Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 stycznia 2022 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 20 stycznia 2022 r. w Olsztynie na rozprawie

sprawy z powództwa D. P.

przeciwko Gminie K.

o zmianę wynagrodzenia za ustanowienie służebności gruntowej

na skutek apelacji powódki od postanowienia Sądu Rejonowego w Biskupcu

z dnia 25 marca 2021 r., sygn. akt I Ns 240/18,

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od powódki na rzecz pozwanej kwotę 240 zł (dwieście czterdzieści złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Bożena Charukiewicz

Sygn. akt IX Ca 593/21

UZASADNIENIE

Powódka D. P. wniosła o zmianę wysokości wynagrodzenia za ustanowioną postanowieniem Sądu Rejonowego w Biskupcu z dnia 25 listopada 2009 r. służebność gruntową działki (...), obręb S., gmina K. o powierzchni 0,3200 ha., będącej jej własnością, z wynagrodzenia 3.840 zł rocznie, płatną w miesięcznych ratach po 320 złotych miesięcznie wraz z odsetkami ustawowymi na wypadek zwłoki w płatności, na wynagrodzenie w wysokości 12.000 zł rocznie płatnych w ratach miesięcznych po 1.000 złotych do końca każdego miesiąca z dołu wraz z ustawowymi odsetkami na wypadek zwłoki w płatności którejkolwiek z rat, począwszy od dnia 1 lipca 2017 roku oraz o zasądzenie kosztów postępowania według przedłożonego spisu kosztów.

Pozwana Gmina K. wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów procesu, ewentualnie zasądzenie wynagrodzenia w wysokości rocznej wartości uszczerbku jaki gmina ewentualnie by poniosła.

Pismem z dnia 2 grudnia 2020 r. powódka wniosła o zmianę wysokości wynagrodzenia na kwotę 7.440 zł rocznie, płatnej w ratach miesięcznych po 620 złotych do końca każdego miesiąca z dołu wraz z odsetkami ustawowymi na wypadek zwłoki w płatności którejkolwiek z rat począwszy od dnia 1 lipca 2017 r. powiększonych o podatek jaki jest należny od tej nieruchomości na podstawie decyzji podatkowej, w terminach oznaczonych w decyzji, przy czym kwota służebności podlegać będzie corocznej waloryzacji o średnioroczny wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w poprzednim roku kalendarzowym ogłoszony przez prezesa GUS.

Postanowieniem z dnia 25 marca 2021r. Sąd Rejonowy w Biskupcu w punkcie 1 oddalił wniosek; w punkcie 2 przejął na rachunek Skarbu Państwa kwotę 4.240,16 zł tytułem nieuiszczonych wydatków związanych z przeprowadzeniem dowodu z opinii biegłego; w punkcie 3 oddalił wnioski wnioskodawczyni i uczestnika o zasądzenie kosztów postępowania.

Sąd Rejonowy ustalił, że powódka D. P. nabyła 19 marca 1996 r. na podstawie umowy w formie aktu notarialnego od W. W. oraz H. W. gospodarstwo rolne o powierzchni 129 ha 48 a, składające się, m.in., z działki nr (...). Dnia 29 września 2003 r. powódka wydzieliła działkę (...) z głównej księgi wieczystej nr (...). O ustanowienie służebności tej działki wniosła Gmina K. wnioskiem z dnia 10 września 2008 r. Sprawa ostatecznie została rozstrzygnięta postanowieniem z dnia 25 listopada 2009 r. poprzez ustanowienie służebności gruntowej na czas nieokreślony na nieruchomości stanowiącej własność D. P., położonej w S., gminie K., powiat (...), województwo (...), obejmującej działkę oznaczoną w ewidencji gruntów numerem (...)o powierzchni 0,32 ha, dla której w Sądzie Rejonowym w Biskupcu prowadzona jest księga wieczysta nr (...) – na rzecz Gminy K. właściciela wzniesionych na tym gruncie budynków: hydroforni, studni głębinowych, śmietnika i innych urządzeń, polegającą na uprawnieniu do swobodnego dostępu do budynków i urządzeń położonych na działce (...), umożliwiającego konserwację, naprawę tych budynków i urządzeń, na czas nieokreślony za wynagrodzeniem 3.840 złotych rocznie, płatnych w miesięcznych ratach po 320 złotych, do końca każdego miesiąca z dołu, z ustawowymi odsetkami na wypadek zwłoki w płatności od dnia uprawomocnienia się postanowienia.

