zagwarantować w ten sposób ich interes (wyrok z 30 kwietnia 2014 roku, C-26/13).

Wobec powyższego, w ocenie Sądu, jedynie całkowite wyeliminowanie z umowy abuzywnego postanowienia w należyty sposób zabezpieczy słuszny interes powoda.

Należy w tym miejscu także zauważyć, co jest faktem powszechnie znanym (a co przywołała także strona pozwana w swej odpowiedzi na pozew), że pozwana zawarła z Prezesem UOKiK porozumienie szczegółowe z dnia 19 grudnia 2016 roku radykalnie obniżające opłaty za wykup polisy, w tym w odniesieniu do umów obowiązujących w dniu 1 grudnia 2016 roku zawartych miedzy innymi na podstawie wzorca, który znajduje zastosowanie także w wypadku umów zawartych z powodem. W ocenie Sądu potwierdza to w istocie rzeczy to, iż stosowany dotychczas wzorzec umowny został ukształtowany z rażącym naruszeniem interesów konsumentów poprzez zawyżenie wysokości opłaty za wykup polisy Ponadto w ocenie Sądu porozumienie zawarte przez stronę pozwaną z Prezesem UOKiK samo w sobie nie pozbawia świadczenia wykupu jego abuzywnych cech. Można by nawet uznać, że ustalenie przez pozwaną innej, niższej stawki procentowej i ograniczenie jej maksymalnej wysokości po rozwiązaniu umów z powodem, wyrażające się dokonanymi dopłatami świadczy właśnie o tym, że pobrane świadczenia nie są związane faktycznie z ponoszonymi przez stronę pozwaną wydatkami związanymi z daną umową. Ciągle też niezmiennym pozostaje, iż postanowienie umowne, na mocy którego ubezpieczyciel pobiera tę „opłatę”, nie jest indywidualnie uzgadniane z konsumentem i stanowi de facto przeniesienie na niego kosztów prowadzenia działalności strony pozwanej. Sugerowany przez pozwaną poziom Świadczenia Wykupu wskazany w pismach informujących o dopłatach całkowicie abstrahuje od rzeczywiście poniesionych przez stronę pozwaną kosztów zawarcia i rozwiązania umów z powodem. Do chwili obecnej nie wiemy zresztą jakie faktycznie były to koszty i jaka faktycznie była ich wysokość. Co więcej, nie ulega wątpliwości, że fakt dokonania przez stronę pozwaną dopłat opisanych szczegółowo w stanie faktycznym bynajmniej nie anulował abuzywności postanowień OWU i Załącznika do OWU, w oparciu o które pozwana pobrała od powoda „opłaty” za wykup polisy, w związku z ich rozwiązaniem przed upływem trzydziestu lat. Wreszcie należy uznać, że rzeczone porozumienie i tak nie było w żaden sposób wiążące dla Sądu – podobnie zresztą jak dla stron, albowiem strony nie zawarły aneksów do umów, które wprowadzałyby założenia tego porozumienia w życie. Sąd rozpatrujący indywidualną sprawę konsumenta i dysponując materiałem dowodowym umożliwiającym ocenę konkretnej sytuacji (polisa, OWU, dane dotyczące okresu obowiązywania umowy i wypłaty środków) posiada większe możliwości do oceny postanowień konkretnej umowy pod kątem, wypełnienia opisanych w treści art. 385 ¹ § 1 k.c. przesłanek uznania ich za klauzule abuzywne.

Zgodnie z § 23 ust. 12 OWU, wypłata kwoty całkowitej lub częściowej wypłaty świadczenia wykupu nastąpi niezwłocznie po otrzymaniu przez Ubezpieczyciela, wszystkich dokumentów, o których mowa w ust. 3, lecz nie później niż w terminie 14 dni od uwzględnionego przy obliczeniu kwoty do wypłaty Dnia Wyceny Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego. Stosownie do ust. 9 wskazanego paragrafu, Dzień Wyceny następuje nie później niż w trzecim dniu roboczym od dnia rozwiązania umowy. W przedmiotowej sprawie umowy zostały rozwiązane w dniu 30 grudnia 2019 roku. Dzień Wyceny Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego przypadał zatem najpóźniej w dniu 2 stycznia 2020 roku (trzeci dzień roboczy od dnia rozwiązania umów). Świadczenie pozwanej stało się zatem wymagalne (w wypadku obydwu rozwiązanych umów) w dniu 17 stycznia 2020 roku. Od tego dnia powód miał prawo dochodzić odsetek ustawowych za opóźnienie. Z uwagi na treść art. 321 k.p.c. Sąd jest związany żądaniem pozwu i nie może zasądzić ponad to żądanie. Sąd zasądził zatem odsetki w wysokości ustawowej za opóźnienie od dnia 11 lutego 2020 roku do dnia zapłaty (po upływie siedmiodniowego terminu wskazanego w doręczonym pozwanemu wezwaniu do zapłaty).

Wobec powyższego Sąd zasądził kwotę 3.593,42 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 11 lutego 2020 roku do dnia zapłaty (punkt pierwszy sentencji wyroku).

Podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu (punkt drugi sentencji wyroku) stanowił art. 98 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. Sąd, kierując się zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, obciążył nimi stronę pozwaną. Koszty należne powodowi wyniosły 1.117,00 zł i złożyły się na nie: wynagrodzenie pełnomocnika – 900,00 zł (§ 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych); - opłata za skarbowa za udzielenie pełnomocnictwa – 17,00 zł; - opłata sądowa od pozwu – 200,00 zł.

asesor sądowy Łukasz Baranowski

ZARZĄDZENIE

Odpis wyroku wraz z powyższym uzasadnieniem proszę doręczyć pełnomocnikowi strony pozwanej ( bez pouczenia).

W., 17 listopada 2020 roku

asesor sądowy Łukasz Baranowski