Obecnie nieruchomość na której znajduje się służebność zgodnie z treścią księgi wieczystej (...) zabudowana jest hydrofornią, śmietnikiem oraz czteroma studniami głębinowymi. Nieruchomość nie jest obciążona ograniczonymi prawami rzeczowymi ani hipotekami. Na 0,32 ha powierzchni działki składa się 0,19 ha terenów przemysłowych oraz 0,13 ha gruntów ornych klasy V.

Postanowieniem z dnia 19 stycznia 2015 r. Gmina K. wszczęła postępowanie z urzędu w sprawie ustalenia wysokości zobowiązania podatkowego za rok 2015, z uwagi na zmianę kwalifikacji niektórych gruntów należących do powódki.

Powódka pismem z dnia 28 listopada 2016 r. zawnioskowała do Wójta Gminy K. o zmianę stawki wynagrodzenia za służebność gruntową ustaloną postanowieniem Sądu Rejonowego w Biskupcu, poprzez zwiększenie kwoty wynagrodzenia do 20 gr/m ². W odpowiedzi na to pismo, pismem z dnia 2 stycznia 2017 r., Wójt Gminy K. zaproponował zamiast zmiany stawki wynagrodzenia, wykupienie działki.

Powódka pismem z 25 stycznia 2017 roku odmówiła wykupienia działki i wskazała, że żąda podwyższenia wartości wynagrodzenia za służebność gruntową. Wójt Gminy K. w odpowiedzi na pismo wskazał, że w ich ocenie postanowienie Sądu z 25 listopada 2009 r. jest wiążące i jedynie Sąd zmieniając postanowienie może ustalić inną kwotę wynagrodzenia za służebność.

Pismem z dnia 14 czerwca 2017 r. powódka zawezwała do próby ugodowej pozwaną do zmiany wysokości wynagrodzenia za służebność z kwoty oznaczonej w postanowieniu z dnia 25 listopada 2009 r. do kwoty 12.000 zł, złotych rocznie, płatnych w miesięcznych ratach po 1.000 złotych, do końca każdego miesiąca z dołu, z ustawowymi odsetkami na wypadek zwłoki w płatności, liczonymi od 1 lipca 2017 r. Gmina K. nie wyraziła zgody na ugodę.

Za służebność gruntową ustaloną postanowieniem z 25 listopada 2009 r. do 17 grudnia 2018 r. Gmina K. wypłaciła powódce kwotę 34.860 zł, co wynika z zestawienia z dnia 17 grudnia 2018 r.

W latach 2015-2018 decyzjami Wójta Gminy K. Wójt ustalił, że w zakresie gruntów pozostałych 1900 m ² podatek od nieruchomości wynosić będzie 0 zł, a w zakresie gruntów ornych klasy V 0,1300 ha – podlegają zwolnieniu ustawowemu z opodatkowania. W dokumentach pochodzących od Gminy K. wynika, że przedmiotowa działka jest działką nieopodatkowaną i nie były pobierane żadne podatki z tytułu posiadania niniejszej działki.

Jak ustalił Sąd Rejonowy w łącznych decyzjach o opodatkowaniu za lata 2010 do 2020 brak jest wskazania, aby powódka miała opłacać podatki za te nieruchomości. Jednocześnie wyraźnie wskazane jest, że sporna nieruchomość nie była i nie jest opodatkowana przez Gminę K., co wynika ze zwolnień ustawowych jak również zwolnień ustanowionych aktami prawa miejscowego. Uchwała Rady Gminy K. z dnia 30 listopada 2016 wskazuje zwolnienia z podatku od nieruchomości na ich terenie, w tym wymieniając w § 1 pkt 4) grunty, budynki i budowle lub ich części służące bezpośrednio celom wodociągowym, zaopatrzenia w wodę, kanalizacji i oczyszczania ścieków.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy uznał, że żądanie powódki nie zasługiwało na uwzględnienie.

Sąd I instancji wskazał, że zgodnie z przepisem art. 291 k.c., jeżeli po ustanowieniu służebności gruntowej powstanie ważna potrzeba gospodarcza, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać za wynagrodzeniem zmiany treści lub sposobu wykonywania służebności, chyba że żądana zmiana przyniosłaby niewspółmierny uszczerbek nieruchomości władnącej.

W ocenie Sądu Rejonowego nie nastąpiła żadna ważna potrzeba gospodarcza, w rozumieniu art. 291 k.c.

Sąd I instancji zwrócił uwagę, że wprawdzie nastąpiła od czasu wydania postanowienia z dnia 25 listopada 2009 r. zmiana w częściowej klasyfikacji gruntów, polegająca na częściowym przekształceniu nieruchomości spornej na działkę gospodarczą, jednakże spowodowana tym zmiana wartości nieruchomości nie była na tyle wystarczająca, ażeby uznać, że jest ona istotną zmianą okoliczności faktycznych.

Sąd Rejonowy wskazał, że właścicielka nieruchomości stale nie jest obciążona żadnymi dodatkowymi kosztami z tytułu podatków za tę nieruchomość, co wynika z dokumentacji przedłożonej do akt, jak również składanych oświadczeń przez powódkę i pozwanego. Z kolei okoliczności związane z niemożliwością korzystania z pól rolniczych były już znane ze sprawy I Ns 198/08 i były powoływane przez powódkę.

W konsekwencji Sąd Rejonowy stwierdził, że powódka nie udowodniła przesłanek zawartych w art. 291 k.c.

W zakresie kosztów procesu oraz sądowych Sąd orzekł na podstawie art. 520 §1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art. 102 k.p.c. oraz z w zw. z art. 113 ust. 4 u.k.s.c.

Powódka zaskarżyła powyższe orzeczenie w całości. W apelacji zarzuciła:

1)  przekroczenie granicy swobodnej oceny dowodów, tj. naruszenie art. 233 k.p.c. poprzez uznanie, że nie zaszły przesłanki z art. 291 k.c., podczas gdy powódka wykazała, że wartość jej nieruchomości znacznie wzrosła a co za tym idzie, winna ulec zmianie wysokość opłat za służebność,

2)  naruszenie art. 316 k.p.c. poprzez błędne ustalenie stanu faktycznego dotyczącego stopnia obciążenia nieruchomości oraz brak podstawy do zwolnienia ustawowego z podatku od nieruchomości,

3)  naruszenie art. 291 k.c., poprzez jego nieprawidłową wykładnię prowadzącą do oddalenia wniosku o zmianę postanowienia, polegająca na błędnym ustaleniu, że nie zaszła istotna zmiana od czasu wydania postanowienia z dnia 25 listopada 2009 r., podczas gdy doszło do radykalnej zmiany w wartościach nieruchomości, po zmianie jej klasyfikacji, co przekłada się bezpośrednio na wzrost opłaty za służebność, która na dzień dzisiejszy powinna być dwukrotnie wyższa, co wykazali biegli rzeczoznawcy szacujący jej wartość należnej służebności,

4)  naruszenie art. 6 k.c., poprzez wadliwe przyjęcie, że powódka nie udowodniła przesłanek zawartych w art. 291 k.c., podczas gdy wykazane zostały za pomocą opinii biegłych sądowych,

5)  naruszenie art. 145 § 1 i 3 k.c. w zw. z art. 5 k.c., polegające na błędnej wykładni prowadzącej do ustalenia, że rażąco niskie wynagrodzenia jest prawidłowe i nie wymaga zmiany, podczas gdy jego wysokość nie odpowiada rzeczywistej wartości ustanowionej służebności,

6)  naruszenie art. 64 ust. 1, 2 i 3 Konstytucji RP polegające na pominięciu wskazanych przepisów,

7)  naruszenie art. 21.2 Konstytucji RP polegające na błędnym zastosowaniu, tj. pominięciu obowiązku ustalenia "słusznego odszkodowania",

8)  naruszenie art. 233 k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c. w zw. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.; art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 387 k.p.c. przez brak wszechstronnej analizy materiału dowodowego i pominięcie opinii biegłych oraz brak należytego wyjaśnienia podstawy faktycznej i prawnej;

9)  naruszenie art. 232, 382 § 2 w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. przez pominięcie dowodów przedstawionych przez powódkę.

W oparciu o powyższe zarzuty powódka wniosła o:

I.  zmianę orzeczenia z dnia 25 listopada 2009r., zgodnie z ostatecznym żądaniem powódki o treści:

1.  „zmianę wysokości wynagrodzenia za ustanowioną postanowieniem Sądu Rejonowego w Biskupcu I Wydział Cywilny z dnia 25 listopada 2009 r. służebność gruntową działki (...), obręb S., gmina K. o powierzchni 0,3200 ha., będącej własnością Pani D. P., z wynagrodzenia 3840,00 zł rocznie (słownie: trzy tysiące osiemset czterdzieści zł, 00/100 gr.) płatnych w ratach miesięcznych po 320 zł (słownie: trzysta dwadzieścia zł, 00/100 gr.) miesięcznie wraz z ustawowymi odsetkami na wypadek zwłoki w płatności, na wynagrodzenie w wysokości 7440.000,00 zł rocznie (słownie: siedem tysięcy czterysta czterdzieści zł, 00/100 gr.) płatnych w ratach miesięcznych po 620,00 zł (słownie: sześćset dwadzieścia złotych, 00/100 zł) do końca każdego miesiąca z dołu wraz z ustawowymi odsetkami na wypadek zwłoki w płatności, którejkolwiek z rat, począwszy od dnia 1 lipca 2017 r., powiększonych o należy podatek jaki jest należny od tej nieruchomości na podstawie decyzji podatkowej, w terminach oznaczonych w decyzji, przy czym kwota służebności podlegać będzie corocznej waloryzacji o średnioroczny wskaźnika wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w poprzednim roku kalendarzowym, ogłoszony przez prezesa GUS”,

2.  zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

ewentualnie

II.  uchylenie zaskarżonego orzeczenia w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, z pozostawieniem temu Sądowi kwestii rozstrzygnięcia o kosztach za II instancję.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania za I i II instancję według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest niezasadna.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że brak jest podstaw do odrzucenia apelacji z uwagi na brak doręczenia pełnomocnikowi strony pozwanej wniosku o uzasadnienie.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że odpis wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem nie podlega doręczeniu w trybie określonym w art. 132 § 1 k.p.c., także po wejściu w życie ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r. poz. 1469; uchwała Sądu Najwyższego z 4 sierpnia 2021r., III PZP 6/20, OSNP 2022/1/1).

Kolejną kwestią wymagającą rozstrzygnięcia była zmiana trybu postępowania z nieprocesowego na postępowanie procesowe, albowiem tylko sprawy o ustanowienie służebności gruntowej (w tym drogi koniecznej) są rozstrzygane w trybie postępowania nieprocesowego. Natomiast wszelkie inne sprawy, w tym o zmianę treści lub sposobu wykonywania wszelkich służebności należą do postępowania procesowego (art. 13 § 1 k.p.c.).

Stosownie do treści art. 13 § 1 k.p.c. sąd rozpoznaje sprawy w procesie, chyba że ustawa stanowi inaczej. W wypadkach przewidzianych w ustawie sąd rozpoznaje sprawy według przepisów o postępowaniach odrębnych.

Instytucję zmiany treści lub sposobu wykonywania służebności reguluje art. 291 k.c. O ile ustawa kodeks postępowania cywilnego przewiduje tryb nieprocesowy dla spraw o ustanowienie służebności (art. 626 k.p.c.), to w zakresie trybu postępowania w sprawie o zmianę treści lub sposobu wykonywania służebności gruntowej milczy, zatem stosownie do brzmienia art. 13 § k.p.c. sprawa w tym przedmiocie rozpoznawana jest w trybie procesowym.

Sąd Rejonowy błędnie zatem rozpoznał roszczenie powódki w trybie nieprocesowym zamiast w postępowaniu procesowym, czego konsekwencją było wydanie przez Sąd Rejonowy orzeczenia w niewłaściwej formie, tj. w formie postanowienia zamiast wyroku.

W związku z powyższym obowiązkiem Sądu Okręgowego było zidentyfikowanie zaistniałych nieprawidłowości i podjęcie stosownych działań celem ich usunięcia. Przypomnieć należy, że art. 202 k.p.c. nie wprowadza żadnych ograniczeń czasowych w uwzględnianiu uchybień postępowania wywołanych rozpatrywaniem sprawy w niewłaściwym trybie (verba legis „w każdym stanie sprawy") i nakazuje branie tego typu uchybień pod rozwagę z urzędu.

Zmiana trybu postępowania - stosownie do art. 201 § 2 k.p.c. - może nastąpić na każdym etapie postępowania, a więc również w fazie postępowania apelacyjnego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2016 r., I CZ 46/16, LEX nr 2117646).

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy sprawę wywołaną apelacją od orzeczenia Sądu Rejonowego rozpoznał w trybie procesowym.

Kolejną kwestią było zatem ustalenie, czy prowadzenie sprawy w trybie wadliwym nie skutkowało nieważnością postępowania.

W tym przedmiocie wielokrotnie wypowiadał się Sąd Najwyższy. W postanowieniu z dnia 10 grudnia 1999 roku w sprawie II CKN 618/98 wskazał, że rozpoznanie sprawy w trybie nieprocesowym samo przez się nie powoduje nieważności postępowania, chyba że zostały pogwałcone przewidziane dla właściwego (procesowego) trybu przepisy, z których naruszeniem ustawa wiąże skutki nieważności.

Z kolei w orzeczeniu z dnia 19 maja 1953 r. (II C 286/53, OSNCK 1954/3/57) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że rozpoznanie sprawy w niewłaściwym trybie postępowania samo przez się nie uzasadnia uchylenia orzeczenia sądu pierwszej instancji. Może to nastąpić tylko wówczas, gdy na skutek rozpoznania sprawy w niewłaściwym trybie nastąpiło naruszenie istotnych przepisów postępowania, mogące mieć wpływ na wynik sprawy.

W ocenie Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie takie okoliczności nie zachodzą.

Zwrócić należy uwagę, że od początku działania Sądu I instancji ukierunkowane były na ustalenie czy doszło do zmiany okoliczności wpływających na zmianę wysokości wynagrodzenia za ustanowioną służebność gruntową i w tym kierunku prowadzone było całe postępowanie dowodowe. Żadne prawa stron nie zostały naruszone.

W konsekwencji wobec braku naruszeń skutkujących nieważnością postępowania Sąd Okręgowy rozpoznał merytorycznie wniesioną przez powódkę apelację.

W ocenie Sądu Okręgowego wywody zaprezentowane w apelacji nie stanowiły wystarczającej podstawy do weryfikacji orzeczenia Sądu Rejonowego w postulowanym przez apelującą kierunku, albowiem zaskarżone orzeczenie odpowiada prawu.

Sąd Okręgowy podzielił ustalenia Sądu I instancji i przyjął je za własne. Sąd Okręgowy podzielił również ostateczną ocenę prawną dokonaną przez Sąd I instancji.

Jednakże przed odniesieniem się do zarzutów apelacji należało rozważyć czy w ogóle dopuszczalna jest możliwość zmiany wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności gruntowej, gdy zostało ono ustalone jako świadczenie okresowe.

Orzecznictwo nie jest w tym zakresie jednolite .

W uchwałach z 15 września 1986 r. (sygn. akt III CZP 43/88, III CZP 46/86) Sąd Najwyższy stwierdził, że, wynagrodzenie za ustanowienie służebności nie podlega zmianie także wówczas, gdy obowiązek jego zapłaty określony został w formie świadczeń okresowych.

Sąd Najwyższy wskazał, że stosownie do art. 523 k.p.c. prawomocne postanowienia orzekające co do istoty sprawy nie mogą być zmienione lub uchylone, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Przepisy dla poszczególnych rodzajów spraw rozpoznawanych w postępowaniu nieprocesowym, nie przewidują takiej możliwości. Tym samym brak podstaw do żądania zmiany wysokości przyznanego wynagrodzenia.

Z kolei w uchwale z 8 września 1988 r. (sygn. akt III CZP 76/88) Sąd Najwyższy stwierdził, że wynagrodzenie ustalone w formie świadczeń okresowych za ustanowioną służebność może być zmienione w razie zmiany stosunków.

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały stwierdził, że wynagrodzenie za ustanowienie drogi koniecznej ustalone w formie świadczeń okresowych ma w istocie charakter renty, której celem jest wynagrodzenie uszczerbku, jaki na skutek ustanowienia drogi koniecznej ponosi właściciel gruntów służebnych, przy czym nie musi to być uszczerbek majątkowy. Zwrócił również uwagę, że tak ustalone wynagrodzenie nie jest rozłożeniem świadczenia na raty. Sąd Najwyższy wskazał, że zgodnie z art. 903 k.c. renta jest świadczeniem jednej na rzecz drugiej strony okresowo płatnych sum pieniężnych lub rzeczy rodzajowo oznaczonych. Może ona mieć charakter odpłatny, bądź nieodpłatny, a jej źródłem mogą być także zdarzenia pozaumowne (art. 907§ 1 k.c.), do jakich należą też zdarzenia prawnorzeczowe. Kryteriom tym odpowiada wynagrodzenie za ustanowienie drogi koniecznej ustalone w formie świadczeń okresowych, a ponieważ ma ono swe źródło w ustawie, stosuje się do niego art. 907 § 2 k.c.

Powyższe stanowisko zostało podzielone w orzecznictwie sądów powszechnych.

Sąd Okręgowy również podziela powyższy pogląd.

Zdaniem Sądu Okręgowego zasadnym jest w niniejszej sprawie zastosowanie odpowiednio regulacji zawartej w art. 907§ 2 k.c. poprzez przyjęcie, że zmiana okoliczności może uzasadniać zmianę wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności, jednakże przy uwzględnieniu przesłanki „ważnej potrzeby gospodarczej” o której stanowi art. 291 k.c.

W ocenie Sądu Okręgowego powódka nie wykazała zmiany stosunków w rozumieniu art. 291 k.c. w zw. z art. 907§ 2 k.c., która uzasadniałaby modyfikację treści ustanowionej służebności.

Z ustaleń faktycznych Sądu I instancji jak i twierdzeń powódki, nie wynika, by po wydaniu prawomocnego orzeczenia o ustanowieniu służebności pojawiły się nowe okoliczności, które nie zostały uwzględnione w podstawie faktycznej tamtego rozstrzygnięcia, jak również, aby powódka wykazała powstanie po wydaniu tego orzeczenia ważnej potrzeby gospodarczej.

Przepis art. 291 k.c. nie precyzuje pojęcia „ważnej potrzeby gospodarczej”, pozostawiając sądowi jej ocenę na tle okolicznościach konkretnej sprawie. Ocena ta powinna być uwarunkowana starannym wyważeniem interesów obu nieruchomości. Ważna potrzeba gospodarcza musi wystąpić po ustanowieniu służebności gruntowej, a której doniosłość przemawia za celowością rozwiązania dotychczasowego zakresu i sposobu wykonywania służebności w świetle zmienionych warunków jej ustanowienia (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 1985 r., III CRN 364/85, OSNCP 1985, nr 12, poz. 198).

Powódka upatrywała zmiany stosunków we wzroście wartości nieruchomości, jednakże Sąd Okręgowy podziela w tym zakresie stanowisko Sądu I instancji, że zmiana ta sama w sobie nie uzasadnia podwyższenia wartości ustalonego wynagrodzenia. Kwestia ta bowiem była brana pod uwagę przez Sąd przy wydaniu orzeczenia z 2009r.

Zwrócić należy uwagę, że Sąd ustalając wysokość należnego wynagrodzenia za ustanowienie służebności bierze pod uwagę całokształt okoliczności jakie mogą wystąpić po wydaniu orzeczenia, również to, że w przyszłości zmianie może ulec gospodarcze przeznaczenie nieruchomości, ulegnie zmianie siła nabywcza pieniądza, wartość nieruchomości.

Przez wzgląd na związanie prawomocnym postanowieniem co do istoty sprawy w postępowaniu nieprocesowym (art. 523 k.p.c.), w postępowaniu o zmianę treści i sposobu wykonywania służebności gruntowej, nie podlegają ponownemu badaniu i ocenie te okoliczności, które stanowiły podstawę wydania prawomocnego postanowienia (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 1999 r., II CKN 172/98, z dnia 15 września 2011 r., II CSK 718/10).

Podkreślenia wymaga, że sam wzrost cen nieruchomości następujący stopniowo, w dłuższym okresie czasu jest zjawiskiem naturalnym i z pewnością nie stanowi wystarczającej przesłanki do zastosowania art. 291 k.c.

Powódka w apelacji wskazuje na przesłanki i czynniki jakie powinny determinować wysokość wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności. Wskazać należy, że przedmiotem oceny Sądu w niniejszej sprawie nie mogą być przesłanki ustalenia wysokości wynagrodzenia przy ustanawianiu służebności, ale wyłącznie to czy nastąpiła zmiana okoliczności powodująca zmianę wysokości ustalonego prawomocnym orzeczeniem wynagrodzenia.

W dalszej kolejności wskazać należy, że art. 291 k.c. umożliwia zmianę treści lub sposobu wykonywania służebności gruntowej z powodu zmiany okoliczności o charakterze gospodarczym, która miała miejsce po jej ustanowieniu.

Z pewnością przyczyny uzasadniającej podwyższenie wynagrodzenia nie może stanowić obawa powódki, że w przyszłości zostanie obciążona obowiązkiem podatkowym, szczególnie w sytuacji, gdy przez szereg lat taka sytuacja nie miała miejsca.

Ważna potrzeba zmiany musi istnieć w chwili wnoszenia pozwu i mieć charakter obiektywny. Nie wystarczy subiektywne przekonanie właściciela nieruchomości obciążonej o jej istnieniu.

Podkreślić należy również, że ocena wystąpienia przesłanki uzasadniającej zmianę służebności powinna być uwarunkowana starannym wyważeniem interesów obu nieruchomości.

Pojęcie wynagrodzenia za ustanowienie służebności powinno uwzględniać z jednej strony korzyść, jaką odnosi nieruchomość władnąca oraz niedogodności, jakie z ustanowienia służebności wynikają dla nieruchomości obciążonej. Wynagrodzenie nie może jednak służyć bezzasadnemu wzbogaceniu kosztem właściciela nieruchomości władnącej. Powinno być proporcjonalne do stopnia ingerencji w treść prawa własności Przy prognozowaniu odległej perspektywy czasowej funkcjonowania służebności suma wynagrodzenia nie powinna przekraczać wartości nieruchomości obciążonej (postanowienie Sądu Najwyższego z 14 grudnia 2018 r., I CSK 706/17, LEX nr 2618453).

Wpłaty które dotychczas dokonała pozwana na rzecz powódki przekraczają kwotę 40.000 zł. Z opinii biegłego wynika, że wartość nieruchomości bez obciążeń wynosi 64.832 zł.

Tak więc również z tego względu brak było podstaw do podwyższania wysokości wynagrodzenia. Stanowiłoby to nadmierną i nieuzasadnioną ochronę interesów powódki.

Brak również podstaw do uznania, że w niniejszej sprawie doszło do naruszenia przepisów Konstytucji RP, wskazanych w apelacji.

Zwrócić należy uwagę, że powódka ograniczyła się jedynie do podniesienia zarzutu nie wskazując na czym naruszenie to miałoby polegać.

Nie został naruszony art. 64 Konstytucji gwarantujący prawo do własności i innych praw majątkowych. Nie można utożsamiać oddalenia powództwa, jako pozbawionego podstawy prawnej z pozbawieniem lub ograniczeniem konstytucyjnego prawa do własności i innych praw majątkowych.

Podobnie należy ocenić zarzut dotyczący naruszenia art. 21 ust. 2 Konstytucji RP motywowany przez skarżącą przyznaniem zaniżonego wynagrodzenia za ustanowienie służebności gruntowej. Z pewnością samo przyznanie wynagrodzenia za ustanowienie służebności w kwocie niesatysfakcjonującej powódkę nie podważa konstytucyjnego obowiązku przyznania słusznego odszkodowania za wywłaszczenie nieruchomości.

W tych warunkach, mając na uwadze wskazane wyżej okoliczności Sąd Okręgowy uznał apelację powódki za niezasadną i na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł, jak w wyroku.

O kosztach procesu za instancję odwoławczą orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 1 ¹ k.p.c. w zw. z § 5 pkt 3 i § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych z dnia 22 października 2015 r. (tj. Dz.U. z 2018 r. poz. 265), zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu.

Sąd nie zasądził odsetek ustawowych za opóźnienie od kosztów procesu, albowiem art. 98 § 1ˡ i 1 ² k.p.c. stosuje się w postępowaniach wszczętych po dniu wejścia w życie ustawy nowelizującej ten kodeks (art. 9 ust. 6 w zw. z art. 17 ustawy z 4 lipca 2019 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, Dz.U.2019.1469 z dnia 2019.08.06). Tym samym w sprawach, w których pozew został wniesiony przed 7 listopada 2019 r., zasądzanie odsetek ustawowych za opóźnienie od kosztów procesu nie jest możliwe.

Bożena Charukiewicz